Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім академиясы ресей федерациясының білім және ғылым министрлігі

29

мектепте «ерекше» балалардың даму және оқу үрдісін ұйымдастыру сұрақтары зерттеледі. Автор арнайы 

әдістемелердің болмауына, кадрлардың дайындалмағанына, білім беру үрдісінің қатысушылары арасында 

өзара әрекеттесудің механизмдерімен жұмыс жасау қажеттілігіне көңіл бөледі, инклюзивті білім берудің 

негізгі ұстанымдарын анықтайды: олардың әлеуметтік жағдайынан, дене, әсершіл және зиятты дамуынан 

тәуелсіз  ерекше  білімділік  қажеттіліктері  бар  балаларды  қабылдау,  оқыту  үрдісінің  психологиялық-

педагогикалық қолдауы негізінде сапалы білім беру үшін жағдайлар жасау. 

Аннотация. В статье анализируются концептуальные положения образования, создающие условия для 

обеспечения равенства в освоении детьми с ограниченными возможностями, исследуются проблемы инклю-

зивного образования, вопросы организации процесса развития и обучения «особых» детей в массовой школе. 

Автор обращает внимание на отсутствие специальных методик, неподготовленность кадров, необходимость 

отработки механизмов взаимодействия между участниками образовательного процесса; выявляет основные 

принципы инклюзивного образования: прием детей с особыми образовательными потребностями незави-

симо от их социального положения, физического, эмоционального и интеллектуального развития, создание 

условий  для  качественного  образования  на  основе  психолого-педагогического  сопровождения  процесса 

обучения. 

Abstract. The conceptual education provisions, creating conditions for ensuring equality in the development 

of children with limited health possibilities of various educational standard levels are analyzed in the article; 

problems of inclusive education, the issues of organizing the process of “special” children’s development and 

training in the regular school are investigated. The author draws attention to the lack of special techniques, lack 

of personnel training, necessity to develop mechanisms of interaction between the educational process partici-

pants; identifies the basic principles of inclusive education: accepting children with special educational require-

ments regardless of their social status, physical, emotional and intellectual development, creation of conditions 

for high-quality education on the basis of psychological and pedagogical support of the learning process. 

ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ: ПРОБЛЕМЫ, ПЕРСПЕКТИВЫ, РЕШЕНИЯ 

О.А. Иваночкина

1

, Е.А. Цыберняк

2

, В.О. Устинова

3

 

1

КГУ «Лицей №2», г. Караганда, ivanochkinaolga@mail.ru, учитель английского языка, 

2

учитель 

информатики, zibernjakelena@mail.ru, 

2

учитель английского языка, vikka.ustinova@mail.ru 

Рецензент – А.Б. Уразбеков, к.эк.н, доцент КарГТУ г. Караганда 

Современные  требования  подразумевают  новые  подходы  в  преподавании  и  обучении  детей.  При 

планировании  и  разработке  уроков  мы тщательно  обдумывали  применение  активных  методов  обучения. 

Мы увидели необходимость перехода от пассивного слушания урока учителя к активному участию каждого 

ученика в учебном процессе изучения английского языка и информатики. 

Анализируя методы и приёмы, применяемые на уроках, мы пришли к выводу, что некоторые приёмы, 

предусмотренные новой Программой, мы уже частично применяли: учили детей работать в парах, в группе, 

применяли некоторые стратегии критического мышления. 

Каким образом мы создали среду для развития и обучения своих учеников? Для создания благоприятной 

образовательной  среды  и  атмосферы  сотрудничества,  способствующей  активности  ребят  на  уроке, 

была  проведена  диагностика  взаимоотношений  учащихся  и  уровня  школьной  мотивации.  Свои  уроки 

мы  проанализируем  на  примере  9  класса.  В  классе  есть  дети  творческие,  активные;  а  есть –  пассивные 

слушатели,  и  наша  задача  вовлечь  этих  учащихся  в  учебный  процесс,  активизировать  их  мыслительную 

деятельность,  посредством  внедрения  семи  модулей.  Следуя  идеи,  что  «преподаватели  в  свою  очередь 

должны сосредоточить все внимание умению обучаться. не на собственном преподавании, а на развитии 

у обучающихся» [2, стр. 138] мы составили планы уроков «Массивы» и «Текст-повествование». На вводном 

этапе урока использовали стратегию «Найди соответствие», с помощью которой создали коллаборативную 

среду  и  одновременно  разбили  на  группы.  Считаем,  что  на  начальном  этапе  действительно  удалось  этим 

заданием раскрепостить учащихся, они удивились не присущей традиционному уроку виду деятельности. В 

классе создалась доброжелательная атмосфера, которая на следующих этапах урока будет поддерживаться. 

Критическое  обучение  в  инклюзивном  образовании  подразумевает  собой  рассуждение  по 

принципиальным вопросам и размышление над практическим опытом, дисциплинарное осмысление оценки, 

анализа,  синтеза  информации  полученной  в  результате  наблюдения  опыта  для  дальнейших  оснований  к 

действиям. При использовании стратегии «Кластер» для анализа имеющихся знаний и определения целей 

и задач урока, было удивительно что, учащийся, который на уроках был пассивен - стал выдвигать примеры 

массивов  в  жизни  и  предлагать  идеи  как  оформить  кластер.  Учащиеся  с  помощью  наводящих  вопросов 

вывели общую цель и тему урока с использованием диалогового обучения. Все виды бесед отражались в 

работе по стратегии «Карусель». Считаем, что действительно, учащиеся просто ожидали подобной формы 

30

работы  на  уроках.  Стандартный  теоретический  материал,  разделенный  на  три  части  и  организованная 

работа по правилам стратегии «Карусель» позволил увидеть давно известных учащихся с новой стороны. 

Они удивили сплоченностью, неожиданным интересом к предмету, умением работать совместно в группах, 

выделять главное, оформлять свои идеи и презентовать их. Хоть это были учащиеся старшего звена, новый 

для них вид деятельности на уроке оказался удобным, что было отражено ими при рефлексии урока. 

Используя технологию критического мышления в инклюзивном образовании на уроке учитель, прежде 

всего, развивает личность ученика в первую очередь при непосредственном обучении английскому языку, а 

также формирование коммуникативных компетенции в работе групп и пар, что способствует комфортным 

условиям в познавательной деятельности, самообразования и самосовершенствования учеников в процессе 

обучения. 

Мы  сделали  определенный  вывод:  очень  трудно  было  учащимся  проявлявшим  знания  и  интерес  к 

предмету,  которые  проявляли  себя  и  до  серии  последовательных  уроков,  так  как  им  приходилось  брать 

лидерство на себя и работать в привычном для них темпе и доступными для себя средствами мотивировать 

учащихся групп В и С на выполнение поставленной задачи с соблюдением регламента. 

Для нас очень значимо доказательство эффективности используемых новых подходов и методов на уроке. 

Это было видно при индивидуальной работе учащихся. На этом этапе были предложены разноуровневые 

задания,  которые  четко  ограничивали  их  по  сложности,  что  позволяло  обеспечить  работу  инклюзивного 

класса. В конце урока учащиеся подытожили все выше перечисленное рефлексией, в которой они должны 

были отразить свои эмоции с позиции критического мышления в стратегии «Две звезды и желание». 

Рисунок 1 – Использование активных методов на уроках 

Мы  предлагали  на  уроках  своим  ученикам  проводить  самооценку,  взаимооценку,  относиться  более 

критично  к  оцениванию,  для  этого  разработали  критерии  оценок.  Давно  понятно,  что  фактически  мы 

пользуемся трехбалльной системой оценивания. И зачастую «тройку» получает и ученик, который прилагает 

усилия  для  подготовки,  и  бездельник.  Так  как  сделать  оценку  объективной?  Теория  о  формативном  и 

суммативном оценивании помогла справиться с этой проблемой. Хотелось бы добавить тот ученик, который 

критически оценивает себя, может объективно оценить своего сверстника. 

Новым для урока было использование возможностей Интернета для изучения нового материала. Хотя 

на обычном уроке учащиеся иногда заходят в интернет, но на не относящиеся к предмету ресурсы, на уроке 

с новыми подходами учащиеся даже не пытались отвлечься от темы урока и работы в рамках темы урока. 

Использовались интерактивная доска, компьютер, неожиданно для учащихся можно было воспользоваться 

сотовым телефоном для выхода в Интернет. 

Мы заметили, что новые методы работы пугают учащихся интересующихся предметом. Они привыкли 

к индивидуальной работе и возможности открыто блистать на уроке, чувствовать свое превосходство над 

другими. А в новых условиях обучения их задачей становилось для хорошего личного результата подвести 

всех учащихся своей группы до своего уровня. Так, например, учащаяся Кристина, обозначенная мной как 

группа А высказывала недовольство тем, что члены ее группы были пассивны и медлительны в работе и не 

достаточно полно объяснили ей материал, который группа услышала от других спикеров групп. 

Ключевой идеей на уроке являлся тот факт, что детям нужно предоставить все условия (коллаборативная 

среда) для проявления способностей, умений и потенциала для учета успешности детей, в каком либо виде 

деятельности, задании или проблемной ситуации это: 

31

- индивидуализация творческих возможностей и способностей ребенка; 

- формирование, углубление и совершенствование неординарных способностей учащегося. 

«Тонкие и толстые вопросы», «Вопросительные слова» - достаточно интересные задания, которые помогли 

учащимся закрепить правописание изученных слов (идиом, выражений, грамматических структур), развить 

навык употребления новых слов в контексте, а также критически мыслить. В итоге всего выше упомянутого 

развитие критического мышления подразумевает умение решать проблему, умения видеть и проанализировать 

задания и ситуации с различных точек зрения, выделять составляющие, рассмотреть проблему в целом и 

продумать различные варианты как собственные, так и групповые и выбрать оптимальный вариант. 

Список литературы 

1 Программа. Третий (базовый) уровень. АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012. 

2 Руководство для учителя. Третий (базовый) уровень. АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012. 

3 Бизяева А.А. Психология думающего учителя: Педагогическая рефлексия. -Псков, 2004. – 216 с. 

4  Шумова  И.В.  Активные  методы  обучения  как  способ  повышения  качества  профессионального 

образования. - Челябинск, 2011. 

Аңдапта.  Мақала  оқушылардың  заманауи  ортасындағы  инклюзивті  білім  беру  мәселесіне  арналған. 

Мақалада оқыту процесінің коллоборация арқылы түсіну процесінің әдістері мен тәсілдеріне ерекше көңіл 

бөлінген.  Мақала  авторлары  инклюзивті  білім  беруді  енгізуде  заманауи  оқыту  құралдарын,  әдістер  мен 

формаларды түсінуін және қолдануын білідірген. 

Аннотация.  Статья  посвящена  проблеме  инклюзивного  образования  в  современной  среде  обучения 

учащихся. Понимание процесса обучения в коллаборативной среде в статье основное внимание уделяется 

методам и приемам работы на уроках. В статье авторы представляют понимание и применение современных 

средств, методов и форм обучения при введении инклюзивного образования. 

Abstract. The article is dedicated to the problem of inclusive education in the modern surroundings of student 

learning. The Understanding of the learning process in collaborative surroundings. The article focuses on the 

methods and techniques of work in the classroom. The authors of the article are present the understanding and 

the use of modern tools, methods and forms of education at introduction of inclusive education. 

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА ОҚУШЫ ТҰЛҒАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ 

МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 

А.К. Исабекова 

«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы « Ақмола облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің 

біліктілігін арттыру институты» Көкшетау қ. aki_1963@mail.ru 

Пікір беруші – Л. Наби, п.ғ.к. доцент, Ш. Уәлиханов ат. Көкшетау мемлекеттік университеті, Көкшетау қ. 

Бүгінгі  күнде  жалпы  орта  білім  беретін  мектептер –  ұлттық  мәдениетке  интеграцияланған,  әлеуметтік 

өмірге бейімделуге қабілетті жаңа ұрпақ дайындайтын мәдени ортаға айналу үстінде. Біз оқытып, тәрбиелеп 

отырған тұлға қоршаған әлеуметтік ортамен тікелей байланысы бар белсенді, әрекетшіл жан. Әр оқушының 

эмоционалдық  және  психикалық таным  үрдістерінің  дамуы  деңгейі  әртүрлі.  Оқушыға  жеке тұлға  ретінде 

қарап, саналы тәрбие мен сапалы білім беру инклюзивті білім беру қағидаттарының басты талабы. Инклюзивті 

білім  беру  мәселесі  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған 

мемлекеттік бағдарламасында белгіленіп, республика деңгейінде көптеген іс-шаралар атқарылып келеді. 

Инклюзивті білім беру әр адамды түрлі жолдармен белсенді инклюзиялауды, дербестендірілген ықпалды 

және ерекше оқытуды қажет ететін тұлғаларға білім беру үрдісіндегі кедергілерді жою негізінде оқыту мен 

оқу ортасын жетілдіру арқылы тең мүмкіндіктер жасауды көздейді [1]. 

Ерекше оқытуды қажет ететін балаларға: мүмкіндіктері шектеулі балалар; мигранттардың, оралмандардың, 

босқындардың,  саны  аз  ұлттар  отбасыларынан  шыққан  балалар;  қоғамда  әлеуметтік  бейімделуде 

қиындықтары бар балалар (жетім балалар, виктимді балалар, девиантты мінез-құлықты балалар, әлеуметтік-

экономикалық және әлеуметтік-психологиялық мәртебесі төмен отбасынан шыққан балалар) жатады [2]. 

Жоғарыдағы  категориялардың  ішінде  қоғамда  әлеуметтік  бейімделуде  қиындықтары  бар  оқушылар 

мәселесі  жалпы  білім  беретін  мектептерде  тасада  қалып  отыр.  Соның  салдарынан  қоршаған  ортада 

жат  мінездер  көрсету,  құқық  бұзушылық  және  т.б.  жағымсыз  жағдайлар  орын  алып  жатады.  Ағылшын 

зерттеушілерінің  инклюзивтік  білім  беру  тек  мүмкіндігі  шектеулі  балаларға  ғана  емес,  мектептің  барлық 

оқушыларына  тікелей  қатысты  деген  пікірімен  толықтай  келісеміз.  Себебі  мектеп  жасындағы  балалар 

үлкендердің  өзіне  ерекше  тәсілмен  келуіне  мұқтаж.  Оқушылардың  инклюзивтілігіне  психологиялық-

педагогикалық зерттеу жүргізіп, анықталғандарды ортаға әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз ету, алдын-алу 

32

шараларын жүргізу аса маңызды. Тұлғаның ішкі позициясының негізінде оның болып жатқан құбылыстарды 

қабылдауы немесе қабылдамауы сияқты әрекеттер қалыптасады. Сондықтан тұлғаның психикалық дамуын 

орта жағдайлары мен факторларынан бөлмей тұтастай қарастыру керек. Оқушы тұлғасын тұтастай зерттеу 

критерийлері  ретінде  психолог  М.Р.  Битянованың  «Психодиагоностикалық  минимумдар»  үлгісін  мектеп 

жағдайына икемдеп, тәжірибеде қолданудың тиімділігін өз тәжірибемізден айта аламыз. 

Зерттелетін мәселеге сай көрсеткіштер мен оның компоненттері төмендегідей бөліп қарастырылды: 

1. Баланың өмір сүретін әлеуметтік орта ерекшеліктер: отбасының құрамы, ата-анасының мамандықтары, 

жұмыс  орны,  лаузымы,  отбасы  типі,  адамдар  саны,  олардың  бір-бірімен  қарым-қатынасы;  отбасының 

материалдық жағдайы, тұрғын үйі; оқушының отбасындағы статусы; отбасының бос уақытын өткізуі, спорт, 

мәдениет  ақпараттарын  қолдануы;  оқушының  күн тәртібі;  оқушының  өзінен  үлкен  және  кіші  балалармен 

қарым-қатынасы.  Бұл  көрсеткіштерді  бағалап  шығу  нәтижесінде  баланың  отбасындағы  жеке  өмірінің 

ерекшеліктерін анықтауға болады. 

2. Оқушының таным үрдістерінің және жалпы зияткерлік дамуының ерекшеліктері: баланың хроникалық 

жасы мен ақыл-ой дамуының бір-біріне сәйкестігі; когнитивтік даму, ойлау түрлерінің қалыптасқандығы, ой 

қызметінің көрінісі, тіл байлығы, таным үрдістерінің жекелік ерекшеліктері: интеллектуалдық белсенділігінің 

жоғары болуы, вербалдылығы, шизоидтығы, интеллектуалдық пассивтігі; баланың жеке тұлғасында кездесетін 

қабілеттің түрі. Осы көрсеткіштер бойынша балалардың таным үрдістерінің нормаға сай немесе дамуында 

ауытқуы байқалып, баланың озық дамуына немесе кейін қалуына негіз болатындығы анықталады. 

Даму деңгейі төмен балалармен түзету-дамыту жұмысын жүргізудің қосымша жоспары жасалып, олардың 

оқу мазмұнын меңгеруге шамасы келетін жағдайға жеткізу жолдарын анықтауға мүмкіндік береді. 

3.  Оқушының  мотивациялық  -  жекелік  сферасын  бағалау:  оқушыларды  оқуға  деген  ынтасын  және 

танымдық әрекеттерінің себептерін, баланың ішкі қайшылықтарының деңгейін анықтауға бағытталған. 

Оқу  мотивтерінің  қалыптасқандығы  және  оның  мазмұны;  танымдық  әрекет  барысында  табысты  болу 

себебі немесе сәтсіздіктен бас тарту себептерінің қайсысы жетекші екенін анықтау; акцентуацияның орын 

алуы.  Бұл  көрсеткіштер  бойынша  баланың  психикалық  дамуында  мазсызданудың,  өз-өзіне  сенбеушілік 

және басқа ішкі проблемалардың орын алуын анықтауға болады. Нәтижесінде оқушыларға қажетті көмек 

көрсетуге мүмкіндік туады. 

4. Баланың өзіне және қоршаған дүниеге қатынасы:

 баланың қатынас жүйелері эмоционалды бағалау 

бойынша  талданады;  баланың  өз  құрдастарымен  қарым-қатынасының  қалыптасу  деңгейі;  отбасындағы 

өзара  қарым-қатынас  ерекшеліктері;  мұғалімдермен  қарым-қатынасының  эмоционалдық  оң  мағынада 

болуы; мектепішілік іс-шараларға көзқарасы. 

Бұл  көрсеткіштерді  анықтау  арқылы  баланың  оқу-тәрбие  үрдісінде табысты  болуына  көмек  көрсетуге 

болады. 

5. Оқушының мектепішілік қарым-қатынасындағы орны: оқушының жеке психологиялық қасиеттерімен 

байланысты  мінез-құлық  және  қарым-қатынас  ерекшеліктерінің  сипаттамасы;  жауапкершілікті  сезінуі, 

шешім  қабылдауы,  ашықтығы,  әлеуметтік-психологиялық  бейімделу  деңгейі,  мінез-құлық  нормаларына 

бағынуы немесе бағынбауы, әлеуметтік орта талаптарына икемделуі, қимыл әрекеттерінің үйлесімділігі және 

т.б.  Жинақталған  мәліметтер  оқушылардың  психологиялық-педагогикалық  карточкаларына  түсіріледі.  Бұл 

құжатты диагностика өткізілгеннен соң толықтырып, нәтижесі талданады және алдағы жүргізілетін жұмыстың 

мазмұны мен бағыты анықталады. 

С. Высотский «адам қылықтары туралы оқиғаларды жеке-дара қарастыру арқылы адам табиғатын барынша 

түсіну мүмкін емес, кез-келген оқиғаны адамның бүкіл өмір сүру барысымен байланыстыра қарастыру арқылы 

ғана іздеген сұрақтың шешімін табуға болады» деп көрсеткеніндей [3], «психодиагоностикалық минимум» 

жобасын қолдану оқушы тұлғасын «бүтіндей» анықтауға тиімді болады деп айта аламыз. 

Нәтижесінде  «іздеген  сұрақтың»  жауабы  ретінде  инклюзивті  білім  беруде  оқушы тұлғасын  зерттеудің 

инновациялық әдістерін табуға мүмкіндік болады. Инклюзивтік білім беру жағдайында инновациялық тәсілге 

негізделген педагогикалық қызметтің көмегіне мұқтаждықтың болуы заңдылық. 

Теориялық білім негізі мен педагогикалық тәжірибемізге сүйене отырып, жалпы білім беретін мектептерде 

инклюзивтік білім беру мазмұнын заманауи талаптарға сай практикалық тұрғыдан жетілдіре түсу қажет деген 

тұжырымға келдік. Осыған байланысты төмендегідей ұсыныстар білдіреміз: 

-  инклюзивтік  білім  беру  үрдісінің  инновациялық  әдістері  мен  технологияларын,  білім  беру 

бағдарламаларын зерделеп электрондық деректер банкін құру; 

-  инклюзивтік  білім  саласында  халықаралық  ынтымақтастықты  дамытуды  қолдаумен  қатар,  отандық 

үлгідегі тәжірибені енгізуге ықпал жасау; 

- инклюзивті білім беру практикасының теориямен өзара үндестікте болуын қамтамасыз ету; 

-  біліктілікті  арттырудың  жаңа  үлгісі  шеңберінде  мамандарды  инклюзивті  білім  беру  бойынша  жүйелі 

қайта даярлаудан өткізу. 

Инклюзивті білім беру мектептерге ашылған есік ғана емес, оның нәтижесіне педагогикалық ұжымның 

33

шығармашылықпен келуі арқылы мемлекетіміздің білім жүйесінің жаңаша қалыптасуына қосқан үлесі деп 

түсінеміз. 

Қолданылған әдебиеттер 

1  Ерекше  қажеттіліктері  бар  балаларды  жалпы  білім  үдерісіне  енгізу  үлгілерін  дайындау.  Әдістемелік 

ұсынымдар. - Астана: Ы. Алтынсарин ат. ҰБА. 2015. - 48 б. 

2 Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың тұжырымдамалық тәсілдері. - Астана: 

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2015. – 13 б. 

3 Выготский Л.С. Психология развития человека. -М.: Эксмо, 2005. 

4 Битянова М.Р. Организация психологической работы в школе. - М.: 1997. 

Аңдатпа.  Мақала  Қазақстан  Республикасында  инклюзивті  білім  беруді  дамыту  мәселесіне  арналған. 

Оқушының жеке тұлғасын зерттеу бойынша тәжірибе жұмыстарына ерекше назар аударылған. 

Аннотация. Статья посвящено проблеме развития инклюзивного образования в Республике Казахстан. 

Особое внимание уделено опыту работы по изучению личности ученика. 

Abstract. Article is devoted to the problem of inclusive education development in the Republic of Kazakhstan. 

The special attention is paid to experience on studying of pupil identity.

МЕТОДЫ ИССЛЕДОВАНИЯ ЛИЧНОСТНО-МОТИВАЦИОННОЙ ГОТОВНОСТИ 

К ШКОЛЬНОМУ ОБУЧЕНИЮ ДЕТЕЙ С ОНР 

А.А. Кабдырова 

докторант 1 курса КазНПУ имени Абая, Республика Казахстан, г. Алматы, ainuwak@mail.ru 

Научный руководитель – Ж.И. Намазбаева, доктор психологических наук, академик, 

профессор КазНПУ им. Абая, почетный член НАН РК, директор НИИ Психологии КазНПУ им. Абая, 

Республика Казахстан, г. Алматы, nii.psy@mail.ru 

жүктеу/скачать 23,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: