Строительные нормы и правила строительная терминология

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
217 
конструкции,  у  которых  один  размер  (толщина) 
значительно меньше двух других. 
(қалыңдығы)  басқа  екі  өлшемінен  едәуір  кіші 
құрылыс құралымдары. 
Тонкостенные 
стержни 
в 
сопротивлении 
материалов  и  теории  упругости
  –  элементы 
конструкций  и  сооружений  цилиндрической  и 
призматической  формы,  у  которых  все  три 
измерения 
(толщина, 
наибольший 
размер 
поперечного  сечения  и  длина)  выражаются 
значениями величин различных порядков. 
 
Жұқа  қабырғалы  шыбықтар  (материалдар 
кедергісі  мен    серпімділік  теориясында) – 
үш 
өлшемінің  барлығы  (қалыңдығы,  көлденең 
қимасының  ең  үлкен  өлшемі  және  ұзындығы) 
әр  түрлі  дәрежелі  өлшемдермен  көрінетін 
құралымдар  мен  құрылыстардың  цилиндр 
және призма тәрізді бөлшектері.  
Тонкость  помола  цемента 
–  характеристика 
дисперности  цемента,  которая  может  быть 
выражена  массовой  долей  остатка  (проходка)  на 
одном  или  нескольких  контрольных  ситах  или 
величиной удельной поверхности.  
 
Цементті  ұсақтау  жұқалығы 
–  бір  немесе 
бірнеше  бақылау  сүзгілерінде  қалған  (өткен) 
бөліктің  массалық  үлесімен  немесе  меншікті 
бет 
шамасымен 
көрсетілетін 
цементтің 
майдаланғыштық сипаттамасы. 
 
 
 
Тоннель – 
сквозной  коридор  под  землей  для 
прокладки  железнодорожных,  автомобильных 
или пешеходных путей, коммуникаций. 
 
Тоннель – 
теміржол,  автокөлік  немесе  жаяу 
жолдар,  қатынастар  салуға  арналған  жерасты 
өтпелі дәлізі. 
Тоннельный 
эскалатор – 
эскалатор, 
предназначенный  для  установки  в  тоннелях 
(галереях). 
 
Тоннельдік 
эскалатор
 – тоннельдерде 
(галереяларда) орнатуға арналған эскалатор. 
Топка
 – устройство для сжигания органического 
топлива  с  целью  получения  высоконагретых 
дымовых 
газов, 
теплота 
которых 
либо 
преобразуется 
в 
каких-либо 
установках 
в 
электрическую  или  механическую  энергию,  либо 
используется для технологических и других целей; 
составная часть котла или печи. 
 
Оттық
 – қатты қыздырылған түтінді газдарды 
алу  мақсатында  органикалық  отынды  жағуға 
арналған  құрылғы,  олардың  жылуы  қандай  да 
бір 
қондырғыларда 
электр 
немесе 
механикалық 
энергияға 
түрлендіріледі, 
болмаса 
технологиялық 
немесе 
басқа 
мақсаттар үшін қолданылады. 
Топливно-энергетический 
комплекс 
(ТЭК),
 
общеэнергетическая  система – совокупность 
энергетических ресурсов всех видов, предприятий 
по 
их 
добыче 
и 
производству, 
транспортированию, 
преобразованию, 
распределению 
и 
использованию, 
обеспечивающих 
снабжение 
потребителей 
различными  видами  энергии  (электрической, 
тепловой, механической). 
 
Отын-энергетикалық  кешен  (ОЭК),
  жалпы 
энергетикалық 
жүйе – энергетикалық 
ресурстардың  барлық  түрлерінің,  оларды 
өндіру  және  шығару,  тасымалдау,  түрлендіру, 
тарату 
және 
пайдалану 
жөніндегі, 
тұтынушыларды  энергия  түрлерімен  (электр, 
жылу, 
механикалық) 
қамтамасыз 
ететін 
кәсіпорындардың жиынтығы. 
Топливо
 – горючие  вещества,  выделяющие  при 
сжигании  значительное  количество  теплоты, 
которая 
используется 
непосредственно 
в 
технологических  процессах  и  для  обогрева  или 
преобразуется в другие виды энергии. 
 
Отын
 – жану кезінде біршама мөлшерде жылу 
бөлетін жанғыш заттар, бөлінген жылу тікелей 
технологиялық процестерде және жылыту үшін 
немесе  энергияның  басқа  түріне  айналдыру 
үшін пайдаланылады. 
Топографическая  съемка – 
комплекс  работ, 
выполняемых  с  целью  получения  съемочного 
оригинала  топографической  карты  или  плана,  а 
также получение топографической информации в 
другой форме. 
 
Топографиялық  түсірілім
 – топографиялық 
картаның 
немесе 
жоспардың 
түсірілімдік 
түпнұсқасын  алу  мақсатында  орындалатын 
жұмыстар кешені, сондай–ақ басқа нысандағы 
топографиялық ақпарат алу. 
Топочный  агрегат
 – установка  для  сжигания 
топлива  (керосина  или  смеси  с  моторным 
топливом),  для  нагрева  воздуха  и  подачи  его  в 
сушилки  для  сушки  зерна,  льновороха  сена  и 
других  сельскохозяйственных  материалов,  для 
отопления 
и 
вентиляции 
парников, 
животноводческих  и  других  производственных  
помещений. 
 
Оттық  агрегат
 – отынды  (керосинді  немесе 
мотор  отыны  бар  қоспаны)  жағуға  арналған, 
ауаны қыздыруға және астықты, шөптің зығыр 
үйіндісін 
және 
басқа 
ауылшаруашылық 
материалдарын  кептіру  үшін  оны  кептіргішке 
беруге,  парниктерді,  мал  шаруашылығы  және 
басқа  өндірістік  бөлмелерді  жылытуға  және 
желдетуге арналған қондырғы. 
Торкретбетон – 
бетон, 
получаемый 
набрызгиванием  (торкретированием)  бетонной 
смеси  на  поверхность  конструкции  или  в  форму 
при помощи сжатого воздуха. 
 
Торкретбетон – 
бетон  қоспасын  құрылманың 
бетіне немесе қалыпқа сығылған ауаның көмегі 
арқылы  шашу  (торкеттеу)  жолымен  алынатын 
бетон. 
Торкретирование – 
вид 
бетонных 
работ, 
заключающийся  в  нанесении  на  поверхность  или 
в  форму  бетонной  смеси,  подаваемой  сжатым 
воздухом  через  сопло,  к  которому  подводят 
раздельно вяжущее вещество, заполнитель и воду. 
 
Торкеттеу – 
тұтқыш  зат,  толтырғыш  және  су 
бөлек  әкелініп,  сығылған  ауаның  көмегімен 
сопло  арқылы  берілетін  бетон  қоспасын  бетке 
немесе  қалыпқа  шашудан  тұратын  бетон 
жұмыстарының түрі. 
Торф 
–  горючее  полезное  ископаемое  группы   
Шымтезек
 – шекті  ылғалдылық  және  ауа 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
218 
каустобиолитов, 
образующееся 
в 
процессе 
неполного  разложения  болотных  растений  в 
условиях 
избыточного 
увлажнения 
и 
недостаточного доступа воздуха. 
жеткіліксіз  болған  жағдайларда  батпақты 
өсімдіктердің  жартылай  ыдырауы  процесінде 
түзілетін  каустобиолиттер  тобындағы  жанғыш 
пайдалы қазба. 
Точение, 
токарная 
обработка – процесс 
обработки 
резанием 
при 
помощи 
резцов 
наружных 
(обтачивание), 
внутренних 
(растачивание) 
и 
торцовых 
(торцевание) 
поверхностей  тел  вращения  (цилиндрических, 
конических  и  фасонных),  а  также  образование 
(или 
обработка) 
спиральных 
и 
винтовых 
поверхностей. 
 
Қайрау, 
токарьлық 
өңдеу
 – айналу 
денелерінің  (цилиндр,  конус  тәрізді  және 
фасондық)  сыртқы  (тегістеу),  ішкі  (жұқарту) 
және  шеткі  беттерін  (қырлау)  кескіштер 
көмегімен 
кесу 
арқылы 
өңдеу 
процесі, 
сондай–ақ  спираль  және  бұрандалы  беттерді 
жасау (немесе өңдеу). 
Точка  нулевых  работ – 
точка,  в  которой 
проектная и фактическая отметки равны. 
 
Нөлдік  жұмыстар  нүктесі
 – жобалық  және 
нақты белгілер тең болатын нүкте. 
Точность
 – степень  приближения  истинного 
значения  рассматриваемого  параметра  процесса 
(вещества,  предмета  и  т.д.)  к  его  теоретическому 
номинальному  значению.  Различают  точность 
обработки, 
точность 
механизма, 
системы, 
точность  измерения  или  измерительных  средств, 
точность графических построений и т.д.; 
1)  точность  обработки – степень  приближения 
формы,  размеров  и  положения  обработанной 
поверхности  детали  к  требованиям  чертежа  и 
технических  условий.  Определяется  квалитетом, 
назначаемым  на  основании  графиков  и  таблиц, 
составленных 
для 
определенных 
групп 
обрабатываемых станков; 
2) 
точность 
измерений – характеристика 
качества  измерений,  отражающая  близость  к 
нулю погрешностей их результатов;  
3)  точность  меры  и  измерительного  прибора – 
степень  близости  значений  меры  или  показания 
прибора  к  истинному  значению  величины, 
воспроизводимой 
мерой 
или 
измеряемой 
прибором  в  соответствии  с  установленным  для 
данного средства измерения классом точности; 
4)  точность  механизмов – степень  приближения 
зависимостей,  существующих  между  движениями 
звеньев механизма, к проектным (расчетным). 
 
Дәлдік
 – процестің  (заттың,  нәрсенің  және 
т.б.)  қарастырылып  отырған  параметрінің 
нақты  мәнінің  оның  теориялық  номиналдық 
мәніне  жуықтау  дәрежесі.  Өңдеу  дәлдігі,  тетік, 
жүйе  дәлдігі,  өлшеу  немесе  өлшеу  құралдары 
дәлдігі,  кескіндемелік  құрылымының  және  т.б. 
дәлдігі болып ажыратылады; 
1)  өңдеу дәлдігі – бөлшектің  өңдел- 
ген беті пішінінің, өлшемдерінің және орналасу 
қалпының  сызба  және  техникалық  шарттар 
талаптарына 
жуықтау 
дәрежесі. 
Өңдеуші 
станоктардың 
белгілі 
бір 
топтары 
үшін 
құрастырылған  кескіндемелер  мен  кестелер 
негізінде 
белгіленетін 
квалитетпен 
анықталады; 
2)  өлшеу 
дәлдігі – өлшеу 
нәтижелері 
қателіктерінің 
нөлге 
жақындығын 
көрсететін өлшеу сапасының сипаттамасы; 
3)  өлшем  және  өлшеу  аспабының  дәлдігі – 
өлшем немесе аспап көрсетілімі мәндерінің 
өлшеу  арқылы  немесе  осы  өлшеу  құралы 
үшін  белгіленген  дәлдік  класына  сәйкес 
аспаппен өлшенген шаманың нақты мәніне 
жақындау дәрежесі; 
4) тетіктер дәлдігі – тетік тізбектері қозғалысы 
арасындағы тәуелділіктердің жобалық (есептік) 
көрсеткіштерге жуықтау дәрежесі. 
Траверс  в  гидротехнике
 – поперечная  дамба, 
соединяющая  продольную  направляющую  дамбу 
с берегом. 
 
Гидротехникадағы 
траверс
 – бойлық 
бағыттаушы  бөгетшені  жағалаумен  қосатын 
көлденең бөгетше. 
Траверса 
– 1) элемент 
конструкций, 
располагаемый  в  поперечном  направлении  по 
отношению 
к 
основной 
конструкции 
и 
опирающийся  на  вертикальные  элементы; 2) 
грузозахватное  устройство  в  виде  балок  или 
треугольных ферм с подвешенными стропами. 
 
Траверса
 – 1) негізгі  құралымға  қатысты 
көлденең  бағытта  орналастырылатын  және 
вертикаль  элементтерге  тірелетін  құралым 
элементі; 2) арқалық немесе аспалы арқаны бар 
үшбұрышты фермалар түріндегі жүкті көтеруге 
арналған құрылғы. 
Траверса  колонны
 – конструктивный  элемент  в 
опорной  части  стальной  колонны  в  виде 
вертикальных стальных листов, предназначенных 
для  равномерной  передачи  нагрузки  на  опорную 
плиту. 
 
Баған  траверсасы
 – болат  бағанның  тірек 
бөлігіндегі    тіреуіш  тақташаға  жүктеменің 
біркелкі  берілуіне  арналған  вертикаль  болат 
табақшалар түріндегі құралымдық элемент. 
Трамбующая  машина – 
строительная  машина 
для уплотнения грунтов при возведении земляных 
насыпей,  строительстве  дамб,  дорог,  аэродромов 
и т.п. 
 
Нығыздаушы  машина – 
жер  үйінділерін 
жасаған  кезде,  бөгеттер,  жолдар,  аэродромдар 
салу 
кезінде 
топырақты 
нығыздау 
үшін 
қолданылатын машина. 
Транспорт – 
в общем смысле перемещение людей 
и 
грузов; 
одна 
из 
важнейших 
отраслей 
материального производства. 
 
Көлік – 
жалпы  мағынада  адамдар  мен 
жүктерді  тасымалдау;  материалдық  өндірістің 
маңызды салаларының бірі. 
Транспортная развязка – 
комплекс сооружений в 
месте  пересечения  дорог  двух  или  нескольких 
направлений  для  поворота  транспорта  с  одного 
 
Көлік  торабы – 
екі  немесе  бірнеше  бағыттағы 
жолдардың  қиылысқан  жерінде  көліктің  бір 
бағыттан  басқа  бір  бағытқа  бұрылуына 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
219 
направления на другое. 
арналған имараттардың кешені. 
Транспорт 
промышленный
 – совокупность 
транспортных  средств  (сооружений,  устройств, 
подвижного состава, механизмов, оборудования), 
предназначенных для перемещения грузов внутри 
промышленных  предприятий  и  промышленных 
узлов,  а  также  осуществляющих  транспортную 
связь  до  стыка  с  транспортом  общего  поль-
зования. 
 
Өнеркәсіптік 
көлік
 – өнеркәсіптік 
кәсіпорындар және өнеркәсіп тораптары ішінде 
жүк 
тасымалдауға 
арналған, 
сондай–ақ 
жалпы  пайдаланылатын  көлікпен  жікке  дейін 
көлік  байланысын  жүзеге  асыратын  көлік 
құралдарының 
(имараттар, 
құрылғылар, 
жылжымалы  құрам,  тетіктер,  жабдықтар) 
жиынтығы. 
Транспортная  авария – 
авария  на  транспорте, 
повлекшая  за  собой  гибель  людей,  причинение 
пострадавшим  тяжелых  телесных  повреждений, 
уничтожение 
и 
повреждение 
транспортных 
сооружений  и  средств  или  ущерб  окружающей 
природной  среде.  Примечание:  транспортные 
аварии  разделяют  по  видам  транспорта,  на 
котором они произошли и (или) по поражающим 
факторам опасных грузов. 
 
Көлік  апаты
 – адамдардың  өліміне,  олардың 
ауыр 
дене 
жарақаттарын 
алуына, 
көлік 
имараттарының  және  құралдарының  бүлінуіне 
және  істен  шығуына  әкеп  соқтыратын  немесе 
қоршаған  табиғи  ортаға  зиян  келтіретін  көлік 
апаты.  Ескерту:  көлік  апаттары  апат  болған 
көлік  түрлері  бойынша  және  (немесе)  қауіпті 
жүктердің  зақымдаушы  факторлары  бойынша 
жіктеледі. 
Траншейный  экскаватор – 
машина  для  рытья 
траншей  под  кабели  связи,  газо-,  нефтепроводы, 
трубопроводы канализации и т.п. 
 
Орқазғыш 
экскаватор – 
байланыс 
кабельдеріне, 
газ, 
мұнай, 
канализация 
құбырларына 
арналған 
орларды 
қазуға 
арналған машина. 
Траншея  –
 1) узкая  канава  для  укладки  кабелей, 
трубопроводов,  отвода  воды  и  т.п.; 2) открытая 
горная выработка трапециевидного сечения. 
 
Ор – 
1)  кабельдерді,  құбырларды  төсеуге, 
суды  бұрып  әкетуге  және  т.с.с.  арналған 
жіңішке  арық; 2) қимасы  трапеция  тәрізді 
ашық тау қазбасы. 
 
 
 
Трасса
 – положение  оси  линейного  сооружения 
(дороги,  трубопровода,  ЛЭП  и  т.п.),  отвечающее 
ее  проектному  положению  на  местности  и 
определяемое двумя проекциями: горизонтальной 
(планом) 
и 
вертикальной 
(продольным 
профилем). 
 
Трасса 
–  сызықтық    ғимарат  (жол,  құбыр, 
ЛЭП және т.с.с) осьінің жер бетіндегі жобалық 
орнына 
сәйкес 
орналасу 
жағдайы, 
ол 
горизонталь  (план)  және  вертикаль  (көлденең 
кескін) проекциялармен анықталады. 
Трасса  лестничного  полотна  (поручня)  эскалатора 
– 
совокупность 
направляющих, 
контрнаправляющих  основных  и  вспомогатель-
ных  бегунков  лестничного  полотна(поручня), 
обеспечивающая 
перемещение 
лестничного 
полотна (поручня) по заданной траектории. 
 
Эскалатордың 
баспалдақ 
тақтасының 
(тұтқасының) 
трассасы
 – баспалдақ 
тақтасына  (тұтқасына)  берілген  траектория 
бойынша 
қозғалуын 
қамтамасыз 
ететін, 
баспалдақ  тақтасының  (тұтқасының)  негізі 
және 
көмекші 
жүгіртпелерінің 
бағыттағыштары 
мен 
қайта 
бағыттағыштарының жиынтығы. 
Трассирование  (геодезическое  трассирование) – 
комплекс  геодезических  работ  по  проложению 
трассы. 
 
Трассалау  (геодезиялық  трассалау)
 – трасса 
салу жөніндегі геодезиялық жұмыстар кешені. 
Трассирование линейных сооружений
 – комплекс 
проектно-изыскательских  работ,  выполняемых 
для  выбора  оптимального  положения  линейного 
сооружения на местности. 
 
Сызықтық  имараттарды  трассалау
 – жер 
бетінде  сызықтық  имараттың  қолайлы  орнын 
таңдап  алу  үшін  орындалатын  жобалау–
іздестіру жұмыстарының  кешені. 
Требование 
пожарной 
безопасности
 – 
специальное 
условие 
или 
правило 
организационного 
и 
(или) 
технического 
характера,  установленное  в  целях  обеспечения 
пожарной 
безопасности 
специально 
уполномоченным государственным органом РК в 
действующем  законодательстве  или  нормативно-
технических документах. 
 
Өрт  қауіпсіздігі  талабы
 – қолданыстағы 
заңнамада  немесе  нормативтік–техникалық 
құжаттарда  ҚР  өкілетті  мемлекеттік  органы 
өрт  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  мақсатында 
арнайы  белгіленген  ұйымдастырушылық  және 
(немесе)  техникалық  сипаттағы  ереже  немесе 
арнайы шарт. 
Требования 
безопасности – 
обязательные 
требования,  установленные  в  законодательных 
актах  или  в  стандартах,  которые  направлены  на 
обеспечение 
жизни, 
здоровья 
потребителей, 
охраны  окружающей  среды,  предотвращение 
причинения вреда имуществу потребителей. 
 
Қауіпсіздік  талаптары
 – заң  актілерінде 
немесе  стандарттарда  белгіленген  міндетті 
талаптар, 
олар 
тұтынушылардың 
өмірін, 
денсаулығын  қамтамасыз  етуге,  қоршаған 
ортаны  қорғауға,  тұтынушылардың  мүлкіне 
зиян келтірмеуге бағытталған. 
Требования  безопасности  труда
 – требования, 
установленные 
законодательными 
актами, 
нормативно-техническими 
и 
проектными 
 
Еңбек қауіпсіздігі талаптары
 – еңбекті қорғау 
жөніндегі 
заң 
актілерінде, 
нормативтік–
техникалық 
және 
жобалық 
құжаттарда, 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
220 
документами, правилами и инструкциями охраны 
труда, 
выполнение 
которых 
обеспечивает 
безопасные  условия  труда  и  регламентирует 
поведение работающих. 
ережелермен 
нұсқаулықтарда 
белгіленген 
тәртіптер,  оларды  орындау    еңбектің  қауіпсіз 
жағдайларын 
қамтамасыз 
етеді 
және 
жұмысшылардың тәртібін реттейді. 
Требования 
пожарной 
безопасности
 – 
специальные 
условия 
социального 
и 
(или) 
технического  характера,  установленные  в  целях 
обеспечения 
пожарной 
безопасности 
законодательством 
РК, 
нормативными 
документами 
или 
уполномоченным 
государственным органом. 
 
Өрт  қауіпсіздігі  талаптары
 – өрт  қауіпсіздігін 
қамтамасыз  ету  мақсатында  ҚР  заңдарымен, 
нормативтік  құжаттарымен  немесе  өкілетті 
мемлекеттік  орган  белгілеген  әлеуметтік  және 
(немесе) 
техникалық 
сипаттағы 
арнайы 
талаптар. 
Требования 
экологические – 
 
комплекс 
ограничений  по  природопользованию  и  условий 
по  сохранению  окружающей  среды  в  процессе 
хозяйственной и иной деятельности. 
 
Экологиялық  талаптар
 – шаруашылық  және 
өзге  қызмет  процесінде  қоршаған  ортаны 
қорғау  жөніндегі  шарттар  және  табиғатты 
пайдалану бойынша шектеулер кешені. 
Требуемая  плотность  бетона – 
максимально 
допустимое  значение  фактической  плотности 
бетона в партии, устанавливаемое лабораториями 
предприятий 
и 
строек 
в 
соответствии 
с 
достигнутой ее однородностью. 
 
Бетонның  қажетті  тығыздығы
 – топтағы 
бетонның  нақты  тығыздығының  ең  үлкен 
рұқсат  етілген  мәні,  оны  кәсіпорындар  және 
құрылыс 
лабораториялары 
оның 
қол 
жеткізілген біртектілігіне сәйкес белгілейді. 
Требуемая  прочность  бетона – 
  минимально 
допустимое  значение  фактической  прочности 
бетона в партии, устанавливаемое лабораториями 
предприятий 
и 
строек 
в 
соответствии 
с 
достигнутой ее однородностью. 
 
Бетонның 
қажетті 
беріктігі
 – топтағы 
бетонның  нақты  беріктігінің  ең  кіші  рұқсат 
етілген  мәні,  оны  кәсіпорындар  және  құрылыс 
лабораториялары 
оның 
қол 
жеткізілген 
біртектілігіне сәйкес белгілейді. 
Трелевка 
– 
транспортировка 
срубленных 
деревьев,  хлыстов  и  сортиментов  от    места  валки 
до  лесопогрузочного  пункта  или  лесовозной 
дороги.  В  зависимости  от  применяемого  на 
тракторе  сменного  рабочего  оборудования  и 
способа  сбора  и  размещения  груза  различают 
трелевку 
бесчокерную 
и 
чокерную 
(с 
применением  специальных  тросов  с  крюком  на 
одном  конце  и  кольцом  на  другом,  называемых 
чокерами). 
 
Трелевка
 – кесілген  ағаштарды,  бұтақтарды 
және  сортименттерді  дайындау  орнынан  ағаш 
тиеу пунктіне немесе ағаш тасымалдау жолына 
дейін  тасымалдау.  Тракторда  қолданылатын 
ауыстырмалы  жұмыс  жабдығына  және  жүкті 
жинау  және  орналастыру  тәсіліне  байланысты 
чокерсіз  және  чокерлі  трелевка  (бір  ұшында 
ілгіші және екінші ұшында сақинасы бар чокер 
деп  аталатын 
арнайы 
арқанды 
қолдану 
арқылы тасымалдау) трелевка деп бөлінеді. 
Трелевочный 
трактор
 – трактор 
высокой 
проходимости,  используемый  на  лесозаготовках 
для  подтаскивания  срубленных  деревьев  и 
хлыстов, 
их 
погрузки, 
транспортировки 
и 
отгрузки. 
 
Трелевтік  трактор
 – ағаш  дайындау  кезінде 
кесілген  ағаштарды    және  бұтақтарды  тасу, 
оларды  тиеу,  тасымалдау  және  түсіру  үшін 
пайдаланылатын өтімділігі жоғары трактор. 
Тренажер
 – учебно-тренировочное  устройство 
для  выработки  навыков  и  совершенствования 
техники управления машиной (механизмом). 
 
Тренажер
 – машинаны  (тетікті)  басқару 
дағдыларын  қалыптастыру  және  техникасын 
жетілдіруге 
арналған 
оқу–жаттықтыру 
құрылғысы. 
Трение
 – диссипативный 
процесс, 
сопровождающийся 
выделением 
тепла, 
электризацией тел, их разрушением и т.д. 
 
Үйкеліс
 – жылудың  бөлінуі,  денелердің 
электрленуі,  олардың  бүлінуі  және  т.с.с. 
арқылы жүретін диссипативті процесс. 
Трепел
 – легкая  пористая  осадочная  горная 
порода,  землистая  или  кусковая.  По  физико-
химическим свойствам аналогична диатомиту. 
 
Трепел
 – жеңіл  кеуекті  шөгінді  тау  жынысы, 
топырақты  немесе  кесекті.  Физика–химиялық 
қасиеттері бойынша диатомитке ұқсайды. 
Трещина – 
1)  полость,  образованная  без 
удаления  материала  двумя  соединенными  внутри 
тела  поверхностями,  которые  при  отсутствии  в 
нем  напряжений  удалены  друг  от  друга  на 
расстояния,  во  много  раз  меньше  протяженности 
самой  полости; 2) щель,  узкое  углубление, 
расположенное на поверхности изделия, шириной 
более 1 мм. 
 
Жарықшақ
 – 1) денеде  кернеу  болмағанда 
бір–бірінен  түзілетін  қуыстың  ұзындығынан 
бірнеше  есе  кем  аралыққа  қашықтайтын,  дене 
ішінде    қосылған  екі  беттің  материалдары 
алынбай  түзілген  қуыс; 2) бұйымның  бетінде 
орналасатын  ені 1 мм  кем  болмайтын  қуыс, 
жіңішке саңылау. 
Трещина  в  древесине – 
разрыв  древесины  вдоль 
волокон. 
 
Ағаштағы  жарықшақ
 – ағаштың  талшықтар 
бойымен жарылуы. 
Трещина 
закрытая
 – трещина, 
покрытая 
глазурью. 
 
Жабық  жарықшақ
 – зертаспен  жабылған 
жарықшақ. 
Трещина  открытая – 
трещина,  не  покрытая 
глазурью. 
 
Ашық  жарықшақ
 – зертаспен  жабылмаған 
жарықшақ. 
Трещиностойкость
 – способность   
Жарықшақтануға  төзімділік 
–  темірбетон 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
221 
железобетонных 
конструкций 
сопротивляться 
образованию  трещин  под  действием  нагрузок  и 
воздействий. 
құралымдардың  салмақтың  және  күштердің 
әсерінен жарықшақ түзбеу қабілеті. 
Трещиностойкость  (вязкость  разрушения)  бетона 
– 
способность  бетона  сопротивляться  началу 
движения и развитию трещин при механических и 
других воздействиях. 
 
Бетонның  жарықшақтануға  төзімділігі  (бүліну 
тұтқырлығы)
 – бетонның  механикалық  және 
басқа 
ықпалдар 
кезінде 
жарықшақтың 
түзілуіне және ұлғаюына қарсы тұру қабілеті. 
Трещиностойкость 
защитного 
покрытия – 
способность  защитного  покрытия  сохранять 
сплошность 
при 
деформации 
защищаемого 
изделия или конструкции. 
 
Қорғаныш 
жабынның 
жарықшақтануға 
төзімділігі
 – қорғалатын  бұйымның  немесе 
құралымның  деформациясы  кезінде  қорғаныш 
жабынның тұтастығын сақтап қалу  қабілеті. 
Трещиностойкость  железобетонных  конструкций 
– 
способность  железобетонных  конструкций 
воспринимать  действующие  на  них  нагрузки  без 
образования трещин. 
 
Темірбетон  құралымдардың  жарылуға  беріктігі 
– 
темірбетон  құралымдардың  әсер  етуші 
күштерді жарылып кетпей қабылдау қабілеті. 
 
Трехслойная панель – 
слоистая панель, имеющая 
три 
основных 
слоя. 
Трехслойная 
панель 
сплошного сечения имеет наружный и внутренний 
армированные 
бетонные 
слои 
и 
теплоизоляционный  слой,  расположенный  между 
ними.  Трехслойная  панель  с  экраном  имеет 
внутренний 
армированный 
бетонный 
слой, 
теплоизоляционный слой и наружный экран. 
 
Үш  қабатты  панель
 – негізгі  үш  қабаты  бар 
қатпарлы  панель.  Тұтас  қималы  үш  қабатты 
панельдің сыртқы және ішкі арқауланған бетон 
қабаттары және олардың арасында орналасқан 
жылу  оқшаулағыш  қабаты  болады.  Экранды 
үш  қабатты  панельдің  ішкі  арқауланған  бетон 
қабаты,  жылу  оқшаулағыш  қабаты  және 
сыртқы экраны болады. 
Триангуляция – 
метод построения геодезической 
сети  в  виде  треугольников,  в  которых  измерены 
их углы и некоторые из сторон. 
 
Триангуляция
 – үшбұрыштар 
түрінде 
геодезиялық  торап  салу  әдісі,  онда  олардың 
бұрыштары 
және 
қабырғаларының 
кейбіреулері өлшенген болады. 
Трибуна – 
сооружение  с  повышающимися 
рядами мест для зрителей. 
 
Мінбе
 – көрермендерге  арналған  биіктетілген 
қатарлы орындары бар имарат. 
Тригонометрический  пункт,
  триангуляционный 
пункт – геодезический 
пункт, 
положение 
которого  на  земной  поверхности  определено 
методом триангуляции. 
 
Тригонометриялық  пункт,  триангуляциялық 
пункт
 – жер  бетіндегі  орны  триангуляция 
әдісімен анықталған геодезиялық пункт. 
Тригонометрическое 
нивелирование – 
нивелирование 
при 
помощи 
геодезического 
прибора с наклонной визирной осью. 
 
Тригонометриялық  нивелирлеу
 – көлденең 
көздеуші осьі бар геодезиялық аспап көмегімен 
нивелирлеу. 
Триплекс – 
1)  разновидность  безосколочного 
стекла;  состоит  из  двух  пластин  силикатного  или 
органического 
стекла 
и 
склеивающего 
соединительного  слоя; 2) какое-либо  устройство 
или процесс, состоящий их трех  самостоятельных 
частей, элементов. 
 
Триплекс – 
1)  сынықтары  шашылмайтын 
әйнектің  түрі;  силикат  немесе  органикалық 
әйнектің екі қабаты мен жабыстырушы қосушы 
қабаттан  тұрады; 2) үш  дербес  бөлшектен 
тұратын  қандай  да  бір  құрылғы  немесе 
процесс. 
Триумфальная  арка,  триумфальные  ворота – 
временные  или  постоянные  монументальные 
арочные 
ворота, 
воздвигаемые 
в 
честь 
знаменательных событий. 
 
Салтанат  дарбазасы,  триумф  қақпасы – 
айрықша 
мәнді 
оқиғалар 
құрметіне 
тұрғызылатын 
уақытша 
немесе 
тұрақты 
монументалдық дарбазалық қақпалар. 
Трубные  заготовки – 
условные  наименования 
при  изготовлении  узлов  и  других  элементов 
трубопроводов  на  предприятиях-изготовителях, 
производственных базах и трубозаготовительных 
мастерских. 
 
Құбыр–дайындама
 – шығарушы–
кәсіпорындарда,  өндірістік  базаларда  және 
құбыр  дайындайтын  шеберханаларда  құбыр 
тораптарын және басқа элементтерін дайындау 
кезіндегі шартты  атаулар. 
Трубный  блок – 
определенное  число  труб 
необходимой  длины  и  конфигурации,  уложенных 
и  закрепленных  в  определенном  положении  и 
полностью  подготовленных  к  соединению  со 
смежными узлами трубной проводки. 
 
Құбыр  блогы
 – белгілі  бір  қалыпта  салынған 
және  бекітілген  және  құбыр  желісінің  аралық 
тораптарымен 
жалғау 
үшін 
толықтай 
дайындалған, ұзындығы және конфигурациясы 
бойынша  іріктелген  құбырлардың  белгілі  бір 
саны. 
Турбобур – 
забойный гидравлический двигатель, 
вал 
которого 
вращает 
гидравлическая 
многоступенчатая 
турбина, 
связанная 
с 
бурильным  долотом  и  получающая  энергию  от 
потока  глинистого  раствора,  нагнетаемого  в 
скважину по трубам. 
 
Турбобұрғы – 
білігі  бұрғылық  қашаумен 
байланысқан және ұңғымаға құбырлар арқылы 
қысып  тығылатын  саз  ерітіндісінің  ағынынан 
энергия  алатын  гидравликалық  көп  сатылы 
турбина 
айналдыратын 
кенжарлық 
гидравликалық қозғалтқыш. 
Трубовоз
 – специализированный полуприцеп или   
Құбыртасымалдағыш
 – коникаларда 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
222 
роспуск  для  перевозки  труб  длиной 12-48 м, 
размещаемых 
на 
кониках 
и 
закрепляемых 
тросами или цепями. 
орналастырылған 
және 
арқанмен 
немесе 
шынжырмен  бекітілген,  ұзындығы 12-48 м 
құбырларды  тасымалдауға  арналған  арнайы 
жартылай тіркеме немесе ұзартылма. 
Трубогиб
 – ручное  или  механизированное 
переносное 
(настольное) 
или 
стационарное 
приспособление  для  гибки  труб  и  арматуры  по 
заданному радиусу. 
 
Құбыр игіш
 – құбырларды немесе арматураны 
берілген  радиуста  иіуге  арналған  қол  немесе 
механикаландырылған  тасымал  (үстелүстілік) 
немесе орнықты құрылғы. 
 
 
 
Трубопровод
 – протяженное сооружение из труб, 
плотно  соединенных  между  собой  с  помощью 
сварки или разъемных фланцев. 
 
Құбыр – 
бір-бірімен 
пісіру 
немесе 
ажыратылмалы фланецтердің көмегімен тығыз 
қосылған 
құбырлардан 
тұратын 
ұзын 
құрылым. 
Трубопроводный  транспорт – 
вид  транспорта, 
осуществляющий 
перемещение 
газообразных, 
жидких 
или 
твердых 
продуктов 
по 
трубопроводам. 
 
Құбырлық  көлік – 
газтәріздес  сұйық  немесе 
қатты 
заттарды 
құбырлар 
арқылы 
тасымалдайтын көлік түрі. 
Трудносгораемый материал
 – материал, который 
под воздействием огня или высокой температуры 
воспламеняется  или  тлеет,  или  обугливается  и 
продолжает  гореть,  тлеть,  обугливаться  при 
наличии  источника  зажигания,  а  после  его 
удаления горение или тление прекращается. 
 
Қиын  жанатын  материал
 – оттың  немесе 
жоғары 
температураның 
ықпалынан 
жалындайтын 
немесе 
бықситын, 
не 
көмірленетін  және  тұтату  көзі  болғанда  жана 
беретін,  бықси  және  көмірлене  беретін,  ал 
тұтатпаса  жанбайтын  және  бықсымайтын 
материал. 
 
 
 
Трудоемкость 
изготовления 
продукции – 
количественная  характеристика  трудозатрат  на 
изготовление продукции. 
 
Өнімді  дайындауға  кететін  еңбек  шығыны
 – 
өнімді  дайындауға  кететін  еңбек  шығынының 
сандық сипаттамасы. 
Трудоемкость  монтажа – 
затраты  труда  на 
монтаж  и  подготовку  к  эксплуатации  изделия, 
полученного 
потребителем 
с 
предприятия-
изготовителя. 
 
Жинақтауға 
кететін 
еңбек 
шығыны
 – 
тұтынушы  шығарушы–кәсіпорыннан  алған 
бұйымды  жинақтауға  және  оны  пайдалануға 
дайындауға кететін еңбек шығыны. 
Турбина
 – двигатель с вращательным движением 
рабочего  органа – ротора  и  непрерывным 
рабочим 
процессом, 
преобразующий 
в 
механическую  работу  энергию  подводимого 
рабочего  тела – пара,  газа  или  жидкости; 
лопаточная машина. 
 
Турбина
 – жеткізілетін  жұмыс  дене – будың, 
газдың 
немесе 
сұйықтықтың 
энергиясын 
механикалық  жұмысқа  түрлендіретін  үздіксіз 
жұмыс процесі және айналмалы жұмыс органы 
– роторы бар қозғалтқыш; қалақты машина. 
Турбулентное  течение
 – течение  жидкости  (или 
газа), при котором частицы жидкости совершают 
неустановившиеся  беспорядочные  движения  по 
сложным траекториям. 
 
Турбуленттік  ағыс
 – сұйықтық  (немесе  газ) 
ағысы, бұл кезде сұйықтық бөлшектері күрделі  
траекториялар бойынша  ретсіз қозғалады. 
Турникет  –
 1) устройство  в  виде  вращающейся 
крестовины,  устанавливаемое  при  входе  на 
стадионы,  станции  метро  и  т.п.  для  пропуска 
посетителей  по  одному  человеку; 2) двери, 
имеющие четыре створки, соединенные крестом (в 
плане)  и  вращающиеся  вокруг  вертикальной  оси, 
проходящей через центр креста; устанавливаются 
в тамбурах общественных зданий. 
 
Турникет – 
1)  келушілерді  бір-бірлеп  өткізуге 
арналған  стадиондарға,  метро  станцияларына 
және  т.с.с.  кіре  берісте  орналастырылатын 
айналмалы    крест  түріндегі  құрылғы;  2) крест 
жасап  қосылған  (жоспарда)  төрт  жақтаудан 
тұратын  және  кресттің  орталығы  арқылы 
өтетін 
вертикль 
осьті 
айналатын 
есік; 
қоғамдық 
ғимараттардың 
тамбурларында 
орнатылады.  
Туф 
–  группа  горных  пород  различного 
происхождения.  Различают  туф  известковый 
(травертин),  кремнистый  (отложение  горячих 
источников), туф вулканический. 
 
Туф
 – шығу  тегі  әр  түрлі  тау  жыныстарының 
тобы. 
Ізбестасты 
(травертин), 
кремнийлі 
(ыстық  су  көздері),  вулкандық  туф  болып 
бөлінеді. 
Туф  вулканический
 – пористая  горная  порода, 
сложенная 
из 
уплотненных 
твердых 
вулканических 
выбросов 
(пепла, 
песка, 
вулканического стекла и др.). 
 
Вулкандық  туф
 – вулкан  кезінде  сыртқа 
шығарылған  қатты  қалдықтардан  (күл,  құм, 
вулкандық  шыны  және  т.б.)  нығыздалуы 
арқылы түзілген кеуекті тау жынысы. 
Туфобетон – 
легкий  бетон  с  заполнителями  из 
туфов. 
 
Туфобетон – 
туфтармен  толтырылатын  жеңіл 
бетон. 
Тушение  пожара – 
процесс  воздействия  сил  и 
средств,  а  также  использование  методов  и 
приемов для ликвидации пожара. 
 
Өрт  сөндіру - 
күштер  мен  құралдардың  ықпал 
ету 
процесі, 
сондай-ақ 
өртті 
тоқтатуға 
арналған әдістер мен тәсілдерді пайдалану. 
Тяга – 
1)  сила,  передаваемая  движителю   
Тартым - 
1) 
тасымалдаушы 
көліктің 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
223 
транспортной  машины; 2) тяга  в  машинах  и 
механизмах – деталь,  передающая  движение, 
связывающая  отдельные  детали  или  звенья 
механизма; 3) тяга в топочных и вентиляционных 
устройствах – разрежение  в  данном  участке 
трубопровода  или  канала,  вследствие  чего 
возникает  (усиливается)  движение  воздуха  или 
газа; 4) тяга  в  архитектуре – горизонтальный 
профилированный  выступ  (поясок),  членящий 
стены или обрамляющий потолки. 
қозғалтқышына  берілетін  күш; 2) машиналар 
мен  механизмдердегі  тартым - қозғалысты 
беретін,  механизмнің  жеке  бөлшектерін  немесе 
буындарын  байланыстыратын  бөлшек; 3) 
оттық 
және 
желдету 
құрылғыларындағы 
тартым - нәтижесінде  ауаның  немесе  газдың 
қозғалысы 
пайда 
болатын 
(күшейетін) 
құбырдың 
немесе 
каналдың 
берілген 
теліміндегі  сирету; 4) сәулет  өнеріндегі  тартым 
- қабырғаларды бөлшектейтін немесе төбелерді 
жиектейтін  пішінделген  горизонталь  кертеш 
(белбеуше). 
Тяжелый  бетон – 
наиболее  распространенные 
бетоны  со  средней  (по  объему)  плотностью 1800-
2500  кг/м
3 
и  более,  в  которых  заполнителями 
служат плотные горные породы и пески. 
 
Ауыр  бетон – 
толтырғыш  ретінде  тығыз  тау 
жыныстары  мен  құм  пайдаланылатын  орташа 
(көлемі  бойынша)  тығыздығы 1800-2500 кг/м
3 
және одан жоғары ең көп тараған бетон түрі. 
Тяговый  канат – 
канат  для  перемещения 
подвижного состава по рельсовому пути. 
 
Тартқыш 
арқан
–  рельс 
жолдарымен 
жылжымалы  құрамды  тасымалдауға  арналған 
арқан. 
Уайт-спирит
 – прозрачная  бесцветная  жидкость; 
представляет 
собой 
фракцию 
бензина, 
получаемого прямой перегонкой нефти. Является 
растворителем лаков и красок, в связи с чем уайт-
спирит часто называют бензином-растворителем. 
 
Уайт-спирит – 
мөлдір  түссіз  сұйықтық; 
мұнайды 
тура 
айдау 
арқылы 
алынатын 
бензиннің  фракциясы  ретінде  көрінеді.  Лактар 
мен  сырларды  ерітуші  болып  табылады, 
сондықтан  уайт-спиритті    бензин-еріткіш  деп 
те жиі атайды. 
Убежище – 
защитное  сооружение,  в  котором  в 
течение  определенного  времени  обеспечиваются 
условия  для  укрытия  людей  с  целью  защиты  от 
современных  средств  поражения,  воздействий 
опасных химических и радиоактивных веществ. 
 
Баспана – 
қазіргі  заманғы  зақымдаушы 
құралдардан,  химиялық  және  радиоактивті 
заттардың  әсерінен  қорғауға  арналған  белгілі 
бір уақыт аралығында адамдарды жасыру үшін 
жағдаймен 
қамтамасыз 
етілетін 
қорғау 
имараты.  
Увиолевое  стекло – 
стекло  с  повышенной 
прозрачностью, пропускающее ультрафиолетовое 
излучение с  <400 нм. 
 
Увиолді  әйнек – λ
<400  нм  ультрафиолет 
сәулесін өткізетін мөлдірлігі жоғары әйнек.  
Углекислая коррозия бетона – 
коррозия бетона в 
результате 
взаимодействия 
с 
агрессивной 
углекислотой, содержащейся в воде. 
 
Бетонның  көмірқышқыл  тоттануы – 
судың 
құрамындағы  жеміргіш  көмір  қышқылымен 
әсерлесудің  нәтижесінде  болатын  бетонның 
тоттануы. 
Углепластики,  углеродопласты – 
пластмассы, 
содержащие 
в 
качестве 
упрочняющего 
наполнителя углеродные волокна. 
 
Көміртегі 
пластиктер – 
құрамында 
беріктендіруші  толтырғыш  ретінде  көміртегі 
талшықтары бар пластмассалар. 
Угломер
 – маркшейдерский  инструмент  для 
измерения вертикальных и горизонтальных углов 
и  расстояний  в  маркшейдерских  съемках,  не 
требующих  высокой  точности  (напр.,  при  съемке 
очистного  пространства,  лав  и  вспомогательных 
горных выработок). 
 
Бұрышөлшегіш – 
жоғары  дәлдікті  талап 
етпейтін  маркшейдерлік  түсірулерде  (мысалы, 
тазалау  кеңістігін,  лаваларды  және  қосымша 
тау  қазбаларын  түсіруде)  вертикаль  және 
горизонталь 
бұрыштарды 
және 
ара 
қашықтықтарды 
өлшеуге 
арналған 
маркшейдерлік аспап. 
Угол 
наклона 
эскалатора – 
угол 
между 
наклонной и горизонтальной базами эскалатора. 
 
Эскалатордың 
еңістік 
бұрышы
 – 
эскалатордың еңіс және көлденең базаларының 
арасындағы бұрыш. 
Угольник 
– 1) инструмент  в  виде  двух 
скрепленных 
под 
углом 90° 
планок 
(металлических,  деревянных,  пластмассовых); 2) 
чертежный 
инструмент, 
обычно 
в 
форме 
прямоугольного  треугольника  с  двумя  другими 
углами  по 45°  либо 30°  и 60°; 3) короткое 
фасонное 
звено, 
служащее 
для  соединения 
трубопровода  под  углом  на  повороте;  называют 
также тройником. 
 
Бұрыштық – 
1) 90° бұрыш жасап біріктірілген 
екі  тақтайша  (металл,  ағаш,  пластмасса) 
түріндегі  аспап; 2) әдетте  тік  бұрышты,  қалған 
екі  бұрышы 45°  немесе 30°  және 60°  үшбұрыш 
түріндегі  сызу  аспабы; 3) құбырды  бұрылыста 
бұрыш жасап жалғауға арналған қысқа үлгілік 
буын, оны үштармақ деп те атайды. 
Угроза 
пожара 
(загорания) – 
ситуация, 
сложившаяся 
на 
объекте, 
которая 
характеризуется  вероятностью 
возникновения 
пожара, превышающей нормативную. 
 
Өрт  (жану)  қаупі – 
нысандағы  өрттің  пайда 
болуы  нормативті  ықтималдылығынан  асатын 
ықтималдылықпен  сипатталатын  қалыптасқан 
жағдай.  
Удар – 
совокупность явлений, возникающих при   
Соққы – 
екі  қатты  дене  соғылысқанда, 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
224 
столкновении  двух  твердых  тел,  а  также  при 
некоторых  видах  взаимодействия  твердого  тела  с 
жидкостью или газом. 
сондай-ақ  қатты  дененің  сұйықтық  немесе 
газбен  өзара  әсерлесуінің  кейбір  түрлерінде 
пайда болатын құбылыстардың жиынтығы. 
Ударная 
волна – 
распространяющаяся 
со 
сверхзвуковой  скоростью  переходная  область  в 
газе,  жидкости  или  твердом  теле,  в  которой 
происходит скачкообразное увеличение давления, 
плотности,  температуры  и  скорости  движения 
вещества. 
 
Соққы  толқыны – 
қысымы,  тығыздығы, 
температурасы 
және 
зат 
қозғалысының 
жылдамдығы 
күрт 
өсетін 
дыбыс 
жылдамдығынан 
жоғары 
жылдамдықпен 
тарайтын газдағы, сұйықтықтағы немесе қатты 
заттағы ауыспалы алап. 
Ударная  вязкость – 
способность  материала 
поглощать    механическую  энергию  в  процессе 
деформации    и  разрушения  под  действием 
ударной нагрузки. 
 
Соққылы 
тұтқырлық – 
материалдың 
деформация  және  соққылы  жүктеме  әсерінен 
қирау  кезінде  механикалық  энергияны  сіңіру 
қабілеті. 
Ударная  прочность  пластика – 
способность 
пластика 
сопротивляться 
удару 
падающего  
шарика. 
 
Пластиктің  соққыға  беріктігі – 
пластиктің 
құлап келе жатқан кішкене шардың соққысына 
қарсыласу қабілеті. 
Ударно-канатное  бурение
 – способ  проходки 
вертикальных  скважин  посредством  разрушения 
породы  периодическими  ударами  по  забою 
скважины буровым снарядом массой 0,5 – 3 т. 
 
Соққылы-арқандық бұрғылау –
массасы 0,5 – 
3  т.  бұрғылау  снарядымен  ұңғыма  кенжарын 
ауық-ауық 
соққылармен 
жынысты 
бұзу 
арқылы  вертикаль  ұңғымаларды  бұрғылау 
жолы. 
Ударостойкое 
стекло – 
защитное 
стекло, 
выдерживающее  многократный  удар  свободно 
падающего тела с нормируемыми показателями. 
 
Соққыға 
төзімді 
әйнек – 
нормаланған 
көрсеткішті  еркін  құлайтын  дененің  көп  еселі 
соққысына шыдайтын қорғаушы әйнек. 
Удельная  мощность
 – отношение  мощности 
двигателя  к  его  массе,  объему  или  другому 
параметру. 
 
Меншікті  қуат – 
қозғалтқыштың  қуатының 
оның  массасына,  көлеміне  немесе  басқа 
параметріне қатынасы. 
Удельная  себестоимость  изделия – 
  отношение 
общей себестоимости к 1 кв.м изделия. 
 
Бұйымның  меншікті  өзіндік  құны – 
жалпы 
өзіндік  құнның  бұйымның 1 шаршы  метріне 
қатынасы. 
Удельная 
электрическая 
проводимость
 – 
величина  δ,  равная  отношению  плотности  тока 
проводимости  в  какой-либо  точке  изотропного 
проводника  к  напряженности  электрического 
поля  в  этой  же  точке.  Удельная  электрическая 
проводимость 
равна 
электрической 
проводимости 
прямого 
цилиндрического 
однородного проводника длиной 1м и площадью 
поперечного сечения 1м . 
 
Меншікті  электр  өткізгіштік – 
изотропты 
өткізгіштің 
қайсібір  нүктесіндегі 
өткізгіш 
токтың  тығыздығының  осы  нүктедегі  электр 
өрісінің  кернеулігінің  қатынасына  тең  δ 
шамасы. 
Меншікті 
электр 
өткізгіштігі 
ұзындығы  1м  және  көлденең  қимасының 
ауданы  1м   түзу  цилиндр  тәрізді  біртекті 
өткізгіштің электр өткізгіштігіне тең. 
Удельное 
водопотребление – 
объем 
воды, 
подаваемый потребителю в интервал времени или 
на единицу продукции. 
 
Меншікті  су  тұтыну – 
уақыт  аралығында 
немесе өнімнің бірлігіне шаққанда тұтынушыға 
берілетін судың көлемі. 
Удельное 
электрическое 
сопротивление
 – 
величина ρ, численно равная 1/ , где   – удельная 
электрическая проводимость. 
 
Меншікті электрлік кедергі - ρ
 шамасы, сандық 
мөлшері 1/  тең, мұнда   – меншікті электрлік 
өткізгіштік. 
Удельные 
энергозатраты – 
величина, 
характеризующая 
удельные 
(относительно 
эффективной  рабочей  площади  поперечного 
сечения  образца)  энергозатраты  на  различные 
этапы деформирования и разрушения. 
 
Меншікті 
энергия 
шығындары – 
деформациялау 
мен 
қиратудың 
түрлі 
кезеңдеріне  кететін  меншікті  (үлгінің  көлденең 
қимасының 
тиімді 
жұмыс 
ауданына 
қатынасты) энергия шығындарын сипаттайтын 
шама. 
Удельный  вес – 
величина  , равная  отношению 
сил тяжести dP малого элемента тела объемом dV 
к этому объему;  = dP/ dV=ρg, где ρ – плотность 
тела, g – ускорение свободного падения. 
 
Меншікті салмақ – 
дененің көлемі  dV кішкене 
бөлшегінің  dP  ауырлық  күшінің  осы  көлемге 
қатынасына  тең  γ  шамасы;  γ= dP/  dV=ρg, 
мұнда  ρ – дененің  тығыздығы, g –  еркін 
құлаудың үдеуі. 
Удельный 
объем – 
величина 
v, 
равная 
отношению  объема,  занимаемого  веществом,  к 
его массе: v=dV/dm=1/ρ, где dm – масса вещества, 
заключенного в малом объеме dV, ρ – плотность 
вещества. 
 
Меншікті  көлем – 
заттың  алатын  көлемінің 
оның  массасына  қатынасына  тең  v  шамасы: 
v=dV/dm=1/ρ, мұнда dm – dV кішкене көлемді 
заттың массасы, ρ – тығыздығы. 
Удельный расход вяжущего на единицу проектной 
прочности – 
характеристика 
раствора, 
определяемая  отношением  расхода  вяжущего 
(кг/куб.м)  к  единице  нормируемой  прочности 
 
Тұтқыштың  жобалық  беріктіктің  бірлігіне 
меншікті  шығыны – 
тұтқыш  шығынының 
(кг/т.м)  нормаланатын  беріктіктің  бірлігіне 
(МПа)  қатынасымен  анықталатын  ерітіндінің 

СНиП РК 1.01-32-2005 
 
225 
(МПа). 
сипаттамасы. 
Удельный  расход  материалов – 
количество 
материала,  необходимое  для  изготовления 1 кв.м 
паркетного изделия. 
 
Материалдардың  меншікті  шығыны – 
паркет 
бұйымының 1 шаршы  метрін  жасауға  қажетті 
материалдың мөлшері. 
Удлинение – 
характеризует 
пластичность 
материала, его деформативность. 
 
Ұзару – 
материалдың  илемділігін,  оның 
деформациялануын сипаттайды. 
Удлиненный  эскалатор – 
эскалатор,  имеющий  в 
своем составе дополнительную зону. 
 
Ұзартылған  эскалатор
 –  өзінің  құрамында 
қосымша  аймағы бар эскалатор. 
Узел  промышленный
 – группа  предприятий, 
размещенных  на  одной  территории,  с  общими 
коммуникациями,  инженерными  сооружениями, 
вспомогательными 
производствами 
и 
хозяйствами,  а  при  соответствующих  условиях  с 
кооперированием основных производств. 
 
Өндірістік  торап
 – бір  аймақта  орналасқан, 
қатынастары, 
инженерлік 
имараттары, 
қосалқы  өндірістері  мен  шаруашылықтары 
ортақ  және      тиісті  жағдай  жасалғанда  негізгі 
өндірістері  кооперацияланатын  кәсіпорындар 
тобы. 
Узел  строительный – 
сопряжение,  соединение 
между 
собой 
строительных 
конструкций, 
элементов  строительных  конструкций  и  их 
составных частей. 
 
Құрылыс  торабы – 
құрылыс  құралымдарын, 
құрылыс  құралымдарының  бөлшектерін  және 
олардың  құрама  бөліктерін  түйіндестіру,  бір-
бірімен қосу. 
Узел 
трубопровода – 
ограниченная 
транспортными 
габаритами 

жүктеу/скачать 3,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: