Алматы 2017 январь

 

●

 Физика–математика ғылымдары 

 

405 

                                                                                           

№1 2017 Вестник КазНИТУ  

 

сызық  болады  (фазалық  портрет).  Осы  тұйық  сызыққа  әртүрлі  бастапқы  нүктелерден  шыққан                   

(іштен  шыққан  –  Сурет  5;  сырттан  шыққан  –  Сурет  6)  барлық  траекториялар  асимптоталық  түрде 

тартылады.  Сөйтіп  әр  түрлі  бастапқы  шартардан  басталған  автотербелістердің  барлығы    бір  ғана 

стационар режимді қабылдайды. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР  

[1] Магнус  К.  Колебания:  Введение  в  исследование  колебательных  систем.  Пер.  с  нем.–  М.:  Мир,                          

1982. – 304 с. 

[2] Ланда П.С.  Нелинейные колебания и волны. – М.: Физматлит, 1997. – 496 с. 

[3] Рабинович  М.  И.,  Трубецков  Д.И.  Введение  в  теорию  нелинейных  колебаний  и  волн.  –  М.:  Наука, 

1984. – 432 с. 

[4] 4.СудаковВ.Ф.К  вопросу  о  предельном  цикле  генератора  Ван-дер-Поля  в  релаксационном  режиме.               

- Вестник МГТУ им. Н.Э. Баумана. Сер. “Приборостроение”. 2013. № 1. 

 

Мукушев Б.А., Нурбакова Г.С., Исимов Н.Т., Мусатаева И.С., Желдыбаева Б.С. 

Исследование электрических автоколебаний  Ван дер Поля  посредством пакета MATHCAD 

Резюме. В статье рассмотрено уравнение Ван дер Поля, описывающее автоколебательные процессы. 

Проанализированы  частные  вопросы  этого  уравнения,  касающиеся  электрических  автоколебаний. 

Исследованы  на  основе  пакета    прикладных  программ  Mathcad  следующие  виды  автоколебаний: 

гармонические,  квазигармонические,  сильно  несинусоидальные  и  релаксационные.  Раскрыты  условия 

стабилизации автоколебаний, или выхода автоколебательной системы на предельный цикл. 

Ключевые слова: Электрические автоколебания, уравнение Ван дер Поля, пакет прикладных программ 

Mathcad, виды автоколебаний, предельный цикл. 

 

Mukushev B.A., Nurbakova G.S., Isimov N.T.,Musataeva I.S.,  Zheldybayeva B.S. 

The electrical self-oscillation by Van der Pol MATHCAD package 

Summary.  In  the  article  the  Van  der  Pol  equation.  This  equation  describes  the  oscillatory  processes.  We 

analyzed specific issues of this equation. Investigated on the basis of the application package Mathcad following types 

of      auto-oscillations:  Harmonic,  quasi-harmonic,  highly  non-sinusoidal  and  relaxation.  Disclosed  conditions  for 

stabilization of oscillation, or output oscillating system to limit cycle.  

 Key words: Electric self-oscillation, the equation of the Van der Pol, the application package of Mathcad, types 

of oscillation, limit cycle. 

 

 

УДК 533.99.001.5 

                                                       

К. А. Утеулина, Ш. В. Ниязова 

(Казахский национальный исследовательский технический университет имени К.И.Сатпаева 

Алматы, Республика Казахстан) 

 

РАСЧЕТ  ТРАЕКТОРИИ ЭЛЕКТРИЧЕСКОЙ ДУГИ  В 

МАГНИТНОМ ПОЛЕ ПРИ ДВИЖЕНИИ ПО КОАКСИАЛУ 

 

Аннотация.  пятно  привязки  можно  представить  в  виде  материальной  точки,  не  имеющей  практически 

сопротивления,  какой  бы  не  была  вязкость  в  дуге  плазмы.  Незначительные  силы  способны  вращать  дугу  с  

любой  скоростью.  Электрическая  дуга  исследуется  в  плазмотроне  коаксиального  типа:  магнитная, 

электрическая и газодинамическая силы действуют на столб дуги в различных плоскостях. Учитывая действие 

всех сил, приводящих в  движение столба дуги и произведенный расчет показал, что траекторией дуги является   

деформированная спираль Архимеда на эллипсоиде.   

Ключевые слова:  плазма, коаксиал, вращение дуги. 

 

Интерес к процессам в  электрической дуге  связан с тем, что дуга представляет собой один из 

наиболее  концентрированных  в  пространстве  преобразователей  электромагнитной  энергии  в  тепло, 

обладающих  высоким  быстродействием  и  мощностью.    Электрическая  дуга  исследуется  в 

плазмотроне  коаксиального  типа:  магнитная,  электрическая  и  газодинамическая  силы  действуют  на 

столб  дуги  в  различных  плоскостях.  Электрическая  дуга  является  газообразным  проводником  тока. 

На  этот  проводник,  действует  магнитное  поле,  создавая  силу,  пропорциональную  индукции  поля  и 

току  в  дуге,  которая  перемещает  дугу,  создается  так  называемое  магнитное  дутье.  Магнитное  поле, 

 

●

 Физика–математика ғылымдары 

 

406 

                                                                                           

№1 2017 Вестник КазНИТУ  

 

действуя  на  дугу,  увеличивает  ее  длину  и  перемещает  элементы  дуги  в  пространстве.  Поперечное 

перемещение  элементов  электрической  дуги  создает  интенсивное  охлаждение,  что  приводит  к 

повышению градиента напряжения в  столбе дуги. При движении дуги в среде газа с большой скоро-

стью возникает расслоение дуги на отдельные параллельные волокна. Чем длиннее дуга, тем сильнее 

происходит  расслоение  электрической  дуги.  Путем  подбора  величины  и  конфигурации  магнитных 

полей,  а  также  положения  концов  электродов  относительно  электромагнитной  катушки,  можно 

фиксировать  положение  дуги  по  оси  камеры  в  область  максимума  магнитного  поля,  изменять 

скорость  вращения  дуги  по  коаксиалу.    Перемещение  может    осуществляться  за  счет  движения  

нагретого  газа  (среды),  в  которой  горит  электрическая  дуга  и  наоборот,  может  быть  следствием 

перемещения нагретого состояния по отношению к среде.  Будем считать плазму квазинейтральной  и 

изотермической,    как  это  принято  в  рамках  интегрального  метода.  Это  означает,  что  все  силы, 

приложенные к  отдельным компонентам, будем считать приложенными к дуговому столбу в целом. 

Под  действием  внешних  сил    наблюдается  перемещение  дугового  ствола,  а  внутренние  силы 

формируют форму столба дуги (поперечное сечение). Примем за основное условие:  внутренние силы 

настолько  велики  по  сравнению  с  внешними,  что  изменение  последних  несущественно  изменяет 

геометрию  поперечного    сечения.  Дуговой  столб  ведет  себя    как  слабодеформируемый  шнур. 

Рассмотрим движение дуги под действием сил Лоренца  (Fл ) и газодинамической силы (f

газ.

): 

 

 

                     (1)   

 

Решение  уравнения  (1)  справедливо  в  предположении  цилиндрической  формы  дуги.                             

При  решении  данного  уравнения  необходимо  учитывать,  что    электрическая  дуга  исследуется  в 

плазмотроне  коаксиального  типа  (магнитная,  электрическая  и  газодинамическая  силы  действуют  в 

различных  плоскостях).  Нахождение  траектории    движения  столба  дуги  под  действием  этих  сил 

является результатом исследования  данной статьи. 

Пятно  привязки  можно  представить  в  виде  материальной  точки,  не  имеющей  практически 

сопротивления,  какой  бы  не  была  вязкость  в  дуге  плазмы.  Незначительные  силы  способны  вращать 

дугу  с    любой  скоростью.  При  температуре  10000К    значение  плотности  плазмы            лежит  в 

пределах  0,013÷0,017  кг/м

3

.Площадь  привязки  [1]    S

m

    равна      0,5÷0,8  мм

2

.  Произведенные  расчеты 

показали, что коэффициент сопротивления  С = 0,85. 

Рассмотрим    уравнение  (1)  без  учета  газодинамической  составляющей.    Составляющие 

уравнения расписываются по проекциям следующим образом: 

 

 

 

 

                                                                  

 

m

 

 

  Совместное решение уравнений движения имеет следующий вид: 

 

+ 

 +

 =  ; 

   

 

●

 Физика–математика ғылымдары 

 

407 

                                                                                           

№1 2017 Вестник КазНИТУ  

 

               

    где   

                             (3) 

  

Решение  данного  уравнения  показало,  что  траекторией  движения  дуги  по  коаксиалу  является  

спираль Архимеда. Газодинамический обдув столба плазмы приводит в деформации  последнего: из 

окружности  профиль  столба  становится  эллипсом.  Учитывая  действие  всех  сил,  приводящих  в  

движение  столба  дуги  по  коаксиалу,  можно  утверждать,  что    траекторией  дуги  является   

деформированная спираль Архимеда на эллипсоиде.   

Электрическая  дуга  является  чрезвычайно  подвижным  проводником  [2].  Известно,  что  на 

токоведущую часть действуют такие силы, которые стремятся увеличить электромагнитную энергию 

контура.  Поскольку  энергия  пропорциональна  индуктивности,  то  дуга  под  действием  своего 

собственного поля стремится образовывать витки, петли, так как при этом возрастает индуктивность 

цепи.  Эта  способность  дуги  тем  сильнее,  чем  больше  ее  длина.  Движущаяся  в  воздухе  дуга 

преодолевает аэродинамическое сопротивление воздуха, которое зависит от диаметра электрической 

дуги, расстояния между электродами, плотности газа и скорости движения. Опыт показывает, что во 

всех случаях в равномерном магнитном поле электрическая дуга движется с постоянной скоростью. 

Следовательно,  электродинамическая  сила  уравновешивается  силой  аэродинамического 

сопротивления. 

  

ЛИТЕРАТУРА 

 [1]  А.С.Коротеев,  М.А.  Ломовцев    «  Метод  повышения  жесткости  фиксации  зоны  вращения  дугового 

разряда  в  коаксиальном  плазмотроне»  Труды 

VI  Всесоюзной  конференции 

по    генераторам 

низкотемпературной плазмы.Алма-Ата,1974,с.134.  

 [2] О.Я Новиков . Устойчивость электрической дуги.−Л.:Энергия,1978. −160с.,ил 

                                   

Утеулина К.А., Ниязова Ш.В., 

COAX бойынша қозғалыс кезінде магнит өрісі электр доғаның траекториясын есептеу 

Түйіңдеме:  кішкентай  бір  материальдық  нүкте  ретінде  ешқандай  кедергісіз,  тұтқырлық  плазма  доғаны 

деп қарастыруға болады. Кішігірім күш доғаны жылдамдықпен  айналдырады.  Коаксиаль типті плазматронда 

электрлік доғаны зерттеу: магнитті, электрлі және газодинамикалық болады. Кез келген жазықтықта доғаға күш 

әсер етеді. Әсер ететін барлық күшті ескере отырып доға бойымен өтетін қозғалысты есептеу барысында, доға 

траекториясы эллипсоидадағы Архимед спиралінің деформациялануы болып табылады. 

Түйің сөздер: плазма, коаксиал, доға айналуы 

                                 

Uteulina K. A., Niyazova Sh. W. 

Computational study of electric arc motion in a coaxial arc discharge chamber under the influence of an 

external magnetic field 

Summary:  anchor  spot  can  be  represented  in  the  form  of  a  material  point,  which  has  no  practical  resistance, 

despite  on  the  plasma  arc  viscosity.  Slight  forges  are  capable  to  rotate  the  arc  at  any  speed.  The  electric  arc  is 

investigated in the plasma torch of  coaxial type: magnetic, electric, and gas-dynamic forges arc on the arc column in 

different planes. Taking into account the effect of all forges, driving the arc column, and performed calculations showed 

that the arc trajectory is a deformed Archimedes spiral on ellipsoid. 

Key words : plasma, coaxial , arc rotation 

 

   

                                           

УДК 353.03 

Г. Аскарова, Л. Омарбекова 

(Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті, 

Алматы қ., Қазақстан Республикасы) 

 

СТУДЕНТТЕРДІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ОҚЫТУШЫНЫҢ 

 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІ 

 

Аннотация.  Білім  беру  жүйесін  модернизациялау  міндетін  шешу  тек  қана  мұғалімнің  педагогикалық 

шеберлігін  жетілдіру  негізінде  жүзеге  асырылады.  Заманауи  психологияда  шеберлік  ұғымы  тұтас  әлеуметтік-

психологиялық  білім  болып  саналады,  ол  ғылыми  білімдер,  дағдылар  мен  біліктерді,  жоғары  тиімді 

 

●

 Физика–математика ғылымдары 

 

408 

                                                                                           

№1 2017 Вестник КазНИТУ  

 

педагогикалық іс-әрекетті қамтамасыз ететін әдістемелік шеберлік пен тұлғалық қасиеттерді қамтамасыз етеді. 

Қазіргі  таңда  педагогикалық  шеберлік  түсінігі  мен  құрылымы  өзгерген.  Дәстүрлі  білім  беру  парадигмасы 

шеберлікті  сұраққа  жауап  табу  деп  қастырды,  яғни  неге  және  қалай  оқыту  керек.  Қазіргі  білім  беру 

парадигмасы  білім  алушының  кез-келген  сұраққа  өз  бетінше  жауап  бере  алатындай  етіп  шығармашылық 

белсенділігін  кім  және  қалай арттырады  сұрағына жауап  беруден  тұрады.  Педагогикалық  шеберлік  мұғалімде 

оның  шығармашыл  тұлға  екендігін  сипаттайтын  эрудиция,  сыншыл,  рефлексивті,  алдын-ала  болжау  және 

жобалау,  ерік-жігер  секілді  сапалар  жүйесі  бар  деп  есептейді.    Педагогикалық  шеберлік  педагогикалық 

міндеттер  ішінен  жаңа  оқыту  әдістері  мен  формаларын  іздестіру  жоғары  спалы  білімге  алып  келетіндігін 

анықтайды. 

Кілттік  сөздер:  педагогикалық  шеберлік,  педагогикалық  іс-әрекет,  шығармашылық  белсенділік,  білім 

беру парадигмасы. 

 

Оқытушының негізгі мақсаты – жас ұрпақты өмірге тәрбиелеу, оқыту, үйрету. Бұл педагогикалық 

мақсаттан  туындайды.Педагогикалық  мақсат  дегеніміз  –  жас  ұрпақты  философиялық,  экономикалық, 

саяси,  адамгершілік,  құқықтық,  биологиялық  тұрғыдан  қарап,  жан-жақты  білім,  тәрбие  беріп,  қоғамға 

қажетті  азамат  етіп  шығару.Оқытушының  шеберлігі  -  өз  пәнін  жетік  меңгерген,  істің  мәнін  біліп, 

балалармен  тіл  табысып,  оқу-тәрбие  жұмысын  жүргізу  болып  табылады.Оқытушының  шеберлігі  үш 

қырынан  көрінеді,  олар  ұйымдастыра  білу  шеберлігі,  қарым-қатынас  шеберлігі,  ықпал  ету,  яғни 

студенттің іс - әрекетіне керегінше қуат беру немесе тежеу. 

Ұйымдастыра  білу  шеберлігі  -  әр  ұстаздың  өзінің  атқаратын  іс-шарасының  мақсаты  болып 

табылады.Сол  мақсатты  орындау  үшін  ұстаз  іс-шараның  сценариін  жазып,  әр  қатысушыға  рөлдерін 

бөліп,  ойнап  шығуы  керек.Ол  үшін  әр  шәкірт  қалай  ойнау  керек  екенін  үйретіп,  ақыл  кеңес  беріп, 

тапсырманы орындауына қатыстыруы тиіс.Ұстаздың шеберлігі әр студентға өзіне лайықты рөл беріп, 

өзі де солардың ортасынан орын алып, қызмет ету. 

Қарым-қатынас  жасай  білу  шеберлігі  –  студенттердің  іс-әрекеті,  қатынасы  –  тәрбиенің  негізгі 

тетігі.Балалар 

өзара 

немесе 

ересектермен 

қатынас 

арқылы 

білім, 

тәрбие, 

үлгі-өнеге 

алады.Сондықтанда  қатынас  сауатты,  маңызды,  мазмұнды,  өнегелі,  үлгілі  болғаны  оған  қарым-

қатынастағы ең бастысы- оның мазмұндылығында. 

Оқытушының  қарым-қатынастық  элементтеріне  қатынастың  мақсаты  мен  мазмұны, 

шәкірттерге сүйкімді болып, олардың сеніміне кіру, ақ жарқын, ашық мінез танытып, ыстық суығына 

күйіну,  шәкірттердің  рухани  байлығына  атсалысу,  шәкірттерді  тыңдай  білу,  керек  жерінде  әдетті 

сақтай  отырып,  баланы  дұрыс  жолға  бағыттау,  оқытушыде  тіл  байлығы  болу  керек,  мәнерлеп  айту, 

әңгімешіл, нақты дәлелді сөйлеу, пікір сайыс кезінде әдетті сақтай отырып шындықтың бетін ашып, 

әділ баға беру, мәдениетті мінез танытып, соны шәкірттің бойына сіңіру т.б. жатады. 

Қарым-қатынас  жасай  отырып,  ықпал  ету  шеберлігі  –  оқытушы  өмір  бойы  бала  тәрбиесіне 

ықпал етумен шұғылданады.Сонымен қатар, оқытушы студенттің іс-әрекетіне саналы түрде ұстаздық 

әдіс-тәсілдерді,  тәрбиенің  түрлерін  қолдана  отырып,  бағытты  ықпал  етіп,  жақсы  ісін  қуаттап, 

көңілден шықпайтын әрекеттерін тежейтін кезеңдері болады. 

Оқытушының  шәкіртке  ықпал  етуінің  үш  жолы  бар:дәлелдеп  сендіру,  шәкірттің 

қызығушылығын дамыту, талап ете білу. 

Шебер  оқытушы  әдіс-тәсілдердің  көптеген  түрлерін  пайдалана  отырып,  студентке  ықпал 

жасауға тырысуы керек. 

Ұстаздық  ықпал  етудің  әдіс-тәсілдері:  ұстаздық  өсиет,  ұстаздық  ақыл-кеңес  беру,  ұстаздық 

үйрету және ұстаздық өзіне тартудан тұрады. 

Сабақ  барысындағыстуденттердің  тәжірибелік  қызметін  басқарудағы  шеберлік  бірнеше 

факторларға  тәуелді.  Маңызды  факторлардың  бірі  студенттер  үшін  пәнді  қызықты  ету,  сабақтың 

тәжірибелік мазмұнын жетілдіру, студенттердің тәжірибелік қабілетіне сәйкес кері байланыс жасау. 

Шеберлік  негізі-  жеке  тұлға  мәдениеті,  білім  мен  өрісті  дүниетаным  және  осы  сапалармен 

кіріге ұштасқан педагогикалық техника мен озат тәжірибе. 

Шебер  оқытушы  студенттердің  сабаққа,  білім  алуға  қызығушылығын  қалыптастыру  және 

дамыту үшін мынадай келесі ережелерді басшылыққа алады: 

1.  Студенттердің  тәжірибелік  қызметін  дамыту  ол  үшін  зерделенетін  пәнге,  ақыл-ой  еңбегі 

процесіне қатысты оқу әдістемелік дидактикалық материалды даярлау арқылы ұйымдастыру; 

 

●

 Физика–математика ғылымдары 

 

409 

                                                                                           

№1 2017 Вестник КазНИТУ  

 

2. Оқу еңбегі кез-келген еңбек сияқты түрліше өтілетіндей етіп ұйымдастыру; 

3. Шебер  оқытушы зерделенетін пәннің қажеттілігін, маңыздылығын және мақсаттылығын өзі 

терең түсініп модульдік жолмен игеруге мүдделі болу; 

4.  Жаңа  оқу  материалы  бұрынғы  оқылған,  игерілген  оқу  материалдары  мен  байланыстары 

болса студенттер үшін соғұрлым қызықты; 

5. Оқу қиын болуы керек; 

6. Студенттердің әрбір жұмысы жиі тексерілсе және бағаланса жұмыс істеу қызықты болады; 

7.  Оқу  процесінде  оқу  материалының  проблемалы  мәселелері  және  оны  шешудің  жолдары 

шәкірттерге қатысты баяндалуы, қолданылуы пәнді игеруге ықыласты арттырады. 

Осындай  жұмыстарды  тәжірибелік  қызметте  басшылыққа  алуы  оқытушының  оқу  процесін 

басқаруын жеңілдетеді.Ең негізгісі сапалы меңгеруге жеткізеді. 

Нағыз оқытушы қалаған сұраққа қалыптан тыс жауап тауып, студент көңілінен шығады, оның 

ойына  қозғау  салып,толғанысқа  келтіре  алады.Мұндай  ептілік  өз  пәнін  тереңдей  білген,  өз 

білгендерін студенттергеа жеткізе алатын оқытушыға тән қасиет. 

Шеберлікке жету кезеңдері келесідей: озат оқытушыдер тәжірибесін бақылау, арнайы әдебиеттерді 

оқу, өз оқу істерінде оқытудың жаңа әдістерін ендіріп бару, тәжірибелік сарап жүргізіп отыру. 

Шеберліктің  және  бір  маңызды  көрсеткіші-  студенттерді  белсенділікке  ынталандыра 

білу,олардың  қабілеттерін,  дербестігі  мен  зерделілігін  көтере  түсу,  балаларды  сабақ  барысында  ой 

толғауға үйрету. 

Оқытушының  міндеті-  оқуға  қажетті  ұнамды  көңіл  шарпуларының  сол  оқу  процесінің  өзінен 

пайда  ету.Сол  үшін  де  ол  жұмыс  түрлерін  ауыстырып  отырады,  студенттердің  іс-әрекетіне  қозғау 

салады,  жарқын  мысалдар,  деректер  пайдалануымен  бала  қызығуларын  оятады.Бір  жұмыс  не  әдіс 

түрін  қайталай  беруден  студент  жалығады,  сондықтан  да  жаңа  тәсілдерді  іздестіру  оқытушының 

шартты міндеті болуы қажет. 

Шебер  педагог  –  сабақ  лекция,  диспут  сабағы,  сабақ-экскурссия,  қоғамдық  байқау  сабақтары  

және  т.б.  өткізуіне  ерекше  назар  аударады.Студенттердің  ойлануын  арттыру  мақсатымен 

мүмкіндіктері мол шығармашылық пен жұмыс істейтін оқытушылар лекциялық баяндауларда диалог 

құрады, сұрақ қояды, қайталайды, ұқсастықтарды табу т.б. тапсырмалар береді. 

Студенттердің  оқу  процесінде  ақыл-ойының  іс-әрекетіне  сәйкес  білім  алу  заңдылықтарына 

қатысты  семинар  сабақтары  себепкер  болады.Шебер  оқытушылардың  практикада  диспут  сабақтары 

маңызды  орын  алады.Шебер  оқытушының  шығармашылық  сипаттағы  мәні  ұстаз  бен  білім 

алушының  бірлескен  ақиқатты  іздестіру  еңбегі  ол  мәдени  ойлаудың  зертханасы.Олар  студенттердің 

үздік  ойларын,  тапқырлығын  ынталандырады.Сонымен  бірге  олардың  шығармашылық  қабілеттерін 

дамытады. 

Студенттердің сабақта білімдерін игеру процесін дұрыс ұйымдастыру үшін шебер педагог кері 

байланысты  ұтымды  ойластырады.Кері  байланысты  ұйымдастырудың  мәнділілігі  -  бақылау 

қабілетінің  мәнділігінде,  студенттермен  пікір  алмасудың  әрбір  педагогикалық  қадамдарын 

ойластыруда, ойлау амалдарының шебер байланыстыруында болып табылады. 

Педагогикалық  еңбектің  шеберлері  әрқашан  сабақтың    тиімділігін  арттыруүшін  мынадай 

шараларды жүзеге асыруы керек: 

1. Ұйымдастырушылық  кезеңге мейлінше аз уақыт жұмсау. 

2. Жазбаша үй жұмысын сабақ үстінде тексеруге мейлінше аз уақыт бөлу. 

3.Сабақ үстінде жеке студенттен ауызша сұрауға барынша аз уақыт жұмсау. 

4.  Сабаққа  студенттің  жаңа  материалын  меңгеруіне  ықпал  ететіндей  тәжірибелік 

тапсырмаларды көбірек ендіру. 

5.  Студенттің  өз  бетінше  меңгеруге  қиналатын  материалдары  бойынша  ауызша  баяндауды 

пайдалану. 

6.  Міндетті  түрде  студентті  сабақ  үстінде  өз  бетінше  білім  алуға  қабілетін  дағдыға  үйрету, 

кітаппен және т.б. қосымша әдебиеттермен жұмыс істей білуге үйрету. 

 

●

 Физика–математика ғылымдары 

 

410 

                                                                                           

№1 2017 Вестник КазНИТУ  

 

7. 

Үй 

жұмысының 

сипатын 

өзгерту.Алған 

білімін 

үй 

тапсырмасын 

орындауға 

шығармашылықпен  ізденіспен  пайдаланатындай  студентті  өз  бетінше  ойланып,  жол  табуға 

итермелейтіндей, сабақта алған білімді практикада қолданатындай тапсырмалар беру. 

8. Жаңа оқу материалын сабақ үстінде бекітуге көңіл бөлу. 

9. Үйде осы есте бекіту жұмысы онан әрі жалғасын табатындай тапсырмаларды көбірек беру. 

10. Үйге практикалық  мазмұндағы тапсырмаларды көбірек беру.  

11. Үй тапсырмасын сол күні орындауға алғы шарттар жасау. 

12. Тапсырманы түрлі бағытта беру ( ауызша немесе жазбаша). 

13. Таңдауы мен бірге психологиялық талдау жасайтын тапсырмалар. 

14. Топтық жұмыстар. 

Шебер  оқытушыдер  өзінің  пәнін  терең  білу  менен  бірге  шәкірттерін  толғандыратын, 

қызықтыратын мәселелерді білу керек. 

Көптеген  ғалымдар  оқыту  әдістерін  мазмұнына,  қолданылуы  мен  іс-әрекет  түрлеріне, 

мақсатына,  мәніне  қарай  түрліше  топтайды.Біз  жалпы  оқыту  әдістерін  талдап,  жүйелей  отырып, 

студенттердің тәжірибелік іс-әрекетін арттырудағы әдістер тобын мынадай негіз бойынша топтадық: 

1. 

Ақпараттың  берілуі  мен  қабылдау  сипаты  бойынша  -  дәстүрлі  әдістер  жүйесі:  сөздік  әдіс 

(әңгіме,  әңгімелесу,  дәріс  т.б.)  ;  көрнекілік  (демонстрация,  көрсету  т.б.);  практикалық  (сарамандық 

жұмыс, шығарма т.б.). 

2. 

Студент  мен  оқытушының  өзара  әрекеті  бойынша  –  Лернер  –  Скаткин  топтаған  әдістер 

жүйесі:  баяндау  –  иллюстративті  әдіс,  репродуктивтік  әдіс,  проблемалық  баяндау  әдісә,  ішінара  – 

іздену немесе эвристикалық әдіс, зерттеушілік әдіс. 

3. 

Оқытушы  іс- әрекеті компоненті  бойынша – Ю.К.Бабанскийдің әдістер жүйесі, бұл оқыту 

әдісіне 3 үлкен топ әдістер кіреді: 

а)  оқу  –  тәжірибелік  іс-әрекетті  ұйымдастыру  және  жүзеге  асыру  (сөздік,  көрнекілік, 

практиаклық, репродуктивті және проблемалық индуктивті,  

тәжірибелік жұмыс). 

б) 

бақылау 

және 

тәжірибелік 

бақылау 

әдістері 

(ауызша 

және 

жазбаша                                                            

бақылау, лабораториялық және практиаклық жұмыс бағдарламаланған  бақылау, т.б). 

в)  оқу  тәжірибелік    әрекеттегі    мотивация  және  реттеу  әдісі  (қызығушылықты  қалыптастыру 

әдісі:  тәжірибелік  ойындар,  өмірдегі  жағдайларды  талдау;    оқытуда  жауапкершілік  пен    міндетті 

қалыптастыру  оқытудың  қоғамдық  және    жеке  тұлғалық  маңызын  түсіндіру,  педагогикалық 

шарттарды ұсыну). 

4.  Студент  мен  оқытушының  ішкі  және  сыртқы  іс-әрекеттерінің  сабақтастығы  бойынша  – 

М.И.Махмутовтың  әдістер  жүйесі:  проблемалы  дамыта  отырып  оқыту  әдістері    орта  мектеп 

жағдайында  жоғары  сынып  студентларының  тәжірибелік  іс-әрекетін  қалыптастыруда  тиімділігі 

тәжірибе  жүзінде  анықталды.Әдісті  нақты  жағдайда  қолдану  үшін  оны  төмендегідей  жоспар 

бойынша  талданды:  белгілері  –  анықтамасы  –  негізгі  қызметі  –  ережесі  –  қолданылуы  –  басқа 

әдістерден айырмашылығы. 

Жоғарыда  айтылғандарды  қорыта  келе,  белсенділік  –  адамның  өз  бетінше  әрекет  етуге  дайын 

болуға  ұмтылысынан,  алға  қойылған  мақсаттарға  жету  үшін  оңтайлы  жолдарды  таңдай  білуден 

көрініс табатын жеке тұлғаның сипаты ретінде айқындалады. 

Жаңа  технология,  дәстүрлі  емес  әдіс  тәсілдердің  маңызы  жоғары,бірақ  қазіргі  кезеңде  орта 

мектептерде бүгінгі күні әлі де болса өз мәнін жоймаған,  оқу үрдісінде пайдаланып жүрген, қазіргі 

қалыптасқан оқыту жағдайында жеке оқыту (репетитор, тьюторлық, менторлық, отбасылық оқыту, өз 

бетімен  білім  алу,  алыстан  білім  алу),  ұжымдық  сабақтар  (шығармашылық  сабақтар,  семинарлар, 

мектеп лекциясы, конференция, олимпиада, экскурсия, іскерлік ойын т.б.), жеке ұжымдық жұмыстар 

арқылы  (шығармашылық  ай,  пәндік  және  ғылыми  апталықтар,  жобалар),  студенттердің  тәжірибелік 

жұмыстарын ұйымдастыру барысында студенттердің тәжірибелік іс-әрекетін қалыптастыруға болады 

Студенттердің  тәжірибелік  іс-әрекетін  қалыптастыруға  бағытталған  сабақтар  түрлерін  төртке 

бөліп қарастыуды ұсынамыз, олар тәжірибелік, коммуникативтік, шығармашылық және әдіснамалық. 

Сабақ  үстінде  белсенділіктері  қалыптасуы  үшін  студенттердің  міндеттерін  көрсетейік,  олар: 

жүктеу/скачать 28,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: