Курс – 2 Семестр – 3 Кредит саны -3

10 

 

№9 - дəріс 

Тақырып: Радиоактивті ластану.  ҚР-ғы радиоактивтік жағдай 

Дəрістің мақсаты: ластаушы факторлар радиобелсенділікпен таныстыру,  

Дəрістің мазмұны:   

Радиоактивтік  туралы  түсінік.  Радиоактивтік  түрлері.  Мұнай  жəне  газ  кенорындарымен  байланысты 

радиоактивтік.  Көмірді  жағу  кезіндегі  радиактивтік  Космогенді  изотоптар. 

з

ымыран  –  ғарыштық 

техникасының  əсер  астында  Қоршаған  ортаның  химиялық  ластануы;  радиоактивтілік  –  ластандырушы 

фактор  ретінде;  р

адиоактивтіліктің  түрлері,  радиоактивті  қалдықтар,  Қазақстан  территориясының 

радиоактивті ластануы 

      Зымыран  –  ғарыштық  техникасы  –  Қ.  ортаға  тигізілетін  антропогендік  əсердің  бір  басты  көзі    ретінде 

саналады. Оның өзгішілігі – ол Жердің барлық геосфераларына əсер тигізеді, ж/е Қ. ортаға əсері - əр түрлі: 

акустикалық, жылулық, механикалық, химиялық, электромагниттік, радиоактивті.  

      Радиоактивтілік  –  қоршаған  ортаның  ерекше  ластаушы  түрі  -  кейбір  химиялық  элементтердің  ж/е 

олардың  изотоптарының  атом  ядроларының  өздігінен  иондаушы  сəуле  шығарып,  ыдырауы. 

Радиоактивтіліктің түрлері:  табиғи ж/е жасанды.   

Тірек сөздер: радиобелсенділік, радионуклидтер;  

Сұрақтар: 

1.  АЭС аварияларынан жəне  қаруларды сынаудан ластану. 

2.  Радиоактивтік ластанудың негізгі көздері. 

3.  Радииоактивті заттардың биосфераға əсерінің ерікшеліктері. 

4.  Радиоактивтік ластанудың  экологиялық ісері. 

5.  Радиоактивтік сəулеленуден қорғану түрлері. 

Радионуклидтер – адам ағзасына түскенде əртүрлі аурулар тудыратын  бөлшектер, сəулелер   бөле отырып 

ыдырайтын,  тұрақсыз химиялық элементер  ядросы. 

Талданатын сұрақтар  

1.  Радиоактивтіліктін түрлері 

2.  Табиғи жəне жасанды радиоактивтілік  фон. 

3.  Қазақстан территориясының радиоактивті ластануы 

4.  БҚО-ғы радиациялық жағдай. 

5.  Радиоактивті қалдықтар жою проблемалары. 

 

Əдебиет: Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с 

 

ОЖСӨЖ 13,14, 

 Мазмұны:  1.“Қазақстан  территориясының  радиоактивті  ластануы”  «БҚО-ғы  радиациялық  жағдай» 

тақырыптары бойынша баяндама тындау 

2. “Радиобелсенділік” тақырыбына есептер шығару 

Əдебиет:  

1.Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с 

/796-797 бет/ 

СӨЖ 13,14 

мазмұны:  

• 

Радиоактивтілік  анықтамасы, альфа, бетта, гамма ыдырау. 

• 

.“Қазақстан территориясының радиоактивті ластануы” 

• 

 «БҚО-ғы радиациялық жағдай» тақырыптары бойынша баяндама  жасау. 

1.  Əдебиет:  Панин М.С. Химическая экология. –  Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с  (7 

тарау. 7.1-7.2 бет 206-231) 

№10 - дəріс 

Тақырып: Шу, тербеліс жəне электромагниттік əсерлер. 

Тірек сөздер: Гамма сəулелер, иондайтын сəулелер,инфрадыбыс, діріл, , вибрация, магнит өрістері. 

Дəрістің  мазмұны:  Электро  магниттік  сəуле-энергия  бөле  отырып,  заттектер  арқылы  оңай  өтетін  жəне 

ауада ұзақ қашықтыққа дейін тарайтын иондалган гамма – сəулесі жəне оған жақын рентгендік сəуле. 

 Грамма сəулелерінің мөлшерін жартылай  төмендететін қабат шамасы. 

Шу, вибрация, магнит өрістеріне жəне басқа да  зиянды физикалық əсерлерге қатысты шекті рауалы 

деңгейлердің  нормативтері. 

 Адам организмінің сəулелену дəрежесі. 

   Гамма сəулелері  тірі организмнің клеткалық торынаоңай еніп, олар организм арқылы ешқандай əсерін 

тигізбей өтуде мүмкін. 

Əртүрлі мақсаттағы жерлерге белгіленген шудың рауалды деңгейлер. 

Əдебиет:  

11 

 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:72-84 

ОЖСӨЖ 15 

 Мазмұны: Шу, тербеліс жəне электромагниттік əсерлер тақырыбын  талдау 

Əдебиет:  

1.Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с 

/796-797 бет/ 

СӨЖ 15 

мазмұны:  

Дірілдің адам организміне тигізетін əсері. ( конспектілеу). 

Əдебиет:  

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:82-84 

5 лабораториялық  сабақ 

Тақырып: Радиоактивтілік– ластаушы фактор ретінде 

мазмұны:  

1.  Радиоактивтілік – ластандырушы фактор ретінде, оның түрлері 

2.  Радиоактивтік сəулеленуден қорғану түрлері. 

3.  Радиоактивті қалдықтар 

4.  Есептер шығару 

Əдебиет: 

1. Ə. Бейсенова, А. Саманова Экология  жəне табиғатты тиімді  пайдалану бет:102-105;  

2.  А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:164- 

3.    Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002. – 570 с  (7 тарау. 7.1-

7.2 бет 206-231) 

6 апта 

Кредит сағат 3 

 

№11  дəріс  

Тақырып: Өндірістік жəне қоршаған орта . 

Мазмұны: 

Қарастырылатын  сұрақтар: 

1.  Халық шаруашылық салаларына  техногендік жəне  антропогендіəк  сипатына жəне  дəрежесіне  қарай 

сипттама беру. 

2.  Қоршаған ортаның негізгі  өндірістік ластаушылары. 

3.  Табиғи ортаға өндірістік өнеркəсіптердің қауіпті əсер деңгейін  төмендету.  

4.  Қалдықсыз технология концепциясы. Қалдықсыз жəне аз қалдықты технологиялардың негізгі бағыттары.  

Қазақстанның миниралды-шикізат базасы.Пайдалы қазбалар өндірісі. Таукен өндірісінде табиғатты пайдаланудың  

ерекшеліктері. Пайдалы қазбалар өндірісінің  табиғи ортаға əсері. 

Тапсырма: 

1.  Биосфераны химиялық ластаудың өндірістік көздері. 

2.  Ластаушы заттардың негізгі көздерін, түрлерін жəне мөлшерлерін көрсетіңіз. 

3.   Өндіріс жəне транспорт шығарындыларынң  мөлшерлерін қандай. 

 

Əдебиеттер:  

Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 2007.  211-228бет. 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 178-195 

№12  дəріс  

Тақырып : Қоршаған ортаның негізгі ластаушылары- өндіріс көздері. 

Пайдалы қазбалар өндірісі.. Отынды-энергетикалық комплекс. Металлургиялық өндіріс: түсті жəне қара 

металургия. Химиялық жəне мұнай-химиялық комплекс. Таралу көздері 

Жол-транспорттық комплекс. Машине жасау.  

Əдебиеттер:  

Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 2007.  273-286 бет. 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 178-195 

 

ОЖСӨЖ 16,17,18 

Мазмұны:  

• 

Мұнай өндірісі: мұнайды шығару жəне мұнай өнеркəсіптері. 

• 

Хабарлама тыңдау. 

• 

Тірек конспектісін  қорғау. 

• 

Тақырып бойынша  қорытынды жасау. 

12 

 

 

СӨЖ   16,17,18 

Мазмұны: Мұнай өндірісі: мұнайды шығару жəне мұнай өнеркəсіптері 

Тапсырмалар: 

Əдебиеттер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңіз: 

А) ластанудың  өсімдіктер мен жануарларға əсері ( хабарлама) 

Б) қауіпсіздік  дəрежелеріне байланысты негізгі ластаушы заттарға сипаттама беріңіздер. Қазақстанның  

өндірістік региондары жəне оның экологиялық жағдайлары. 

В)  «Биоценоздың өндірістік латануының  экологиялық нəтижелері» тақырыбына тірек конспектісін 

құру. 

 

• 

Мұнай өндірісі: мұнайды шығару жəне мұнай өнеркəсіптері, конспектілеу 

• 

Лабораториялық жұмыс-6( 41-43 бет) (лаб. жұмысты конспектілеу). 

• 

Сұрақтар мен жаттығулармен жұмыс. 

Əдебиет: 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 209-211 

№6лабораториялық  сабақ 

Тақырып: Мұнай өнімімен ластанған топырақтағы күкіртсутек мөлшерін анықтау 

 Əдебиет: 1.Асқарова Ұ.Б. Экология жəне қоршаған ортаны анықтау.-Алматы; 2008     

 Лабораториялық жұмыс-7( 44-45 бет)

 

7 апта 

Кредит сағат 3 

№13-14 дəріс 

Тақырып:    Қоршаған ортаның негізгі ластаушылары. Өндіріс көздері. 

Ағаш -өдеу жəне  целлюлоза- қағаз –өнеркəсібі. Құрылыс материалдар өнеркəсібі.Ауылшаруашылық өндірісі. 

Коммуналдық-тұрмыстық шаруашылық.  Жеңіл жəне тамақ өнеркəсібі. Техногендік авариялар,  

апаттар – олардың экологиялық   зардаптары .  

Əдебиет: 

 Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 2007.  273-286 бет. 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 178-195 

ОЖСӨЖ 19,20,21 

Мазмұны:  

• 

Тамақ өнеркəсібінң  биосфераны  ластауға қосатын  үлесі. 

• 

Қазақстанның   жеңіл өндірістік региондары жəне оның экологиялық жағдайлары хабарлама 

тыңдау. 

• 

Ағаш -өдеу жəне  целлюлоза- қағаз –өнеркəсібі. 

 

Əдебиет: 

Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 2007.  273-286 бет. 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 218-222 

СӨЖ   19,20,21 

Мазмұны:  

• 

Тамақ өнеркəсібінң  босфераны  ластауға қосатын  үлесі.( конспектілеу). 

• 

Қазақстанның   жеңіл өндірістік региондары жəне оның экологиялық жағдайлары.(хабарлама) 

Əдебиет: 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 218-222 

№ 7 лабораториялық сабақ 

Тақырып: Жеңіл жəне тамақ өнеркəсіптер. 

Лабораториялық  сабақ мазмұны:  

•  Жеңіл  өнеркəсіптер. 

• 

Жеңіл өнеркəсіп өндірістерінің СҚБ  

• 

Тамақ өнеркəсібі. 

• 

Тамақ өнеркəсіп өндірістерінің СҚБ. 

Əдебиет: 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 218-222 

 

Əдебиет: 

8апта 

Кредит сағат 3 

13 

 

 

№15-16 дəріс 

Тақырып: Электроэнергетиканың экологиялық аспектлері. 

Мазмұны: Электроэнергетиканың экологиялық аспектлері. 

1.  Жылуэнергетикасының экологиялық проблемалары. 

2.  гидроэнергетикасының экологиялық проблемалары. 

3.  Ядролық энергетиканың экологиялық проблемалары. 

4.  Қазіргі кездегі энергетика мəселелерін шешудің жолдары. 

Тірек сөздер Энергетика, гидроэнергетка  

Энергия  өндірудегі əр түрлі энергия ресурстарының  үлесі. 

1.  Қазіргі кездегі энергетиканың негізгі түрлерінің биосфераға жəне  оның элементтеріне қандай əсрі бар. 

2.  Энергияның альтернативті  көздері. 

3.  Альтернативті  ресурстар есебінен энергия өндірудің қандай мүмкіндіктері бар.  

Əдебиет: 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 200-209 

Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002.– 570 с 

545-588,  

.Ə. Бейсенова, А. Саманова Экология  жəне табиғатты тиімді  пайдалану бет:96-102; 114 -120;142-144.                                                                                                                                                                                                                                                 

 

ОЖСӨЖ 19,20,21 

Мазмұны: 

• 

СӨЗ тапсырмалырын тексеру. 

• 

Казақстанның энергетикалық ресурстарына  сапаттама беру. 

• 

Казакстандағы энергияны өндіру жəне əр түрлі энергетикалық ресурстар түрлеріне тиетін үлесті 

схема түрінде бейнелеу. 

 

СӨЖ 22,23,24 

Əдебиеттерге сүйене отырып, келесі сұрақтар бойынша жұмыс жүргізу.: 

• 

Неге эклогиялық проблемаларды  энергетикамен байланыстырады? 

• 

Əлемде адамзат жылу,  атомдық жəне су энергетикадан энергияның қандай бөлімін алады? 

• 

 Жылу,  атомдық жəне гидроэнергетикамен байланысты экологиялық проблемаларды атап, 

себебін түсіндіріңіз. 

• 

Болашақтың переспективті көздерін атаңыз. 

Əдебиет: 

А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет 195-200 

 

№ 8 лабораториялық сабақ 

Тақырып: Электроэнергетиканың экологиялық аспектлері. 

Лабораториялық  сабақ мазмұны: 

• 

Энергетика типтері жəне  оның сапалық коэффициенттері. 

• 

Энергорасурстардың жіктелуі. 

• 

Қалпына келмейтін энергоресурстар. 

• 

Ядролық энергетика. 

• 

 Сутектік  отын. 

• 

Қалпына келетін энергоресурстар.(суэнергетикасы, желэнергетикасы, геотерммальдіэнергетика, күн 

энергетикасы). 

• 

Энергоресурстарды пайдалану структурасы. 

• 

Қазақстанның энергетикалық  потенциалы.  

Əдебиет: 

Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск: Изд-во ВКГУ. – 2002.– 570 с 

545-588,  

9апта 

Кредит сағат 3 

 

№17-18 дəріс Қалдықтар. 

Қалдықтардың  түрлері  жəне  олардың  түзілу    масштаптары.  Қалдықтарды  өңдеу  жұмыс  істеуду 

заңдылықтары.  Өндірістердің  жіктелуі:  өндіріс  қалдықтары,  тұтыну  қалдықтары,тұрмыстық.  Огригаттық  

күйіне қарай: қатты, сұйық жəне газ тəрізді. Радиактивті қалдықтар. Өндіріс қалдықтарының улылық немесе 

уыттылық ( қауыптылык) класын анықтау. 

14 

 

Əдебиет: 

1.Ə. Бейсенова, А. Саманова Экология  жəне табиғатты тиімді  пайдалану . Бет-142-144.                                                                                                     

2.А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:223-200. 

 

ОЖСӨЖ 19,20,21 

Мазмұны: 

• 

СӨЗ тапсырмалырын тексеру. 

• 

Казақстанның энергетикалық ресурстарына  сапаттама беру. 

• 

Казакстандағы энергияны өндіру жəне əр түрлі энергетикалық ресурстар түрлеріне тиетін үлесті 

схема түрінде бейнелеу. 

Əдебиет: 

1.Ə. Бейсенова, А. Саманова Экология  жəне табиғатты тиімді  пайдалану . Бет-142-144.                                                                                                                                   

2.А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:223-200. 

 

 

СӨЖ 22,23,24 

Əдебиеттерге сүйене отырып, келесі сұрақтар бойынша жұмыс жүргізу: 

Неге экологиялық проблемаларды  энергетикамен байланыстырады 

 Əдебиет: 

1.Ə. Бейсенова, А. Саманова Экология  жəне табиғатты тиімді  пайдалану . Бет-142-144.                                                                                                                                                                                                                     

2.А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:223-200. 

 

 

№9 лабораториялық  сабақ 

Тақырып: Қалдықтар. 

1.  Қалдықиардың жіктелу. 

2.   Қауіпті қалдақтар 

3.   Улы өндіріс қалдықтарын зиянсыздандыру. 

4.  Полигондар. 

5.  Қалдықтар- потенциалды шикізат көзі 

Əдебиет: 2.А.Ж. Ақбасова, Г.Ə. Сайнова Экология А.; 2003 бет:223-200. 

10апта 

Кредит сағат 3 

 

№ 19-20 дəріс  

Тақырып: Өндіріс көздерінің табиғи ортаға тигізетін қауіпті əсерлер деңгейін азайтып, төмендету 

мүмкіндіктері.Атмосфераны химиялық қосылыстардан  қорғаудың негізгі əдістері. 

      1.Атмосфераны қорғау заңнамалары 

1.  Ауаны тазарту жүйелерінің жіктелуі. Жəне олардың параметрлері. 

2.  Шаңды сапалы жəне сандық əдіспен анықтау  

3.  Шаң-тозаңды ұстау аппараттары мен  жүйелері. 

А) құрғақ шаң ұстаушылыр. 

Б) ылғал шаң ұстаушылар 

С)Электросүзгілер. 

Д) Сүзгілер 

6.Тұман ұстаушылар. 

 

Тірек сөздер: əдістер, көміртек оксиді, күкүрт диоксиді, күкүртсутек; азот оксидтері, аммиак, галогендер 

Негізгі сұрақтар жəне қысқаша мазмұны 

1.  Газдарды көміртек оксидтерінен тазалау 

2.  Газдарды күкүрт диоксидінен тазалау 

3.  Газдарды күкүртсутектен тазалау 

4.  Газдарды азот оксидтерінен тазалау  

5.  Газдарды аммиактан тазалау 

6.  Газдарды галогендерден тазалау 

 Газдарды  ластағыштардан  тазалау  үшін  адсобциялық,  абсорбциялық  жəне  каталитикалық  əдістерді 

қолданылады.    Көміртек  оксидінен,  күкүрт  диоксидінен  жəне  күкүртсутегінен  газдарды  тазалау  үшін  əр 

түрлі химиялық, физикаөхимиялық əдістерді қолданады.  

Ластағыштардың көздеріне байланысты газдарды азот оксидтерінен, аммиак газынан, галогендер жəне 

олардың қосылыстарынан əр түрлі əдістерді қолданып тазартуға болады 

15 

 

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар: 

1.  Газдарды көміртек оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

2.  Газдарды күкүрт диоксидінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

3.  Газдарды күкүртсутектен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

4.  Газдарды азот оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

5.  Газдарды аммиактан тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

6.  Газдарды галогендерден тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

Ұсынылған əдебиеттер тізімі: /1, 10, 12, 15, 17, 20, 28, 29, 30, 31, 32/ 

Əдебиет: /3, 18, 24/ Под редакцией Н.И. Иванова и И.М. Фадина. Инженерная экология и экологический 

менеджмент. М.; «Логос»-2002.  бет 201-206. 

Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 2007.  251-286 бет. 

ОЖСӨЖ 28,29,30 

 мазмұны:  

• 

Газдарды көміртек оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

• 

Газдарды күкүрт диоксидінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

• 

Газдарды күкүртсутектен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

• 

Газдарды азот оксидтерінен тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

• 

Газдарды аммиактан тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

• 

Газдарды галогендерден тазалау негіздері мен əдістері қандай? 

• 

есеп шығару 

Əдебиет: /3, 18, 24/ Под редакцией Н.И. Иванова и И.М. Фадина. Инженерная экология и экологический 

менеджмент. М.; «Логос»-2002.  бет 201-206. 

Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- Ростов –на –Дону. 2007.  273-286 бет. 

СӨЖ 28,29,30 

мазмұны:  

1.Шаң ұстағыш құрылғылардың жұмысын есептеу реті ( конспектілеу) 

Əдебиет:Н.Е.  Николайкина,  Н.И.  Николайкин,  А.М.  Матягина  Промышленная  экология  –М.  ИКЦ 

Академкнига -2006. /82-84 бет/. 

2.Скрубберлер  схемаларын салу Əдебиет: Промышленная экология под редакцией В.В. Денисова. М.- 

Ростов –на –Дону. 2007. / 268-270.бет,  сурет 6.9.-6.10/ 

4.  Арыстанбекова Н.Х. Моделирование загрязнения  воздушного бассейна города Алматы.- А.:Дайк-

Пресс, 2003.-112 с. 

 

жүктеу/скачать 0,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: