Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім академиясы ресей федерациясының білім және ғылым министрлігі

61

личностью, полноправным гражданином общества. Проблема культуры общения – одна из самых острых в 

школе, да и в обществе в целом. Прекрасно понимая, что мы все разные и что надо воспринимать другого 

человека таким, какой он есть, мы не всегда ведем себя корректно и адекватно. Важно быть терпимым по 

отношению друг к другу, что очень непросто. «Педагогика сотрудничества» и «толерантность» – те понятия, 

без  которых  невозможны  какие-либо  преобразования  в  современной  школе  [1,  с.  61].  Образование  для 

инвалида – это путь к интеграции, к обретению в будущем финансовой самостоятельности, которая позволит 

человеку с ограниченными возможностями не быть иждивенцем государства и близких людей, а наравне 

с другими участвовать в социальных, гражданских процессах. На наш взгляд, формирование таких качеств, 

как  признание  человеком  другого,  принятие,  понимание  облегчило  бы  решение  проблемы  воспитания 

толерантности. 

Важнейшим условием инклюзии является наличие грамотной системы комплексного психолого-медико-

педагогического  сопровождения,  включающей,  помимо  систематического  наблюдения,  индивидуальных 

программ обучения и коррекции, такую важную составляющую, как работа со средой (социальным окружением), 

в которую интегрируется ребенок. Построение эффективной модели обучения, воспитания и развития детей с 

ограниченными возможностями здоровья, трудностями в обучении и социальной адаптации позволит решать 

проблемы внутри образовательной среды организации, избежать необоснованной переадресации проблем 

ребенка внешним службам, сократить число детей, направляемых в специальные организации образования. 

В массовой школе, среди нормально развивающихся сверстников, дается возможность ребенку с особыми 

образовательными  потребностями,  чувствовать  себя  обычным,  таким  же,  как  его  друзья,  одноклассники, 

мальчишки и девчонки во дворе. 

Третий год в ОСШ № 34 г. Караганды обучается ученик-инвалид с диагнозом ДЦП (детский церебральный 

паралич).  Воспитывается  в  полной  семье.  Психологическая  обстановка  в  семье  способствует  развитию 

ребёнка. Дружеские взаимоотношения между членами семьи играют основополагающую роль в полноценном 

развитии мальчика. При поступлении такого ребенка в школу целью нашей работы стало, создание и развитие 

условий,  обеспечивающих  инновационную  практику  инклюзивного  образования  детей  с  ограниченными 

возможностями  (ОВ),  детей-инвалидов  для  максимального  удовлетворения  прав  детей  на  доступное  и 

качественное  образование.  Перед  нами  стали  задачи:  апробировать  модель  и технологию  инклюзивного 

образования в общеобразовательной школе; создать единую образовательную среду для ученика, имеющего 

различающиеся  стартовые  возможности;  организовать  систему  эффективного  психолого-педагогического 

сопровождения  процесса  инклюзивного  образования;  обеспечить  эффективность  процессов  коррекции, 

адаптации и социализации ребенка с особенностями развития на этапе школьного обучения и создать систему 

развития  толерантности  в  окружающем  ребенка  социуме;  апробировать  модель  междисциплинарного 

взаимодействия  в  команде  специалистов  сопровождения.  Организация  образовательного  процесса  была 

построена  на  основе  Типового  и  рабочего  общеобразовательного  учебного  плана  и  регламентировано 

годовым, календарным учебным графиком и расписанием занятий. Процесс обучения организован с учетом 

индивидуальности и неповторимости ребёнка, его ценностных ориентаций через использование личностно-

ориентированного и инклюзивного подходов на основе принципов педагогической деятельности: 

1. 

Принцип доступности и структурирования подачи материала; 

2. 

Принцип дифференциации учебного материала; 

3. 

Принцип самоопределения; 

4. 

Принцип успешности в образовательной деятельности; 

5. 

Принцип толерантности; 

6. 

Принцип сотрудничества; 

7. 

Принцип взаимоподдержки сверстников. 

Идея  инклюзивного  образования  действительно  займет  свое  место  в  образовательном  процессе 

только  в том  случае,  если  она  овладеет  умами  учителей,  станет  составной  частью  их  профессионального 

мышления.  Было  много  вопросов  «Как  работать  с  таким  ребенком?»,  «Получится  ли  у  нас?».  Сомнения 

были  не  только  у  учителей,  но  и  у  родителей.  Родители  детей,  которые  развиваются  типичным  образом, 

иногда высказывают опасение, что присутствие в классе детей, которые требуют особой поддержки, может 

задерживать развитие их собственного ребенка. Однако же, опыт показывает обратное. Успеваемость детей, 

которые развиваются типичным образом, не падает, а часто их оценки оказываются даже выше в условиях 

инклюзивного образования, чем в обычном классе массовой школы. Поэтому педагогом – психологом была 

проведена разъяснительная беседа с родителями. После чего проведено анкетирование родителей и детей 

на определение уровня эмпатии. Результаты показали, что 100% детей и родителей относятся положительно 

к  совместному  обучению  с  детьми  с  ограниченными  возможностями,  86%  детей  готовы  им  помогать.  По 

итогам анкеты можно сделать вывод о том, что дети и родители в нашей школе толерантны. 

При поступлении ребенка в школу классным руководителем и педагогом-психологом было проведено 

обследование учебных, психических и познавательных процессов. Результаты психодиагностики занесены в 

62

диаграмму. 

Диаграмма 1. Развитие познавательных процессов учащегося 

с ОВ 1 г класса СОШ № 34 на 2013-2014 уч. год 

Из  диаграммы  видно,  что  развитие  познавательных  процессов  у  ребенка  на  низком  уровне  и 

требовали  коррекционно-развивающей  работы.  С  целью  коррекции  недостатков  развития,  обеспечения 

освоения общеобразовательных программ ученика с ограниченными возможностями были организованы 

индивидуальные  занятия  коррекционно-развивающей  и  предметной  направленности.  Такие  занятия 

включены в сетку школьных учебных занятий и проводятся учителями-предметниками и психологом. В учебном 

процессе для мальчика применяются упражнения по развитию произвольных функций внимания и памяти, 

а также развитию долговременной памяти, применяются упражнения, стимулирующих функционирование 

понятийного мышления. При организации коррекционных занятий учитываются особенности познавательных 

психических процессов ребенка. В 2014-15 учебном году проведена повторная психодиагностика ученика. 

Результаты занесены в диаграмму. 

Диаграмма 2. Развитие познавательных процессов учащегося 

с ОВЗ 3Г класса ОСШ № 34 на 2014-2015 учебный год 

Из диаграммы видно, что результаты изменились к лучшему: улучшилась память, внимание, мышление, 

развитие речи. Это способствовало лучшему усвоению учебного материала. Мальчик по итогам 2 и 3 класса 

– хорошист. Программный материал по предметам пройден и усвоен. Мальчик активно принимает участие 

во  внеклассных  мероприятиях.  Декламирует  стихи,  играет  в  сценках,  поет  песни,  принимает  участие  в 

городских, областных, международных конкурсах, интеллектуальных играх: «Русский медвежонок», «Золотое 

Руно», «Кенгуру», и др. Призовых мест пока нет. Но участие в этих конкурсах очень важно для эмоциональной 

сферы ребенка. На сегодняшний день можно сказать, что междисциплинарное взаимодействие в команде 

специалистов  сопровождения  классного  руководителя,  учителей-предметников,  психолога,  родителей 

и  самого  ребенка,  способствовало  тому,  что  мальчик  адаптирован  в  массовой  школе,  одноклассники 

дружат с ним, поддерживают во всем, при этом становятся терпимее и милосерднее. Ребенок, несмотря на 

ограниченные возможности, активно участвует в школьных мероприятиях, радуется успехам, чувствует себя 

уверенно в кругу своих ровесников. Таким образом, задачи, поставленные перед нами, частично выполнены, 

работа впереди предстоит еще огромная, но можно сделать уже первые выводы: 

1. 

Обучая необычного ребенка в обычном классе, нужно с первых дней создать ситуацию комфорта 

для всех учеников одинаковую, не разграничивая их по физическим возможностям; 

2. 

Необходимо включать их в одинаковые виды деятельности, хотя ставить разные задачи; 

63

3. 

Вовлекать учеников в коллективные формы обучения и групповое решение задач; 

4. 

Использовать  стратегии  коллективного  участия:  игры,  совместные  проекты,  лабораторные, 

исследования и т.д. 

Пока в нашей школе появились только первые примеры обучения детей с ограничением в развитии в 

общеобразовательных классах, но они внушают специалистам оптимизм и наша работа тому образец. Чтобы 

быть человеком, нужно жить среди людей и мы рады, что помогаем детям с ограниченными возможностями 

в создании системы развития толерантности в окружающем их социуме. Толерантность – это человеческая 

добродетель: искусство жить в мире разных людей и идей, способность иметь права и свободы, при этом, 

не нарушая прав и свобод других людей. В то же время, толерантность – это не уступка, снисхождение или 

потворство, а активная жизненная позиция на основе признания иного. И все же урок, который был извлечен 

из первых опытов, таков: нужно посмотреть в лицо страху и отвести взгляд; назвать его по имени и идти 

дальше. Присоединяйтесь к нам! 

Список литературы

1 На пути к инклюзивной школе. Пособие для учителей USAID, 2007. 

2 Рекомендации по организации интегрированного (инклюзивного) образования детей с ограниченными 

возможностями в развитии. // Открытая школа. № 7, 2012. 

3 Асмолов А. Историческая культура и педагогика толерантности // Мемориал. 2001. №24, -С. 61-63. 

Аңдатпа.  Осы  мақала  Қазақстандағы  жалпы  білім  беретін  мектептерде  инклюзивті  оқытудың  өзекті 

мәселесіне  арналған.  Жұмыс  барысында  жалпы  білім  беретін  мектептерде  БЦП  диагнозы  бар  балаларды 

инклюзивті  оқытудың  модельдері  мен  технологияларын  анықтап  қабылдау  бойынша  №  34  ЖББОМ 

жұмыстардың маңыздылығы ашылып, жұмыс тәжірибесі бейнеленген. 

Аннотация.  Данная  статья  посвящена  актуальной  проблеме  инклюзивного  обучения  в  Казахстанской 

общеобразовательной  школе.  В  работе  раскрыта  актуальность  и  описан  опыт  работы  в  ОСШ  №  34  по 

апробации модели и технологии инклюзивного обучения ребенка с диагнозом ДЦП в общеобразовательной 

школе. 

Abstract.  This  article  is  dedicated  to  actual  problem  of  inclusive  education  in  Kazakhstan  school.  This 

work discover issue of the day and show experience of school № 34 by approbation model and technology of 

inclusive education of a child with ICP disease. There are some implications of corporation in team of specialists 

: supervising teacher, subject teachers, psychologist and parents. 

ИНКЛЮЗИВТІК БІЛІМ БЕРУДІҢ БАСҚАРУШЫЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 

Н.А. Адаева 

Нархоз Университеті, Алматы қаласы, adainaz@mail.ru 

Пікір беруші – Таспенова Г.А., э.ғ.к., доцент, Нархоз Университеті, Алматы қаласы 

Қазақстанның алдыңғы қатарлы дамыған елдер қатарына қосылуы және экономиканың инновациялық 

салаларын дамыту сияқты жаңа мақсаттарына байланысты қоғамға әртүрлі белсенділіктегі де адам капиталы 

қажет  болады.  Елбасының  «Қазақстан  жолы-2050:  бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  атты  Қазақстан 

халқына Жолдауының негізгі басымдылықтарында мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың өмір сапасын жақсарту 

туралы  аса  басымдылықпен  айтылған  болатын  [1].  Осыған  байланысты  еліміздің  Президенті  мүмкіндігі 

шектеулі  адамдарды  қоғамдық  өмірге  интеграциялау  мен  әлеуметтік  бейімдеу  механизмдерін  жетілдіру 

бойынша нақты тапсырмалар берді. Тұрғындардың барлық топтарының сапалы білім алуға қол жетімділігін 

қамтамасыз  ету  Қазақстанның  мемлекеттік  саясатының  басты  бағыты  болып  табылады.  Даму  мүмкіндігі 

шектеулі адамдардың білім алуы олардың табысты әлеуметтендірілуінің, олардың қоғам өміріне толыққанды 

қатысуын қамтамасыз етудің, кәсіби және әлеуметтік іскерліктердің әртүрлі түрлерінде өздерін тиімді көрсете 

алуының маңызды және басты жағдайы болып табылады. Мұндай әлеументтендіруді мектепке дейінгі және 

мектеп жасынан бастау маңызды болып табылады. 

Елімізде  2015  жылы  18  жасқа  дейінгі  даму  мүмкіндігі  шектеулі  141952  балалар  тіркелген,  немесе, 

балалардың  жалпы  санының  2,8  %  құрайды.  Олардың  95%  немесе  129805  оқытумен  және  түзету  – 

педагогикалық қолдаумен қамтылған. Ал инклюзивтік білім беру үшін жағдай жасаған мектептердің үлес 

салмағы 30 % құрайды. Онда даму мүмкіндігі шектеулі балалардың 27 % оқиды [2]. Бұл көрсеткішті жақсарту 

бүгінгі күнде өзекті мәселе болып отыр. Себебі, 2011 – 2020 жылдарға арналған Мемлекеттік білімді дамыту 

бағдарламасына сәйкес 2020 жылға қарай мектептердің жалпы санының ішінен инклюзивтік білім беруге 

64

жағдай жасаған мектептердің санын 70% арттыру көзделуде [3]. Бұған қол жеткізуде жалғыз педагогтардың 

күш-жігері аздық етеді, сондықтан, әкімшілік тетіктерді тиімді пайдалану қажет. 

Инклюзивтік білім беруді ұйымдастыру және жүзеге асыру процесі кезіндегі байланыстырушылық рөліне 

педагогтарға қарағанда олардан да жоғарырақ деңгейге әкімшілік қызметкерлер шығады. Білім алушылармен 

жұмыс  жасау  кезінде  штаттық  кестедегі  тіпті  таңдамалы  мамандардың  болуы  жұмыс  нәтижелерінің 

оңтайлылығына кепілдік бермейді. Мектептегі, ЖОО-дарындағы кез-келген оқу процесін басқару қажет. 

Барлығы  да  басқарудың  классикалық  логикасымен  түзілуі  тиіс:  мектептегі  жағдайларды  мәселелік-

бағыттаушылық талдау, ЖОО - мақсаткерлік-жоспарлау-ұйымдастыру-жеткшілік ету және бақылау. Инклюзивтік 

білім берудегі сыпайы, жанама мәселелерде дәстүрлі, үйреншікті әкімшілік іскерлік ғылыми-педагогикалық 

жетекшілік  сияқты  маңызды  функциямен  толықтырылады.  Шын  мәнінде,  әкімшілік  қызметкерлер, 

педагогтармен қатар басқа да әртүрлі бағыттағы мамандар (медиктер, психологтар, дефектологтар және т.б.) 

кіретін команда құру жауапкершілігін мойнына ала отырып, басқа да сабақтас мәселелерді шеше білуі тиіс. 

Басшыға педагогикамен сабақтас жатқан ғылымдардың қиылысатын өрісін анықтайтын іргелі мәселелерді 

егжей-тегжейлі түсіну жеткілікті. Мұнсыз оның құзыретті басқарушылық шешімдерді қабылдауы мүмкін емес 

[4]. 

Біздің  ойымызша,  инклюзивтік  білім  беру  процесін  ұйымдастыруда  басшы  маңызды  фигура  болып 

табылады.  Әріптестердің  әзірлегендеріне  құрмет  көрсете,  назар  аудара  отырып,  бір  олқылықтың  орнын 

көрсету  қажет:  мәселенің  басқарушылық  аспектісін  толық  бағалай  алмау.  Анықталған  олқылықтардың 

себептері қарапайым және түсінікті. Инклюзивтік білім беру тақырыбына әдебиеттер мен диссертацияларды 

педагогтар,  психологтар  және  дефектологтар  жазады.  Әрине,  олар  өз  назарларын  балаға  аударады: 

денсаулығы нашар балалармен жұмыс жасау ерекшеліктері, тәртібі нашар жасөспірім және оны әлеуметтік- 

психологиялық оңалту, дұрыс сөйлей алмайтын балаларға көмек жасау және тағы басқа да мәселелерге зер 

салады. Алайда, тәжірибе көрсеткендей нақты білім беру тәжірибесінде мамандардың жекелеген күш-жігері 

жалпы мәселені шешуге әкелмейді. Мамандардың жекелеген күш-жігерлері сауатты басқарудың болмауының 

арқасында жүйелі түрдегі нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік бермейді. 

Көбінесе «мектеп менеджменті» деген терминнен гөрі, «басқарушылар» және «басқару» деген түсініктер 

пайдаланылады, алайда олар бір мағынаны береді. Білім беруді монеталандыру үрдісінің әсерінен менеджмент 

дегеніміз, бірінші кезекте, тиімді қаржы-экономикалық іскерлік және кез-келген жобаның коммерциялық 

жетістігін қамтамасыз ететін қаражаттың тиімді пайдалануына жауап беретін персонал. Менеджмент туралы 

мұндай тар түсінік, өкінішке орай, педагогикалық басқарудың терең де, күрделі мәселелерін жете түсінуден 

алшақтатады. 

Басқарудың  болмауының  салдарынан  болатын  басқару  тәуекелдері  қаржы-экономика  саласындағы 

болатын тәуекелдерден кем емес. Педагогикалық басқару міндеттерін шешетін персоналдарға қойылатын 

талаптар  қазіргі  нарықтық  жағдайдағы  мектептердің  күн  көрінісін  қамтамасыз  ететін  менеджерлерге 

қойылатын  талаптарға  пара  пар,  бірақ,  олар  ерекше  қасиетке  ие.  Бұл  бала  туралы  педагогикалық  білім 

саласының сабақтас бағыттарын болжамдайтын жоғарғы педагогикалық біліктілік. 

Әлбетте,  педагогикалық  менеджменттің  өз  ерекшілігі  бола  тұра  тек  экономикалық  және  заңнамалық 

біліктіліктермен қиыспайды. Білім беру мекемесінің қаржы-экономикалық іскерлігіне келетін болсақ, онда 

бәсекелестіктің күшейе беру жағдайында тұтынушыларына әртүрлі сапалы қызметтерді ұсынатын білім беру 

мекемелері  тиімді  болып  табылады.  Нарықтық  жайғасымнан  қарағанда  денсаулық  сақтау  қызметтерінің 

кең жиынтығы инклюзивтік білім беру технологиясы болып саналады. Инклюзивтік білім беру технологиясы 

барлық  деңгейдегі  басшылардың  қызығушылығын  оятады  деп  үміттенеміз.  Адамгершіліктілік  тұрғысынан 

болмаса да, ең болмағанда, білім беру қызметтер нарығындағы ұйымның бәсекелестігін арттыру үшін. 

Білім беру мекемелерін басқаруда, соңғы жылдардағы менеджменттің қаржы-экономикалық аспектілеріне 

қарай  ауытқуларына  қарамастан,  педагогикалық  жайғасымды  сақтап  қалу  қажет.  Онсыз  не  сауатты 

жетекшілік,  не  педагогикалық  еңбектің  оңтайлы  нәтижелерін  алу  мүмкін  емес.  Басқарудың  заңдарының 

обьективтілігін және олардың іскерліктің барлық салаларында тиімді пайдаланудың дұрыстығын мойындай 

отырып, дегенмен, банк пен холдингке қарағанда білім беру мекемелерінде жұмыс тиімділігінің және оның 

нәтижелілігінің критерилері басқа, яғни ақша эквиваленттігімен өлшенбейтінін айта кеткен дұрыс. 

Инклюзивтік білім беру білім ошағының басты идеясына баланың мектепке бейімделуі емес, керісінше, 

мектеп кез-келген балаға бейімделуі қажет оның ерекшеліктеріне, қабілеттеріне, дамуының физикалық және 

психикалық проблемаларына қарамастан. Сондықтан, білім беру ұйымының инклюзивтік моделі оқытуды 

саралауды барынша пайдаланатын икемді болуы тиіс. 

Инклюзия жолына түскен білім беру ұйымының басшылығы білім беру процесінің барлық қатысушыларының 

– ата-аналардың, балалардың, оқытушылардың жаңа жағдайларға бейімделуін қамтамасыз етулері қажет. 

Бұл жағдайда педагогтар мен басқа да мамандардың «күштерін» бөлуде, инклюзивтік тәжірибенің ажырамас 

бөлігі болып табылатын, белгілі бір баланстың сақталуы қажет. Осыған байланысты мекемелерде инклюзивтік 

тәжірибені  үйлестіруші  деген  жаңа  функция  пайда  болады.  Оны,  көбінесе,  бір  қызметкер,  кейде  басқа 

65

мемлекеттердегідей бірнеше адам анықтайды [5]. 

Үйлестірушінің  іскерлігінің  негізгі  міндеттері  педагогтің  іскерлігінің  нормативтік  құзыреттілік 

моделі көзқарасынан қарастырылады [6]. Бұл жағдайда үйлестіруші көбінесе, барлық білім беру үрдісіне 

қатысушылардың арасында оңтайлы қарым –қатынас жасайтын ең тиімді жолды таңдай отырып, білім беру 

менеджері ретінде әрекет етеді [7]. Үйлестірушінің атқаратын қызметтеріне жататындар: 

- инклюзивтік мәдениет пен құндылықтарды, философиясы мен идеологиясын дамыту, мекеменің ерекше 

«кескінін» қалыптастыру; 

-  барлық  балаларға  бірдей  көңіл  бөлуді  қамтамасыз  етудегі  инклюзивтік  білім  беру  саласындағы 

педагогикалық ұжымның іскерлігінің тактикасы мен стратегиясын анықтау (жоспарлау, нақты қадамдарды 

талдау және жүзеге асыру – ұйымдастырушылық компонент) және осы мақсаттағы қолда бар ресурстарды 

тиімді пайдалану; 

- инклюзивтік тәжірибені қолдау (әріптестерді кәсіби қолдау және мотивациялау, әсіресе, даму мүмкіндігі 

шектеулі балалармен жұмыс жасаудағы озық тәжірибелерді тарату мақсатында); 

-  даму  мүмкіндігі  шектеулі  балалардың  қажеттіліктерін  талдау,  баланың  дамуының  ұзақмерзімдік 

мақсатында баланы және оның жанұясын қолдаудағы стратегия. 

Үйлестіруші іскерлігінің тиімділігі көбінесе маманның кәсіби құзыреттілігінің жеке моделіне байланысты 

болады.  Болжау  бойынша,  мұндай  адамда  басқару  мәдениеті  болуы  тиіс,  жоғары  педагогикалық  білімі 

(психологиялық) бар, психология және дефектологияның негізін меңгерген адам, сондай-ақ, педагогикалық 

іскерлік бойынша тәжірибесінің, ұйымдастырушылық қабілетінің, ақпараттарды талдау, таңдау іздеу және 

табыстау  қабілеттерінің  болуы  тиіс,  нормативтік  құжаттармен  жұмыс  жасай  білуі  және  инклюзивтік  білім 

беру саласындағы үйлестірушілік жұмысты ұйымдастырудың қажеттілігі білім беру ұйымдарының ұжымына 

ғана емес, өзінің де кәсіби дамуы үшін де қажет екенін түсіну тиіс. 

Қазақстанда инклюзивті білім беру эксклюзивті тәжірибе түрінде – пилоттық мектептерде, бірегей оқу 

орындарында  бар.  Елімізде  жеткілікті  түрде  ақпараттық,  ғылыми-әдістемелік,  кадрлық  әлеуеттер  және 

әлеуметтік белсенді қоғамдық кәсіподақтар бар, сондай-ақ ата-аналар да іс жүзінде инклюзивтік білімді 

енгізу идеяларын жылжытудың маңызды ресурсы болып табылады. 

жүктеу/скачать 23,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: