Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология
жүктеу/скачать 6,25 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Нуржігіт Алтынбеков
| ортаңғы жолын табуда. Оған ақыл-оймен тоқу аркылы жетуге болады. Мысалы,
кеңпейілдік -- даңғойлық пен жансауғалаудың екі ортасында; ерлік ессіз батылдык пен қорқақтықтың ортасында; мырзалық - шашып-төгу мен сараңдықтың ортасында т.с.с. Сонымен еш нәрсе «өте» болмауы керек. Аристотель ізгіліктің екі түрін көрсетеді: біріншісі дианоэтикалық, екіншісі - этикалық. Біріншіге жету үшін адам жаксы білім алып, оны өмірдегі тәжірибемен ұштастыруы керек. Этикалық кұндылықтар әдет-ғұрып арқылы беріледі (еіһоs - әдет). Дианоэтикалық құндылықтарға ақыл-оймен жетсек, этикалык қүндылықтарға іс- әрекет, жүріс-тұрыс арқылы жетеміз. Батыл болу үшін батыл іс-әрекеттер жасау керек, әділетті болу үшін әділеттілік жолымен жүру керек т.с.с. Соңғы құндылық Аристотельді әсіресе қызықтырады. Оған біз де тоқтаңқырайык, өйткені бүгінгі өтпелі заманда әділеттік деген сөзді біз тіпті ұмытып кеткен сияқтымыз, ал өткен кеңес заманында әділеттілікті саясатта адамдарды кедейліктің негізінде теңеуге әкеліп тіреген болатын. Аристотельдің айтуынша, әділеттілік, бір жағынан, адамдарды теңеу арқылы, ал Нуржігіт Алтынбеков 109 екінші жағынан, игіліктерді әр адамның, қоғамдағы алатын орны арқылы бөлу керектігінен шығарады. Әділеттік мәселесі бізді мемлекетке тікелей жеткізеді. Аристотель адамды «гооп роіііісоп» - саяси жануар ретінде анықтайды, өйткені адам жануарлар сияқты жалғыздан-жалғыз өмір сүре алмайды. Мемлекет сондықтан адамдардың бірігіп өмір сүруінің жолында пайда болған қажетті кұбылыс. Аристотель мемлекет мэселесін жекеменшікпен және еріктілікпен ұштастырады, құлдар мемлекеттің азаматы бола алмайды. Егер Платон жекеменшік жойылу керек деген болса, Аристотель, керісінше, онын қажеттігін көрсетеді: «Жекеменшіктің көп пайдалылығын айтпағанның өзінде-ақ, - дейді ойшыл, - бір нәрсенің иесі болу адамға түсінбейтін ләззат сезімін әкеледі. Сонымен қатар байлықтың иесі мырза болып, қарапайым хапыққа, кемтарларға көмектесіп, оларды колдап отыруы қажет, басқа жағдайда коғам тұрақтылығынан айырылып қалып, мемлекетке қауіп төнуі мүмкін». Соңғы мәселеге көп көңіл бөліп, ойшыл ел тұрақты болуы үшін оның негізгі халқы орта дәрежеде өмір сүруі керектігін айтады. XX ғасырда әлеуметтік философияда бұл «орта таптың теориясына» айналды. Аристотельше ойласақ, бүгінгі тандағы біздің қоғамның құрыльшындағы орта топтың әлсіздігі, кедейлер мен байлардың айырмашылығының шектен шығуы коғамның тұрақтылығына теріс әсерін тигізіп жатыр. Аристотель өз заманының саяси тарихын зерттеп, мемлекеттің басқару формаларының заңды түрде алмасып отыратыньш байқайды. Мемлекетте де ол форманың белсенділігін, өзінің философиясына сәйкес көрсеткісі келеді. Мемлекеттің басқару формалары билікті ұстап отырған адамдардың санына қарай бөлінеді, ал оның өзі байлықтың көлемімен тығыз байланысты. Екінші жағынан, билік басындағы отырған адамдардың мақсаты қандай: халықтың мүддесін, я болмаса өздерінікін корғаумен байланыстырады. Осы екі тұрғыдан Аристотель басқарудың үш дұрыс түрін, үш бұрыс формаларын |