Бураева жанат бауыржановна бoлaшaқ информатика мұғалімдерінің педагогикалық креативтілігін қалыптастыру

56 
креативтіліктің дамуының тӛмендеуін кез-келген жаста тиімді оқыту 
әдістерін қолдану арқылы жеңуге болады. 
Шетелдік зерттеулердің ретроспективті талдауы ӛткен ғасырдың 
басында креативтілік феноменін, оның құраушыларын, креативтік үдерістің 
сатыларын, креативтік үдерістегі мидың екі жарты шарының қызметтерін, 
ойлау түрлерін түсінуге кӛптеген әрекеттер жасалғанын кӛрсетеді. 
Креативтілік саласына қосқан үлесі инновациялық болып саналатын 
Т.Амабайл ішкі мотивация, зерттеу тәжірибесі, креативтік ойлау дағдылары 
секілді ӛзара байланысатын түсініктерді кіріктіретін үш компонентті 
қамтитын модель ұсынды. Ішкі мотивация проблеманың шешімін табуда, 
жаңа нәрсе жасаумен байланысты ұмтылысқа тәуелді. Тәжірибе техникалық, 
процедуралық және танымдық аспектілерді білуді қамтиды, ал креативтік 
ойлау дағдылары креативтік үдерістерді қамтиды, мысалы, шабыт, қиял, 
икемділік және дәстүрлі емес жаңа идеяға қосылу. Осы айнымалылардың 
үйлесуі креативтілікке әкеледі. Кейінірек, Т. Амабайл ӛзінің моделіне тағы 
бір құраушыны қосты – бұл креативтіліктің дамуына түрткі болатын және 
кедергі келтіретін орта. Осылайша, модель белгілі бір ішкі және сыртқы 
факторлар жеке тұлғаны креативтік мінез-құлықтың жоғары деңгейлерінде 
әрекет етуге итермелеген кезде сыртқы және ішкі байланысты қамтиды [140].
Креативтілікті зерттеу тәсілдері мен олардың мазмұны әлемнің қазіргі 
жағдайында оның субъектілерінің креативтік әлеуетін дамыта алатын білім 
беру жүйесін ӛзгерту қажеттілігін айқындайды. Креативтілік құбылысының 
кӛпмәнділігі креативтілікке деген кӛзқарас ауқымының ӛте кең екендігін 
кӛрсетеді. Креативтілікті зерттеуге бірнеше тәсілдер қолданылды [141, 142]. 
Креативтіліктің мінез-құлық теориясына сәйкес, адам креативтілік әрекеттің 
бастамашысы емес, ол жалпы әсерге жету үшін тұқымқуалаушылық пен 
қоршаған орта күштері жиналатын нүкте. 
Британдық психолог G.Wallas [143] «Ойлау шеберлігі» атты еңбегінде 
креативтілікке ӛз теориясын ұсынды. Ол неміс физигі H.von Helmholtz [144] 
пен француз математигі H.Poincare-нің [145] бақылауын жүйелеп, Wallas 
креативті үдерістің тӛрт кезеңін бӛліп кӛрсетті (сурет 2). 
Сурет 2 - G.Wallas бойынша креативті үдерістің кезеңдері 
Біздің зерттеу проблемамызға байланысты болашақ информатика 
мұғалімдерінің педагогикалық креативтілігін қалыптастыруда олардың 
дарындылығының да ықпалын қарастыру маңызды. 
Педагогикалық дарындылық Ф. Н.Гоноболин, н. Д.Левитов, Н. 
И.Щербакова және т. б. қарастырған. біз оны педагогикалық қызметті тиімді 
жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қабілеттер жиынтығы ретінде түсінеміз. 
Болашақ мұғалімнің педагогикалық дарындылығының қалыптасуына 

57 
білімнің әсер ету мүмкіндіктерін анықтау үшін студенттік жастағы 
оқушылардың ерекшеліктерін зерттеу қажет. И. Кон студенттік жасын талдай 
отырып, ол дараландыру сатысын ашатынын және әлемдегі ӛзінің түп-
тамырын іздеумен, онымен танысумен, ӛзіндік дүниетанымын дамытумен, 
ӛзіндік ерекшелігі мен бірегейлігін анықтаумен байланысты жастар 
дағдарысының кезеңімен сәйкес келетінін айтады. Студенттік жас 
педагогикалық білім берудің адамтану, гуманистік мазмұнын меңгеру үшін 
қолайлы кезең екені анық [146]. 
Педагогикалық 
дарындылықтың 
арнайы 
компоненттерінің 
психологиялық мазмұны Н. С. Лейтестің еңбектерінде [147], С.Л. 
Рубинштейна [148] бейімділік кез-келген әрекетке деген ұмтылыс, 
қажеттілік, кӛзқарас ретінде қарастырылады. Осыған сүйене отырып, біз 
педагогикалық бейімділікті жеке тұлғаның педагогикалық қызметпен 
айналысу қажеттілігі, оған деген тұрақты ұмтылыс, жағымды эмоционалды 
күймен бірге анықтаймыз. Коммуникативті үрдістер адамның басқа 
адамдармен әлеуметтік қарым-қатынас жасау қажеттілігінен кӛрінеді, 
әлеуметтік ӛзара әрекеттесудің әртүрлі жағдайларында олармен ӛзара 
түсіністікке келеді. Ұйымдастырушылық бейімділіктер жеке тұлғаның 
ұйымдастырушылық қызметті жүзеге асыру қажеттілігінен кӛрінеді, 
ұжымдық жұмыстың нәтижелері үшін жауапкершілікті ӛз мойнына алады, 
кӛшбасшы рӛлін орындау кезінде жағымды эмоцияларды сезінеді [149] 
Г.И.Руденко мен Т.М.Хрусталеваның педагогикалық дарындылық 
тұжырымдамасының ережелеріне сүйене отырып [150, 151], біз 
педагогикалық дарындылықты педагогикалық қабілеттерді дамытудың 
психологиялық алғышарты ретінде түсінеміз, бұл педагогикалық қызметте 
жетістікке жетудің әлеуетті мүмкіндігін қамтамасыз ететін әмбебап және 
арнайы 
компоненттердің 
күрделі 
ӛзара 
әрекеті. 
Педагогикалық 
дарындылықтың әмбебап компоненттері (шығармашылық, белсенділік, 
танымдық үдерістердің даму деңгейі) белгілі бір педагогикалық 
компоненттерді ашуға мүмкіндік беретін жалпы дарындылықтың қажетті 
негізі ретінде қарастырылады. Арнайы компоненттерге мыналар кіреді: 
педагогикалық, коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік, 
кӛркемдік, сӛйлеу қабілеті, эмпатия, педагогикалық қызметке қызығушылық 
[152]. 
Біріншіден, іс-әрекет оның субъектісінің қабілеттер жүйесімен жүзеге 
асырылады; екіншіден, қызмет жүзеге асырылатын қабілеттердің құрылымы 
құрамы мен ӛзара әрекеттесуіне қарай үнемі ӛзгеріп отырады; үшіншіден, 
нақты іс-әрекетте (оқу, оқу-кәсіби, еңбек және т. б.) қабілеттер жүйесі жүзеге 
асырылады, олардың кіріктірілген кӛрінісі дарындылық болып табылады; 
тӛртіншіден, дарындылықты жеке ауырлық деңгейінде сипаттау мүмкіндігі 
оны тек іс-әрекет субъектісінің ӛзекті даму деңгейінде ғана емес, сонымен 
қатар белгілі бір қызмет жағдайында оның даму үдерісінде де ажыратуға 
мүмкіндік береді. Педагогикалық дарындылық - бұл педагогикалық 
қызметтің әртүрлі пәндік салаларында бірдей қабілеттер жүйесін жүзеге 

58 
асыратын 
әмбебап 
кӛрсеткіш 
емес. 
Іс-әрекеттің 
психологиялық 
функционалды жүйесінің және қабілеттердің әмбебап компоненттік құрамы 
болған кезде педагогикалық қызметтің әртүрлі пәндік бағыттарындағы 
жетістік қабілеттердің нақты ӛзара әрекеттесуін талап етеді [153]. 
Педагогикалық 
бағдарланған 
креативтілік 
мұғалімдердің, 
ата-
аналардың, 
студенттердің, 
қоғамның 
нақты 
ӛзара 
әрекеттесуінің 
салыстырмалы түрде ажырамас бӛлігі болып табылады, ол әркімнің оң 
дамуын оңтайландырады, білім берудің әлеуметтік-мәдени парадигмасына 
негізделеді, онда таным үдерісі оның әр қатысушысын адамзаттың ең жақсы 
рухани 
тәжірибесінің 
ізденушісі 
және 
тасымалдаушысы 
ретінде 
орналастырады, соның арқасында олар жеке тұлға ретінде жүзеге 
асырылады. 
Педагогикалық 
бағдарланған 
шығармашылық 
ортаны 
қалыптастыруда мұғалімге маңызды рӛл беріледі, ол ӛмір шындығын терең 
түсінуге, нәтижесінде оқу-тәрбие жұмысының мақсаты мен функцияларын 
қайта қарастыруға ықпал етеді. 
Шығармашылық орта педагогикалық бағдарланғандықтан, болашақ 
мұғалімдердің 
танымдық 
белсенділігін 
дамытады, 
студенттердің 
шығармашылық 
ойларын 
педагогикалық 
мәселелерге 
бағыттайды, 
педагогикалық 
инновацияларды 
қолдануға 
ұмтылдырады, 
мұғалім 
мамандығына деген қызығушылықтың қалыптасуына ықпал етеді, демек 
студенттердің педагогикалық дарындылығының дамуына ықпал етеді [154]. 
Біз дарындылықты потенциал, күту, белгілі бір қызмет түрінде 
қабілеттерді дамытудың психологиялық негізі ретінде түсінеміз. Осыған 
сәйкес педагогикалық дарындылық педагогикалық қабілеттерді дамытудың 
алғышарты, балалардың құрдастарымен және ересектермен қарым — 
қатынас үдерісінде, олардың ӛмір сүру үдерісінде қалыптасатын «адам-адам» 
қызметі саласында жетістікке жетудің әлеуетті мүмкіндігі ретінде 
қарастырылуы керек [155, 156]. 
Қазіргі уақытта адамзат жаңа ӛнеркәсіптік революцияның алдында тұр,
бұл негізгі технологиялық инновациялардың бұрын-соңды болмаған жылдам 
дамуы мен таралуын білдіреді. Әлемдік білім беру жүйесі үшін маңызды 
кіріктірілген үдерістер жоғары білім беруді жаңғыртудың ӛзектілігін 
негіздейді.
Қазіргі қоғам жоғары мектептен цифрлық экономика жағдайында 
ӛнеркәсіп 
қажеттіліктерін 
ескере 
отырып, 
болашақ 
информатика 
мұғалімдерін кәсіби даярлаудың сапалы жаңа жаңғырған деңгейін талап 
етеді.
Болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлау жүйесінде кәсіби білім беруді 
нақты ӛндіріспен жақындастыруға кӛп кӛңіл бӛлінеді, бұл жоғары білім беру 
ұйымдарындағы білім беру үдерісін практикалық тұрғыда бағдарлауды 
кӛздейді. Ол үшін ұйымдармен тығыз қарым-қатынасты қамтамасыз ету, 
жағдайды 10-15 жылға алдын-ала болжауды үйрену қажет. Кӛптеген елдер 
сарапшыларының пікірінше, жоғары білім беруді жаңғырту қажеттілігі 
әртүрлі елдер үшін бірқатар ұқсас себептерден туындады. 

59 

жүктеу/скачать 3,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: