Курс – 2 Семестр – 3 Кредит саны -3
Қоршаған табиғи орта мониторингісі
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Pdf көрінісі
|
Қоршаған табиғи орта мониторингісі. Табиғи ортаның ластануының мониторингісі, табиғи ресурстардың мониторингісі, қоршаған орта мониторингісінің ғылыми негіздері. Қоршаған ортамен болатын қарым- қатынастарды стандарттау жəне құжаттау. Қоршаған ортаны қорғау аймағындағы білім мен зерттеулерді ұйымдастыру , оларды біріктіру , белгілеу жəне бағыттау жағдайларын жақсартатын өзекті деген мəселелерді шешу.
1. Мемлекеттiк экологиялыќ мониторинг (ќоршаєан орта мен табиєи ресурстар мониторингi) - табиєи жјне антропогендiк факторлардыѕ јсерiнен ќоршаєан ортаныѕ, табиєи ресурстардыѕ жай-кїйiнiѕ ґзгеруiн баєалау, болжау жəне баќылау мақсатында олардың жай-күйiн қадағалаудың кешендi жүйесi. 2. Атмосфералыќ ауа, жер, жер їстi мен жер асты сулары, жер ќойнауы, жануарлар жјне ґсiмдiктер дїниесi, сондай-аќ климат пен Жердiѕ озон ќабаты, экологиялыќ жїйелер, ќоршаєан ортаныѕ халыќтыѕ денсаулыєына јсер ететiн факторлары мемлекеттiк экологиялыќ мониторинг объектiлерi болып табылады. №29-30 дəріс Тақырып: Қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық нормалары. Қоршаған табиғи ортаны қорғаудың құқықтық негіздері. Қоршаған ортаны қорғаудың міндеттері мен маңызы. Жер қойнауын , жер қабатын , атмосфералық ауаны жəне су жүйелерін қорғайтын заңдар мен заңдылықтар. Мұхит , теңіз суларының ластану деңгейлеріне бақылау жүргізу . Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғау жолдары. Қоршаған ортаны қорғаудың халықаралық құқықтық негіздері. ЭКОЛОГИЯЛЫЌ НОРМАЛАУ Экологиялыќ нормалаудың маќсаты 1. Экологиялыќ нормалаудыѕ маќсаты экологиялыќ ќауiпсiздiктi, экологиялыќ жїйелер мен биологиялыќ јртїрлiлiктi саќтауды ќамтамасыз ететiн ќоршаєан орта сапасын реттеу жјне оєан жол беруге болатын јсердi белгiлеу болып табылады. 2. Экологиялыќ нормалау процесiнде ќоршаєан орта сапасыныѕ нормативтерi, эмиссиялар нормативтерi жјне табиєи ресурстарды пайдалану мен ќорєау саласындаєы нормативтер белгiленедi 1. Ќоршаєан орта сапасыныѕ нормативтерiне: 1) ќоршаєан орта жай-кїйiнiѕ химиялыќ кґрсеткiштерiне сјйкес белгiленген нормативтер, оныѕ iшiнде радиоактивтi заттарды ќоса алєанда, жол беруге болатын шектi шоєырлану, химиялыќ заттардыѕ шамалап алынєан ќауiпсiз деѕгейлерiнiѕ нормативтерi; 2) ќоршаєан орта жай-кїйiнiѕ физикалыќ кґрсеткiштерiне сəйкес белгiленген, оның iшiнде шудың, тербелiстiѕ, магнит ґрiстерiнiѕ, радиоактивтiлiктiѕ, жылудыѕ жјне ґзге де физикалыќ јсерлердiѕ жол беруге болатын шектi деѕгейлерiнiѕ нормативтерi; 3) ќоршаєан орта жай-кїйiнiѕ биологиялыќ кґрсеткiштерiне сјйкес белгiленген, оныѕ iшiнде ќоршаєан орта сапасыныѕ индикаторлары ретiнде пайдаланылатын ґсiмдiктердiѕ, жануарлардыѕ жјне басќа да организмдердiѕ тїрлерi мен топтарыныѕ нормативтерi, сондай-аќ санитарлыќ-эпидемиологиялыќ ережелермен жјне нормалармен, гигиеналыќ нормативтермен регламенттелетiн, микроорганизмдердiѕ жол беруге болатын шектi шоєырлану нормативтерi: топыраќ бонитетi, ќарашiрiндiнiѕ ќўрамы, топыраќтыѕ су жјне жел эрозиясына ўшырау, олардыѕ батпаќтану, сортаѕдану, тўздану кґрсеткiштерi жјне жер топыраєыныѕ басќа да сипаттамалары; аумаќтыѕ ормандылыєы жјне онда орман ґсiру, орманныѕ ќоќыстануы, ормандардыѕ санитарлыќ жай- кїйi, орман ќорыныѕ жекелеген учаскелерiнiѕ басќа да сандыќ жјне сапалыќ кґрсеткiштерi; ауыз суєа жјне ґзге де маќсаттарєа пайдаланылатын су сапасыныѕ нормативтерi; табиєи ресурстар жай-кїйiнiѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕнамасында кґзделген өзге де нормативтерi; 4) ќоршаєан орта сапасыныѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕнамасында көзделген ґзге де нормативтерi жатады. 2. Халыќтыѕ санитарлыќ-эпидемиологиялыќ салауаттылыєы саласындаєы ујкiлеттi мемлекеттiк орган жол беруге шектi шоєырлану нормативтерiн белгiлеу маќсатында зиянды заттарды ќауiптiлiк дјрежесiне ќарай сыныптауды ќамтитын, ыќтимал ќауiптi химиялыќ заттарды мемлекеттiк тiркеудi жїргiзедi. Мемлекеттiк тiркеуден ґткен химиялыќ заттарды Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ќолдануєа жол берiледi. 3. Жол беруге болатын шектi шоєырлану жјне заттардыѕ шамамен алынєан ќауiптiлiк деѕгейлерiнiѕ нормативтерiн белгiлеу тјртiбi Ќазаќстан Республикасыныѕ халыќтыѕ санитарлыќ- эпидемиологиялыќ салауаттылыєы туралы, жануарлар дїниесiн ќорєау, ґсiмiн молайту жјне пайдалану туралы заѕнамаларында, Ќазаќстан Республикасыныѕ жер заѕнамасында айќындалады. 48
4. Табиєи ресурстар жай-кїйiнiѕ нормативтерi Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕнамасына сјйкес табиєи ресурстардыѕ јрбiр тїрi бойынша белгiле мїмкiн.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Негізгі: 2. В.Ф. Протасов, А.В. Молчанов. Экология, здоровья и природопользования России. Москва. Финансы и статистика. 1995. 3. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі Қазақстан Республикасының 2007 жылєы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі 4. Научно – технический прогресс и окружающая среда. Иркутск.1989. 5. Проблемы взаимодействия человека и биосферы. М.1998. 6. Водопьянов Н.А. Экологические последствия научно – технического .Минск. 1980. 7. Арикеев В.А., Копп И.З., Скелкин Ф.В. Технологические аспекты охраны окружающей среды. Ленинград. Гидрометеоиздат, 1982. 8. Қ.Ə. Əлімбетов Табиғатты пайдалану жəне оны қорғау негіздері бет:115 -123 9. Л.К. Садовникова, Д.С. Орлов, И.Н. Лозановская. Экология и орана окружающей среды при химическом загрязнении.-М.: В.Ш..-2008- 334 10. А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 11. Под редакцией Н.И. Иванова и И.М. Фадина. Инженерная экология и экологический менеджмент. М.; «Логос»-2002. 12. Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 13. Асқарова Ұ. Б. Экология жəне қоршаған ортаны қорғау.Алматы. 2008.
5. Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с Қосымша əдебиеттер 6. Баешов А. Экология жəне таза су проблемалары:Окблык.-А.:ДХнекер, 2003.-224б. 7. Банников А.Г.
Основы экологии и охрана
окружающей среды:Учеб./А.Г.Банников,А.А.Вакулин,А.К.Рустамов.-3-изд., перераб. и доп.-М.:Колос,1996.-303с 8. Бигалиев А. Қазакстан топырағы жəне оның экологиясы. - А:Санат,1995.-128б. 9. Варламов А.А. Экология землепользования и охрана природных ресурсов: Учеб.пособие. - М.:Колос, 1999.-159 с 10. Жатқанбаев Ж. Экология терминдерiнiң түсiндiрме сөздiгi -А.:РБК,2000.-182 бет 11. Израель Ю.А. Кислотные дожди. –Л.: Гидрометеоиздат, 1989.-239с. 12. Казахско-русский /русско-казахский/ терминологический словарь: Химия/ Под ред. А.К.Кусаинова – Алматы: “Рауан”, 2000. – 328 с. 13. Қазақ тілі терминдердің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология жəне табиғат қорғау/ Жалпы ред. басқарған А.Қ.Құсайынов – Алматы: “Мектеп” ААҚ, 2002. – 392 б. 14. Киянский В.В. Экология или рок Приуралья .-Уральск: Дастан,1996.-125с 15. Орлов Д.С. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении.-2-е изд. перераб. и доп. - М.: Высшая школа, 2002.-333с. 16. Проблемы нефтегазового комплекса Казахстана: Материалы международной научно- технической конференции (5-6 декабря 2001г., Атырау)/ Отв. ред. Т.П.Сериков.-Атырау. Т. 1 -2001.- 442с 17. Природа Уральской области и ее охрана.- Уральск: Диалог, 1991-1992. –281с. 18. Ниязбекова А.Б., Чуб Т.И. Практикум по экологической экспертизе. – Уральск, 2004 19. Ниязова Р.Е. Лабораторные работы по экологической биохимии. – Уральск, 2002 20. Мухина Л.И., Толстых О.Н. Природа и научно – техническая революция. Наука. 1989. 21. Основы промышленного и сельскохозяйственного производства. Просвящение. 1981. 22. Ананичев К.А. Проблемы окружающей среды, экологии и природных ресурсов. М. 1974. 23. Безотходные производства и охрана окружающей среды, 1980. 24. Загрязнение атмосферного воздуха, природных вод и почвы. М.1990. 25. Ишмухамедов А.Э. Малоотходная технология и окружающая среда. Ташкент . 1989.
6. Семинар сабақтары пəн бойынша жоспарланбаған.
49
Теориялық материялды оқытуға методикалық нұсқаулар:
экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі Қазақстан Республикасының 2007 жылєы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі, Қ.Ə. Əлімбетов Табиғатты пайдалану жəне оны қорғау негіздері , Под редакцией Н.И. Иванова и И.М. Фадина. Инженерная экология и экологический менеджмент. М.; «Логос»-2002. , Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. оқулығында көрсетілген. Лабораториялық жəне практикалық (семинар) сабақтарға Асқарова Ұ. Б. Экология жəне қоршаған ортаны қорғау.Алматы. 2008. , Ниязбекова А.Б., Чуб Т.И. Практикум по экологической эксперитизе. – Уральск, 2004 Ниязова Р.Е. Лабораторные работы по экологической биохимии. – Уральск, 2002 методикалық нұсқаулар оқулығында берілген.
Мақсаты: Қазақстанның табиғи ресурстарымен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:минидоклакпен шығу Сұрақтар: 1. Табиғи ресурстар бойынша Қазақстанның экологиялық жағдайына сипаттама: жер ресурстары, орман ресурстары, су ресурстары, атмосфера, ресурсы , минеральды ресурстар жəне т.б. (хабарлама) 2. Қазақстанда жəне шет елдерде табиғи ресурстарды тиімді пайдалану жəне қоршаған ортаны қорғаудың казіргі этаптары қандай ОЖСӨЖ № 2 Тақырыбы: Литосфераның құрылысы, құрамы жəне қасиеті Мақсаты: Литосфераның құрылысы, құрамы жəне қасиеттерімен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі :минидоклакпен шығу Сұрақтар: • Топырақ ресурстары. • Тоаырақтың құнарлылығы. • Топырақ жамылғысы жəне оның бүлінуі (деградациясы ). • Топырақтың су мен жел эрозиясы. • Топырақты эрозиядан қорғау. • Топырақты тұздану мен батпақтанудан қорғау. ОЖСӨЖ № 3 Тақырыбы: Атмосфераның құрылымы Мақсаты: Атмосфераның құрылымымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу а). Атмосфераның құрылымы: тропосфера, стратосфер, мезосфера жəне термосфера. Атмосфера құрылысын схема түрінде бейнелеу. ( конспектілеу) в) Отын: құрамы , сипаттамасы ( конспектілеуі)
Мақсаты: ауыр металдардың қоршаған ортаға түсудің негізгі жолдары, жіктелуімен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1. ауыр металдардың қоршаған ортаға түсудің негізгі жолдары; 2. “Ауыр металдардың химиясы”, “Қазақстан территориясының ауыр металдармен ластануы” тақырыптары бойынша баяндама тындау 3. Ауыр металдардың биогеохимиялық қасиеттеріне сипаттама беріңіз 4. Ауыр металдардың жіктелуі неге байланысты 5. Ауыр металдардың сыртқы ортаға түсудің табиғи жəне техногенді көздерін анықтаныз 6. Ауыр металдардың негізгі геосфераларға түсу жəне миграция жолдары қандай? 7. Қазақстан территориясының ауыр металдармен ластану денгейіне баға беріңіз 8. есеп шығару
50
ОЖСӨЖ № 5 Тақырыбы: Радиоактивтілік ластану Мақсаты: Радиоактивтілік ластанумен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1Радиоактивтілік анықтамасы, альфа, бетта, гамма ыдырау. 2.“Қазақстан территориясының радиоактивті ластануы” 3 «БҚО-ғы радиациялық жағдай» тақырыптары бойынша баяндама жасау.
Мақсаты: Шу, тербеліс жəне электромагниттік əсерлермен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу Шу, тербеліс жəне электромагниттік əсерлер тақырыбын талдау ОЖСӨЖ № 7 Тақырыбы: Мұнай өндірісінің экологиясы Мақсаты: Мұнай өндірісінің экологиясымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1. Мұнай өндірісі: мұнайды шығару жəне мұнай өнеркəсіптері. 2. Хабарлама тыңдау. 3. Тірек конспектісін қорғау. 4. Тақырып бойынша қорытынды жасау. ОЖСӨЖ № 8 Тақырыбы: Қазақстанның жеңіл өндірістік региондары жəне оның экологиялық жағдайлары Мақсаты: Қазақстанның жеңіл өндірістік региондары жəне оның экологиялық жағдайларымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1. Тамақ өнеркəсібінң биосфераны ластауға қосатын үлесі. 2. Қазақстанның жеңіл өндірістік региондары жəне оның экологиялық жағдайлары хабарлама тыңдау. 3. Ағаш -өндеу жəне целлюлоза- қағаз –өнеркəсібі.
Мақсаты: Казақстанның энергетикалық ресурстары экологиясымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1. Неге эклогиялық проблемаларды энергетикамен байланыстырады? 2. Əлемде адамзат жылу, атомдық жəне су энергетикадан энергияның қандай бөлімін алады? 3. Жылу, атомдық жəне гидроэнергетикамен байланысты экологиялық проблемаларды атап, себебін түсіндіріңіз. 4. Болашақтың переспективті көздерін атаңыз.
Мақсаты: Казақстанның энергетикалық ресурстары экологиясымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1. СӨЖ тапсырмалырын тексеру. 2. Казақстанның энергетикалық ресурстарына сапаттама беру. 3. Казакстандағы энергияны өндіру жəне əр түрлі энергетикалық ресурстар түрлеріне тиетін үлесті схема түрінде бейнелеу. ОЖСӨЖ № 11 Тақырыбы: атмосфераның экологиялық проблемалары Мақсаты: атмосфераның экологиялық проблемаларымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1. Газдарды көміртек оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 2. Газдарды күкүрт диоксидінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 3. Газдарды күкүртсутектен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 4. Газдарды азот оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 51
5. Газдарды аммиактан тазалау негіздері мен əдістері қандай? 6. Газдарды галогендерден тазалау негіздері мен əдістері қандай? 7. есеп шығару ОЖСӨЖ № 12 Тақырыбы: Қазақстанның табиғи суларының экологиялық жағдайы мен ластануы Мақсаты: Қазақстанның табиғи суларының экологиялық жағдайы мен ластануымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: Презентация 1. Су ресурстарының азайуы мен ластануы проблемаларын шешудің негізгі əдістері мен жолдарын” туралы хабарламаны тыңдау. Өткізу формасы :. 3.Ақаба суларды тазалау əдістері: • Механикалық (тұндыру, сүзу , центрифугалау) • физика-химиялық əдістері(коагуляция, флокуляция, флотация, адсорбция, экстракция, электрохимиялық, ректификация, дистилляция, дезодрация, кері осмос, • химиялық əдістері ( бейтараптау, аэрация, барбарирования, озондау, хлорлау) • биологиялық ( биологиялық ыдырау, биохимиялық тотығу)
Мақсаты: топырақтың экологиялық проблемаларымен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу Сұрақтар: • Топырақ ластану қауіптілігінің бағасы. Топырақтың су мен жел эрозиясы. • ( конспектілеу) • Топырақ жамылғысы жəне оның бүлінуі (деградациясы ). • Қазақстан аумағының химиялық ластануы • Топырақ жамылғысы жəне оның бүлінуі (деградациясы ). • “Биосфераның химиялық ластану” тақырыбына есептер шығару • Топырақты химиялық ластанудан қорғау ОЖСӨЖ № 14 Тақырыбы: Қазақстанда өнеркəсіптерді экологизациялау Мақсаты: Қазақстанда өнеркəсіптерді экологизациялаумен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу Əдебиеттерді пайдаланып отырып келесі сұрақтарға жауап беру: • Қазақстанда өнеркəсіптерді экологизациялау жайында хабарлама дайындау. • Батыс қазақстан обылысында экологизация қандай бағыттарда жүргізілуде (схема түрінде) . ОЖСӨЖ № 15 Тақырыбы: химиялық мониторинг Мақсаты: химиялық мониторингпен студенттерді таныстыру
Өткізу түрі: минидоклакпен шығу 1. мониторинг туралы түсінік, мониторингтің жіктелуі, химиялық мониторингтің негіздері 2. Мониторинг түрлері 3. Экологиялық нормативтер. 4. Казақстанда экологиялық маниторинг жүйесі қалай жүмыс жүргізеді 5. есеп шығару
8. ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ САБАҚТАРҒА ƏДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР 1 - апта № 1 лабораториякалық сабақ Тақырып: Адам мен табиғат арасындағы байланыс. Мақсаты: Адам мен табиғат арасындағы байланысты адамның табиғаттағы ролін талдау. Өткізу түрі:семинар Лабораториялық сабақ мазмұны:
52
• Адам мен табиғат арасындағы гормониялық байланыс. • Қоршаған ортаны танып білу гормониясы • Адамды қоршаған ортаны жасу гормониясы Əдебиет: Қ.Ə. Əлімбетов Табиғатты пайдалану жəне оны қорғау негіздері бет:115 -123 А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003
Мақсаты: Табиғи жүйелердің ресурстарымен студенттерді таныстыру Өткізу түрі:семинар Талданатын сұрақтар: 4. Табиғатты пайдалану жəне қоршаған ортаны қорғау жүйесін оптимизациялау. 5. Табиғи ресурстардың топтамасы . Мысалдар келтіру 6. Тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін қандай факторлар қажет.
№ 3 лабораториялық сабақ. Тақырып: Судың реакция ортасын анықтау(рН) анықтау. Мақсаты : Табиғи судың физикалық-химиялық қасиеттерін , рН –ын анықтап , экологиялық жағынан талдау жасау. Өткізу түрі:
химиялық ыдыс, химиялық рективтермен жұмыс жасау Реакция ортасының сан мəні 1-ден 14- ке дейінгі аралықта болады. Көптеген табиғи сулардың рН ортасы 6,5-8,5 шамасында болып, ол судағы көмір қышқылы мен бикарбонат- ионның концентрациясына байланысты болады. рН мөлшерінің төменгі шамасы батпақты қышқыл суларда болса, жазда фотосинтез процесі қарқынды жүргенде 9,0- ге дейін көтеріледі. Суда жүріп жататын химиялық, биологиялық процестер нəтижесінде СО 2 концентрациясы артып, рН мөлшері өзгереді, сондықтан бұл көрсеткішті үлгіні алысымен тез арада анықтау керек. Судың реакция ортасын анықтау үшін арнаулы реактивтер- индикаторлар, сол сияқты шыны электродты рН-метрлер қолданылады. Универсал индикатор қағазы арқылы рН мөлшерін 0,2-0,4 бірлікке дейін анықтауға болады. Судың рН көрсеткішін потенциометрлік əдіспен 0,02 дəлдікке дейін анықтауға болады. Бұл əдіс бойынша зерттелетін су мен шыны электродтың мембранасының сыртқы беті мен стандарт ерітінді мен электрод мембранасының ішкі беті аралығындағы потенциалдар айырмасы арқылы сұйықтың рН мөлшері табылады. Шыны электродтың ішкі стандартты ерітіндісінде сутек иондарының концентрациясы тұрақты болады, сондықтан мембраның ішкі бетінің потенциалы өзгермейді. Потенциалдар айырмасы электродтың сыртқы беті мен зерттелетін ерітінді (су) арасында пайда болған потенциалдар арқылы табылады.
1. рН-метр. 2. эталон-ерітінділер; 3. дистильденген су; 4. 200 мл-лік стакандар; 5. фильтр қағазы; 6. материалдар: грунт сулары, өзен суы, ағызынды су.
рН – метрдің инструкциясына сəйкес грунт сулары, өзен суы мен ағызынды сулардың рН ортасын анықтауға болады.
1.Асқарова Ұ.Б. Экология жəне қоршаған ортаны анықтау.-Алматы; 2008 Лабораториялық жұмыс-12( 74 бет)
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|