Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім академиясы ресей федерациясының білім және ғылым министрлігі

18

или  качества  образовательных  ресурсов  в  семье  и  организациях  общего  образования,  предоставляет 

альтернативные  возможности  для  образовательных  и  социальных  достижений  детей  с  ограниченными 

возможностями здоровья. Иногда занятие в кружке становится серьезным жизненным стартом у ребенка с 

ограниченными возможностями развития, первый успех приходит именно здесь, в сфере деятельности, не 

связанной с академическими, образовательными, метапредметными или предметными результатами. Именно 

здесь, где создается сообщество творчества, такой ребенок может почувствовать личный успех. Сегодня в 

рамках реализации экспериментальной программы развития в школе создаются условия для вовлечения 

учащихся в систему дополнительного образования, основанные на эффективных механизмах социально-

психологического переноса сформированных в дополнительном образовании ресурсов развития в учебное 

взаимодействие. 

Дополнительное образование в нашей школе осуществляется в следующих направлениях – спортивно-

оздоровительное, художественно-эстетическое, военно-патриотическое, эколого-биологическое. 

Система дополнительного образования в адаптивной школе складывается из: 

•

урочного  дополнительного  образования  в  рамках  школьного  компонента  учебного  плана 

(факультативы и спецкурсы); 

•

внеурочного дополнительного образования в школе; 

•

внеурочной деятельности; 

•

досугового дополнительного образования в школе. 

Сегодня  в  школе  созданы  все  условия  для  включения  всех  учащихся,  в  том  числе  с  ограниченными 

возможностями  развития  в  систему  дополнительного  образования,  создаются  условия  для  развития 

творческого и интеллектуального потенциала учащихся. 

Размышляя  над  проблемой  качества  образования  в  условиях  инклюзии  и  его  анализа  и  измерения, 

важно отметить, что эффективность процесса инклюзии заключается в социальных эффектах образования. 

Показателем является уровень принятия и участия каждого в совместной деятельности, мотивация и активность, 

в основе которой лежит осознание собственной эффективности. Оно заключается в том, что каждый ребенок 

в большей или меньшей степени убежден, что в силах взаимодействовать с окружающими людьми и миром, 

добиваясь своих жизненных целей. В условиях инклюзии для многих детей с ОВР академический результат 

уступает место жизненным компетенциям. В этой связи в школе предприняты попытки для создания условий 

по формированию навыков жизненной компетенции у учащихся с особыми образовательными потребностями 

в процессе кружковой работы, в системе работы группы продленного дня. 

С сентября 2013 года на базе школы создан ресурсный центр с целью обеспечения научно-методического, 

консультативно-информационного  сопровождения  организаций  образования,  развивающих  практику 

инклюзивного образования, содействия развитию инклюзивного образования в г. Караганде и Карагандинской 

области. 

В  рамках  деятельности  ресурсного  центра  проводятся  мероприятия  различного  характера:  круглые 

столы, семинары городского и регионального уровней, рабочие встречи с представителями образовательных 

учреждений Восточно-Казахстанской, Акмолинской областей, г. Жезказгана, региональная научно-практиче-

ская конференция. 

Опыт ОСШ № 27 по внедрению инклюзивного образования отражен в различных публикациях в СМИ, 

материалах научно-практических конференций регионального, республиканского и международного уровня. 

Специалисты Службы являются соавторами методических рекомендаций по формированию толерантного 

отношения  к  детям  с  ОВР,  методических  рекомендаций  «Организационные  основы  и  формы  включения 

школьников с ОВ в общеобразовательный процесс», утвержденных МОН РК. 

Несомненно,  инклюзивное  образование  –  дело  новое  и  необходимое.  Любое  начинание  сопряжено 

с  целым  рядом  трудностей,  но  именно  они  определяют  основные  векторы  развития  и  поиска  ресурсов. 

Мы  считаем,  что  в  исторической  перспективе  инклюзивному  образованию  альтернативы  нет.  Школа,  в 

которой практикуется инклюзивное образование должно стать нормой. Это не означает, что должна быть 

ликвидирована система специального образования, наоборот, она должна существовать и развиваться для 

того, чтобы у детей с ограниченными возможностями развития и их родителей было права выбора и для того, 

чтобы помочь общеобразовательной школе перейти на принципы инклюзии. 

Аңдатпа. Мақалада Қарағанды облысындағы инклюзивті білім берудің даму жағдайы суреттеледі. 2012 

жылдан бастап «Бейімді мектеп – барлығына арналған мектеп» атты мектепті дамытудың эксперименталды 

бағдарламасын  жүзеге  асыру  бойынша  жұмыс  жүргізіп  жатқан  №27  жалпы  білім  беретін  орта  мектептің 

тәжірибесі баяндалады. 

Аннотация.  В  статье  описывается  состояние  развития  инклюзивного  образования  в  Карагандинской 

области. Опыт работы общеобразовательной средней школы № 27, которая с 2012 года проводит работу по 

реализации экспериментальной программы развития школы «Адаптивная школа – школа для всех». 

19

Abstract. The article describes the state of development of inclusive education in Karaganda region. Experi-

ence «Secondary school № 27», which since 2012 has been working on the implementation of the school devel-

opment pilot program «Adaptive School – a school for all».

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА ЛОГОПЕДИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ТИІМДІ 

ҰЙЫМДАСТЫРА БІЛУДІҢ МАҢЫЗЫ 

Г.К. Дәуренбекова 

№264 мектеп-лицей, Қызылорда қ. mektep_2010_264@mail.ru 

Пікір беруші – Козбахова А.Қ., аға оқытушы, «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ҚОБ ПҚ БАИ, Қызылорда қ. 

Инклюзивті  білім  беруде  түзете-дамыту  жұмыстарының  маңызы  зор  болып  саналады.  Жалпы  білім 

беретін мектептердің инклюзивті кіріктірілген сыныптарына қабылданған балалардың ішінде есту, сөйлеу 

қабілетінде түрлі деңгейде бұзылыстары бар ерекше білім алуды қажет етушілер үшін логопед маманның 

атқаратын қызметі де ерекше рөлге ие. Себебі, мамандар әуелі мүмкіншілігі шектеулі балалардың жоғарғы 

жүйке жүйесінің қызметінің төмендеу себебін анықтай отырып, психологиялық ерекшеліктерін зерттейді. 

Сана, таным процестері толық дамыған балалар мен дамуында бұзылыстары бар балалардың білім алуында 

еш кедергі болмауы үшін логопед мамандар балалардың дұрыс сөйлеп, бір-бірімен еркін қарым-қатынас 

жасауына  көмектеседі.  Әр  баланың  денсаулығындағы  ерекшелікті  ескере  отырып,  түрлі  әдіс-тәсілдерді 

ұтымды пайдалануды, аталған тәсілдер арқылы баланың дұрыс сөйлей алуын қадағалайды. Оқушылардың тіл 

кемістігі таным қабілеттерінің дамуына кері әсер етеді, ойын қалыптастыруда, өз ойын әңгімелеуде қиындық 

туғызады.  Осылардың  бәрі  қоршаған  ортадағы  адамдармен  қарым-қатынас  жасауға  кедергі  келтіреді. 

Инклюзивті кіріктірілген сыныпта әртүрлі тіл кемістіктері бар балалар оқиды: дислалия, дизартрия, алалия, 

тұтығу, әртүрлі деңгейдегі тілдің қалыпты деңгейде дамымауы, дисграфия және дислексия. Сол себепті де, 

бұндай  оқушылармен  жұмыс  жүргізуде  логопед  маман  өзінің  негізгі  мақсаттарының  бірі  етіп  мүмкіндігі 

шектеулі балалардың экспрессивті тілін дамытуды көздейді. Ол дегеніміз – оқушының сөйлеу үрдісі немесе 

сыртқы сөйлеу деңгейін қалыптастыру. Бұл жұмыс тілдің барлық компоненттерін қалыптастырады: сөздігін, 

дыбысты дұрыс айту, грамматикалық бағыт, қарым-қатынастағы тіл қызметін дамыту. Логопедиялық сабақта 

сөйлеу  тілдеріндегі  жазбаша  жұмыстардағы  кемістіктерге  назар  аударылып,  оны  дұрыстау  жұмыстары 

жүргізіледі. Сабақ барысында баланың тіл мүкісін, қол буындарының қимылын, саусақтарының моторикасын 

дамытуға  ерекше  көңіл  бөлінеді.  Ол  үшін  қазіргі  таңда  қолданылатын  көптеген  дамыту  жаттығуларын 

пайдалануға болады. Солардың бірнешеуін мысалға алатын болсақ: 

Артикуляциялық жаттығулар. Артикуляция дыбысқа байланысты жүйеленеді және ерін, тіл қимылдарын, 

қалпын  дағдыландыруға  бағытталады.  Балаларды  қызықтыру  үшін  және  жаттығуды  ойларына  сақтап 

қалу  мақсатында  әр  жаттығу  әртүрлі  атпен  аталады.  Мысалы,  «Сағат»,  «Үндік»,  «Тіс  тазалау»,  «Төбешік», 

«Саңырауқұлақ», «Қамыр илеу», «Тәтті тосап», «Тоқылдақ», «Ат шауып келеді», «Барабан» жаттығуы. 

Мазмұны: Езу тартамыз, аузымызды ашамыз. Анықтап қайта-қайта «Д-д-д-д-д-д» деп айтамыз. Дыбысты 

айту барысында тіл жоғары тістерге жабысып тұрады. Осы жаттығуларды орындау барысында балалардың 

сөйлеу тілі қалыптасады. 

Тыныс  алу  жаттығулары  баланың  тілдік  тыныс  алуын  дамытады.  Тыныс  алу  жаттығуларын  тұтықпа 

балаларға көбірек қолданамыз. Нәтижесінде тыныс алу ритмі қалыпқа келіп, дем алудың көлемі ұлғаяды. 

Артикуляциялық жаттығу, тыныс алу жаттығуларын ертегі терапиясының көмегі арқылы орындауға болады. 

Мысалы, «Хайуанаттар бағында» деп аталатын тіл ертегісі былайша орындатылады: 

Ертеде тіл болыпты. Бір күні тіл хайуанаттар бағына баруға жолға шығады. Тіл жолда жаяу келе жатып, 

әбден шаршайды. Тынығып алайын деп тал түбіне отырса, көгалда жайылып жүрген үйір аттарды көреді. Тіл 

аттардың біреуіне жақын келіп, жалынан ұстап, атқа мініп, хайуанаттар бағына қарай шабады. («Ат шауып 

келеді»  жаттығуы.  Таңдайды  тоқылдату).  Тіл  хайуанаттар  бағына  жеткен  соң,  есік  алындағы  ілулі  тұрған 

айнаға  келбетін  қарайды.  Шашы  жалбырап,  үсті  басы  шаң  болған  екен.  Тіл  тарағын  алып,  шашын  тарай 

бастайды. («Тарақ» жаттығуы. Тілді тіспен тістеп, әрлі-берлі (алға-артқа) қозғалту). Тіл шашын тарап болған 

соң, хайуанаттар бағына кіреді. Байқап қараса, тоған судың ішінде үлкен, ауызы кең ашылғанан біреу отыр 

екен. Бұл сусиыр еді. («Сусиыр» жаттығуы. Ауызды кең ашу, жаттығуды 3 - 4 рет қайталау). Тіл әрі қарай 

жүре  бергенде  бақылдаған  дауысты  естиді.  Артына  бұрылып  қараса,  тоған  судың  шетіне  бақаны  көреді. 

(«Бақа» жаттығуы. Үстіңгі және астыңғы тістерімізді қабыстыру). Сусиырды, бақаны тамашалап болған соң, 

тіл тұмсығы ұзын, өзі үлкен тау тәрізді жануарды көреді. Бұл тұмсығымен денесіне су шашып тұрған піл 

еді. («Піл» жаттығуы. Ерінді алға қарай жиыру). Тіл тор ішінде ұзына жатырған түтікшені (шланг) көреді. Бір 

20

кезде әлгі түтікше қимылдайды. Бұл ұзын жылан екен. («Жылан» жаттығуы. Күлімсіреп, ауызды ашып, тілді 

алға шығарып, кейін жасыру). Жаттығуды 3 - 4 рет қайталау. Хайуанттар бағын аралап жүріп, тіл кештің қалай 

батқанын білмей қалады. Үйге қайту керек екенін біліп, тіл сағатына қарайды. («Сағат» жаттығуы. Тілді алға 

шығарып, оңға-солға қимылдату (сағат тілі тәрізді)). Тіл сағатына қарап, үйге қарай бет алады. Тіл үйіне кіріп, 

есігін жауып алады. Оқушылар бұндай жаттығуларды қызығушылықпен қабылдайды. Бұл ретте мамандар 

баланың танымын арттыра отырып, сөйлеу тілін түзеуге мол мүмкіндік жасайды. Сол сияқты «Көктем келді», 

«Бақта», «Тышқанның саяхаты» сияқты тыныс алу жаттығуларын орындатуға болады (1-4 суреттер). 

1-сурет – «Тәтті тосап» жаттығуы 

2-сурет – «Піл» жаттығуы 

3-сурет – Тыныс алу жаттығуы 

4-сурет – Ұсақ қол моторикасын дамыту 

жаттығулары 

Жалпы  тілінде  мүкістігі  бар  балаларға  қолдың  ұсақ  моторикасымен  қимыл  қозғалыстарын  дамыту 

жұмыстары да маңызды болып табылады. Адамның бас миындағы моторлы орталықтары саусақтың моторлы 

орталықтарына  жақын  орналасқан.  Сондықтан  да  ұсақ  қол  моторикасын  дамыта  отырып,  адамның  ішкі 

ағзасына бас миының жұмыс істеу қабілетіне ықпал етеміз. Ұсақ қол моторикасын дамытуға дәнді дақылдар, 

пазылдар, мозайкалар, моншақтармен жұмыстар жүргізіледі. Баланың саусақтарының қимылы немесе ұсақ 

моториканың жақсы жетіліп дамуы, ол мидың және тілдің жетілуімен тікелей байланысты. Балалардың ақыл-

ойын дамыту мақсатында күнделікті саусаққа арналған ойындармен ойнап тұрған жөн. Осы жағдайларды 

ескере отырып «Су-Джок» терапиясы жүргізіледі. 

«Су-Джок»  терапиясы  массаж  доптармен,  жаңғақтармен,  қарындаштармен  жасалынады.  Балаларды 

өз  бетімен  саусақтарына  массаж  жасауға  дағдыландыруға  болады.  Балалар  сабаққа  қызығушылықпен 

қатысады, қимыл іс-әрекеттерін қадағалап, берген нұсқауларды мұқият орындауға тырысады. Сонымен қатар 

арт терапиясы, ойын терапиясы,  музыка терапиясы және ертегі терапияларының көмегімен тіл мүкістігі бар 

балалардың танымдық қабілеттерін дамытуға ықпал етуге болады. 

Қорыта  келе,  мүмкіндігі  шектеулі  балалармен  түзету  жұмыстары  неғұрлым  ерте  басталса,  соғұрлым 

нәтижелі болмақ. Өз уақытында бұл заңдылықты Я.А. Коменский: «Барлық тіршілік иесінің табиғаты сондай, 

олар икемді болып табылады және нәзік жас кезінде олар тәсілдерді жеңіл қабылдайды, қатайып кеткен соң, 

оларға қалыптасу қиын болады. Жұмсақ балауызды оларға түрлі пішін беріп сомдауға болады, ал егер қатып 

қалса, оны сындырып тастау оңайырақ»-деп жазды [6]. Сондықтан бүгінгі күні мүмкіндігі шектеулі балаларға 

21

түзете-дамыту жұмыстарын ерте кезеңнен бастаған жөн деп есептейміз. Инклюзивті білім беру – кедергісіз 

білім беру болғандықтан ерте бастан балаларды бақытты өмір сүруге баулығанымыз дұрыс. 

Қолданылған әдебиеттер 

1 Баталов А.С. Использование иклюзивных педагогических технологий в диагностике речевого развития 

учащихся начальных классов. // Открытая школа (Каз). 2011. №2. -С. 52. 

2 Өмірбекова Қ.Қ. Тұтықпа. Оқу құралы. -Алматы, 2012. 

3 Любимов М.Л. Помощь детям с ограниченными возможностями здоровья. // Народное образование. 

2012. №4. -С. 186-189. 

4 Искакова М.С. Дефектология негіздері. Оқулық. –Алматы. 2014. 

5 Бердібаева С.Қ. Таным субьектісі: Таным процестері. Оқу-әдістемелік құрал. –Алматы. 2004. 

6 Zkoipk.kz/ C1/ 448- conf. Html 

Аңдатпа. Мақалада инклюзивті кіріктірілген сыныптардағы сөйлеу тілінде түрлі деңгейде бұзылыстары 

бар оқушылар үшін логопед маманның атқаратын қызметі айтылған. Сөйлеу тіліндегі бұзылыстарды түзете-

дамытуға арналған жаттығу түрлерінің маңыздылығы іс-тәжірибе ретінде көрсетілген. 

Аннотация. В статье рассказывается о деятельности специалиста-логопеда по устранению дефектов в 

речи  учащихся  из  инклюзивных  классов.  Показано  практическое  применение  различных  коррекционно-

развивающих упражений в устной речи. 

Abstract. The article tells about the activities of specialist-speech the rapist to eliminate the defects in speech 

of students of the inclusive classes. It shows the practical application of various correctional developing exercises 

in speech. 

LEGAL AND METHODOLOGICAL FRAMEWORK FOR THE INCLUSION OF CHILDREN WITH 

AUTISM SPECTRUM DISORDERS IN EDUCATIONAL PROCESS 

Z. Jangeldinova, G. Orazaeva 

National Scientific and Practical Centre of Correctional Pedagogy,  Almaty,  

zurka13@mail.ru

 

Reviewer – Kabzhanov A.T. candidate of Law, “Bolashak” academy, Karaganda 

In Kazakhstan there are significant changes in relation to children with special educational needs which 

are characterized by humanization of society and improvement of regulatory framework. The essence of these 

changes is that all children with special educational needs have the right to education and preferred form of 

education is inclusive education – inclusion of children with impaired mental and physical development in the 

neurotypical children environment. 

Ability to implement an inclusive approach to education for children with autism spectrum disorders (hereafter 

ASD) incorporated in the framework of current legislation of Kazakhstan as well as for all children with special 

educational needs. 

State  guarantees  in  the  field  of  education  of  children  with  special  educational  needs  are  secured  by  the 

Law “On Education”, “On social, medical and educational support for children with disabilities.” It is stated in the 

Republic of Kazakhstan Law “On Education” that the state provides children with special educational conditions 

for obtaining education, correction of developmental disorders and social adaptation, as well as to confirm the 

right of parents select the educational organization based on desire, individual aptitudes and characteristics of 

a child [1, 2]. The purpose and objectives of Kazakhstan education development are clearly marked in the State 

education program for 2011-2020 which guarantees equal access to quality education for all children regardless 

of the presence in the development and health restrictions, ensure tolerant attitude towards children with special 

educational needs.; legal, organizational and economic basis for resource support [3]. 

The  strategic  document  which  implements  the  actual  conceptual  approaches  including  goals,  objectives, 

principles, directions and expected results, underlying mechanisms and stages of Kazakhstan inclusive education 

implementation  is  “Conceptual  approaches  to  the  development  of  inclusive  education  in  the  Republic  of 

Kazakhstan” approved by order of the Minister of Education and Science of the Republic of Kazakhstan №348 in 

2015 [4]. 

The Law “On Social, Medical and Educational Support for Children with Disabilities” (343 -II dtd 11. 07. 2002) 

referred to the category of children with emotional and volitional disorders (autism) which can open education 

organization according to the conclusion of psychological, medical and educational guidance [5]. 

Definition of children with ASD in secondary and special (correctional) educational organization is based on 

a comprehensive survey of children in psychological, medical and pedagogical consultations. 

The diagnosis “infantile autism”, “autism spectrum disorders” in PMPC is dictated by the need to conduct a 

22

comprehensive psychological and educational correctional work. 

Teachability and social adaptation of children with ASD may be different and depend on the degree of autism 

severity. 

Children  with  autism  spectrum  disorders  depending  on  the  intellectual  abilities  can  be  trained  on  the 

program of secondary school or program of schools for children with mental retardation and speech disorders or 

for children with mental retardation. 

The secondary and special (correctional) preschool and school institutions of education for children with ASD 

there can be opened: 

A) classes (groups) joint stay with the other children. The class (group) can be attended maximum by two 

children with autism; 

B) special classes (groups) with no more than 6 children with autism. 

In  accordance  with  the  methodology  recommendations  on  the  definition  of  children  with  autism  in  the 

organization of education (MEC order №4-02-4 / 1435, 28 May 2010.) depending on level of intellectual, verbal, 

social  and  communicative  development  children  with  autism  can  be  taught  by  the  educational  program  [6]. 

Guidelines regulate the procedure for organizing and conditions for education of children with autism spectrum 

disorders. They described the testimony to determine children with ASD in mainstream and special (correctional) 

educational organization. Paragraph 8 states that the indication for the definition of children with autism in 

mainstream education organizations (kindergartens and schools) is infantile autism mild degree (3 or 4 groups) 

with a sufficient level of mental, verbal, social and communicative development, not preventing the absorption 

of  secondary  programs  and  implementation  of  generally  accepted  norms  of  behavior  in  the  team. The  note 

stipulates that children enter school or daycare on a general basis (without posts conclusion of PMPC “infantile 

autism”). 

Parents are offered recommendations for psycho work with a child in a private office of psycho-pedagogical 

correction,  rehabilitation  centers  or  schools  and  kindergarten  (pre-school  or  school  psychologist  conducts 

correctional work at the request of parents due to communication difficulties and social interaction of the child). 

The  methodological  recommendations  also  state  that  children  with  autism  (2-4  groups)  can  be  taught  in  a 

secondary school inclusive type in which the level of intellectual, verbal, social and communicative development 

is sufficient for self (or self organizing and using) the assimilation program secondary school, compliance with the 

rules of behavior in the classroom and the teacher requirements. And also in the methodological recommendations 

there stated indications for teaching children with ASD in a special (correctional) educational organization. It is 

necessary to highlight that the presence of children with autism spectrum disorders in separate classes (groups) 

in secondary and special organizations (except in cases with severe autism) it should be temporary – for the period 

of time necessary for the assimilation of children of elementary communication skills and norms of behavior in 

the children’s collective (adaptation period). 

Special conditions for teaching children with ASD are stipulated in methodical recommendations: 

- adaptation period; 

- variability and flexible learning educational program; 

- individual techniques and methods of autistic children education and training; 

-  psycho-pedagogical  support  of  a  psychologist,  special  and  social  pedagogues  of  preschool  and  school 

organization. However, unfortunately, the guidelines are advisory in nature so most of the children enrolled in 

educational institutions or private study at home. 

Thus, normative and methodological support of inclusive educational environment for children with autism 

spectrum disorders is only on recommendation level and in accordance with the methodology recommendations 

on the definition of children with autism in the organization of education at the same time according to the 

Constitution of the Republic of Kazakhstan, the Law “On Education”, dozens of international instruments ratified 

by Kazakhstan , everyone has the right to education including children with autism spectrum disorders. 

жүктеу/скачать 23,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: