Курс – 2 Семестр – 3 Кредит саны -3
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Pdf көрінісі
|
| Мақсаты:
Темірді колориметриялық анықтау əдісін меңгеру Өткізу түрі: химиялық ыдыс, химиялық рективтермен жұмыс жасау 53
Əдебиеттер: Ю.Ю. Лурье, А.И. Рыбникова Химический анализ производственных сточных вод.М.-Изд. «Химия» –1974 Əдістемелік нұсқау: Көрсетілген əдебиеттен жұмыс барысын конспектілеу
5 лабораториялық сабақ Тақырып: Радиоактивтілік– ластаушы фактор ретінде мазмұны: 1. Радиоактивтілік – ластандырушы фактор ретінде, оның түрлері 2. Радиоактивтік сəулеленуден қорғану түрлері. 3. Радиоактивті қалдықтар 4. Есептер шығару
Өткізу түрі: семинар
26. А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:164- 27. Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с (7 тарау. 7.1- 7.2 бет 206-231) 6 апта №6лабораториялық сабақ Тақырып: Мұнай өнімдерімен ластанған топырақтағы күкіртсутек мөлшерін анықтау. Мақсаты: Мұнай өнімдерімен ластанған топырақтағы күкіртсутек мөлшерін анықтау жəне оның мəндерін ШРК мен салыстырып топырақтыңэкологиялық жағдайына сипаттама беру. Өткізу түрі: химиялық ыдыс, химиялық рективтермен жұмыс жасау Реактивтер мен құрал- жабдықтар: 1) Шайқағыш аппарат; 2) фильтр қағазы; 3) тығынды 200-лік колба; 4) 1-мл-лік колба; 5) титрлегіш пипеткалар; 6) воронкалар; 7) бюкс; 8) кептіргіш шкаф; 9) эксикатор; 10) KMnO 4 ерітіндісі, х.т., 0,01 М ерітінді; 11) натрий тиосульфаты Na 2 S 2 O 3 , 0,005М ерітінді; 12) күкірт қышқылы H 2 SO
, (тығыздығы 1,84 г/см4), 1:3 сұйылтылған; 13) калий иодиді KI, х.т., 10%-тік ерітіндісі; 14) крахмал, 1%-тік ерітіндісі; 15) мұнай өнімдерімен ластанған топырақ. Жұмыстың барысы: 100 г топырақты конустық колбаға салып, үстіне 200 мл дистильденген су құяды. Колбаны тығынмен жауып, 4 мин шайқайды. Бұдан кейін ерітіндіні фильтрлеп, конустық колбаға 100 мл фильтратты құяды, бірнеше тамшы H 2 SO
тамызып, үстіне 1 мл 10%-тік KI ерітіндісін құйып, араластырып, бюреткадан 0,01М KMnO
4 ерітіндісі мен титрлеуге кеткен тиосульфат ерітіндісінің айырмасы 100 мл фильтраттағы күкіртсутектің тотығуына кеткен 0,01М І 2 ерітіндісінің мөлшеріне тең болады. 1 мл 0,01 Н иод ерітіндісінде 0,17 мг H 2 S болады. Мысалы: 0,01 М 0,01М KMnO 4 ерітіндісі мен титрлеуге кеткен тиосульфат ерітіндісінің айырмасы 3 мл болсын. Онда 100 мл фильтраттағы күкіртсутек мөлшері-(0,17) 3=0,51 мг болады. Ал 200 мл фильтратта, яғни 100г топырақта – (0,51) 2=1,02 мг H 2 S болады. Сонда топырақтағы H 2 S концентрациясы С ( мг/кг топырақта) С=1000 *1,02/100=10,2 мг/кг топырақта 54
Топырақтың анализінде оның ылғалдығын да анықтайды, себебі, анализде топырақ абсолютті құрғақ болуы керек. Топырақтың ылғалдығын анықтау: Кептіргіш шкафта 100-105 0 С температурада кептірілген шыны қақпағы бар шыны стаканды(бюкс) аналитикалық таразыда 0,0001 дəлдікке дейін өлшейді, оған топырақ үлгісін салады. Қара шірігі мол топырақтар үшін 15-20 г үлгі алынады, одан соң бюкстың қақпағын ашып, 8 сғстқа 105 0 С температурада кептіреді. Кептірілген топырақты эксикаторға салып, 20-30 мин жауып қояды. Эксикаторға ондағы ауаны кептіру үшін конц. H 2 SO
не сусыз кальций хлоридін салады. Топырақ үлгісі кепкен соң аналитикалық таразыда өлшеп, тағы да кептіргіш шкафта 1-2 сағат сол температурада кептіреді. Кептіру мен өлшеуді 0,0003 г дəлдікке дейін жүргізеді. Топырақтың ылғалдығын W(%) төмендегі формула бойынша есептейді. (m 1 -m 0 )-100
W= ; (m 1 -m)
Бұндағы: m 1 -ылғал топырақтың (бюкспен бірге) салмағы,г; m 0 - кептірілген топырақтың (бюкспен бірге) салмағы, г; m- бюкстің салмағы.
• Жеңіл өнеркəсіптер. • Жеңіл өнеркəсіп өндірістерінің СҚБ • Тамақ өнеркəсібі. • Тамақ өнеркəсіп өндірістерінің СҚБ. Мақсаты: Жеңіл жəне тамақ өнеркəсіптердің шығырылытын қалдықтарымен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:семинар Əдебиет: А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 218-222 8апта № 8 лабораториялық сабақ Тақырып: Электроэнергетиканың экологиялық аспектлері. Лабораториялық сабақ мазмұны: • Энергетика типтері жəне оның сапалық коэффициенттері. • Энергорасурстардың жіктелуі. • Қалпына келмейтін энергоресурстар. • Ядролық энергетика. • Сутектік отын. • Қалпына келетін энергоресурстар.(суэнергетикасы, желэнергетикасы, геотерммальдіэнергетика, күн энергетикасы). • Энергоресурстарды пайдалану структурасы. • Қазақстанның энергетикалық потенциалы. Мақсаты: Электроэнергетиканың экологиялық аспектлерімен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:семинар Əдебиет: Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002.– 570 с 545-588,
1. Тақырып: Судағы хлор-ионды анықтау. 2. Жумыстын мақсаты: титрлеудің тұндыру əдісін (аргентометрия) пайдаланып судың құрамындағы хлор- ионын аңықтап үйрену. Əдістің мəні: əдіс суды калий дихроматы индикаторының қатысында күміс нитраты ерітіндісімен титрлеуге негізденген. 55
Индикатор түсінін лимон-сарыдан қызғылт сары түске өзгеруі хлор ионының толықтай күміс хлориді түрінде бөлінуін жəне күміс хроматының түзілуін көрсетеді. Реагенттер: концентрациясы 0,01 моль/л күміс нитраты , 10% К
2 Сr 2 O 7 ерітіндісі., 250 мл титрлеуге арналған колба, бюретка, 100 мл пипетка. Анықтау жолы: Бюретканы күміс нитратымен толтырады. Титрлейтін 250 мл колбаға пипеткамен 100 мл зерттелетін су алынады. (pH= 6-10 аралығында болу қажет); оның үстіне 1 мл калий дихроматы ерітіндісін қосып, күміс нитратымен қызғылт-сары түс пайда болғанға дейін титрлейді. Титрлеуді ұқсас нəтижелер алынғанша үш рет қайталайды:
Өлшеу мəліметтері: 1. Титрлеуге кеткен күміс нитратының көлемі: V
1 (АgNО
3 )=… мл
V 2 (АgNО 3 )=… мл
V 3 (АgNО 3 )=… мл
V 1 + V 2 + V 3 V орт (АgNО 3 ) = ---------------- = мл 3 2. Есептеу: Хлор ионын мына формуламен есептейді:
V(АgNО 3 )*C (АgNО 3 ) *М (Сl
- ) * 1000 m (Сl -
V(Н 2 О) Қорытынды: Зерттелген судағы хлор ионының мөлшері –мг/л тең.
10апта 10 лабораториялық сабақ Тақырып: Атмосфераны химиялық қосылыстардан қорғаудың негізгі əдістері Мазмұны: • Газдарды көміртек оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? • Газдарды күкүрт диоксидінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? • Газдарды күкүртсутектен тазалау негіздері мен əдістері қандай? • Газдарды азот оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? • Газдарды аммиактан тазалау негіздері мен əдістері қандай? • Газдарды галогендерден тазалау негіздері мен əдістері қандай? • Есетер шығару Мақсаты: : Атмосфераны химиялық қосылыстардан қорғаудың негізгі əдістерімен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:семинар Əдебиеттер: Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002.– 570 с 142-276,
5. Ағын суларды тазалау əдістері туралы жалпы түсінік 6. Ағын суларды қатты заттардан тазалау 7. Ақаба суларды тазалау əдістері: • Механикалық (тұндыру, сүзу , центрифугалау)Гидроциклондардың өнімділігін есептеу • физика-химиялық əдістері(коагуляция, флокуляция, флотация, адсорбция, экстракция, электрохимиялық, ректификация, дистилляция, дезодрация, кері осмос, • химиялық əдістері ( бейтараптау, аэрация, барбарирования, озондау, хлорлау) • биологиялық ( биологиялық ыдырау, биохимиялық тотығу) Мақсаты: Суларды тазалау жəне залалсыздандыру əдістерімен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:семинар Əдебиет: /3, 18, 24/ Под редакцией Н.И. Иванова и И.М. Фадина. Инженерная экология и экологический менеджмент. М.; «Логос»-2002. бет 131-155. Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 2007. 273-286 бет.
56
Н.Е. Николайкина, Н.И. Николайкин, А.М. Матягина Промышленная экология –М. ИКЦ Академкнига - 2006. /82-84 бет/. 12 апта № 12 лабораториялық сабақтың Тақырып: Топырақтағы мысты анықтау Мақсаты: Топырақтағы мысты анықтау əдісін меңгеру
Өткізу түрі: химиялық ыдыс, химиялық рективтермен жұмыс жасау Əдебиет: 1.Асқарова Ұ.Б. Экология жəне қоршаған ортаны анықтау.-Алматы; 2008 Лабораториялық жұмыс-7( 44-45 бет) /9/ 2. бөлім. 27. жұмыс. 245 б 13апта №13 лабораториялық сабақ Тақырып: Судағы еріген оттегі мөлшерін анықтау. Мақсаты: Судағы еріген оттегі мөлшерін анықтау жəне ауыз судағы жəне тұрмыста пайдаланатын сулардағы оттегінің концентрациясы жылдың кез-келген мезгілінде болу кеккті мөлшерімен салыстыру. Өткізу түрі: химиялық ыдыс, химиялық рективтермен жұмыс жасау Реактивтер мен материалдар: 1. 120мл-лік тығынды шыны ыдыс; 2. 1 мл,2мл-лік пипеткалар; 3. 250-300 мл-лік конустық колбалар; 4. титрлеуге арналған бюреткалар; 5. марганец(ІІ) сульфаты не хлориді ерітіндісі: 200 г марганец сульфаты кристаллогидратын не 212,5 г марганец хлориді кристаллогидратын дистельденген суда ерітіп, 0,5 л-ге дейін жеткізеді. Фильтрден өткізіп сүзеді; 6. калий йодидінің сілтілік ерітіндісі: а) 75 г КІ 50 мл дистельденген суда ерітеді, б) 250 г натрий гидроксидін не 350 г калий гидроксидін 250 мл дистельденген суда ерітіп, екі ерітіндіні араластырып, 0,5 л-ге дейін жеткізеді; 7. 50 мл, 500 мл-лік өлшеуіш колбалар; 8. күкірт қышқылы( тығыздығы 1,84 г/мл), 1:1 қатынасында сұйытылған; 9. натрий тиосульфаты , 0,01н; 10. крахмал, 1%-тік ерітіндісі. Материал: су. Жұмыстың барысы. Су үлгілерін 120 мл-лік тығынды калибрленген шыны ыдыстарға алады. Шыны ыдыстарды 0,5 м терңдікке дейін батырып үлгі алып, тез тығынмен жабады. Одан соң 1 мл-лік пипеткамен суда тұрғанда 1 мл марганец сульфатын не хлоридін құяды, үстіне 1 мл калий йодидінің ерітіндісін құяды. Шыны ыдысты тығынмен жауып, 2 мл суды бөліп құйып алады. Титрлеу алдында пробиркадағы сұйықтың астынғы бөлігіне 2 мл күкірт қышқылын құяды. Тығынды жақсылап жауып, түзілген марганец(ІІ) гидроксиді тұнбасы ерігенше араластырады. Одан соң барлық үлгіні 250-300 мл-лік конустық колбаға құйып 0,01н натрий тиосульфаты ерітіндісімен сары түс пайда болғанша титрлейді. Судағы еріген оттегі мөлшерін (х) төмендегі формула бойынша есептейді: х =А*Н*8*1000/V1-V2; бұндағы: А- титрлеуге кеткен натрий тиосульфаты мөлшері, мл; Н- натрий тиосульфаты ерітіндісінің нормальдығы; V1-шыны ыдыстағы үлгінің мөлшері,мл; V2- марганец(ІІ) гидроксиді түзілгенге дейінгі кеткен реактив мөлшері,(2 мл); 1000- 1 л-ге есептелген коэффициент; 8- 1 н натрий тиосульфаты ерітіндісіндегі оттектің эквиваленті.
бұндағы: К- коэффициент. 14 апта №14 лабораториялық сабақ Тақырып: Өндіріс көздерін экологизациялау жолдары. 57
1. Экологизация принциптері. 2. Қалпына келетін ресурстар есебінен өнеркəсіптерді экологизациялау. 3. Ресурстарды пайдалануды оптимизациялау 4. Экологизация бағыты. Өнеркəсіптік, шаруашылық жəне əлеуметтік сфераларды жəне қоғамды түгелімен экологизациялау. Мақсаты: Өндіріс көздерін экологизациялау жолдарымен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:семинар Əдебиет: 1. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі Қазақстан Республикасының 2007 жылєы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі 2 .Ə. Бейсенова, А. Саманова Экология жəне табиғатты тиімді пайдалану бет:96-102; 114 -120;142-144. 3. А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:164-
Тақырып: Қоршаған табиғи орта мониторингісі жəне қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық нормалары. Мақсаты: Қоршаған табиғи орта мониторингісі жəне қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық нормаларымен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:семинар
2. А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет: 251-252
жоспарланбаған. 9. СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫНА (СӨЖ) АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР Тақырыптары, тапсырмалары, түрлері, сағат саны көрсетілген өзіндік жұмыстар силлабусқа енгізілген.
1. Қазақстан территориясының радиоактивті ластануы 2. Қазақстан территориясының ауыр металдармен ластануы 3. Ауыр металдардың химиясы 4. Арал, Каспий теңіздерінің экологиялық проблемалары 5. Иртыш бассейінің, Орал өзенінің экологиялық проблемалары 6. Қазақстанның табиғи суларының экологиялық жағдайы мен ластануы 7. Қазақстандағы ауыз суларының ресурстары 8. Суды тазалайтын фильтрлер 9. Қазақстан тау-кен өндіріс орындары 10. Қазақстан металургиясы мен мелалл өңдеу өндіріс орындары 11. Қазақстан химиялық өндірістері 12. Қазақстан мұнай жəне мұнай өңдеу өндіріс орындары. 13. Қазақстан Республикасының табиғи ресурстары. ГЛОССАРИЙ Қазақ тілінде Орыс тілінде 1 2 Экология Экология Экологияландыру Экологизация Химиялық экология Химическая экология Биосфера Биосфера Тірі зат Живое вещество Биогенді зат Биогенное вещество Биокосты зат Биокосное вещество Геосфералар Геосферы Ноосфера Ноосфера 58
Химиялық ластану Химическое загрязнение Радиобелсенділік /радиоактивтілік/ Радиоактивность Диоксиндер Диоксины Пестицидтер Пестициды Ауыр металдар Тяжелые металлы Атмосфера Атмосфера Атмосфералық ауа тозаңы Атмосферный аэрозоль Көшетхана эффектісі Парниковый эффект Тұмша
Смог Озон қабаты /озоносфера/ Озоновый слой Қышқылдық жамбырлар Кислотные дожди Гидросфера Гидросфера Литосфера Литосфера Биогеохимиялық айналымдар Биогеохимические циклы Мониторинг Мониторинг
организмдер мен олардың тіршілік ету ортасы арасындағы өзара байланыстарды зерттейтін ғылым. ЭКОЛОГИЯЛАНДЫРУ - өңірлік, аймақтық ж/е ғаламдық деңгейде табиғи ортаның сапасын жақсартумен не ең болмаса сақтаумен қатар табиғи ресурстар мен табиғи жағдайлардың пайдаланылу тиімділігін арттыруда себептесетін технологиялық, басқарушылық ж/е басқа да шешімдер жүйелерінің дəйекті түрде еңгізілу процессі. ХИМИЯЛЫҚ ЭКОЛОГИЯ – химикаттарды қолданудың салдарын ж/е олардың коршаған ортаға түскендегі эрекетін зерттейтін, экологиялық мониторингтің əдістерін талдап-белгілейтін ғылым. БИОСФЕРА /грек. Bios-өмір, sphaira-шар/ - Жер планетасының тірі организмдер жайлайтын бөлігі, ең үлкен экожүйе. ТІРІ ЗАТ – биосферадағы тірі организмдердің жиынтығы ж/е биомассасы биогенді зат - өле органика, детриттің барлық формалары ж/е биогенді тау жыныстары БИОКОСТЫ ЗАТ – тірі затпен бигенді заттардың биогенді емес минеральды заттармен қоспасы /топырақ, ил, жер атмосферасы да жатады/ НООСФЕРА /грек. Ноос – ақыл, ес, сана; / - биосфераныңдамуының ең жоғарғы сатысы – “сана сферасы” /мыслящая оболочка/, мұнда негізгі дамуды анықтайтын фактор – саналы адам эрекеті. ЛАСТАНУ – адамға ж/е табиғи экожүйеге зиянды əсер ететін физикалық-химиялық ж/е биологиялық заттектердің, агенттердің қоршаған ортаға түсуі. ХИМИЯЛЫҚ ЛАСТАНУ – Қ. ортаның табиғи химиялық қасиеттерінің қарастырылып отырған уақыт кезеңі үшін қайсыбір заттектердің көпжылдық орташа ауытқуларын асып түсетіндей болып өзгеруі н/е Қ. ортаға əдетте онда болмайтын заттектердің түсуі н/е нормадан артық шамада түсуі.
Қ. халық шаруашылығының басқа салаларында н/е регенерация барысында өнім ретінде пайдаланылуы мүмкін, ал пайдаланылмайтын Қ. қоқыс деп аталады. РАДИОАКТИВТІЛІК – қоршаған ортаның ерекше ластаушы түрі - кейбір химиялық элементтердің ж/е олардың изотоптарының атом ядроларының өздігінен иондаушы сəуле шығарып, ыдырауы. РАДИОАКТИВТІ ЛАСТАНУ – Қ.О-да радиоактивті заттардың құрамының қалыпты деңгейінен артуына байланысты физикалық ластану түрі. Р. л-дың негізгі көздері – ядролық сынақ ж/е қоңдырғылар /соның ішінде АЭС те бар/ РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАР – ядролық реактормен жұмыс кезінде ж/е оларды өндіргенде, радиоактивтік изотоптарды қолданғанда түзілетін, бұдан əрі қолданылмайтын радиоактивтік заттар. ДИОКСИНДЕР – полихлорланған дибензодиоксиндер /ПХДД/ ж/е соларға ұқсас полихлорланған дибензофурандар /ПХДФ/ класына жататын улы химиялық заттар. ПЕСТИЦИДТЕР /лат. Пестис – жұқпа, цидер-өлтіру/ - өсімдіктердің зиянкестері мен ауруларына, арамшөптерге, астық, ағаш зиянкестеріне қарсы, сондай-ақ малдың эктопаразиттеріне, қауіпті ауру жұқтырғыштарға қарсы қолданылатын химиялық заттар. АУЫР МЕТАЛДАР – үлесті салмағы 4,5 г/см 3 мөлшерінен жоғары металдар. Бұлардың құрамында адамның өмір сүруі үшін қажеттілері де /мырыш, темір, марганец, мыс/, организм үшін улы əсер ететіндері де /кадмий, сынап, қорғасын, күшəн, никель, хром/ бар. АУЫР МЕТАЛДАРМЕН ЛАСТАНУ – жер бетінде ауыр металдардың жергілікті, аймақтық ж/е ғаламдық жиналу процессі. АТМОСФЕРА /грек. Атмос – бу, сфера – шар/ - əр түрлі газ, су буы жəне ауа тозаңы бөлшектерінің қоспаларынан тұратын Жердің газ тəрізді қабықшасы. |