Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім академиясы ресей федерациясының білім және ғылым министрлігі

279

Осы тұрғыдан қарағанда бүгінгі әлем халықтарының жеткен табыстарын еске ала отырып, қиын-қыстау, 

өсу,  даму  кезеңдерін  бастан  кешірген  қазақ  халқының  өткен  шағы  мен  болашағын,  дамыған  елдердің 

жастарынан кем етіп тәрбиелемеу азаматтық борыштары, аға ұрпақтың қолымен бойына сіңіретіндігі дау 

болмас [1]. 

Қазіргі өзекті мәселе осы тұрғыдағы оқулықтардың аздығы, бар оқулықтарда тақырыптың жалаң немесе 

қысқа өткен курстар бойынша қайталануы. Кәсіптік білім беру бағытының қай саласын алсаңыз да болашақ 

мамандыққа  деген  бағыттағы  тақырыптар  қарастырылмайды.  Осыдан  барып  арнайы  пәндер  және  жалпы 

білімдік пәндер арасында жік пайда болады. Пәнаралық байланыс жоқтың қасы. Ал, келешек маман иесі: ойы 

ұшқыр, мәдениеттілігі жоғары, қазіргі техникалық даму прогресінің түсінігі мол, өз ісінің шебері, әрқашанда 

салыстырмалы түрде ой түйе, шешім қабылдай алатын, өз ұлтының жанашыры, салт-дәстүрді есте сақтайтын 

азамат болып қалыптасуы керек. 

Дәл қазіргі уақытта жас маманды даярлауда арнайы пәндер және жалпы пәндер арасындағы таразының 

теңеспеуі,  пәнаралық  байланысты  көрсететін,  үйрететін  әдістемелік  оқу-құралдарының  аздығы,  болмаса 

атүсті қарайтынымызда. 

Болашақ өнер, би әртістерін дайындауда жаңаша тұрғыдағы қалыптасқан білім беру үрдістерінің маңызы 

зор. 

Салт-дәстүр, әдет-ғұрыпты ескере отырып, бар нәрсені жақсарту, тың әдеби-шығарманы байқау, көнені 

өңдеу, жаңа ойлау жүйесін тауып шығару, әр білім берушінің іскерлігін жаңа орта жаңалығымен орта білім 

беруді жақсарту, толықтыру деп түсінемін. 

Әрбір сабақтың мазмұндылығы, білімді игеруі – мотивациядан басталады (мотивация-ағыл.ауд. «ниет, 

түрткі, кірісу, жігерлендіру») [2]. 

Сабақтың түрін педагогика ғылымының докторы, педагогика саласындығы белсенді ресейлік ғалым Т.И. 

Шамованың құрылымы бойынша жұмыс істеген дұрыс деп ойлаймын. 

Сабақтың түрі оқушының білімді меңгеру үрдісінің құрылымына қарай құрылады. 

Қабылдаумәнін түсінуесте сақтауқолдануқорыту. 

Әрбір сабақ түрінің өзіне тән белгілі логикасы болады [2]. 

Мынадай физикалық заңдылықтарға ой-түрткі салайық. 

Биылғы  жыл  –  қазақ  әдебиеті  үшін  ерекше  жыл  болып  саналады.  Біздің  парызымыз,  кешегі  өмірден 

өткен қазақтың бір туар қоғам қайраткерлерін, ақиық ақындарын еске алу, оларға тағзым ету. Сондай, кешегі 

өмірден өткен ақиық ақынымыздың бірі – Мұқағали Мақатаевқа - 85 жыл! Ақынның мына өлеңіне көңіл 

аударалық. «Аққулар ұйықтағанда» поэмасынан үзінді:

[12] 

...Биік барып жаралған жер бетінен, 

Сол байырғы «жетім көл» келбетімен,

Содан соққан самалмен тербетілген [3]. 

[12] 

Тербеліс – қозғалыстың бір түрі. 

    белгілі бір уақыт өткен сайын қайталанатын қозғалыстарды айтамыз. 

    түрлері    

 

ерікті 

                    

 

еріксіз 

  Тербелістің  түрлерін  теориялық  түрде  түсіндіре  отырып,  тербелісті 

сипаттайтын физикалық шамаларды жазу: 

 ; N – тербеліс саны. 

 

(тербеліс жиілігі) 

циклдік жиілік

Жылдамдық: 

үдеу амплитудасы [4].

X

X

S

[4]

280

Ақын  Зейнолла  Шүкіровтың  «Арал  толқындары»  өлеңдері  мен  поэмалар  жинағындағы  «Аққулар 

оралғанда» өлеңінен үзінді: 

... Теңізді тентек жел тербеп, 

Теңізді дауыл сапырар, 

Әлемді жайқын сел кернеп, 

Ақ толқын болып атылар [5]. 

          қозғалыстың бір түрі 

                механикалық қозғалыстың кеңістікте толқын түрінде таралуы 

X

m

Толқынды сипаттайтын шамалар

х   көлденең толқындар

λ=cTλ=

[6]

қума толқындар

Оқушылардың  оқу материалының әлеуметтік практикалық, физикалық және жеке тұлғалық мәнін түсінуі 

үшін «Актерлік шеберлік» байқауын жариялаймыз. Қатысушылар:ене, келін, нәресте, есепшілер. 

Мынандай жағдай: Бала бесікте жатыр. Ене ұршық иіріп отыр. Бір мезетте бала жылайды. Ене келінді 

шақырады. Келін бесікті тербетіп, бесік жырын орындайды. Бір шумақ ән біткенше бесіктің қанша тербеліс 

жасағанын, уақытын есепшілер санайды. Ененің ұршығының қанша толық айналым жасағанында есептеу 

керек. Есепшілер:тербелістің периодын, Т,? табу керек. 

Қорытынды: рөлді сомдауда шынайылық, әннің дұрыс орындалуы, бесіктің толық тербелуі, ұршық иірудің 

шеберлігі ескерілуі қажет. 

Би  өнеріндегі  тербеліс  пен  толқындарды  көрсету  үшін,  интерактивті  тақтадағы  көрсетілген    ұяшық 

арқылы ән таңдаймыз. Таңдалған ән бойынша 2 – 3 минут көлемінде би билеу (үзінді). 

- құстар биі, 

- жан-жануарлар биі, 

- гүлдер биі [12], 

- ою-өрнек биі. 

Қорытынды:

 би орындауда тербеліс пен толқындардың түріне, дұрыстығына, ән мен бидегі іс-қимылдың 

үндестігіне көңіл бөлу қажет. Бағалау. 

- Оқушылардың жер шары картасына көңіл бөлуін өтінейік. 

- Орал, Кавказ тауларын тауып көрейік: 

- Осы жерде М. Мақатаевтың «Есенин-Маяковский» өлеңінен үзінді оқылық... 

Екеуі де бір дәуірдің ақыны ғой, 

Дегенмен, 

Бірін – Орал 

Бірін – Кавказ тауларынан көрем мен, 

Жыр тойында 

Екеуін бір табыстырсам деген ем, 

Екеуін де көндіре алмай, 

Әуре болып келем мен [11]. 

физикалық мазмұндылығы – бағыттары әртүрлі екі күштің тең әсерлі күшін табуды сипаттайды. 

[7] 

281

Қорытынды: Жігіттің жеті қазынасының бірі – жүйрік ат пен құмай тазы деген. Жүйрік атты баптау және 

оны  бәйгеге  қосу  халқымыздың  бұрыннан  бері  келе  жатқан  салт  дәстүрінің  бірі.  Қазақтың  кешегі  өмірі 

сәйгүлік аттарды баптау, оны бәйгеге қосу ойыны ұлттың сипатын жойған жоқ. Осы жарыстарға сипаттама 

бере отырып, қозғалыстың қай түріне негізделіп жасалғанын көрсетейік. Аламан бәйге

 – үдемелі қозғалыс 

тақырыбына би байқауын өткізелік. 

Қорытынды:  Аттың  шабысын,  аяқтарының  рычагты  іс-қимылын,  үстіндегі  шабандоздың  мінез-құлқын 

біртұтас етіп, үдемелі қозғалысты сипаттау қажет. 

Жігітке тән ержүректілік, ептілік, қайсарлық, күш-қайрат, еңбекқорлық, қазақтың ұлттық ойындарына тән 

қасиет пе деп қаласың! 

Күмбірлеген күй, әсем-ән орындалғанда би қозғалысында тек физикалық заңдылықтар емес, еңбекқорлық, 

қуаныш, шаттық, әдет-ғұрыптың, салт-дәстүрдің барлық элементтері орын алады. 

Болашақ өнер мамандары, сахналық қойылым – би мен музыканың қозғалыспен суреттелуі екендігін 

естен шығармауы қажет. 

Ұлы Абай өлеңдері, әндері физика жайлы сыр шертеді. 

Абайдың «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» өлеңіне назар аударайық (өлеңді мәнерлеп оқу, жатқа 

айту). 

=const

=

Кинематика

Механикалық 

қозғалыстың түрлері

Түзу сызықты

Бірқалыпты

Бірқалыпсыз

Бірқалыпты 

үдемелі

Бірқалыпсыз 

үдемелі

Сипаттайтын 

физикалық шамалар

Кинематика тарауының құрылымы мен мазмұны

[8]

«Жасымда ғылым бар деп ескермедім»

Жасымда ғылым бар деп ескермедім, 

Пайдасын көре тұра тексермедім. 

Ержеткен соң түспеді уысыма 

Қолымды мезгілінен кеш сермедім ... 

[9]. 

 

Физикалық мағынасын ашу: Табиғаттағы барлық процестер қайтымсыз, табиғи процестердің қайтымсыздығын, 

яғни  олардың  өту  бағытын  көрсететін  заң  термодинамиканың  екінші  заңы  болып  табылады.  Бұл  заң 

тәжірибелік деректердің негізінде жасалған жалпылама заң [4]. 

Қорытынды:  адам  табиғаттың  бір  бөлігі,  акын  адам  өмірінің  бір  бағытта  уақытқа  тәуелді  өтетіндігін, 

қайтымсыздығын көрсетеді. 

Қазіргі кезде орындалып жүрген әндер де, өмірдің бір бағытта ағатын өзен суы екендігін салыстырмалы 

түрде, осы заңға сүйене отырып, әнге арқау етеді. 

Қазіргі қоғам қажеттілігіне сай еңбек нарығының басты талабы – сапалы білім болып табылады. Қазіргі 

өнерлі жастар дамыған елдердің мәдениеті мен өнерінен басқа өз халқымыздың әдебиеті мен мәдениетін 

басты тұтқа етіп ұстауы қажет [10]. 

282

Әдебиеттер тізімі 

1 

Момынұлы П. Қазақ музыкасының тарихы. Алматы. – Қаз Ақпарат. 2002. – 8 б. 

2 

Найманбаева  К.Қ.,  Бултачеева  Ә.М.  Актуальные  проблемы  управления  учебно-воспитательным 

процессом в школе. -Алматы. – 2007. – 12 б. 

3 

Мақатаев М. Өлеңдер мен поэмалар. II том. –Алматы, «Жазушы». – 1993. – 76 б. 

4 

Кронгарт Б., Кем В., Койшыбаев Н. Физика 10 кл. –Алматы. «Мектеп». – 2006. – 149 б. 

5 

Шүкіров З. Арал толқындары. –Алматы. «Жазушы». 1988. – 80 б. 

6 

Калбергенов Г.Е. Физика в таблицах и схемах. Лист. -Москва. 1996. – 33 б. 

7 

Бабаев В.С., Тарабанов А.В. Физика: весь курс. –Москва. ЭКСМО. 2007. 

8 

Орлов В.А. Физика в таблицах. –Москва. «Дрофа». 2009. 

9 

Ақшолақов Т., Жұмажанова Т., Қалиев С., Дүйсебаев С. Қазақ әдебиеті. –Алматы. «Мектеп». 2013. 

10  Борибеков К.К., Кусаинов А.К., Шамельханов Н.А. Профессиональное образование Казахстана: опыт 

и перспективы. -Алматы. «Rond&A». 2011. 

11  Мақатаев М. Өлеңдер мен поэмалар. III том. –Алматы. «Жазушы». 1993. – 240 б. 

12  Іздеу сайты Google.kz. 

Аңдатпа. Мақалада болашақ өнер мамандарын даярлауда, өнер мен білім тізгінін тең ұстаудағы пәнаралық 

байланыстың амал-тәсілдері қарастырылады. 

Аннотация. В данной статье рассматриваются пути и способы решения проблемы отсутствия связи между 

различными дисциплинами при подготовке будущих специалистов в области искусства. 

Abstract.This article deals with the ways and methods of solving problems of lack of connection between 

various subjects in training future specialists in the field of art.

МЕХАНИЗМЫ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ЗАЩИТЫ И ДЕТСКО-РОДИТЕЛЬСКИЕ ОТНОШЕНИЯ 

Л.А. Нигматулина, Г.К. Алимова, Л.У. Иногамова 

Ташкентский Государственный Педагогический Университет им. Низами, г. Ташкент, Lila_djuraeva@mail.ru 

Рецензент – Нишанова З.Т., доктор псих. наук, профессор, Ташкентский Государственный Педагогический 

Университет им. Низами, г. Ташкент 

Интерес  к  проблемам  человека  является  доминирующим  в  системе  гуманитарного  мышления  на 

протяжении многих тысячелетий. И в течение всего этого времени философы и ученые стремятся расширить 

свои представления о сущности человеческой личности. Тем не менее, отдельные ее феномены так и остаются 

непознанными. К таковым относится и область бессознательных проявлений личности, в частности система 

психологической защиты. 

Механизмы психологической защиты функционируют в ежедневном опыте любого человека и остаются 

при  этом  мотивом  поведения,  скрытым  от  него  самого  и  от  неопытного  наблюдателя.  Психологическая 

защита является одним из самых противоречивых свойств в структуре личности, поскольку одновременно 

способствует как стабилизации личности, так и ее дезорганизации. 

Изучению проблемы формирования, определения роли защитных механизмов в развитии личности и 

их проялениям посвящены работы З. Фрейда, К. Хорни, А. Фрейд, А. Маслоу, Ф. Перлза, Д.Н. Узнадзе, В.Н. 

Мясищева, Ф.В. Бассина, Е.Л. Доценко, Э.И. Киршбаум, И.М. Никольской, P.M. Грановской и др. Проблемой 

определения и формирования характера занимались А.В. Петровский, Ю.Б. Гиппенрейтер, определения места 

характера в структуре личности Л.С. Выготский, Л.С. Рубинштейн, а так же изучением типов акцентуации 

характера, отклонений характера и их классификаций занимались Э. Кречмер, У. Шелдон, К. Леонгард, А.Е. 

Личко и др. 

Анализ литературы позволил заключить, как научный факт, что феномен психологической защиты был 

впервые зафиксирован и описан в психоаналитической литературе, где последняя определяется как любой 

процесс, с помощью которого можно избежать, отрицать или исказить источники угрозы или тревоги. В рамках 

данного  подхода  были  выделены  следующие  защитные  механизмы:  вытеснение,  регрессия,  замещение, 

отрицание, проекция, сублимация, реактивное образование и рационализация. 

Однако  проблемы  определения,  типологии  и  функционального  назначения  защитных  механизмов 

решались не только в рамках психоанализа, но и бихевиоризма, когнитивной психологии, социокультурного и 

позитивного подходов. Настороженное отношение отечественной психологии к психоанализу и определило 

довольно негативное отношение к его многим конструктам. 

Психологическая  защита,  искажая  реальность  с  целью  сиюминутного  обеспечения  эмоционального 

283

благополучия, действует без учета долговременной перспективы. Ее цель достигается через дезинтеграцию 

поведения,  нередко  связанную  с  возникновением  деформаций  и  отклонений  в  развитии  личности.  Эта 

проблема сильно осложняет процесс социализации человека и может стать причиной полной социальной 

неадаптированности. Признаки таких явлений проявляются уже в детстве или в подростковом возрасте и, 

если они игнорируются, и данная серьезная проблема остается нерешенной, то она может иметь сильное 

отрицательное влияние на всю будущую жизнь человека, именно поэтому ее выявление уже в подростковом 

возрасте является очень важным. 

В современных публикациях, посвященных обсуждаемой проблеме, единодушно признается тот факт, что 

механизмы защиты находятся между потребностью личности и ее удовлетворением. Отсюда - защита есть 

зеркальное отражение возможного, но не реализованного личностью процесса мотивации или отражение 

неосуществленных,  но  в  прошлом  желаемых  целей.  Тогда  непродуктивность  для  личности  действия 

психологических защит связана с несовпадением целей и средств их достижения в поведении человека или 

нарушением меры в соотношении мотива и сил, затраченных на его реализацию, или поведением человека 

прямо противоположным целям. То есть человек не может достичь того, чего он действительно желает. Поэтому, 

изучение защитных механизмов психики является актуальным для современного общества. Если человек, 

относясь к себе в целом положительно, допускает в сознание представление о своем несовершенстве, о 

недостатках, проявляющихся в конкретных действиях, то он становится на путь их преодоления. Он может 

изменить свои поступки, а новые поступки преобразуют его сознание и тем самым всю его последующую 

жизнь. Если же информация о несоответствии желаемого поведения, поддерживающего самоуважение, и 

реальных поступков в сознание не допускается, то сигналы конфликта включают механизмы психологической 

защиты и конфликт не преодолевается, т.е. человек не может встать на путь самоусовершенствования. А ведь 

самоусовершенствование необходимая часть жизни гармонично развивающегося человека. Только осознавая 

действие своих защитных механизмов, можно достигнуть относительного контроля над ними, приобретая 

большую власть над своими поступками и повышая уверенность в своих силах. 

Согласно, психоаналитической теории, первопричиной формирования психологической защиты личности 

являются тревога и страх. 

Среди  детских  страхов,  стимулирующих  развитие  защитных  механизмов,  П.  Куттер  выделяет  страх 

наказания,  страх  повреждения,  страх  быть  пристыженным,  страх  утратить  расположение  важнейшего 

участника отношений, страх потери важных для ребенка лиц. Совершенно очевидно, что ни от чего так не 

зависит возникновение, усиление или ослабление этих страхов, как от отношения к ребенку его родителей. 

У современных детей, по мнению А. Фрейд, реального страха гораздо больше, чем могло бы быть. Она 

считает, что мера наказания в наше время все еще имеет, хотя и далекое, сходство с варварскими наказаниями 

древности  (тон  голоса  воспитателя,  угрозы  какого-либо  наказания,  а  также  телесные  наказания).  Страх 

получить порицание или быть наказанным является одной из самых главных причин детской лжи. Устраняя 

страх наказания, можно реально снизить вероятность самых разных нарушений в развитии личности ребенка. 

При обобщении материалов практики и исследований, касающихся негативных последствий наказания, 

приведенных  Р.  Бэроном  и  Д.  Ричардсон,  была  установлена  определенная  связь  между  наличием  в 

педагогическом  арсенале  родителей  наказаний  (особенно  физических)  и  вероятностью  формирования 

некоторых механизмов защиты. 

З

ащитная

 

агрессия

 

и

 

Замещение

 могут сформироваться в случае, если физическое наказание используется 

с целью пресечь агрессию ребенка по отношению к другим детям или животным (например, отец бьет сына с 

требованием, чтобы тот не смел обижать маленьких). Даже единичных случаев такого воспитания достаточно, 

чтобы  ребенок  усвоил  (не  обязательно  на  осознанном  уровне),  что  агрессия  в  отношении  окружающих 

допустима, но жертву всегда нужно выбирать меньше и слабее себя. 

Механизм  защитного 

иЗбегания

  может  возникнуть  как  естественный  способ  удалиться  от  стресса 

(наказания) и его источника (родителей). 

и

Золяция

  (отделение  чувства  от  ситуации)  и 

формирование

 

реакции

,  как  показывает  опыт,  развиваются 

у  детей,  пытающихся  сопротивляться  наказанию  или  справиться  со  страхом  наказания.  Ребенок  может 

смеяться в лицо родителям, которые его шлепают (это одновременно и попытка мести), или демонстрация 

своей невозмутимости тем, что происходит. 

в

ытеснение

. Если наказание слишком возбуждает или расстраивает детей, они могут вытеснять причину, 

породившую подобные действия родителей. 

Защитная 

рационалиЗация

  будет  формироваться  тем  быстрее,  чем  чаще  и  сильнее  ребенок  будет 

испытывать субъективное ощущение несправедливости наказания. 

о

трицание

.  Дети,  чье  поведение  удалось  изменить  сильными  физическими  наказаниями,  с  большой 

долей вероятности будут склонны к бессознательному отрицанию тех норм, которые им пытались привить 

таким образом. 

И, наконец, дети, которым приходится часто ощущать на себе агрессивные действия родителей, склонны 

284

к развитию и интенсивному использованию 

проекции

, т.е. к восприятию окружающего мира как источника 

постоянной угрозы. 

Е.В. Чумакова в своем исследовании «Психологическая защита личности в системе детско-родительского 

взаимодействия»  выявила,  что  на  становлении  системы  психологической  защиты  ребенка  отражаются 

защитные  особенности  всех  категорий  взрослых  членов  семьи,  но  наибольшую  роль  играет  защитное 

поведение  отцов.  Этот  факт  наглядно  демонстрирует  неправомерность  игнорирования  роли  отцов  в 

становлении личности ребенка. 

Исследование роли системы взаимоотношений родителей с ребенком в построении его психологической 

защиты показывает большее влияние воспитательного стиля мам. 

При этом из всех параметров детско-материнских отношений для построения системы психологической 

защиты  ребенка  важными  оказываются  пять:  требовательность,  строгость,  контроль,  тревожность  за 

ребенка, удовлетворенность отношениями с ним. Интересен тот факт, что значимыми со стороны матери 

являются не факторы эмоциональной кооперации с ребенком, каковыми являются эмоциональная близость, 

сотрудничество, принятие, а факторы управления им, т.е. требовательность, строгость, контроль. Со стороны 

же отца большую роль играют как раз эмоциональные факторы: принятие ребенка и сотрудничество с ним. 

Таким  образом,  слишком  строгие  родители  заведомо  обрекают  своих  детей  на  неэффективное 

использование психологической защиты. Данный факт подтверждает идею ряда исследователей о том, что 

страх наказания со стороны воспитателей становится одной из ведущих причин зарождения психологической 

защиты в детском возрасте. 

Анализ  проблемы  с  учетом  фактора  эмоциональной  значимости  для  ребенка  его  непосредственных 

семейных воспитателей выявил, что самую большую роль в формировании психологической защиты ребенка 

среди всех категорий взрослых членов семьи играют негативно значимые взрослые. Речь идет о воспитателях, 

которые, независимо от наличия или отсутствия у ребенка положительных чувств к ним, вызывают у него 

сильные негативные переживания (тревогу, страх, нежелание общаться). Такая закономерность согласуется с 

теоретическими положениями психоаналитиков о том, что тревога и страх лежат в основе психологической 

защиты личности и являются ее непосредственным источником. 

Таким  образом,  воспитательная  мягкость  родителей  и  невыход  их  за  рамки  приемлемого  уровня 

интенсивности психологической защиты могут быть расценены как залог адаптивного функционирования 

психологической защиты ребенка. 

жүктеу/скачать 23,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: