Түйіндеме  «ЖОО-да шетел тілін даярлау технологиясы» түсінігін анықтау туралы мgселесі

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
142 
мақсаты жетістікке жетуіне, студенттердің шетел тілінде к`сіби-коммуникативті құзыреттерінің қалыптасуына 
мүмкіндік береді. 
Түйін  сөздер:  шетел  тілінде  білім  беру,  шетел  тілінде  даярлау,  педагогикалық  технология,  білім  беру 
технологиясы, шетел тілінде даярлау технологиясы. 
 
Summary 
To the question on defining the concept 
“technology of foreign language training in a higher educational establishment” 
Zhetpisbayeva B.A. – dean of the faculty of foreign languages of Y.A. Buketov Karaganda State University, doctor of 
pedagogical sciences, professor, zhetpisbajeva@mail.ru 
Shaikhyzada Zh.G. – PhD student of the faculty of foreign languages of Y.A. Buketov 
Karaganda State University, shaikhyzada@yandex.ru 
The demand of Kazakhstan’s society for competitive in the modern labour market specialists who are able to use a 
foreign language as a tool in solving professional tasks has defined the teaching of foreign languages to specialists of 
various profiles as a compulsory component of their higher professional education. In this article the authors define the 
concept  “technology  of  foreign  language  training  in  a  higher  educational  establishment”  which  can  serve  as  a  new 
methodological approach in the foreign language education system and contribute to achieving the main aim of foreign 
language teaching in higher educational institutions – the formation of foreign professional-communicative competence 
of students.  
Key  words:  foreign  language  education,  foreign  language  training,  pedagogical  technology,  teaching  technology, 
education technology, technology of foreign language training. 
 
 
,ОЖ 37.013 
 
ЭТНОМ,ДЕНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАР НЕГІЗІНДЕ СТУДЕНТТЕРГЕ ПАТРИОТТЫҚ Т,РБИЕ 
БЕРУДІҢ МҮМКІНДІКТЕРІ 
 
Бахтиярова Г.Р. – педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе 
өңірлік мемлекеттік университеті, aibol04@mail.ru 
Нұртазина Н.К. – Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті, 6М010300 - 
Педагогика ж`не психология мамандығының 2 курс магистранты, naz_gul.kz.@mail.ru 
 
Мақалада жоғары мектеп жағдайында студенттерге патриоттық т`рбие берудегі этном`дени құндылықтарды 
пайдаланудың маңыздылығы жан-жақты талданып, тұжырымдалады. Сонымен қатар «патриотизм», «ұлттық 
патриотизм», «Қазақстан патриотизмі» ұғымдары туралы пайымдаулар мен көзқарастар беріледі. Авторлар 
студенттер  тұлғасын  ұлттық,  отансүйгіштік  рухта  қалыптастырудағы  туған  жер,  ел  тарихын,  шежіресін, 
`дебиетін  ж`не  аймақтық  ерекшелікке  негізделген  халықтық  м`дени-рухани  құндылықтар  жүйесін  ұтымды 
пайдаланудың  рөлін,  `сіресе,  тарихи  тұлғалар  бейнелері  мен  туындыларының  танымдық-т`рбиелік  м`нін  сөз 
етеді. Жоғары мектеп жағдайында нақты т`жірибеде патриоттық т`рбие беру бағытында студенттермен жүргі-
зілген жұмыстардың бағыттары туралы мазмұндап, баяндайды. Аймақтық этном`дени құндылықтарды меңгер-
ту  негізінде  жастар  бойында  патриоттық  сана-сезімді,  тұлғалық  қасиеттерді  қалыптастырудың  маңызы  мен 
мүмкіндіктері мазмұндалады.  
Түйін  сөздер:  халық  педагогикасы,  этнопедагогика,  д`стүрлі  педагогикалық  м`дениет,  т`рбие,  халықтық 
т`рбие, патриоттық т`рбие, отансүйгіштік, қазақстандық патриотизм. 
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.d. Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» Cтратегиясында 
қалыптасу барысындағы мемлекетіміздің жаңа саяси бағыттарын нақты айқындай отырып, «Өз бойы-
мызда  ж`не  балаларымыздың  бойында  жаңа  қазақстандық  патриотизмді  т`рбиелеуміз  керек.  Бұл 
ең алдымен елге ж`не оның игіліктеріне деген мақтаныш сезімін ұялатады», - деп атап көрсетті [1, 69 б.].  
Елбасы қойып отырған маңызды талап, жаңа қазақстандық патриотизм – біздің көпұлтты ж`не көп 
конфессиялы  қоғамымыздың  табысының  негізін  құрайтындығын  айқындап  беруімен  қатар,  тұтас 
қоғам алдындағы ұлтжандыұрпақт`рбиелеу м`селесініңбірлікте, жан-жақты, үздіксіз процесс ретінде 
шешім  табуы  бүгінгі  күннің  өзекті,  `рі  күрделі  проблемасы  екендігін  тағы  да  нақтылап  берді.Осы 
бағытта елімізде отансүйгіш ұрпақ т`рбиелеудің жаңа, кешенді жүйесін қайта қалыптастыру қажетті-
лігіне орай қазіргі білім берудегі арнайы педагогикалық процестің сапалы ұйымдастырылуына ж`не 
тиімді жолдары мен құралдарының іздестіріліп, н`тижелі жүзеге асуына ерекше көңіл бөлінуде. Бұл 
орайда бүгінгі ғылыми педагогика өзінің зерттеу п`ніне сай жеке тұлға т`рбиесін жүзеге асыруда ең 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
143 
алдымен д`стүрлі т`рбие м`дениетінен бастау алатын тарихи сабақтастық заңдылығын қатаң сақтау 
қажеттілігін  мойындап  отыр.  Демек,  бұл  халықтық  педагогика  т`жірибесін  бүгінгі  уақыт  талабына 
сай  тұлға  т`рбиесі  мен  оның  қалыптасуындаэтном`дени  құндылықтар  көзі  ретінде  үйлесімділікте 
пайдаланып, негізге алу қажеттілігін көрсетеді. 
Халықтық  педагогика  –  ол  `р  халықтың  ұрпақ  т`рбиесі  жөнінде  жинақталған  тарихи-қоғамдық 
ж`не `леуметтік, рухани-м`дени т`жірибесі. Халық педагогикасы дегеніміз – біздің көзқарасымызша, 
ұрпақтан-ұрпаққа  жалғасын  тауып  келе  жатқан  халқымыздың  тeртіп  нормалары  мен  құндылық 
бағдарларының,көрнекті тұлғалардыңрухани қызметтерінің нeтижесі мен тұтас білімдері жүйесі-
нің, халық өміріндегі салт-дeстүрлер мен eдет-ғұрыптардың жиынтығын құрайтын педагогикалық 
тeжірибенің (эмперикалық білім, білік, дағды) ажырамас бөлігі, халықтың тұтас рухани қазынасы 
[2,182 б.]. Міне осындай мол ғасырлық т`жірибенің түйінін өз бойына жинақтаған халық даналығы-
ның бастаулары бүгінгі барша адамзат өміріндеұрпақ т`рбиесін тиімді жүзеге асырудағы баға жетпес 
байлық. 
Қазақ  халқы  «Отан»,  «туған  жер»,«ел»,  «тек»,  «ар»,  «намыс»деген  ұғымдарға  ұрпақ  т`рбие-
сінде  ежелден  жіті  м`н  беріп,  «Туған  жерге  туынды  тік»,  «Туған  жердің  топырағы  да  ыстық», 
«Отан  отбасынан  басталады»,  «Отан  үшін  отқа  түс  күймейсің,  Арың  үшін  алыссаң,  өлмейсің», 
«Ер  –  намысының  құлы»  -  деп,  отансүйгіштік  сезімді  бала  санасына  ерте  жастан  сіңіруді  ерекше 
д`ріптеген. 
Сондықтанда бүгінгіжоғары к`сіби білім беретін мектептер тек білім б`секесіне қабілетті, дарын-
ды маман кадрлар даярлап қана қоймай, сонымен қатар, өз елім, жерім дейтін, бойында намысы бар, 
нағыз  отансүйгіш  жастарды  т`рбиелеуге  міндетті.  Аталмыш  т`рбие  міндетінің  жүзеге  асып,  адам 
бойындағы  патриоттық  сана-сезімінің  қалыптасып,  жетілуі  қандайда  бір  жас  кезеңінің  өзіндік  ерек-
шелігіне т`н педагогикалық процестердің заңдылықтары мен қағидаларына сай ұйымдастырылатын, 
уақыт  талаптарына  жауап  беретін  танымдық-т`рбиелік  іс-шаралар  мақсаты  мен  мазмұнына  тікелей 
т`уелді.  
Тарихи  тұрғыдан  қарастырсақ  отансүйгіштік  т`рбиенің,«патриотизмнің  күре  тамыры  сақ,  ғұн 
д`уірлерінен Күлтегін, Тоныкөк, Алтын Орда батыры Ер Едіге, ХVI-XVIIІ ғасырда елі мен жері үшін 
жан  аямай  күрескен  Жалаңтөс,  Қарасай,  Қабанбай,  Бөгенбай,  Наурызбай  т.б.»  батырлар  бейнелері 
мен  ерліктерінен  бастау  алып,  кейінгі  қазақ  халқының  біртуар  ұлдары  А.Құнанбаев,  Ш.Құдайбер-
диев, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Б.Момышұлы ж`не т.б. еңбектеріне арқау болған асыл мұрамыз-
дың бірі екендігі баршамызға м`лім [3,101 б.].  
Отандық педагогика мазмұнында жастарға патриоттық т`рбие беру проблемасы түрлі кезеңдерде, 
сан  алуан  қырынан  этнопедагогикалық  тұрғыдағылыми  негізделіп,  зерттелуде.  Бұл  орайда  қазақ 
этнопедагогикасы саласында жас ұрпаққа халықтық т`рбиеніңтүрлі құралдары негізінде патриоттық 
т`рбие беруді өзіндік зерттеу п`ні ретінде ғылыми талдап, оның `дістемесін жасауда айрықша үлес 
қосқан  ғалымдар  қатарындағы:  Е.Жұматаева,  С.Т.Иманбаева,  К.Т.dбілғазиева,  Д.С.Құсайынова, 
Р.А.Джанабаева,  А.А.Бейсембаева,  Ғ.Б.Базарғалиев,  А.К.Қалимолдаева,  Е.С.Салтанов,  А.Н.Иман-
бетов, А.Қ.Дүйсенбаев ж`не т.б. ғылыми зерттеу еңбектерін атауға болады.  
Студенттерді отансүйгіштікке т`рбиелеу жұмыстары, оның мазмұны, бағыттары туралы сөз етпес 
бұрын,  алдымен  «патриотизм»,  «ұлттық  патриотизм»ұғымдарының  м`ніне  тағы  бір  үңіліп, 
патриоттық т`рбиенің сонау ертедегі ата-бабаларымыздан бастау алып, жалғасын тауып келе жатқан 
асыл мұрамыз іспеттес т`рбие қағидасы ретіндегі маңызына тоқталғанды жөн деп білеміз. 
Бүгінгі  т`рбие  теориясы  мен  т`жірибесіндегі  «патриотизм»  ұғымы  гректің  «патриотис»  - 
«отандас»  деген  сөзінен  бастау  алады.  «Патриоттық  идея,  отаншылдық  сезім  –  адамға  туа  біткен 
қасиет емес, ол бірте-бірте адамның саналы өмірімен бірге қалыптасатын саяси-`леуметтік құбылыс. 
«Патриотизм»  –  өте  күрделі  ұғым.  Бір  жағынан,  ол  ізгілікті  саяси  үрдіс,  яғни,  жеке  тұлғалық, 
қоғамдық сана элементтерінен тұрса; екінші жағынан, Отанды қорғауға, сақтауға, нығайтуға бағыт-
талған  тұлға  сезімінен  тұрады»  [4,58  б.].  Қоғамдық  құбылыс  ретінде  т`рбиеге  т`н  негізгі  белгілерді 
ескере  отырып  айтылған  бұл  ғылыми  пайымдау  бізге  бүгінгі  патриоттық  т`рбиенің  педагогикалық 
м`нін барынша толық, терең ашып, түсінуге мүмкіндік береді. 
Қазақ этнопедагогикасы саласында студенттерге патриоттық т`рбие беру м`селесін зерттеуге үлес 
қосқан ғалым А.Н.Иманбетовтың пікіріне жүгінсек: «ұлттық патриотизм» дегеніміз – ең алдымен, 
белгілі  бір  ұлттың  өкіліне  сүйіспеншілікпен  қарау,  оның  ұрпақтан  ұрпаққа  үзілмей  жалғасып  келе 
жатқан құндылықтарын жастардың бойына сіңіру. Тереңірек пайымдасақ, мұның өзі ұлттарды ұлы-
лауға  бағытталып,  ілгеріде  жүргізілген  кереғар  ұлт  саясатының  кесірінен  ұмытылып  қалған 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
144 
д`стүрлердің  жаңғыруы  арқылы  `рбір  қазақстандық  азаматтың  ұлттық  патриоттық  рухын  күшейту 
болып табылады» [5, 14 б.]. Біз бүгінгі қоғамда, ғылымда кеңінен қолданыс тауып жүрген «ұлттық 
патриотизм»  ұғымының  м`нін  педагогикалық  тұрғыдан  талдап,  қарастыруда  зерттеуші  автордың 
бұл пайымдауымен толық келісеміз ж`не өз т`жірибемізде негізге аламыз.  
Ал,  Қазақстан  патриотизмі  дегеніміз  біздің  тұжырымдауымызша,  қазақ  жерін  негізгі,  тұрғы-
лықты қазақ халқымен қоса Қазақстанда тұратын өзге ұлт өкілдерінің де өз Отаным деп, сүйіп құр-
меттеуі, қорғауы ж`не ұрпақтар сабақтастығын, этносаралық достық пен сыйластықты сақтап, елдік, 
ұлттық мақтанышымыз этном`дени құндылықтарымызды бағалай білуі.  
Соңғы кездері жастарға патриоттық т`рбие беру м`селесі түрлі қоғамдық ғылымдар: философия, 
`леуметтану,  м`дениеттану  салаларында  да  айрықша  талданып,  түрлі  тұжырымдар  айтылып  жүр. 
Республикамыздыңбірқатар танымал ғалымдары: Ғ.Есім, А.Т.Тайжанов, А.Айталы, Б.Е.Қайырованың 
ж`не т.б. қоғамдық ғылыми пікірлері айрықша ой салады. 
Бұл орайда, «Этном`дени білім беру арқылы біз ұлттық рухымызды тіктеуіміз керек. Рух – `рбір 
адамның  `леуетін  ашатын,  көптің  қуатын  ортақ  арнаға  қосатын  Халық  даналығының  жиынтығы, 
еркіндіктің  түрі»...,  «Ұлттық  д`стүрімізді  қайта  қалыптау  `сіресе  «ұлтшылдық»  деп  ұғынбауымыз 
керек.  Керісінше,  олар  –  жаңаруымызға  күш  қосатын,  елдік  санамыздың  еңсесін  биіктететін 
дүниеліктер», - деген философ, ғалым А.Т. Тайжановтың халық санасын т`рбиелеп, елдік рухты ояту 
құралы этном`дени құндылықтарымыздың қоғамдық, `леуметтік, `рі педагогикалық маңызы туралы 
айтқан тұжырымдары құптарлық [6, 7-13 б.].  
Жоғарыда  аталған  ғалымдар  еңбектерінің  студент  жастарға  этном`дени  құндылықтар  негізінде 
патриоттық  т`рбие  берудің  бүгінгі  уақыт  талабына  сай  мақсаты  мен  мазмұнын,  мүмкіндіктерін, 
белсенді  `діс-т`сілдері  мен  тиімді  құралдарын  анықтап,  ұтымды  пайдалануда  маңызы  зор  екендігі 
даусыз.  dйткенмен  де  т`рбиенің  қайсыбір  бағыты  болмасын  жаңа  талаптар  тұрғысынан  мазмұнын 
қайта  қарап,  үздікіз  жетілдіріп  отыруды  талап  етеді.  Өйткені  бүгінгі«Мgңгілік  Ел»  жаңа  ұлттық 
идеологиясы  менөзіндік  дара  нұрлы  жолын  айқындап  отырған  Қазақ  Елін  тек  болашаққа  деген 
сенімге  жетелейтін  т`уелсіз  еліміздің  саналы,  білімді,  жан-жақты  т`рбиелі,бүгінгі  уақыт  б`секесіне 
қабілетті,  ұлттық  рухы  биік  ұрпағы,  яғни,  бүгінгі  студент  жастар.  Сондықтан  жоғары  мектеп 
педагогикасы  мен  психологиясына  сай  т`рбиенің  тиімді  құралдары  мен  `дістерін  қолдана  отырып, 
студент бойындағы отбасы мен мектептен бастау алған патриоттық сана-сезімді одан `рі жетілдіріп, 
т`рбиелеу маңызды міндет.  
Еліміздің  түрлі  аймағынан  жиналғанстудент  жастар  ЖОО-да  алғашқы  курстан  бастап-ақэтно-
м`дени  құндылықтардың  м`ніне,  мазмұнына,  қажеттілігіне,  сипатына,  оның  `лемдік,  ұлттық  м`де-
ниеттен алатын орны мен маңыздылығына анағұрлым терең бойлап, аса м`н бере бастайды. Т`жіри-
беміздің  барысы  байқатқандай,  алғашқы  курста-ақ  студент  атануымен  ақыл-ойы,  талғамы  тұрақ-
талған,  жинақтаған  т`жірибесі  мен  білімін  саналы,  өз  қажетіне  жұмсауға  барынша  есеп  бере  қарай-
тын,өзін Қазақстанның құқылы азаматы, қоғам, отбасы алдындағы жауапкершілігін сезінентін жастар 
тұлғасының  қалыптаса  бастайтындығын  аңғаруға  болады.  Бұл  орайда  бір  ескеретін  жайт,к`сіби 
жоғары  білім  алу  мақсатымен  біріккен  студенттер  тобына  ең  алдымен  өздері  білім  алып  жатқан 
жергілікті жердің, елдің, қаланың тарихын, `дебиетін меңгеріп білуге, аймақтық этном`дени ерекше-
ліктерге  ие  рухани-м`дени  құндылықтарды  тануға  айрықша  м`н  берілуі  қажет  деп  білеміз.  Бұл 
бағыттағы арнайы жұмыс мазмұндары біріншіден, студенттердің ұлттық м`дени-рухани мұраларды, 
елді,  жерді  терең  тануына  зор  ықпал  етсе,  екіншіден,  жеке  азаматтық,  патриоттық  сана-сезімін, 
жауапкершілігін,  тұлғалық  сапаларын,  ұлттық  рухын,  т`рбиесін  тереңдетіп,  жетілдіруге  мол 
мүмкіндік береді. 
Белгілі деңгейде к`сіби білімі мен дағдысы, іскерлігі кезең кезеңмен қалыптасатын жоғары мектеп 
студенттері  патриоттық  т`рбие  мазмұнына,  оның  маңызына  ж`не  оның  бағыттарын  қамтитын  іс-
`рекеттерді  жан-жақты  саралап,  талдай  отырып,  өз  ұлттық  құндылықтарын  жоғары  қоятын,  оған 
мақтаныш сезімі қалыптасқан, қоғамдық белсенділігі жоғары, `лемдік ж`не ұлттық м`дениет үлгіле-
ріне  тұрақты  талғамы  қалыптасқан,  «қазақстандық  патриотизм»  ұғымының  м`нін  терең  ұғынатын 
нағыз ұлтжанды тұлға болуы керек. Сондықтан студенттерді жас кезеңіне сай түрлі қоғамдық т`рбие 
шаралары  арқылы  шыңдап,  ішкі  Отансүйгіштік  сезімін  байытып,  дербес  жауапкершілікті  сезініп, 
белсенді  жұмыс  жүргізе  алатын,  өз  шешіміне  тұрақты  жеке  тұлға  болуғабейімдеп,  к`сіби  сапала-
рымен қатар, тұлғалық келбетінің қалыптасуына барынша ықпал жасау маңызды. 
Бұл орайда жалпы ұлттық патриотизмді қалыптастыруда ғасырлар бойы қалыптасқан `дет-ғұрып-
тар  мен  салт-дeстүрлердің,елінің  ұлттық  рухын  көтеріп,  нағыз  патриоты  болған  түрлі  тарихи 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
145 
кезеңдерде  өмір  сүріп,  өздерінің  елдік,  ерлік  істерімен  халық  жадында  мeңгі  сақталған  батыр 
бабалар есімдері мен тұлғалары, атадан балаға мирас болып қалып отырған өзге де бай этномeдени 
рухани құндылықтарымыздың алатын  орны  ерекше  екені  даусыз.  Біздің  зерттеулеріміздің  студент-
терге  патриоттық  т`рбие  берудегі  мазмұндық  ерекшелігі  сол–  өзұлтының  этном`дени  құндылықта-
рын  кешенді,  терең  танытуда  жергілікті,  аймақтық  ерекшелікті  ескере  отырып,  туған  ел  тарихын, 
м`дениетін, `дебиеті мен географиясын ж`не жергілікті батырлар мен қоғамдық-тарихи өмір сахна-
сынан түрлі салада танылған біртуар тұлғалардың (билер, ақындар, жыршы-жыраулар мен күйшілер 
ж`не т.б.) ерлік істерін танып білуге, терең зерттеп, зерделеугенегізделді. 
Барша Қазақстан халқы өткен 2015 жылыел тарихынан үлкен орын алған Қазақ хандығының 550 
жылдығынреспублика  көлемінде  кеңінен  атап  өтті.  Қазақ  хандығының  негізінсалушылар  Ж`нібек 
пен  Керейдей  батыр  бабаларымыздыңбейнелерін  бүгінгі  ұрпақ  жадында  қайта  жаңғырта  отырып, 
олардың  ерлігінің  арқасында,  бүгінгі  күні  біз  т`уелсіз  ел  м`ртебесін  иеленіп,  «қазақ»  деген  ұлт 
ретінде  `лемге  танылған  дербес  мемлекет  болып  отырғанымызды  танытуға  талпындық.  Бұндай  кең 
ауқымды шараның өтілуінің өркендеп, өсіп келе жатқан егеменді мемлекетіміздің жастарына елдікті 
танытып, ерлікті д`ріптеудегі танымдық-т`рбиелік маңызы өте зор болды деп білеміз. 
Елбасы  өзі  бастап  берген  осындай  игі  шарабіздің  Қ.Жұбанов  атындағы  Ақтөбе  өңірлік  мемлеке-
ттік  университеті  деңгейінде  де  кеңінен  қолдау  тауып,  түрлі  т`рбие  жұмыстарының  формалары 
ұйымдастырылып, жүзеге асты. Осы орайда бірқатар студент, магистранттармен жүргізілетін ғылы-
ми-зерттеу жұмыстарының тақырыптары анықталып, төл тарихымыз бен этном`дени құндылықтары-
мызды  ж`не  аймақтық  ұлттық  ерекшелігімізді  терең  тануға  ықпал  ететін  іс-шаралар  жоспарланып, 
өтілді. Біздің де осы тақырып аясында жүргізген бірқатар мақсатты зерттеу жұмыстарымыздың бары-
сында атқарылған т`рбие шаралары өзінің оң н`тижелерін берді.  
Жалпы  бүгінгі  жас  ұрпаққа  патриоттық  т`рбие  берудегі  халқымызға  т`н  ұлттық  рухани-м`дени 
құндылықтарымыздан  бастау  алар,  ұлттық  т`рбие  д`стүрлері  ұлы  дала  ғұламалары  мен  дана  ой 
иелері  шығармаларынан  көптеп  табылады.  dсіресе,  жас  ұрпаққа  патриоттық  т`рбие  беру  м`селесі 
қазақ жыршы-жыраулар мен ақын-жазушыларымыздың еңбектерінен ойып тұрып орын алған. Терең 
тамырлы халқымызға т`н д`стүрлі педагогикалық м`дениеттің қалыптасып, даму тарихында ХІV-ХV 
ғасырлардан  бастау  алатын  қазақ  хандығы  тұсындағы  есімдері  дала  ұстаздары  ретінде  танылған 
жыршы-жыраулар шығармашылығының алар орны ерекше.  
Ұрпақ  т`рбиесі  жөнінде  өнегелі  сөз  айтып,  қазақ  халық  педагогикасының  мазмұнын  байытқан 
Асан қайғы, Шалкиіз, Доспанбет, Жиембет, Марғасқа, Бұқар, Қазтуған, Ақтамберді, Шал, ,нет 
жgне т.б. поэзия тіліндегі толғаулары, қанатты сөздері танымдық маңызымен қатар, тарихи, м`дени, 
рухани, адамгершілік, эстетикалық, отаншылдық, патриоттық т`рбиелік м`німен де аса құнды. Аузы 
дуалы  жыраулар  мен  шешен,  билер  елге  басшылық  етіп,  ақыл-кеңесші  болумен  бірге,  шығарма-
ларында сол д`уірдегі халықтың мұңын, азаттық үшін болған қанды майдан көрінісін, ерлердің ерлігі 
мен  қаһармандығын  арқау  етіп,  тарих  шындығын  өз  жырларына  қосты.  Олар  өз  шығармаларында 
халыққа т`н адалдық, патриотизм, гуманизм, еңбексүйгіштік, мейірімділік, достыққа деген беріктілік, 
өз жауына деген қаталдық, батылдық секілді қасиеттерді жан-жақты жырлады.  
Осындай  есімдері  танымал  тұлғалар  шығармашылығы  мен  қатар  біз  өз  т`жірибемізде  жергілікті 
Батыс Қазақстан аймағынан, Ақтөбе өңірінен шыққан хандар мен билердің, батыр бабалар тұлғалары 
мен  олардың  шығармаларын,  тарихи  ескерткіштерді  студент  жастарға  түрлі  шаралар  көлемінде 
барынша кеңінен терең таныстырып, насихаттауды мақсат еттік. Бұл бағыттағы т`рбие шараларын да 
студенттер  тарихи  тұлғалар  өмірі  мен  шығармашылығы  туралы  мол  м`лімет  жинақтап,  тағылымға 
толы  жырларын  жатқа  айтып,  өзара  сайыстар  өткізуде  зор  құлшыныс  пен  ынта-ықылас  танытты. 
Бабалар  рухына  бас  иген  талантты  жас  ақын  студенттеріміз  өз  туындыларын  да  ұсынып,  шығарма-
шылық  шабытпен  қызығушылық,  белсенділік  көрсетті.  Оған  д`лел  ретінде,  Қазақ  хандығының  550 
жылдығына орай осы мақала авторының басшылығымен ұйымдастырылған «Педагогика ж`не психо-
логия»  мамандығының  студенттері  арасында  «Қазақ  хандығы  тұсындағы  жыраулық  мектеп 
тарихындағы этнопедагогикалық ой-толғаулар»  тақырыбында  өтілген  танымдық-т`рбиелік  іс-шара 
аясында  жазылған  4-курс  студенті  nлия  Аманияздың  «Қазақ  хандығы»  атты  тақырыптағы  өзінің 
жүрекжарды жыр жолдарынан үзінділер келтіріп кетейік. 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
146 
Шу менен Талас өзені, 
Хандықтың бастау өзегі. 
Сырдария бойымен 
Жетісуды киелі, 
Бағындырып бабамыз, 
Құрды алғаш өз-елін. 
«Қазақ» деген хандықтың, 
Тамыры терең жайылған.  
Керей мен Жeнібек 
Негізін салып қалаған. 
Қасым, Тeуке, Тeуекел, 
nділ хандар саналған. 
Жеті Жарғы заңымен, 
Кезең болды танылған. 
Абылай хан боп сайланған тұста қазағым, 
Ұмытқан біраз бейнеті менен азабын. 
nскердің саны біразға жетіп бұл тұста, 
Салынған екен бұзылмас берік қамалы. 
Бұқар жыраудың болатын ол тұс заманы 
Елінің болды жыршысы eрі қалауы, 
Мұңын да елдің, зарын да шырқар ақындар, 
Сол кезде ғана туылған еді-ау талайы. 
Ақтабан келіп аңыртқан еді бір кезі, 
Алакөл келіп қаңғырған еді бабамыз, 
«Елім-ай», деп те eндеткен дана қазағым 
Сенің де жоқ қой көрмеген қайғы-азабың. 
Мінекей, біздің «Алаш» дер алтын ордамыз, 
Қиын тұстарда берілмей болды қорғаныс. 
Бас иіп өтем, өмірін қиған eр жанға, 
Жол ашқан бізді жетелер сонау арманға. 
 
Осындай  шығармашылық  шабыт  тудырған  шаралар  мазмұны  студенттерді  халықтық  м`дени-
рухани мұраларымыздан хабардар етіп қана қоймай, олардың бойында ұлттық м`дени мұраға деген 
аса  бір  құрмет  пен  мақтаныш  сезімін,  жалынды  жастық  шақтағы  тұлғалық,  азаматтық  бейнелерін 
жетілдіріп, туған ел тарихы мен `дебиетіне деген қызығушылықтарын оятып, елдік рухтарын т`рбие-
леуде зор серпін берді деп айта аламыз.  
Өз Отаны Қазақ жері, елінің т`уелсіздігі үшін жан аямай күрескен халық батырлары Қазақстанның 
Батыс  аймағында  көп  болғаны  тарихтан  белгілі.  Олар:  Махамбет  Өтемісұлы,  Тама  Есет,  Есет 
Көтібарұлы, Табын Бөкенбай, Барақ Батыр ж`не «Ат тұяғын тай басар» дегендей Бөкенбай батыр-
дың  немересі    Жоламан  Тіленшіұлы  ж`не  Барақ  батырдың  баласыАсау  Барақ  ж`не  т.б.  Есімдері 
аталған  қазақ  арыстарының  барлығы  да  Отаны,  туған  жері,  елінің  т`уелсіздігі  үшін  жан  аямай 
күрескен,  ерліктері  `лемге  аян  батырлар.  Барлығының  дерлік  батырлығын,  елдік  істерін  бір  мақала 
мазмұнына сыйғызып, сөз ету мүмкін емес. Сондықтан біз өз т`жірибемізде ЖОО жағдайында сту-
денттерге патриоттық т`рбие беру мақсатында жүргізілген мақсатты жұмыстарымыздың мазмұнына 
арқау болған жекелеген батырлар есімдеріне қысқаша тоқталғанды жөн көрдік.  
Ақтөбе топырағында дүниеге келген өзі би, өзі `улие Есет-Дgрібай Көтібарұлы батыр бабамыз-
дың «Малым – жанымның садағасы, жаным – арымның садағасы» деп ел т`уелсіздігі үшін аттанған 
тарихи жорықтары өте көп болған. Есет батыр (1803-1889) - Ұлы Борсық бойында Шалқар ауд. Ақши 
деген  жерінде,  Шекті  тайпасы,  Қабақ  руы,  Қарабас  бөлімінің  белгілі  батыры  Көтібар  шаңырағында 
дүниеге  келген  [7,  393  б.].  Ол  1847-1848  ж.ж.  Жанқожа  батырмен  бірге  Қоқан,  Хиуа  хандығына 
шабуыл  жасады.  Осы  жорықта  жасаған  ерлігі  үшін  кейіннен  алтын  медальды  иеленеді.  Сонымен 
қатар  1847-1858  ж.  Ресей  империясының  отаршылдық  саясатына  қарсы  көтерлістерге  басшылық 
етеді. Ол сол кездегі Ресей үкіметінен қазақ қауымынан түйе жинауды тоқтату, түтін салығын жою, 
қазақ  даласына  жазалаушы  отрядтарды  жіберуін  тоқтату,  жайылым  жерге  еркіндік  беріп,  Жем, 
Мұғалжар,  Елек,  Қобда,  Жайық  өзендерінің  бойына  еркін  көшіп  қонуға  мүмкіндік  жасауды  талап 
еткен  ж`не  осы  талаптарды  орындатқан  қазақтың  өр  мінезді  ұлы  ретінде  танылды.  Есет  бабамыз 
өзінің бойындағы қазаққа т`н батылдығы мен батырлығын, өжет те өр мінезін:        
Мен, мен едім, мен едім, 
Қатарға салсаң қайыспас, 
Қас қара нар мен едім, 
Шабуыл салса шаршамас. 
Шыны тұлпар мен едім, 
Су шашырап жел тимес. 
Аударылмас  қара кеме едім, 
Қасарысып келгенде, 
Қап түбіне сыймаған, 
Қара болат мен едім. 
Қиянан ұшқан қу ілген, 
Анық сұңқар  мен едім. 
Тегеурінім теріс біткен, 
Тепсем жілік сындырған 
Қыран бүркіт мен едім,- 
 
деп жыр жолдарымен суреттеген. 
Нар  тұлғалы  бабамыздың  ерлігі  мен  батырлығына,  оның  ірі  дене  бітіміне  таң  қалған  орыстың 
атақты ғалымы Е.П.Ковалевский ол «Дала Геркулесіне»тең келеді, оның«келбеттілігі мен парасатты-
лығына европалықтар да т`у етер еді», деп жазып, Есет Көтібарұлыныңшойыннан құйылғандай кесек 
пішіні  мен  табиғатына  сай  сұлулығына,  жанкешті  батырлыққа  толы  `діс-айласына  таңданысын 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
147 
жасырмайды [7, 397 б.]. Сол секілді Қазақстан тарихы мен `дебиетінде есімдері айрықша айтылатын 
Ақтөбе  өңірінде  дүниеге  келген  мемлекет  қайраткері,  қолбасшы,  саясаткер,  дипломат  Есет 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: