«МӘҢгілік ел идеясы алаш зиялыларының ТҦЛҒалық ТҦҒыры»

231 
СПОРТТЫҚ МАШЫҚТАНУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ ҤДЕРІСІ 
 
Қапенов Н. 
«Дене шынықтыру және спорт» мамандығының 4-курс студенті
Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Құлтанов Д.
Спорттық дайындықтар техналогиясының жоспарлау үдерісі - бұл жалпы 
қосыла алалатын методологиялық ұйымдастыру шаралары, негізгі уақыт 
аралықтарында анықталатын нақтылы тапсырмалары, бӛліктерді белгілі бір 
жобаға келтіру, жинақталған қосындыларды және ең басты мақсатталған іс-
шараларды тізімдеу, әдістеу, ұйымдастыру қалыптары, машықтану сабақтарын 
материялдық-техникалық қамтамасыздандыру, сонымен алғанда спорттағы 
нақтылы машықтану құжаттарын құру болып саналады. Ол стратегияны 
анықтайды, 
спортшылардың дайындық 
тактикасын 
мен 
техникалық 
шеберліктерін ұйымдастыру үдерісін қамтиды. 
Спорттық дайындықтардың-жарыс үдерісін ұйымдастыру құралдары оның 
құрамы болады, сонымен бірге оның түрлері және нәтижесі арқылы, кӛзделген 
спортық жетістіктердің обьективті заңдылықтармен даму негізінде спортшының 
жекеленген бағытының құрылуы .
Мақсатымен міндеті анықталатын әртүрлі дайындық үдерісінің мерзімінде 
жоспарлы түрде негізделген кӛрсеткіштер белгіленгенуі қажет. Динамикалық 
жүктемені талдау негізінде алдынғы жылғы (жылдар бойындағы) анықталған 
дайындық жүктемесінің ауқымдығы, оның кӛлемі мен қарқындылығы 
ескеріледі, іс-шаралары анықталады, әдістері, бақылаулық нормативтері және 
басқа кӛрсеткіштері жан-жақты спорттағы математикалық статистиканы 
қолдана қарастырылады [1]. 
Шаңғы 
спортшыларының 
дайындығын 
жоспарлағанда 
негізінде 
қолданылатын барлық негізгі дайындық әдістері мен олардың жүгіретін ара-
қашықтарды таңдауын анықтай келе отырып негізгі машықтану сабақ 
талаптарына (циклға) және жас ерекшеліктерінің дайыңдық деңгейін ескере 
отырып қарастырған жӛн.
Шаңғы жарысындағы кезеңдердің негізгі нысандарының сатылығы 
келесідей қабылданған - жыл бір үлкен циклды құрайды және үш кезеңге 
бӛлінеді; дайындықтық, жарыстық және ӛтпелі, осы кезеңдерде, шаңғымен 
жүгірушінің машықтануына эксперименттік зерттеу жұмыстарын қолданған аса 
қолайлы. 
Дайындықтық кезеңі шаңғышыларды дайындаудағы ең маңыздысы болып 
келеді. Бұл кезеңнін барысында алдағы болашақ жетістіктің негізі жарыс 
кезеңінде салынатынын кӛрсетеді, яғни сонымен дәл осы кезде оның «ірге 
тасы» функционалдық дайындықтылықтың жоғарлауы, шаңғымен жүрудің 
техникалық тәсілдерін жетілдіруіде байқалады. Бұл жұмыстардың барлығын 
орындалу мерізімдері де осы кезеңмен тұспа тұс келеді [2],. 
Бұлар бұдан басқада мәселелерді, яғни күш-жігерлікті тәрбиелеудің 
сапасына, шаңғы спортының теориясы мен әдісін үйреніп жетілдіруге және т.б. 

232 
дене қасиеттерінің дамуына келтіреді. Шаңғышыларды дайындауда 
дайындықтар мерізімі үш кезеңге бӛлінеді. 
Бірінші кезең – кӛктемгі-жазғы (дайындық тапсырмаларына сәйкес оны 
тағыда жалпы дайындық деп атайды) оның басталуы 1 мауысым, және жоғары 
дәрежелі шаңғышыларда 31-ші шілдеде. 
Екінші кезең- жаздық-күздік ( бұл арнайы алдын-ала дайындық ) 
Оның басталуы 1-ші тамыздан ары қарай шаңғымен дайындық басталғанынша 
жалғасады, яғни (қар түскенге дейін ) жалғасады. 
Үшінші кезең-нағыз қар түскенде, сонымен жоғарыда келтірілген 
дайындықтар аяқталып шаңғышының жарыстарға қатысулары басталған кезге 
келеді, ол кездерде әр түрлі деңгейдегі бақылаулар арқылы машықтанғандықты 
анықтайтын жаттығу кешендері жалғасын таба алады, жалпы дене 
дайындығының денгейін бағалау, сонымен бірге арнайы дайындықты да 
қадағалап отырған жӛн болады.
Негізінде даму деңгейінің арнайы сапасының анықталуын дӛңгелекті 
шаңғымен жарысудағы нәтижелерден кӛруге болады, сондай-ақ жоталы ойлы-
қырлы жерлермен жүгіру, аралас тәсілдерді қолдану арқылы ( жүгіру мен 
жүрудегі шаңғышының имитатциясын, яғни екі адымды алма кезек жүріспен 
адымдап, бір адымдап) сондай-ақ бұның барлығы стандартты әр түрлі ара-
қашықтықтарда ӛткізіледі. Бұдан басқада, арнайы даму денгейінің сапасының 
бағалануы таулы жоталарда ӛткізілетін имитатциялық жаттығуларды орындау 
нәтижесіне бірден бір байланысты болады (әр түрлі ара-қашықтық кесінділерде 
жүгіріп ӛту тапсырылады). 
Сонымен алғанда, үшінші кезең-қысқы (негізгі арнайы дайындықтар 
ӛткеннен кейін), яғни ол шаңғымен айналысу мезгілінен басталады ( қар 
түскеннен бастап) және кӛктемдегі жарыстардың соңына дейін жалғасуларын 
табады . 
Жалпы жылдық машықтануды жоспарлағанда, екі бӛлікке бӛлген дұрыс. 
I 
Жалпы дене дайындығын арттыру - қар жоқ кезеңде. 
II Негізгі бағыт – қар бар кезеңде. 
Дайындық кезеңдерінің ұзаққа созылуы географиялық және климаттық 
жағдайларға байланысты анықталады. Негізгі мезгілдерде спортшының 
жарыстарды жоспарланған күн тізбесіне және метрологиялық ерекшеліктерге 
байланысты ұзақтығы ӛзгереді. Кӛктемгі – жазғы кезеңдердің ұзақтығы басқа 
кезеңдерден басымырақ, мысалы, 4 айдан 4,5 айға созылуы мүмкін [3].
Спортшылар осы кезеңдерде үш негізгі тапсырмаларды шешулері керек. 
- Жалпы дене дайындығы дамуының деңгейін жоғарылату.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. 
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жылы 30 тамыз. 
2. 
«Қазақстан-2050» Стратегиясы»: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси 
бағыты». Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан халқына 
жолдауы. 2012 жылы 14 желтоқсан. 
3. 
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Астана, Ақорда, 2007 
жылғы шілденің 27-сі. № 319-ІІІ ҚРЗ 

233 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: