ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

I Казахстанский философский Конгресс 

615 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

будет  оттеснен  из  основных  сфер  социальной  жизни  такими 

международными, мировыми языками, как русский, английский 

и китайский, или подвергнется их очень сильному деформирую-

щему воздействию. В результате этого языковая, национальная 

и  государственная  идентичность  населения  Казахстана  может 

испытать большие колебания и стать нестабильной в процессе 

глобализации и мощного воздействия нетюркских геополитиче-

ских акторов. Это противоречит национальным интересам и на-

циональной безопасности Казахстана и казахской нации.

Существуют  следующие  основные  варианты  решения  про-

блемы языка межтюркского межнационального общения: 1) при-

знание английского языка как лидирующего мирового языка, ко-

торый знают многие представители тюркских народов в качестве 

языка межтюркского межнационального общения; 2) признание 

русского  языка  как  одного  из  мировых  языков,  который  знают 

многие тюркские народы в качестве языка межтюркского меж-

национального общения; 3) признание одного из национальных 

тюркских языков в качестве языка межтюркского межнациональ-

ного общения; 4) возрождение языка «тюрки» в качестве языка 

межтюркского межнационального общения; 5) создание средне-

тюркского языка «ортатюрк» методом усреднения тюркских язы-

ков,  признание  его  в  качестве  языка  межтюркского  межнацио-

нального общения, языка информации, имеющей общетюркское 

и мировое значение и достижение признания его в качестве од-

ного из языков ООН [1–4]. 

Этот пятый вариант мы предлагаем реализовать, так как он 

не  предоставляет  привилегий  и  не  создает  ущемления  прав  и 

достоинства  каждого  из  тюркских  народов,  он  дает  им  право 

использовать  свой  тюркский  язык как государственный  язык в 

своем национальном государстве и развивать его в меру своих 

возможностей, обеспечивая равноправие и равенство всех тюрк-

ских языков между собой. 

«Ортатюрк» способствовал бы сотрудничеству между тюрк-

скими народами, информационно-коммуникативному, духовно-

интеллектуальному  развитию  личностей  и  социальных  групп 

– как Казахстана и Тюркского мира, так и всей мировой циви-

лизации.

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

616 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

Процессы  развития  языков,  особенно  проблемы  изменения 

языковой идентичности, целесообразно оценить с точки зрения 

соотношения прав человека и прав наций и языковых групп лич-

ностей. В индивидуалистической концепции личности личность 

отрывается от сформировавшего её социума и рассматривается 

как  независимое,  априорно  самодостаточное  исходное  начало 

для оценки всех процессов, происходящих в мире. Права соци-

ума,  общности,  коллектива,  который  сформировал  данного  че-

ловека, при этом учитываются в недостаточной мере. Целесоо-

бразно  достичь  большей  гармонизированности  в  соотношении 

прав  личности  и  прав  социума.  Для  этого  необходимо  учесть 

социальную сущность человека и нации. В этой связи целесоо-

бразно использовать ойкуменическую теорию нации, концепции 

этносизма, этнолингвопанизма, усредненных и среднемирового 

языков [1–4], которые в целом составляют концепцию, ведущую 

к синтезу языков Востока и Запада. 

В контексте ойкуменической теории нации рассмотрим про-

блемы глобального развития и пути сохранения национальных 

культур, языков, развития языковой и культурной конвергенции 

Востока и Запада. В этих вопросах целесообразно достичь оп-

тимального  сочетания  общечеловеческих  и  национальных  ин-

тересов. Для обеспечения единства Человечества и сохранения 

его многообразия целесообразно создание системы усредненных 

языков для групп генеалогически родственных языков [1; 2], а в 

дальнейшем создание среднемирового языка – посредством ус-

реднения в многообразии усредненных языков и изолированных 

языков  на  основе  ностратической  (борейской)  концепции,  кон-

цепции языковых универсалий и статистических методов усред-

нения языковых феноменов [1; 2]. 

Создаваемый таким путем всемирный вспомогательный язык 

межкультурного, межнационального общения, накопления миро-

вой информации способствовал бы решению многих глобальных 

проблем мировой цивилизации и духовному взаимообогащению 

всех локальных цивилизаций и народов. Создание среднемиро-

вого языка могло бы выступить как путь языковой и культурной 

конвергенции Востока и Запада в рамках системы единого Чело-

вечества. 

I Казахстанский философский Конгресс 

617 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

В современную эпоху важно решение проблем формирования 

единого  информационного  пространства  для  каждой  из  групп 

родственных по языку народов. При создании усредненного язы-

ка для романской, германской, индийской, дравидийской, индо-

незийско-малайзийской, славянской, семитской, иранской и дру-

гих групп языков целесообразно применить метод, аналогичный 

методу, примененному в отношении тюркской группы языков. 

Предлагаемые  преобразования  соответствуют  тенденциям 

развития и расширяют горизонты развития межкультурной ком-

муникации в процессе формирования мировой информационной 

цивилизации в XXI веке. Они направлены на решение проблем 

в данной сфере на основе общепризнанных в системе норм меж-

дународного  права  принципов  равноправия,  суверенитета  го-

сударств, обеспечения прав и свобод человека и коллективных 

прав социальных групп (национальных, языковых, этнических, 

расовых,  конфессиональных  и  др.).  Создание  среднетюркского 

языка «ортатюрк», который в лексическом аспекте будет близок 

к  языку  Абая,  приведет  к  возрождению  тюркского  языка  в  ка-

честве одного из мировых языков. Этот статус языка будет спо-

собствовать всестороннему развитию казахской культуры, науки, 

образования и философии, развитию современного мировоззре-

ния, философской, логической и методологической культуры ка-

захскоязычной личности. 

Концепция эманации Фараби способствовала отрицанию при-

нципа креационизма и формированию современной глобальной 

эволюционистской  синергетической  концепции  развития  форм 

бытия, форм движения, пространства и времени [5].

В процессе глобализации и модернизации всех сторон соци-

альной жизни велика роль концепции глобального эволюциониз-

ма в формировании современного мировоззрения и эволюцион-

но-синергетической парадигмы мышления [5, с. 30]. Синергетика 

выявляет бифуркационный многовариантный характер развития, 

обусловливающий необратимость процесса развития, его связь 

с развитием неравновесных систем, с неравновесными фазовы-

ми  переходами,  формированием  колебаний,  пространственных 

структур и хаоса, с когерентностью, турбулентностью, динами-

ческим хаосом, диссипативными структурами, крупномасштаб-

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

618 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

ными  спонтанными  флуктуациями,  аттракторами  и  многими 

другими феноменами. Синергетика показывает, что существуют 

пределы структурной устойчивости любых систем, достигаемые 

при соответствующих возмущающих воздействиях, после кото-

рых  формируются  нововведения,  новые  системы.  Синергетика 

выявляет неразрывную взаимосвязь макро-, мезо- и микроуров-

ней процесса развития [6]. На каждом из этих уровней есть до-

минирующее взаимодействие, которое определяет его специфи-

ку, и, соответственно, имеет место специфика геометрии, спец-

ифика искривления пространства и времени. 

В предлагаемой нами эманационной концепции глобального 

эволюционизма  имеет  место  специфика  математики,  логики  и 

диалектики в соответствии со спецификой количественного раз-

личия масштабов пространства и времени [5, с. 30]. Физическая 

форма движения материи, определяется как многообразие про-

явлений Суперсилы и обосновывается мысль, что после начала 

«Большого  взрыва»,  но  до  возникновения  физической  формы 

движения материи существовали диалектическая, логическая и 

математическая  формы  движения  материи  [7–11].  Универсаль-

ность,  эффективность  и  эвристический  потенциал  диалекти-

ки, логики, математики и метода восхождения от абстрактного 

к  конкретному  имеют  своим  онтологическим  основанием  этот 

многоуровневый процесс восхождения от древнейших форм вза-

имодействий, сил и движений до современных их форм [12–14]. 

Закономерности,  выявляемые  в  рамках  концепции  глобального 

эволюционизма, позиция о множественности вселенных и онто-

логий  важна  для  формирования  современного  постмодернист-

ского и постпостмодернистского мировоззрения личности [15].

Литература

1 Karimov B.R, Mutalov Sh. Sh. Averaged languages: an attempt to solve 

the world language problem. – Tashkent: Fan, 1993 (второе изд. в 2008 году). 

2 Каримов Б.Р., Муталов Ш.Ш. Усредненные языки: попытка реше-

ния мировой языковой проблемы. – Ташкент: Фан, 2008. 

3  Karimov  B.  The  oikumenic  concept  of  nation  and  problems  of 

development of languages. – Qarshi, 2003. 

I Казахстанский философский Конгресс 

619 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

4 Каримов Б.Р. Ойкуменическая концепция нации и проблемы раз-

вития языков. – Якутск, 2004.

5 Каримов Б.Р. Концепция глобального эволюционизма и мировоз-

зрение // VI Российский философский конгресс «Философия в совре-

менном мире: диалог мировоззрений». Том 1. – Нижний Новгород, 2012.

6 Каримов Б.Р. Проблема развития и синергетика. Часть I. Противо-

речивость движения и синергетика. – Ташкент, 1995. 

7 Каримов Б.Р. Универсальность и эффективность математических 

и логических структур в свете космологической концепции «Великого 

взрыва» и теории эманации // Человек, общество, культура. Материалы 

первых Нерюнгрических философских чтений. – Нерюнгри, 1998.

8 Каримов Б.Р. Универсальность метода восхождения от абстракт-

ного к конкретному, математических и логических методов в свете кон-

цепции «Великого взрыва» и теории эманации // Науковедение: теоре-

тические и организационные проблемы развития. – Красноярск, 1999.

9  Каримов  Б.Р.  Концепция  эманации  и  проблемы  развития  совре-

менной научной картины мира // Фалсафа ва ҳуқуқ, 2009. – № 1. – С. 

110–111.

10 Karimov B.R. Seven hypothesis about “The big bang” and the world // 

“Фалсафа ва фанлар методологияси муаммолари” илмий-назарий кон-

ференция материаллари. 1-китоб. – Ташкент, 2010. – С. 61–63.

11  Каримов  Б.Р.  Эманация  концепцияси  ва  ҳозирги  замон  илмий 

дунёқараши. – Тошкент, 2000. 

12 Каримов Б.Р. Диалектика абстрактного и конкретного в концеп-

ции развития материального мира // Общественные науки в Узбекиста-

не. – 1982. – № 4. 

13 Каримов Б.Р. Единство диалектики, логики и теории познания в 

аспекте восхождения от абстрактного к конкретному. – Ташкент: Фан, 

1982.

14 Каримов Б.Р. Диалектика объективного и субъективного в методе 

восхождения от абстрактного к конкретному. – Ташкент: Фан, 1988.

15  Каримов  Б.Р.  Национальная  философия  отдельного  тюркско-

го народа в контексте тюркской и мировой философии // Туркология. 

–2011. –№ 3 (53). 

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

620 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

ПРАКТИКАЛЫҚ ФИЛОСОФИЯНЫҢ ТЕОРИЯСЫ: 

МӘСЕЛЕЛЕР АУҚЫМЫ ЖӘНЕ ДЕОНТОЛОГИЯ

Берік АТАШ

(Алматы)

Бүгінгі  конгресте  қозғалып  отырған  мәселелердің  бірі  – 

философияның  қоғамдық  өмір  арнасындағы  қолданбалылық 

деңгейі  образды  түрде  айтқанда,  «философиялық  рухтың» 

өзін-өзі  қорғау  иммунитетінің  табиғи-тарихи  серпілісі  болып 

табылады  немесе  оған  деген  заманауи  рухани  сұраныстың 

төмендеуіне  байланысты  туындаған  психологиялық  қорғаныш 

тетігі деуге де болатын сыңайлы және ғылым философиясының 

философияға  рефлексиялануы  бағдарымен  құрылған.  Фило-

софия  тарихында  оның  практикалық  мақсаты  мен  құндылығы, 

қолданбалылығы  жөнінде  сан  түрлі  ізденістер  мен  одан  ту-

ындап  жатқан  нәтижелер  де  болғандығы  шындық.  Олар  көне 

Грекияда  Аристотельдің  практикалық  философияға  этика  мен 

саясатты  жатқызуы,  киниктердің  «аскесис-автаркия-апайдеу-

сиа» тұғырларын ұсынуы және өздері бұл идеяны жүзеге асы-

рушы практик-үлгілерге айналуы, ежелгі үндідегі иога мектебі, 

байырғы қытайлық конфуциандық ілімі, орта ғасырлардағы діни 

философиядағы аскеттік өмір стилі т. б. ғұмыр мәнділік экзистен-

циялармен сабақтаса келіп, шындық өмірге барынша жақындай 

түсті де, салыстырмалы түрде қолданбалы болып тағайындалды. 

Бұл  бағдарлар  жалпы  «философия»  деген  атаудың  аясында 

өрбігенімен,  әрқайсысы  адамзаттың  заманға  сай  ізденістерін 

қанағаттандыруға,  мақсаттарын  қамтамасыз  етуге  бет  түзеді 

және осыған сай түпмазмұндары мен практикаға бет бұрған па-

радигмалары да әр түрлі болды. 

Бұл  жерде  біз  қозғап  отырған  «өмірдің  практикалық 

жақтарымен  байланысын  нығайту  үшін  бүгінгі  философия 

өзінің  алдына  қандай  тұғырлы  міндеттер  қоя  алады  деген» 

мәселенің өзі мынадай алғы сауалдарды тудырады: «философия 

қоғамдық өмірмен тікелей байланысты болуы міндетті ме; бай-

ланысты болған философия өзінің мәртебесін төмендете ме, әлде 

I Казахстанский философский Конгресс 

621 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

өрістете ме; жалпы көпшілікке арналған философия құру керек 

пе, әлде жалпы көпшілік талап етіп отырған рухани-танымдық 

сұранысты  қанағаттандыратын  философиялық  тұрғыны  оған 

ыңғайластыру  қажет  пе;  оның  жүйесін  қалай  жасауға  бола-

ды» т. б. Осы түйткілдерден туындайтын «бұл метафизикалық 

мәселелердің өзін практикалық метафизикаға қалай айналдыруға 

болады»  немесе  «философияның  қоғамдық  өмірдегі  беделі 

жоғалып  бара  жатыр»  деген  постмодерндік  сарынның  тірелер 

жері қандай шектеулермен шешімін табады» деген сауалдардың 

өзі,  біздіңше,  философиядан  қоғамдық  өмірге  қарай  емес, 

нақ  сол  өмірдің  өзінен  философияға  қарай  бетбұрыспен  ой 

қозғалысына  енген  сәтте  бұл  ғылым  өзінің  шынайы  мағынасы 

мен міндеттеріне, қызметтеріне қарай жуықтайды. Сондықтан, 

ең басты мәселе: философияны қоғамдық-практикалық өмірден 

алшақтату  не  үшін  қажет  болды  және  ол  несімен  «құнды»,  ал 

оны  керісінше  практикалық  философияға  айналдыру  бүгінгі 

таңда қандай нәтижелер бере алады болуы тиіс. Себебі, қазіргі 

кездегі  және  біздің  еліміздегі  философияға  деген  қоғамдық 

көзқарас, көп жағдайда, философияның заман шындығын ашып 

беруін және идеологиялық ақиқаттармен, әлеуметтік мифтермен 

қалай  өмір  сүруге  болатындығын-болмайтындығын  талап  ету-

де. Демек, философиялық шешімдерге деген қоғамдық сананың 

сұранысы  философияның  оған  деген  өз  жауабын  өзі  күтуімен 

келіп шартталады. Бұндай танымдық дәстүрлерді А.Қ. Қасабек: 

«Философиялық  танымның  анықтаушы  факторы  өзімен-өзі 

құндылықтың  ыңғайы  емес,  практикалық  іс-әрекет  болып  та-

былады»,  –  деп  [1,  5  б.]  пайымдаса,  Ж.  Молдабеков  «Филосо-

фия  практикалық  қызметтің  функционалды  құрамдас  бөлімі, 

ойланудың  практикалық  бағдарын  бейнелеп  іріктейді,  білімнің 

практикалық  функциясынан  туындайды,  философия  қызметтің 

түрі  ретінде  заттық  дүниенің  құрылымы  мен  қызметтерін 

анықтайды,  ойланудың  практикалық  ұстанымдарымен  үйлес 

келеді..», – деп ой қорытады [2, 179 б.]. 

Осыған байланысты, бүгінгі таңдағы философия өзінің жаңа 

міндеттерін өзі айқындауы тиіс. Ендеше, әлемдегі және қазіргі 

еліміздегі  философия  ғылымының  практикалық  философияға 

бетбұрыс  арнасындағы  мәселелер  легінің  кейбір  бағдарларын 

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

622 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

былайша  ұсынуымызға  болады.  Ол  өз  кезегінде:  «қоғамдық-

әлеуметтік өмірдегі философияның беделін қалай көтермелеуге 

болады,  философия  практикалық  мәселелерді  шешуде  қандай 

бағдар  ұстанады,  қоғамдық  санадағы  философияға  деген 

қызығушылықты  қалай  арттыруға  болады»  деген  зердеге 

ыңғайластырылған жауаптар төңірегінде өрбиді. 

1. Футурологиялық философия саласына көңіл қою. Филосо-

фияның  болжалдық  қызметіне  баса  назар  аудара  отырып,  ке-

лешек  туралы  нәтижелі  зерттеулер  жүргізу.  Философия  өз 

заманының  соңынан  емес,  керісінше,  одан  озық  жүруі  тиіс 

және  сол  дәуірдегі  заманның  бейнесін  сипаттап  қоюмен  ғана 

шектелмеуі қажет. Болашақ туралы модельдер ұсыну алыстағы 

көкжиектің елестетілген көріністерінен бастап, мемлекетіміз бен 

ұлтымыздың  дамуындағы  болуы  ықтимал  жағымды-бейтарап-

жағымсыз  құбылыстарды  болжай  білу  жауапкершілігін  «өз 

мойнына»  алуы  тиіс.  Оның  өзектілігі  хақындағы  бір  ғана  мы-

сал,  жақын  болашақ  бойынша  біз  неге  еліміздегі  терроризм 

мен  экстремизмнің  таралу  қаупін  болжамадық  немесе  бол-

жай алмадық. Ендеше, келесі кезекте, «бұл жағымсыз беталыс 

болашақта  қандай  мәнге  ие  болады,  оның  алдын-алу  шарала-

рын  қалай  тиімді  жүргізе  аламыз»  деген  мәселелерге  жауап 

табу  көзделуі  тиіс.  Болашақтануды  фантаст-жазушылар  мен 

мистик-көріпкелдер кәсібіне айналдырып та үлгерген, тіпті бұл 

салада  олар  философиядан  көш  ілгері  келеді  немесе  жараты-

лыстану  мамандары  да  келешектегі  адамзат  қоғамының  даму 

желісінің  модельдерін  құрастыруда.  Мысалы,  «Ауа  саудагері» 

романындағы  негізгі  сюжет  бүгін  шындыққа  айналып  отыр, 

кезінде  бұл  адам  таңқаларлық  оқиға  болатын.  Әрине,  фило-

софияда  футурологиялық  бағдарлау  мүлде  жоқ  та  емес.  1970 

жылдардағы  Рим  клубы  алаңдаған  мәселелердің  оптимистік 

болжамдары мен нақты ұсыныстары бүгінгі адамзат қоғамы та-

рапынан 40 жыл өткен соң ғана қолдау тауып отыр – әлем халқы 

жасыл экономикаға, табиғи баламалы қуат көздерін жан-жақты 

іздестіруге  бет  бұрды,  аталған  қозғалыс  бұл  жолы  алдын-ала 

ғылыми болжамдар жасады, нәтижесінде, реті келгенде қолдана 

салатын  идеялық  модельдер  дайын  тұрды.  Олай  болса,  бүгінгі 

таңда  Қазақстанда  да  алыс  және  жақын  болашақты  зерттейтін 

I Казахстанский философский Конгресс 

623 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

арнайы футурологиялық ғылыми-зерттеу институты құрылуы 

тиіс,  ол  өз  кезегінде,  барлық  ғалымдарды  топтастыратын 

ғылыми  бағдарлама  тұрпатында  жүзеге  асуы  қажет.  Еліміздегі 

тек саяси-экономикалық саламен шектелетін стратегиялық зерт-

теулер оның аясына ендірілуі қажет. 

2.  Қазіргі  ғылыми  білімде,  қоғамдық  сана  мен  қоғамдық 

пікірлерде  «танымның  таң  қалу  аясы»  шектелді  (ешкім 

ешнәрсеге  таң  қалмайтын  беталыс).  Осы  тұста  эзотерия  мен 

мистика қарай бағытталған бетбұрыс арналары, сонымен қатар, 

қоғамдық теориялық санада да көрініс табуда. Бұндай танымдық 

беталыс  пен  сезімдік  қызығушылыққа  орай,  философия  өз 

кезегінде, мистиканың ішкі мағынасы мен мазмұнын түсіндіруге 

бағытталуын  өзінің  міндеттерінің  бірі  ретінде  есептеуі  қажет. 

Бүгінгі  таңдағы  ғылыми  және  ғылыми  емес  білімдердің 

әдіснамалық  интеграциясы,  көп  жағдайда,  әлі  күнге  дейін 

қатаң  позитивизм  мен  қасаң  логоцентризмнің  аясынан  шыға 

алмай  келеді.  Ендеше,  философия  ғылыми  танымды  ғылыми 

емес  білімдерге  деген  кемсітушілік  көзқарастарынан  арылтып, 

екеуінің  табиғи-тарихи  тұрғыдан  тең  құқықтығын  жариялап, 

ғылыми емес білімдердің өзін емес, олардың қоғамдық өмірдегі 

жүзеге асқан оңды нәтижесі мен тиімді практикалық мәнділігі 

арқылы  әйгілеуге  мүмкіндіктер  жасауы  тиіс  және  түпмәнін 

ашатын түсіндірмелер жүргізуі қажет. 

3.  Бүгінгі  таңдағы  философияның  беделінің  түсірілуіне 

бағытталған ықпалдардың бірі – экстернализм, әсіресе, оның сая-

си  қыры.  Бүгінгі  таңда  философия  теологияның  да,  саясаттың 

да  қызметшісі  болу  дәуірін  артқа  тастады.  Ол  саяси  жалған 

мақсаттарды  жүзеге  асырудың  құралы  болу  жүктемесін  орын-

дай алмайтындығын «жуық арадағы» Кеңес дәуірі-ақ дәлелдеп 

берді.  Бірақ  табиғи  эволюцияның  өз  ішінен  қайнап  шыққан 

идеологияның құралы қызметін атқаруға бір қырынан алғанда, 

ол – тиісті. Мысалы, бүгінгі еліміздегі ұлттық идеяны өрістету 

мәселесі немесе рухани дағдарыстарды тежеу мен оның алдын-

алу тұжырымдамасын жасау т. б. Осыған байланысты, филосо-

фия қиюласқан сан түрлі идеологиялар кеңістігі мен әлеуметтік 

мифтер  алаңынан  салыстырмалы  түрде  болса  да,  «ақиқатты» 

аршып  алу  жолында  верификациялау  жүргізуі  қажет:  ақиқат 

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

жүктеу/скачать 3,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: