Оқулық Алматы 2010 ббк 65. 051 Ш 78
жүктеу/скачать 2,85 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 336 IІ БӨЛІМ.
- 338 IІ БӨЛІМ.
- 340 IІ БӨЛІМ.
- Ұсынылатын əдебиет
- 16.3. Практикум 16.3.1. Ізденуге арналған сұрақтар
- 16.3.2. Типтік есептерді шешу мысалдары 1 - м ы с а л.
- 342 IІ БӨЛІМ.
16-тақырып. Ұлттық байлық статистикасы 335 4) амортизация нормасы; 5) тозу мен жарамдылық коэффициенттері; 6) ұдайы өндірістің жылдық көлеміндегі жай ұдайы өндірістің үлесі. Амортизациялық аударымдар негізгі капиталды күрделі жөндеу мен қайта жаңарту барысында жүзеге асырылатын ішінара қалпына келтіруді қамтамасыз етуге тиіс. Өнімнің сатылуына орай амортизациялық аударым амортизациялық қорда жинақталады. Амортизациялық қор кеткен негізгі капиталды қалпына келтіруді (реновациялау) қамтамасыз ету үшін жасала- ды. Амортизациялық аударым өнімнің өзіндік құнына кіреді. Амортизация көрсеткіштері: 1. Амортизациялық (А) аударымның жылдық сомасы: а) егер жөндеу, қайта жаңарту болмаса А =
, мұнда: БҚ – негізгі капиталдың бастапқы құны: Жойыл. – негізгі капиталдың жойылу құнынан оларды бөлшектеуге жұмсалған шығын шегерілген; t – негізгі капиталдың нормативтік қызмет көрсету мерзімі; ə) егер жөндеу, қайта жаңарту болса, онда А = БҚ + ЖЖҚ + ЖШ – Ж t 2. Амортизацияның жылдық нормасы (Na, %): Na = A × 100 немесе
Na = A × 100 ; ҚКҚ БҚ 3. Амортизацияның жалпы сомасы = бастапқы құн + күрделі жөндеудің құны + қайта жаңартуға жұмсалған шығын – жойылу құны, яғни ∑A = БҚ + ЖЖҚ + ЖШ-Ж. Сонда осыдан тарату құны = амортизацияның жал- пы құны – күрделі жөндеудің құны – қайта жаңартуға жұмсалатын шығын
пайдаланылатын негізгі капиталдың физикалық жəне моральдық тозу не- месе кездейсоқ бүліну нəтижесінде азаюы аталады. Негізгі капиталды тұтынуға: осы кезеңде тұтынылған негізгі капиталдың тозу нəтижесіндегі (амортизациялық аударым түріндегі) құнының бөлігі; жойылған негізгі капиталдың толықтай амортизацияланбаған құн- ынан металл сынығы мен басқа да материалдық құндылықтар дың құны шегерілген сома; – – 336 IІ БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика негізгі капиталдың сақтандыруға болатын ысырабынан шегілген сома, бұл ретте залалдың сомасы таза сақтандыру төлемінің сома- сына тең болып қабылданады. Негізгі капиталдың кеңейтілген ұдайы өндірісі күрделі салымның есе- бінен жүзеге асырылады. Күрделі капитал салымы – жаңа негізгі капитал- ды жасауға, сондай-ақ жұмыс істейтін негізгі капиталды кеңейтуге, қайта жаңартуға жəне техникалық жарақтандыруға жұмсалатын ақша. Кеңейтілген ұдайы өндірістің көрсеткіштері: 1) негізгі капиталдың кетуі мен жаңартылуы; 2) негізгі капиталдың кету жəне оны жаңарту коэффициенті; 3) кеңейтілген ұдайы өндірістің көлемі = негізгі капиталдың абсолют- тік өсімі; 4) күрделі салымдардың көлемі мен құрылымы; 5) жаңа негізгі капиталды пайдалануға беру; 6) кеңейтілген ұдайы өндірістің негізгі капиталдың жылдық ұдайы өндіріс көлеміндегі үлесі. Негізгі капиталды пайдалануға беру көрсеткіші: 1) негізгі капиталдың өсуін; 2) жаңа негізгі капитал құруға арналған күрделі салымдардың қаражатының азайғанын көрсетеді.
негізгі капиталға салынған əрбір теңгеден алынған өнімнің көлемін көр- сететін негізгі көрсеткіш (салыстырмалы бағада немесе тұрақты бағада).
ОК Q f = НК , мұнда: Q – өндіріс нəтижелері, оларға мына көрсеткіштер тəн: а) кəсіпорын деңгейінде – шығарылым, пайда; ə) сала, экономика секторы деңгейінде – шығарылым; жалпы қосылған құн, таза қосылған құн; табыс; б) өңір деңгейінде – жалпы өңірлік өнім, нақты түпкілікті тұтыну; в) экономика деңгейінде – жалпы ішкі өнім жəне т.б. 2. Капитал сыйымдылығы f 1 – капитал қайтарымының кері көр- сеткіші.
.
ОК f 1 = НК 3. Еңбектің капиталмен жарақтандырылғандығы (қормен жарақ- тандырылу, F) бір орташа тізімдік қызметкерге Т шаққандағы негізгі капиталдың көлемін көрсетеді:
. Т ОК F = НК – 16-тақырып. Ұлттық байлық статистикасы 337 4. Еңбек өнімділігі (W) – бір қызметкерге шаққандағы шығарылған өнім:
. T Q W = Еңбек өнімділігі, капиталмен жарақтандырылу мен капитал қайтарымы көрсеткіштері арасындағы өзара байланыс: еңбек өнімділігі = капитал қайтарымы × еңбектің капиталмен жарақтандырылу F f W × = немесе
= Т Q . T OK OK Q × НК НК Осындай тəуелділік индекстердің арасында сақталады, яғни . I I I F f w × = А. Негізгі капиталдың орташа құнының өзгеру салдарынан өнімнің өсуі мен оны тиімді пайдалануды талдау факторлық индекстік талдауға не- гізделеді:
0
1 1 0 1 ОК f ОК f Q Q Q − = − = Δ НК НК мұнда: ∆Q – өнімнің жыл ішіндегі жалпы өсімі; − 0 1 f , f есепті жəне базистік кезеңдердегі капитал қайтарымы; 1 ОК
0 ОК НК – негізгі капиталдың есепті жəне базистік кезеңдердегі ор- таша құны;
, ОК f Q 1 1 1 = 0 0 0 ОК f Q = НК НК – өнімнің есепті жəне базистік кезеңдердегі, оның ішінде факторлардың ықпалының есебінен көлемі; а) негізгі капиталдың орташа құнының өзгеруі
0
усл. о 0 1 0 ок Q Q ОК f ОК f Q − = − = Δ НК нк НК шартты , мұнда: ∆Q нк – негізгі капиталдың орташа құнының өзгеруінің ықпалынан өнімнің абсолюттік өсімі;
Q = шартты 1
0 ОК f = НК – өнімнің базистік кезеңдегі капитал қайтарымы мен негізгі капиталдың есептік кезеңдегі орташа құнының көбейтіндісінің не- гізінде есептелген шартты мөлшері; ə) капитал қайтарымының өзгеруі
усл. 1
1 0 1
1
f Q Q ОК f ОК f Q − = − = Δ НК НК шартты . Абсолюттік өсімдердің өзара байланысы:
f
Q Q Q Δ + Δ = Δ нк . 22 – 3/10-09 338 IІ БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика В. Өзгермелі, тұрақты құрамдар мен құрылымдық өзгерістердің орташа капитал қайтарымы динамикасының индекстері кəсіпорындар, сала топта- ры бойынша былайша есептеледі:
0
1 1 0 0 0
1 1 1 0 1 пер.сост.) ( f d f d f ОК ОК f : ОК ОК f f : f I ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = = = (өзг.құр.) НК НК НК НК , мұнда:
− 0 1 f , f есепті жəне базистік кезеңдердегі орташа капитал қайтарымы; − 0
f , f жекелеген кəсіпорындардағы, салалардағы есепті жəне базистік кезеңдердегі капитал қайтарымы;
−
= ∑ ∑ 0 0 0 1 1 1 ОК ОК d , ОК ОК d НК НК НК НК есепті жəне базистік кезеңдердегі негізгі капиталдың жалпы жиынындағы жекелеген кəсіпорынның, саланың негізгі капиталының орташа құнының үлесі, өзіндік салмағы. Өзгермелі құрамның индексі екі фактордың өзгеру, яғни жекелеген кəсіпорындардағы, салалардағы капитал қайтарымы мен негізгі капитал- дың орташа құнындағы құрылымдық өзгерістердің есебінен, сондай-ақ төмендегі факторлардың ықпалынан да өзгеретінін көрсетеді: а) жекелеген кəсіпорындардағы, салалардағы капитал қайтарымының өзгеруінен; усл. 1
пост.
( f : f = f I (тұр.құр.) шартты 1
1 1 1 1 0 1 1 1 d f d f ОК ОК f : ОК ОК f ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = = НК НК НК НК , мұнда: усл.
f − = = ∑ ∑ ∑ 1 0 1 1 0 d f ОК ОК f шартты НК НК базистік кезеңнің капитал қайтарымы мен кəсіпорындардың, салалардың (немесе олардың үлесінің) есепті кезеңдегі негізгі капиталының орташа құнының көбейтіндісінің негізінде есептелген шартты капитал қайтарымы. Тұрақты құрамдағы индексі бір фактордың – негізгі капиталдың өзгермейтін (тұрақты) құрылымында жекелеген кəсіпорындардың, сала- лардың капитал қайтарымының өзгерісінің есебінен орташа капитал қайтарымының өзгері сін көрсетеді; ə) негізгі капиталдың құрылымының (негізгі капиталдың жалпы құнындағы жекелеген кəсіпорындардың, салалардың үлесінің) өзгерістері 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 d d f ОК ОК f : ОК ОК f f : ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = = 0 f стр.сдв.) ( f
I усл.
= (құр.өзг.) (шарт) НК
НК НК . Құрылымдық өзгерістердің индексі орташа капитал қайтарымының бір фактордың – негізгі капиталдың орташа құнындағы құрылымдық өзгерістердің есебінен өзгеруін көрсетеді.
16-тақырып. Ұлттық байлық статистикасы 339 Капитал қайтарымының орташа индекстерінің өзара байланысы:
стр.сдв.) ( f ) пост.сост. ( f пер.сост.) ( f I I I × = (өзг.құр.) (тұр.құр.) (құр.қозғ.) . С. Өнімнің абсолюттік өсуінің барлығын, оның ішінде келесі үш фактордың, яғни капитал қайтарымы, негізгі капиталдың көлемі мен құрылымының өзгеруінің ықпалы есебінен өсуін есептеуге болады. Өнімнің жалпы өсуі, барлығы
∑ ∑ − = Δ 0 1 Q Q
Q , оның ішінде факторлардың ықпалының есебінен: а) жекелеген кəсіпорындарда капитал қайтарымының өзгеруінің;
∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = × ⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎣ ⎡ − = × − = Δ 1 1 1 0 1 1 1 1 . усл
1 f OK OK OK f OK OK f ОК ) f f ( Q ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ − = − = ; Q Q OK f OK f . усл 1 1 0 1 1 шарт шарт НК НК НК НК НК НК НК НК ə) негізгі капиталдың орташа құнының өзгеруінің × = − ∑ ∑ 0 0 0 0 OK f OK f
∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = × − = × − = Δ 0 0 0 0 1 0 0 1 OK OK OK f ) OK OK ( f ) OK OK ( Q = − − = × − × = ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 OK f OK f I OK f OK OK OK f OK OK НК НК НК НК НК НК НК НК НК НК НК НК НК НК НК НК = I HK × ∑Q 0 – ∑Q
0 = ∑Q (I
HK – 1),
мұнда:
− = ∑ ∑ 0 1 OK OK OK I НК НК НК негізгі капиталдың орташа құнының индексі; б) негізгі капиталдың құрылымының өзгеруінің:
∑
∑ ∑ ∑ = × ⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎣ ⎡ − = × − = Δ 1 0 0 0 1 1 0 1 0 . усл d OK OK OK f OK OK f ОК ) f f ( Q . I Q Q I OK f OK f OК 0 . усл OК 0 0 1 0 ∑ ∑ ∑ ∑ × − = × − = НК шарт НК НК НК НК НК НК НК НК шарт × I НК . Өнімнің абсолюттік өсімінің өзара байланысы:
. d OК f Q Q Q Q Δ + Δ + Δ = Δ НК 340 IІ БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар 1. Ұлттық байлыққа ҰШЖ əдістемесі бойынша анықтама беріңіз. 2. Ұлттық байлықтың құрамына кіретін экономикалық активтер ҰШЖ əдістемесі бойынша қалай жіктеледі? 3. Негізгі капиталдың толық жəне қалдық құн бойынша балансының схемасына сипаттама беріңіз. 4. Есеп практикасында негізгі капиталды бағалаудың қандай түрлері пайдаланылады? 5. Негізгі капиталдың бар болу, жай-күйі, қозғалысы мен пайдалану көрсеткіштері қалай есептеледі? 6. Капитал қайтарымының факторлық индекстік талдауы қалай жүргізіледі? 7. «Күрделі (капитал) салым» деген не? 8. Негізгі капиталдың жай ұдайы өндірісінің көрсеткіштерін атаңыз. 9. Негізгі капиталдың кеңейтілген ұдайы өндірісінің көрсеткіштерін атаңыз.
10. Айналым капиталының ұғымына анықтама беріңіз. 11. Инвестициялар ұғымына анықтама беріңіз жəне инвестициялар- дың құрамын сипаттаңыз.
1. Қаржы активтерінің қаржы емес активтерден айырмашылығы неде? 2. Əрбір қаржы активінің маңызы қандай?
16-тақырып. Ұлттық байлық статистикасы 341 3. Өндірілген материалдық емес қаржы активтері деген не? 4. Ұлттық байлықтың көлемі ҰШЖ əдістемесі бойынша қай ақпарат көздерінің негізінде есептеледі? 5. Қазақстанда ұлттық байлықтың статистикалық есебінің практикасы қандай?
6. Статистика ұлттық байлықтың нақты көлемінің динамикасын қалай зерт- тейді?
7. Негізгі капиталдың балансы деген не? 8. Негізгі капиталды бағалау əдістері қандай? 9. Негізгі капиталдың тозуының қандай түрлерін білесіз? 10. Негізгі капиталдың жай-күйін қандай көрсеткіштер сипаттайды жəне олар қалай есептеледі? 11. Жай ұдайы өндіріс қандай көздердің есебінен жүзеге асырылады? 12. Негізгі капиталдың кеңейтілген ұдайы өндірісі қандай көздердің есебінен жүзеге асырылады? 13. Негізгі капиталды пайдалануға беру көрсеткіштерінің маңызы неде? 14. Негізгі капиталдың тиімді пайдаланылуын талдауда факторлық талдаудың қандай əдістерін пайдалануға болады?
бар негізгі капиталдың толық құны – 800, қалдық құны бойынша – 760; 2) жыл ішінде: а) негізгі капиталды толықтыру мен қалпына келтіру, барлығы – 150, оның ішінде жаңа – 90, индекстеу есебінен – 20, күрделі жөндеу жасалды – 40; ə) тозу жəне кету, барлығы – 120, оның ішінде жойылғаны – 70, тозғаны – 50. Сарапшы фирманың жыл соңындағы негізгі капиталының толық қалпына келтіру құнын 870 мың теңге сомасына бағалады. Жоғарыда қарастырылған қай көрсеткіштерді фирманың келтірілген деректері бойынша есептеуге болады?
1. Негізгі капиталдың жыл соңындағы бастапқы (толық) құны = = 800+150–120= 830 млн теңге. 2. Негізгі капиталдың жыл соңындағы қалпына келтіру (толық) құны = 870 млн теңге. 3. Негізгі капиталдың жыл соңындағы қалдық құны а) бастапқы құн бойынша = 830–50 = 780 млн теңге; ə) қалпына келтіру құны бойынша = 870–50 = 820 млн теңге. 4. Негізгі капиталдың орташа жылдық құны: 815
2 830
800 2 ППС ППС ППС
. г . к . г . н = + = + = БҚ БҚ ж.б. БҚ ж.с. млн теңге. Коэффициенттерді есептегенде біз ҰШЖ ұсынысы бойынша жыл соңындағы қалпына келтіру құны жəне Қазақстандағы есеп практикасында қолданылатын жыл соңындағы бастапқы құн жөніндегі деректерді пайдаланамыз. 342 IІ БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика II. Негізгі капиталдың жай-күйінің көрсеткіштері: а) қалпына келтіру құны ə) бастапқы құн бойынша: бойынша: 5 а)
К . г . к , ВС ., изн тозу., ҚКҚ, ж.с. %; 7
5 870
100 50 = × = 5 ə)
К . г . к , ПС ., изн
= тозу., БҚ, ж.с. %; 0
6 830
100 50 = × = 6 а)
К . г . к , ВС ., годн
= жарам., ҚКҚ, ж.с. %; 3
94 870
100 820
= × = 6 ə)
К . г . к , ПС ., годн
= %; 0 , 94 830 100 780
= × = жарам., ҚКҚ,ж.с. III. Негізгі капиталдың қозғалысының көрсеткіштері 7.
К ликвид
жою %. 75 , 8 800 100 70 = × = . 8.
%. 1 , 18 800 100
120 К выбытия = × = істен шық. . а) қалпына келтіру құны ə) бастапқы құн бойынша: бойынша: 9 а)
%; 2 , 17 870 100 150
К . г . к , ВС ., пост = × = тұр., ҚКҚ, ж.с. ; 9
ə)
%; 1 , 18 830 100
150 К . н . к , ПС ., пост = × = тұр.,БҚ,ж.с. ; 10 а)
К . г . к , ВС ., обн жаңару., ҚКҚ, ж.с. %; 3
10 870
100 90 = × = ; 10 ə) %; 8 , 10 830 100 90 К . н . к , ПС ., пост
= × = тұр.,БҚ,ж.с. ; 11. %; 7 , 77 90 100 70 К обновления / . ликв = × = жою./жаңару ;
12.
%. 75 , 103 800
100 830
темпроста = × = өсу қарқ. НК
13. Жылдық ұдайы өндіріс көлемі = 90+40= 130 млн теңге. 14. Кеңейтілген ұдайы өндіріс көлемі = 830 – 800 = 30 млн теңге. 15. Жай ұдайы өндіріс көлемі = 130 – 30 = 100 млн теңге. 16. Негізгі капиталдың жылдық ұдайы өндіріс құрылымы: а) кеңейтілген ұдайы өндірістің өзіндік салмағы =
%
, 23 130 100 30 = × ; ə) жай ұдайы өндірістің өзіндік салмағы %. 9 , 76 130 100 100
= × = жүктеу/скачать 2,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|