Курс – 2 Семестр – 3 Кредит саны -3
АТМОСФЕРАЛЫҚ АУА ТОЗАҢЫ
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ОЗОН ҚАБАТЫ /ОЗОНОСФЕРА
- ГУМУС
- 10. Оқу, өндірістік жəне диплом алды сарамандары бойынша методикалық нұсқаулар: Сараманның мақсаты
- Сараманды өткізуді ұйымдастыру
- 2. Сараман мазмұны
- 3. Оқу-таныстыру сараманы бойынша есеп мазмұны
- ЭКСКУРСИЯДА ӨЗІН-ӨЗІ ҰСТАУ ТƏРТІБІ
- «Өндірістік экология» пəні бойынша білімді бағалау схемасы. Бағалау саясаты
- ТАҚЫРЫП: РАДИОАКТИВТІЛІК - ЛАСТАУШЫ ФАКТОР РЕТІНДЕ
АТМОСФЕРАЛЫҚ АУА ТОЗАҢЫ /атм. аэрозоль – нем. Сол, лат. Солюцио – ерітінді/ - қатты ж/е сұйық заттек бөлшектерінің ауада таралуы. АТМОСФЕРАЛЫҚ ЛАСТАНУ – табиғи ж/е антропогендік факторлардың əсерінен атм-ра ауасына түсетін н/е оңда түзілетін физика-химиялық агенттер мен заттектер. А. ластанудың табиғи көздеріне жанартаудың атқылауы, шаңды борандар, ормандағы өрт, желге мүжілу, тірі организмдердің іріп-шіру процестері жатады. КӨШЕТХАНА ЭФФЕКТІСІ - атмосферада антропогендік қоспалардың /СО 2 , СН
4 , О
3 , азот оксиді, фреон/ концентрацияларының артуы салдарынан біздің планетамызда климаттың біртіндеп жылынуы. ОЗОН ҚАБАТЫ /ОЗОНОСФЕРА/ - озон көп мөлшерде болатын стратосферадағы /10-50 км биіктіктегі/ қабат. ТҰМША - /Смог ағылш. – түтін/ - қалың тұманның тамшылары мен тозаңды бөлшектерінің үйлесуімен сипатталатын атмосфералық ауаның қауіпті ластануы. Қарқынды тұмша өсімдікке теріс əсерін тигізеді, имараттардың, сəулет ескерткіштерінің бұзылуына себепші болады, адамдарға əр түрлі аурулар /тұншығу, бронх демікпесінің ұстамасы, аллергия ж/е т.б./ тудырады. ГИДРОСФЕРА – құрлықтағы /терендегі, топырақтағы, жер бетіндегі/, мұхиттағы ж/е атмосферадағы, яғни Жер шарындағы барлық сулардың жиынтығы. Планетаның беткі қабатындағы сулар /құрлық пен мұхиттағы/ жердің ерекше қабыршағы ретінде қарастырылады. ЛИТОСФЕРА /литос – тас/ - жердің қатты бөлігінің сыртқы қабаты. Құрлықтағы литосфера бетінде экожүйе дамиды. Жердің ішкі құрылысы, негізінен үш бөліктен тұрады; оған литосфера, мантия жəне ядро кіреді.
жануарлардың, микроорганизмдердің, бастапқы жыныстардың өзара əрекеті нəтижесінде түзіліп, дамиды жəне дербес табиғи түзілу болып табылады. ГУМУС /лат. – жер, топырақ/ - өсімдіктермен жануарлардың қалдықтарының шіру кезінде түзілетін топырақтың органикалық заты
химиялық заттектердің жиналуы. ТОПЫРАҚ ЭРОЗИЯСЫ /лат. – ерітіп-шіріту/ - тау жыныстарының, топырақтың жəне жер бетіндегі кез келген түзілулердің табиғи /сумен, желмен, мұздақтармен/ жəне антропогендік факторлардан /ормандарды кесу, жайылымдарда малды көп жаю, құрғақ аудандарда жеңіл топырақтарды жырту т.б./ бүлінуі /моруы/.
ландшафтардың пайда болуы.
10. Оқу, өндірістік жəне диплом алды сарамандары бойынша методикалық нұсқаулар: Сараманның мақсаты: «Экология», мамандықтарының 3-курс студенттерін жекелеген кəсіпорындардың экологиялық мəселелерімен таныстыру болып табылады. МІНДЕТІ: - қоршаған ортаны қорғау саласындағы мекемелер жұмысымен танысу; - берілген мекемелердің құрылымдық бірліктері жəне құрылу тарихымен танысу; - мекемелердегі қалдықтар мен ағын суларды тазалау түрлерімен танысу; - химиялық жəне мұнай өңдеу мекемелеріндегі тазалау құрылғыларымен танысу; - суды тазалау əдістерімен танысу; - шикізат, оны кешенді өңдеу, дайын өнім, қалдықтар жəне өңделген су туралы түсініктер алу.
«Экология» мамандығының студенттеріне өндірістік сараман өткізу уақыты 1 апта, ал «Экология жəне табиғатты пайдалану» мамандығының студенттеріне 1 апта. Алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге сай эколог жəне эколог-табиғатты пайдаланушы студенттерге арналған сараман таныстыру (экскурсия) түрінде болмақ. Экскурсия объектілері болып қоршаған ортаны қорғау жəне табиғи ресурстарды тиімді пайдалануға қатысы бар барлық мекемелер мен кəсіпорындар бола алады, сонымен қатар қоршаған ортаны ластағыштар ретінде өндірістік жəне ауыл шаруашылық мекемелері де алынады. «Экология жəне табиғатты пайдалану» мамандығының студенттеріне сараман үлкен өндіріс орталықтарына шығумен жалғасуы мүмкін. (2 апта). Қалған 2 апта уақыт ішінде студенттер Орал қаласының объектілеріне барады.
Сараманның негізгі мазмұны объектілерге экскурсия барысындағы дəрістік сабақтар болады. 60
1. Батыс Қазақстан облыстық территориялық қоршаған ортаны қорғау басқармасы. 2. Мемлекеттік санитарлы-эпидемиологиялық бақылаудың Батыс Қазақстан облыстық басқармасы 3. Батыс Қазақстан облыстық орманды жəне жануарлар əлемін қорғау жəне қалпына келтіру басқармасы 4. Обаға қарсы станция. 5. «Жаик-Икар» арматура зауыты ЖШС-гі 6. «Металлист» ААҚ 7. «Нұржанар» ААҚ 8. «Полипласт» ААҚ 9. Орал механикалық зауыты 10. «Металлоизделия» ЖШС-гі 11. Батыс Қазақстан облыстық сертификаттау жəне экспертиза орталығы филиалы. 12. Экология жəне табиғат мұражайы. 13. Орал қалалық жас науралистер станциясы 14. М.Өтемісов атындағы БҚМУ-нің ғылыми-зерттеу зертханасы
Экскурсия барысында студенттер өзін - өзі ұстау ережелерін қатаң қадағалағаны дұрыс (1 қосымша ). Оқу-таныстыру сараманы кезінде студенттер болашақта жұмыс істеуге болатын жерлерде болып, экологтың кəсіби маңыздылығымен танысады. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы кəсіпорындар мен мекемелердің функциялары, олардың шешетін мəселелері, мамандардың жұмыс істеу ерекшеліктерімен танысқаннан кейін, студенттердің келешекте осы сала пəндері бойынша оқуға қызығушылығы саналы түрде артады.
Сараман барысында студенттер күнделікті ақпараттарды жазып отыру үшін күнделік жүргізеді. Сараман соңында күнделік жетекші оқытушыға есеппен бірге тапсырылады. Есепті жазу барысында студенттер есепті құру жəне безендіруге үйренеді. Кіріспе – есептің міндетті бөлімі, онда елдің жəне қаланың экологиялық жағдайлары талқыланып, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, қоршаған ортаны қорғау саласындағы мамандармен қамтамасыз етілуі қарастырылады.
ақпараттар бөлімдерге топталады, олар номерленіп жəне мазмұнында көрсетіледі. (2 қосымша) Қорытынды – есептің міндетті бөлімі. Бұл бөлімде студент өткен сараман туралы өзінің пікірін жазып, кəсіпорындар мен мекемелердің қаланың экологиялық жағдайын жақсартуға əсерін жазады. Студент сараманды ұйымдастыру барысындағы ұсыныстар мен пікірін айтады. Есепті сараман барысында түсірілген фотосуреттер мен кəсіпорын туралы буклеттермен безендірген жөн. Сараман соңында қорытынды конференция өткізіледі. Онда студенттер оқытушы ұсынған тақырыптарға баяндамалар жасайды. Есепті тапсырған соң студенттер сараман бойынша сынақ тапсырады.
1 Қосымша ЭКСКУРСИЯДА ӨЗІН-ӨЗІ ҰСТАУ ТƏРТІБІ 1. Экскурсияның объектілері, мақсаты мен міндеттері туралы оқытушының түсініктемелерін толықтай тыңдау. Экскурсия объектісінң орналасуы мен оның маршрутын білу. 2. Белгіленген жерге көрсетілген уақыттан кешікпей келу. 3. Экскурсияға өзімен бірге экскурсия барысындағы ақпараттарды жазу үшін блокнот пен карандаш алып жүру. 4. Жаяу жүруді қажет ететін экскурсия кезінде оқытушының көрсеткен маршрутымен жол тəртібін сақтай отырып жүру керек. 5. Экскурсия кезінде алаңдамай жəне қатардан қалмай жүру керек жəне артық əңгімелер жүргізбеу керек.
6. Кəсіпорында немесе зертханала экскурсия жүргізгенде экскурсия жүргізушінің айтқандарын тыңдап, блокнотқа жазып отыру керек. Экскурсияның уақыты мен күнін, кəсіпорынның аталуы, оның басқарушысының аты-жөні, экскурсия жүргізушінің аты-жөні, лауазымы жазылып алынуы керек.
61
7. Экскурсия жүргізушіні бөлмеу керек. Экскурсия барысында туындаған сұрақтар болатын болса, олар блокнотқа жазылып алынып, экскурсия соңында қойылуы керек. 8. Электр тогынан, химиялық немесе термиялық күйіктерден сақ болу мақсатында заттарды ұстап көру қатаң түрде, тек қана экскурсия жүргізушінің рұқсатымен ғана жүргізіледі. 9. Фотосуреттерді тек экскурсия жүргізушінің рұқсатымен ғана жасау керек. 10. Экскурсия аяқталған кезде экскурсия жүргізушіге рахмет айту керек.
2 Қосымша
1. Кəсіпорынның аталуы мен мекен-жайы 2. Кəсіпорынның пайда болу тарихы мен оның болашақтағы даму жетістіктері 3. Кəсіпорын құрылымы (негізгі жəне қосымша цехтар) 4. Негізгі өндіріс технологиясы 5. Атмосфераны жəне қоршаған ортаны қорғау шаралары. 6. Кəсіпорынның сумен қамтылуын ұйымдастыру. 7. Тазалау құрылғылары мен олардың схемалары. 8. Қоршаған ортаны қорғау мақсатында жүргізілетін шаралар.
ƏДЕБИЕТТЕР
1. Правила о профессиональной практике обучающихся в высших учебных заведениях Республики Казахстан. Утверждены приказом Министерства образования и науки. 2000г. 2. Смирнов Б.Ю., Сафронов В.С., Богомолова Г..Я. Охрана окружающей среды. Методические указания к выполнению раздела в дипломных проектах и работах. СПТИ, Самара, 1991г. 3. Памятка по охране труда для студентов при прохождении учебных и производственных практик. Уральск – 2002 г.
11. Пəн бойынша тапсырмаларды орындау жəне тапсыру кестесі Білімді бағалау жөніндегі мəлімет «Өндірістік экология» пəні бойынша білімді бағалау схемасы. Бағалау саясаты:
Бағалау түрі №
Бағалау критериясы % барлығы
1 Үй тапсырмасы (ОЖСӨЖ) 100 15
2 Дəріске қатысу 100
3 Микроэемтихан 100
6 Зертханалық сабақта белсенділік 100
15
7 Реферат қорғау 100 2
Аралық бақылау (Р1, Р2) 100
Барлық бағалардың орташа мəні
Ағымдағы бақылау (Р1+Р2)/2
рейтингісі Аралық бақылау *0,6
Қортынды бақылау (емтихан) 100*0,4
барлығы Емтиханға жіберілу рейтингісі +
62
Қортынды бақылау
Барлық семестр уақытында 2 рубеждік бақылау (7-ші – 15 – ші жұмада). Студенттердің үлгерімі бақылау уақытында максимальді көрсеткіш 60% құрайды. Семестр аяғында сабақ пəні бойынша емтихан өтеді. Максимальді көрсеткіш 40% құрайды. Екеуін қосқанда 100% құрайды. Емтихан тест түрінде, курсты теориялық жəне практикалық материалды қамтитын 30 сұрақтан тұруы керек Семестр барысында екі аралық бақылау жүргізіледі 7(8) жəне 15 апталарда. Аралық бақылаулар бойынша студенттің максималды үлгерім көрсеткіші 60% құрайды. Семестр аяғында оқу пəні бойынша қорытынды аттестациялау – емтихан өткізіледі (максималды көрсеткіші - 40%). Пəн бойынша қорытынды емтихан бағасы аралық бақылаулар жəне қорытынды аттестациялаудың максималды көрсеткіштер сомасы ретінде анықталады. Қорытынды емтихан пəннің негізгі теориялық жəне практикалық материалдарын қамтитын нұсқауларға бөлінген тест тапсырмалары түрінде өтеді. Əріптік бағалау жəне оның балдардағы цифрлік эквиваленті дұрыс жауаптардың пайыздық көрсеткіші бойынша анықталады (кесте бойынша) Студенттердің білімі келесі кесте бойынша бағаланады:
Бағалау
Бағаның əріптік баламасы Бағаның сандық
баламасы Бағаның
проценттік баламасы Бағалаудың дəстүрлі жүйесі A 4,0 95-100 A-
3,67 90-94
өте жақсы B+
3,33 85-89
B 3,0
80-84 B-
2,67 75-79
жақсы C+
2,33 70-74
C 2,0
65-69 C-
1,67 60-64
D+ 1,33
55-59 D 1,0 50-54 қанағаттанарлық F 0
қанағаттанарлықсыз Студенттердің білімін тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары. 1-7 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары. ТАҚЫРЫП: БИОСФЕРАНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ЛАСТАНУЫ 1. Ластану терминінің 1981 ж. толық анықтамасын кім берген? 2. Ластанудың негізгі түрлері
3. Локальды ластану неге мінездемеледі? 4. Региональды ластану неге мінездемеледі? 5. Глобальды ластану неге мінездемеледі? 6. Параметриялық ластанудың түрін көрсетініз: 7. Ингредиентті ластанудың түрін көрсетініз: 8. Адам үшін ең қауіпті болатын ластанудың түрі қандай? 9. Ластанудың негізгі көздерің көрсетініз: 10. Тағам өндірістердің қалдықтары қандай ластану көзіне жатады? 11. Радиациялық ластану қандай ластану көзіне жатады? 12. Түрлердің интродукциясы мен акклиматизациясы қандай ластану көзіне жатқызуға болады? 13. Ормандарды кесу қандай ластану көзіне жатады?
63
14. Популяцияның жалпы балансының бұзылуы қандай ластану көзінің əсеріне жатады? 15. Урбанизация қандай ластану көзінің əсеріне жатады? 16. Қоршаған ортаның табиғи химиялық қасиеттерінің қарастырылып отырған уақыт кезеңі үшін қайсыбір заттектердің көпжылдық орташа ауытқуларын асып түсетіндей болып өзгеруі немеме қоршаған ортаға əдетте онда болмайтын заттектердің түсуі немесе нормадан артық шамада түсуі ластанудың қандай түрін білдіреді? 17. Өнім өндіру кезінде түзілген, тұтынылатын қасиетін жартылай немесе толық жоғалтқан шикізат материал қалдықтары қалай аталады? 18. Өздерінің пайдалы қасиеттерің жойған бұйымдар мен материалдар қандай қалдықтарға жатқызылады? 19. Машиналар, станоктар жіне т.б. ескірген кəсіпорындардың жабдықтаулары қандай қалдықтарға жатқызылады? 20. Адам тіршілік əрекеті барысында пайда болатын жəне олармен алыстатылған қалдықтары қалай аталады? 21. Сұйықтық зымыран отының ең улы затын атаныз: 22. Ассиметриялық диметилгидразиннің химиялық формуласы қандай? 23. Гидразиндік отының химиялық құрамы қандай?
24. Қоршаған ортаның ерекше ластаушы түрі - кейбір химиялық элементтердің жəне олардың изотоптарының атом ядроларының өздігінен иондаушы сəуле шығарып, ыдырауы қалай аталады? 25. Радиоактивті изотоптарға жатқызады: 26. Қандай бөлшектерді радионуклидтер α-ыдырау кезінде бөледі? 27. “Жартылай ыдырау кезеңі” /t 1/2 / деген түсінікке анықтама берініз: 28. Радиоактивтілікті қандай өлшем бірліктермен бағалайды? 29. Табиғи радионуклидтердің ішінде кең тарағаны қандай? 30. Жасанды радионуклидтерді анықтаныз: 31. Төмен активті радиоактивті қалдықтарды анықтаныз: 32. Орташа активті радиоактивті қалдықтарды анықтаныз:
33. Полихлорлы дибензодиоксиндердің негізі болып қандай молекула табылады? 34. Полихлорлы дибензофурандардың негізі болып қандай молекула табылады? 35. ПХДД жəне ПХДФ құрамына қандай галогендердің атомдары кіреді? 36. Қандай қасиеттер диоксиндерге тəн? 1/ химиялық активті, 2/ күшті қышқылдық жəне сілтілік ерітінділерде тұрақты, 3/органикалық ерітінділерде жақсы ериді, 4/ майларда жақсы ериді, 5/ суда жақсы ериді 37. Диоксиндердің тірі организмдердегі метаболизмнің негізгі жолы: 38. Диоксиндер қоршаған ортаның объектілеріндегі тұрақтылығы қандай? 39. Диоксиндердің жартылай ыдырау мерзімің қысқартатын келесі сəулелер: 40. Қоршаған ортаға бөліп отыратын диоксиндердің негізгі көзі: ТАҚЫРЫП: АУЫР МЕТАЛДАР 41. Үлесті салмағы 4,5 г/см 3 мөлшерінен жоғары металдар жалпы қалай аталады? 42. Адам денсаулығына қауіптілік дəрежесі бойынша ауыр металдар неше класқа бөлінеді? 43. Токсикалығы жоғары /бірінші класқа жататын/ келесі металдар: 44. Н.Реймерс классификациясы бойынша, ауыр металдар - ... 45. Қоршаған ортада ауыр металдардың екі аспекті бар: 46. Ауыр металдардың токсикалық əсері: 47. Ауыр металдардың алғашқы табиғи көздеріне келесілер жатады: 48. Автокөлікпен атмосфераға лақтырылатын қорғасынның негізгі түрі: 49. Атмосферадағы сынаптың негізгі тотықтырғышы: 50. Атмосферадағы сынаптың негізгі тотықсыздандырғышы: 51. Кадмийдің токсикалығы жоғары қосылыстары: 52. Қорғасынды атмосфераға лақтыратын негізгі көзі: 53. Күшəннің негізгі токсикалық қосылыстары:
64
6 5
Е м ти ха н ға д ай ы н ды қ с ұр ақ та р ы .
№
Уро вен ь сло жно сти
с ұр ақ Раз
дел , тем а А
B
C D
E
1.
1 «Б ио сф ер а» ұ ғы м ы н ең а лғ аш
ұс ы нғ ан
1 Зю сс
Д ок уч ае в Т ен сл и Г ек ке ль
Д ар ви н 2.
1 «Э ко ло ги я» т ер м ин ы н ал ға ш қо лд ан ға н 1 Г ек ке ль
В ер на дс ки й Д ок уч ае в Д ар ви н Л ав ло к 3.
1 К ли м ат ты ң өз ге ру і ж өн ін де
ра м оч на я К он ве кц ия қ ай да ж əн е қа ш ан қ аб ы лд ан ды
1 19 92 ж , Р ио -д е- Ж ан ей ро да 19 95 ж , Ж
ен ев ад а 19 97 ж , К
ио то
19 98 ж , Т ок ио
20 01 ж , Л он до н 4.
1 Э ко ло ги ял ы қ хи м ия з ер тт ей ді ... 1 Қ ұр ы лу п ро це ст ер ін ж əн е қа лд ы қт ар ды қ ор ш ағ ан
ор та ға ш ы ға ру , ла ст ан уд ы ң тр ан сф ор м ац ия лы қ хи м из ы м ы
К ез дй со қ ж жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|