Сборник содержит материалы избранных докладов участников международной
жүктеу/скачать 8,85 Mb. Pdf көрінісі
|
Наименовани е определяемой характеристи ки Обозначение НД на метод испытаний, номер пункта Норма по НД (по запросу) Фактическое значение Точки отбора Территори я предприят ия Граница СЗЗ Наветренн ая сторона Подветренн ая сторона 1 2 3 4 5 6 Свинец (Подвижная форма), мг/кг М-МВИ-80- 2008 Не
9,31 26,92
12,92 Кадмий (Подвижная форма), мг/кг Не норм. <1,0 <1,0 <1,0 Мышьяк (Подвижная форма), мг/кг Не норм. <1,0 <1,0 <1,0 Нитрат ион, % ГОСТ 26488- 85 Не
1,12 1,32
1,17 Хлорид ион, % ГОСТ 26425- 85 Не
0,012 0,045
0,012 рН ГОСТ 26423- 85 Не
7,92 8,25
8,16 Наименовани е определяемой характеристи ки Обозначение НД на метод испытаний, номер пункта Норма по НД (по запросу) Фактическое значение Точки отбора Территори я предприят ия Граница СЗЗ Наветренн ая сторона Подветренн ая сторона 1 2 3 4 5 6 Свинец (Подвижная форма), мг/кг М-МВИ-80- 2008 Не
9,75 27,69
13,95 Кадмий Не
<1,0 <1,0 С каждым годом показатели ПДК всех веществ повышаются, так как объем принимаемой ТБО увеличивается из года в год. Контроль загрязнения подземных вод проводился на 3 точках, скважина №1, скважина №2, скважина №3 один раз в год. Анализы проводились согласно методикам указанные в таблице №6 и №7. Значения полученные результатами анализов сравнивалось с максимально разовыми предельно допустимыми концентрациями (ПДК М.Р. ) согласно Санитарным правилам «Санитарно-эпидемиологическое требования к водоисточникам, местам водозабора для хозяйственно-питьевых целей, хозяйственно-питьевому водоснабжению и местам культурно-бытового водопользования и безопасности водных ресурсов» №104 от 18 января 2012 года[3]. По итогам анализов (см.таблицы 6,7) ни в одной из скважин не было обнаружено превышений. Мониторинг подземных вод за 2014 год Таблица 6 Наименование определяемой характеристик и Обозначение НД на метод испытаний, номер пункта Норма по НД Фактическое значение Точки отбора Скважин а №1 Скважин а №2 Скважин а №3 1 2 3 4 5 6 рН ГОСТ 26449.1-85 6-9 8,6
8,8 8,9
Хлориды, мг/л ГОСТ 26449.1-85 350,0 184,0
187,0 190,0
Кадмий, мг/л СТ РК ИСО 8288- 2005 0,001
н/обн н/обн
н/обн Свинец, мг/л СТ РК ИСО 8288- 2005 0,03
0,018 0,021
0,023 Мышьяк, мг/л М 01-26-2006 0,05
СТ РК 1963-2010 3,0 0,09
0,16 0,17
Нитраты, мг/л СТ РК ИСО 7890-3- 2006 45,0
31,56 29,88
30,42 Ион аммония, мг/л РД 52.24.486-2009 2,0 0,34
0,56 0,8
Мониторинг подземных вод за 2015 год Таблица 7 Наименование определяемой Обозначение НД Норма по НД Фактическое значение Точки отбора (Подвижная форма), мг/кг норм.
Мышьяк (Подвижная форма), мг/кг Не норм. <1,0 <1,0 <1,0 Нитрат ион, % ГОСТ 26488- 85 Не
1,2 1,4
1,2 Хлорид ион, % ГОСТ 26425- 85 Не
0,014 0,046
0,014 рН ГОСТ 26423- 85 Не
7,94 8,28
8,19 характеристик и на метод испытаний, номер пункта Скважин а №1 Скважин а №2 Скважин а №3 1 2 3 4 5 6 рН ГОСТ 26449.1-85 6-9 8,7
8,9 8,9
Хлориды, мг/л ГОСТ 26449.1-85 350,0 186,0
191,0 192,0
Кадмий, мг/л СТ РК ИСО 8288- 2005 0,001
н/обн н/обн
н/обн Свинец, мг/л СТ РК ИСО 8288- 2005 0,03
0,019 0,024
0,027 Мышьяк, мг/л М 01-26-2006 0,05
СТ РК 1963-2010 3,0 0,11
0,17 0,18
Нитраты, мг/л СТ РК ИСО 7890-3- 2006 45,0
32,64 30,19
31,45 Ион аммония, мг/л РД 52.24.486-2009 2,0 0,4
0,7 0,9
С каждым годом показатели ПДК всех веществ повышаются, так как объем принимаемой ТБО увеличивается из года в год. Для уменьшений эмиссии в атмосферный воздух, на полигоне ТБО должно проводиться депонирование.Депонирование ТБО
производится на
специально подготовленных площадках с водоупорным днищем — полигонах — с выполнением комплекса мероприятий по предотвращению отрицательных воздействий на окружающую среду. К числу таких мероприятий относятся: уплотнение ТБО на месте послойного складирования толщиной 2-3 м с целью уменьшения их объема, увеличения приемистости отвала и периода использования выделенной площадки складирования, снижения воздухопроницаемости и предотвращения самовозгорания; переслаивание их негорючими (инертными) материалами толщиной 0,25- 0,30 м для предотвращения экзогенных возгораний, распространения неприятных запахов при гниении и разложении органической части ТБО; рекультивация отсыпанных на полную высоту частей отвала ТБО путем посева многолетних трав, посадки кустарников и деревьев. Выделяющиеся при разложении органических составляющих ТБО газы должны удаляться через дренажные трубы для сжигания в атмосфере или использования в бытовых нуждах. Образующийся при просачивании через толщу ТБО и атмосферных осадков фильтрат должен собираться в дренажных канавах и подвергаться очистке перед сбросом в открытую гидрографическую сеть. Депонирование ТБО на полигонах отличается довольно высокой экономичностью: затраты на эксплуатацию полигонов являются наиболее низким по сравнению с затратами на осуществление других методов переработки ТБО.
1. Аскарова У.Б., Аскаров Н.Б. Экология и устойчивое развитие. Учебник для вузов. Алматы, 2011г. 2. Приказ Министра Национальной экономики РК
«Об утверждении Гигиенических нормативов к атмосферному воздуху в городских и сельских населенных пунктах» №168 от 28 февраля 2015 года. 3. Санитарные правила
«Санитарно-эпидемиологическое требования к водоисточникам, местам водозабора для хозяйственно-питьевых целей, хозяйственно- питьевому водоснабжению и местам
культурно-бытового водопользования и безопасности водных ресурсов» №104 от 18 января 2012 года БИОЛОГИЯЛЫҚ – ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ НЕГІЗГІ АСПЕКТІЛЕРІ Кемелбаева А.Қ., Әмірхайдарова Ф.Б Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттікпедагогикалық институты. Арқалық қаласы Қазақстан Fariza.amirhaidarova@yandex.kz Экологиялық мәселелер қоғамдық санада алдыңғы қатарлылардың бірі болып табылады және жылдан жылға қоршаған ортаның сапасына деген алаңдаушылық адамзат тарапынан артуда. Экологиялық мәселе дегеніміз тек қана экологиялық катастрофа мен катаклизмнің артуы ғана емес, сонымен қатар азаматтардың денсаулығына, өміріне қауіп төндіретін моральдық төзгісіз жағдайлар. Табиғат адамға қарсы тұрады, ал адам табиғаттың бір бөлігі есебінде, өзінің іс - әрекетімен табиғатқа қарсы тұрады. Табиғат жайлы сөз еткенде экология туралы айтпай кету мүмкін емес. Қазіргі кезде « экология» күнделікті өмірімізде жиі қолданылатын сөздің бі рі. «Экология» деген кезде, біз көбіне «Қоршаған орта бұзылуы, тірі ағзалардың түрлерінің азайуы» деп түсінеміз. Экология гректің екі сөзінен құралған. Оның бірі «oikos» - мекен-жай, ал екіншісі «logos» - ілім деген мағынаны білдіреді. Экология терминді ғы лымға алғаш рет Эрнест Гекель енгізген. Оның анықтамасы бойынша, экология ағзалармен қоршағани орта арасындағы қарым-қатынасты зерттейді. Ал қазіргі анықтама бойынша, ағзалардың бір –бірімен
қарым-қатынасын зерттейді. Экология ХХ ғасырда өз алдына жеке ғыл ым болып қалыптасты. Экологияның қалыптасуына адам санының артуы, қоршаған ортаның ластануы, табиғат байлықтарын қарқынды пайдалану және т.б. әсер етті. Қазіргі кезде экология – адамзатты толғандырып отырған практикалық маңызы зор, қарқынды дамып келе жатқан кешенді ғылым. Ежелден бері адам өзінің өмір сүріп отырған ортасына әсер етіп келді. Адамның осы қызметінің нәтижесінде қазіргі заманғы топырақ және өсімдік қабатында терең іздерін қалдырған. Адамзат қалпына келмейтін табиғи ресуртарды түкетуін және ола рға қауіп төндіруін жалғастыруда. Қазіргі заманғы талаптарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау – адамзаттың ең маңызды міндеттерінің бірі және қоршаған ортаны қорғау ісі әлемдік деңгейде сипатталып отыр. Экологиялық мәселелер өзінің көлемділігі жағынан төменде гілерге бөлінеді: локалдық, аймақтық және жаһандық. Мысалы: локалдық экологиялық мәселелер – адам
денсаулығына және қоршаған ортаға қауіпті болатын тазартудан өткізілмеген қалдық суларын өзенге ағызатын зауыттар. Мысалы: аймақтық экологиялық мәселелер – тартылып бара жатқан Арал теңізі, Каспий теңізіне қалдық заттардың төгілуі, теңіз экожүйесінің барлық элементтерінің өзара байланысы, экожүйенің құрылымдық қалпын бұзатын және қызметін бұзатын, теңіз суының кірлену деңгейінің артуы, Балқаш өзені экожүйесінің табиғи режимінің бұзылуы сияқты мәселелер және т.б.[1] Қазірге дейін адамзат өркениетінің негізі қазіргі заманғы ірі экологиялық мәселелердің көзі болып табылады. Өткен мыңжылдықта өркениет және технология өз даму тарихында маңызды кезенді бастан өткізді . Бірақ, адамзаттың өмір сүру ритмі, өткен дәуірлердей, қазіргі заманда да тек бір белгімен анықталды – яғни, қандай да бір табиғи ресурстарға қолжетімді мүмкіндігінің болуымен. Дамыған және дамушы елдердің әлеуметтік -экономикалық бағдарламасында экологиялық мәселелерге ерекше көңіл бөлінеді. Қазақстандағы табиғи ресурстарға деген жыртқыштық әрекет ХХ ғасырдың аяғында кейбір аймақтарда апаттық сипат алып, ҚР - ның экологиялық дағдарысқа алып келді. Қазақстанда ұзық уақыт бойы табиғатты пайдалану бойынша адам ның қоршаған ортасының сапасына экстремальды жоғарғы техногендік шамамен жүзеге асырылатын шикізаттық жүйе орныққан. Осыған байланысты экологиялық жағдайдың жақсаруы да болған емес және әліге дейін биосфераның тұрақсыздануына алып келетін, қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыратын қасиетінің жоғалумен көрінетін бұл құбылыс табиғи жүйенің бұзылуымен сипатталуда. Қоршаған ортаны қорғау саласы бойынша мемлекеттік саясаттың негізі 1996 жылдың 30 сәуіріндегі «Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасында» бекітілген. Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдама бекітілген уақыттан кейін Қазақстан қоғамының дамуында үлкен өзгерістер болды. Мемлекет дамуына байланысты құжаттар өңделді, табиғатты қорғау жөніндегі заңдылықтар негізі жасалынды, адамның қоршаған ортасын қорғауға байланысты бірқатар халықаралық құжаттарға қол қойылды және табиғатты қорғау қызметін басқару ұйымдастырылды. Қазақстан Республикасында заңдылықтарды жетілдіру мақсатында дамыған елдердің заңдылықтарымен мейлінше ұқсас болуға бағытталған және халықаралық стандарттар енгізілді.[2] Экологияландырылған қоғам – адамның өзі тұратын қоршаған ортаны түсінуіне бағытталған қоғамдық көзқарастар жүйесінің қалыптасуының күрделі процесі. Бұны жүзеге асыру үшін экологиялық білім, экологиялық тәрбие, экологиялық қауіпсіздікт ің ғылыми қамтамасыз етіліуі және т.б. қажет. Қазақстан қоғамындағы экологиялық мәселелерді шешу үшін экологиялық сананың дамуына, экологиялық тәрбиеге сүйенген экологиялық мәдениеттің қалыптасуы қажет. Қоғамдық -экологиялық сана адам мен қоршаған ортаның ө зара қарым -қатынасының объективті көрінісі адамзат дамуының барлық тарихи кезендерінде қашанда болған. Экологиялық мәдениет деп адамның табиғатқа деген әсерінің әлеуметтік реттеулер жиынтығы, экологиялық тәрбие мен білім жиынтығын түсінеміз. Экологиялық мәдениет – бұл, адамның қоршаған ортаны материалдық және рухани меңгеру процесіндегі әлеуметтік күшін жүзеге асыруы мен дамыту тәсілдерінің өлшемі. Қазіргі уақыттағы экологиялық мәселелермен байланысты қоғамның өндірістік дамуында экологиялық мәдениеттің ро лі жоғары. Ауаның тазалығы, қоршаған ортаның басқа құрам бөліктеріндегі тепе -теңдіктің сақталуы адамның жұмыс қабілетіне, ұзақ өмір сүруіне жағдай жасайды. Қазіргі кезеңде ғылым мен техниканың өркендеуінің нәтижесінде адамның қоршаған ортаға ықпалы артты. Мұндай ықпалдың зиянды жақтарының бірі – адам денсаулығына әсері. Көптеген елді мекендерде орталық су құбырлары жүйесінің болмауына байланысты тұрғындар асқазан, ішек ауруларына ұшырайды. Тұрғын халықты сапалы ауыз суымен қамтамасыз етуді жақсартпаған жағд айда өндіріс қалдықтарымен, пистициттермен ластанған өзен суын пайдалану қауіпті. Соның нәтижесінде әртүрлі ауру туғызатын бактериялар көбейіп, сары ауру сияқты дертке шалдықтырады. Қазақстанның зардапты экологиялық проблемалары көрші
мемлекеттердің де наразылығын тудыруы әбден мүмкін. Сондықтан мемлекеттік деңгейдегі стратегиялық маңызды шарттардың бірі – халықтың экологиялық тұрғыдан қауіпсіздігін нақты жүзеге асыру – бүгінгі күннің ең басты да ең негізігі талабы. Экология мәселесі жөніндегі қабылданған м емлекеттік құжаттарда табиғат қорғаудың теориялық негіздері көрсетіліп, экологиялық қауіпсіздікті сақтау, қоршаған ортаның ластануына жол бермеу, биологиялық алуан түрлілікті сақтау мен табиғат қорларын ұтымды пайдалануға арналған іс – шаралар кешені көрсе тілген. Экологиялық бақылау – қоршаған ортаның экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін және бақылайтын мәселелер жиынтығы. Адамзаттың табиғатпен саналы қатынас жасауы, оған құрметпен қарап құндылығын бағалау ежелден қалыптасқан түсінік. Сол себептен оны тарихи философиялық ғылымдардағы ой – пікірлермен тығыз байланыста қарастырған жөн. Биологияны оқытудың басты міндеттері негізінде типтік оқу бағдарламасында неғұрлым нақты дидактикалық міндеттер айқындалады оның ішіндегі аса маңыздысы - оқушыларға біл ім алу тәсілдерін үйрету.Биологияны оқыту мақсаттарын білім беру, тәрбиелеу және дамыту деп жүктеуге болады. Биология ғылымының негізімен, оның негізгі ұғымдарымен, заңдарымен, теориясымен таныстыру. Оқушылар санасында қоршаған әлемнің жаратылыстану -ғылыми көрнісін қалыптастыру. Жаратылыстану-ғылыми зерттеулердің негізгі әдістемелерін меңгерту. Биология курсын оқытуда, студенттердің тек ғылымның негізін біліп қана қоймай, ғылыми таным әдістерін, қазіргі заманғы өндірістің, техниканың, адамға тұрмыстық қызмет көрсетудің практикалық тәсілдері мен икемділіктерін игере білуі және экологиялық білімдерін жетілдіруі керек.[3] Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. 1.Сағынбаев Ғ.«Экология негіздері» -Алматы,1995. 2.Бродский А.К. Жалпы экология – Алматы,1997. 3.Экологическое образование школьников. Под ред. И.Д Зверева, Т.И Суравегиной, Москва.
ТҰРАҚТЫ ДАМУ МАҚСАТЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУДІҢ НЕГІЗГІ АСПЕКТІСІ. Кемелбаева А.Қ., Әмірхайдарова Ф.Б Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттікпедагогикалық институты. Арқалық қаласы Қазақстан fariza.amirhaidarova@yandex.kz Білім беру латынның «educare» деген сөздерінен шыққан, сәйкесінше «өсіру немесе тәрбиелеу» және «арттыру,дамыту» деген мағынаны білдіреді. Бұл сөздің даму мен өзгеруіне байланысты мағынасын білдіретін баламасы осы уақытқа дейін кеңінен таралғанына қарамаст ан, оқу және оқыту сияқты трансмиссиялық ұғымдар арқылы қолданыстан шығарылып тасталды. Білім беру әдетте іс -әрекетті сипаттау үшін , сондай-ақ саясатты мекемелерді, оқу жоспарларын, қатысушыларды және т.б қамтитын «білім беру жүйесі» ұғымының қысқартылған түрі ретінде пайдаланылады[1]. Қоғам
Рауалды жай күйі
экология Әділетті жай-күйі тұрақты даму экономика ыңғайлы жай-күйі
Оқыту – білімді, құндылықтар және дағдылар жүйесін дамытатын процесс. Ақпаратты игеру жеке тұлғанын немесе адамдар тобының іс- әрекетінің салыстырмалы түрде тұрақты өзгеруіне әкеп соғады. Оқыту ақпаратты қабылдауды және оны түрді таңдау және іс - әрекет жасау мүмкіндігін туғызатын ойлау қабілетін қалыптастыруда есепке алуды білдіреді. Ақпарат алынған білімге, тәжірбие ге, нормалар мен құндылықтарға, сондай -ақ өмір сүру салтымызға байланысты. Тұрақты даму мүддесінде білім беру «тұрақты даму» ұғымының бастапқы мағынасын білдіреді, ол «болашақ ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне қауіп төндірмей, қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыратын» даму ретінде анықталады. Тұрақты даму экономикалық, экологиялық және әлеуметтік аспектілерді қамтитын кешенді мәселе болып табылады. Басқаша айтқанда, даму адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және өмір сүр у жағдайын жақсарту үшін қажет. Сонымен бірге даму қоғамның табиғи, адам және экономикалық ресурстар секілді шектелген ресурстарының барлығын тиімді және жауапкершілікпен пайдалануға негізделуге тиіс [2]. Бұл тұрғыдан алғанда кәсіби даярлау дегеніміз қолда нбалы сипаттағы практиқалық мәселелерді қамти отырып білім беру. Үздіксіз білім беру кәсіби даярлау базалық білім беру кәсіби даярлау процесінде алынған білім мен дағдыларды жаңғырту, жетілдіру немесе кеңейту іс -шараларын қамтиды. Педагогтар-бұл оқытушылар ,нұсқау берушілер және өз бастамасымен жұмыс істейтін тәрбиешілер. Оқушылар-бұл мектеп оқушылары студенттер және оқу курстарын тыңдаушылар. Тұрақты қоғам – өз тіршілігін қамтамасыз ететін физикалық немесе әлеуметтік жүйелерін сақтау үшін айтарлықтай көріпк елдігі, икемділігі мен даналығы бар және бірнеше ұрпақтың өмір сүруі барасында сақталып келген қоғам. Оқыту немесе білім беру ұғымдары. Ресми оқыту жалпы білім беретін және кәсіптік оқу орындарында диплом беру және біліктілік дәрежесін белгілеу арқылы жүрг ізіледі. Ресми емес оқыту ресми білім беру және кәсіби даярлау жүйелерінің шеңберінен тысқары және олармен қатарласа жүргізіледі, әдетте ресми диплом берілмейді. Ресми емес оқыту жұмыс орнында және азаматтық қоғамның, ұйымдар мен топтардың тікелей қызметіарқылы жүргізілуі мүмкін. Сонымен қатар, ол ресми жүйелерге қосымша құрылған ұйымдар немесе қызметтер арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Мақсатсыз оқыту – бұл күнделікті өмірге табиғи толықтыру. Ресми және ресми емес оқытудан айырмашылығы мақсатсыз оқыту мін детті түрде белгілі бір мақсатқа негізделген оқу процесі болып табылмайды, тіпті жеке тұлға оны білім мен дағдыны игеруге ықпал ететін процесс ретінде мойындамауы мүмкін[3]. Өмір бойы оқыту – өмір бойы үздіксіз немесе кезеңділікпен оқыту. Мұндай оқыту адамдарды өмірде қажет болатын, сондай -ақ қоғамда кез келген жағдайда, жерде және ортада
өзін сенімді, шығармашылықпен және еркін ұстануына қажет білімді, құндылықтарды, дағдыларды және ұғымдарды алуға итермелейдіжәне ынталандырады. Өмірдің барлық
сұрақтары бо йынша оқыту- өмір бойы оқыту ұғымын толықтырады, мұнда негізінен өмірдің әрбір жеке кезеңі барысында жүргізілетін оқытудың ауқымдылығына баса назар аударылады. Мұндай оқытудың өмірдегі барлық сұрақтарды қамтуы ресми, ресми емес және мақсатсыз оқытудың бірі н бірі толықтыратынын айқын көрсетеді. Осындай пайдалы әрі қанағаттанарлық оқыту отбасында бос уақытта, қоғамның өмірінде және күнделікті еңбек ету барысында жүргізілуі мүмкін екенін көрсетеді. Сонымен қатар, осылай оқыту үйрету мен оқытуды қойылған міндет тердің маңыздылығы мен сипатына қарай толықтыруға және ауыстыруға болатын қызмет түрлері екенін түсінуге мүмкіндік береді. Барлық ұғымдар бірізді болмауы да мүмкін, мысалға ресми емес оқыту мектеп сыныптарында да жүргізілуі мүмкін. Алайда бұл ұғымдар оқу с ыныпта ғана жүргізіледі дегенді теріске шығармайды.
Әлеуметтік оқыту. Білімді және түсіну қабілетін дамыту жеке әрі жалпы элеметтерді қамтиды. Әлеуметтік оқыту термині көбінесе оқыту әлеуметтік процесс болып табылады деген тұжырыммен байланыстырылады, өйтк ені ол әрқашанда әлеуметтік ортада немесе контексте жүргізіледі.Бұдан басқа, оқушылар іс жүзінде қатысатын жағдайлар,олар игеретін құралдар мен әдістер, өздерінде дамытатын дағдылар мен түсініктер әлеуметтік ортада өтеді. Сонымен қатар оқушылар белгілі еңб ек саласында жұмыс істейді және онымен қарым қатынаста болады. Әлеуметтік қарым қатынас оқушылардың өз идеяларын, көзқарастарын, тәжірибесін және сезімін басқа адамдардың идеяларымен, көзқарастарымен, тәжірибесімен және сезімдерімен салыстыруға немес осылай салыстыру барысында өзінің жеке басының идеяларын, көзқарастарын, тәжірибелерін және сезімдерін өзгертеді. Бұл оқушылардың баламалы қарама қайшы көзқарастар негізінде өз идеяларының мағынасын қайта түсінуге ынталандырады. Сонымен бірге басқалармен бірлес іп оқу тәжірибесін жинаудың маңызы зор. Алайда әлеуметтік оқыту термині кейде қандай да бір топ, ұйым немесе бүкіл қоғам білім деңгейін жоғарылату үшін ұжыммен қатысатын оқу процессін немесе оқу жүйесін көрсету үшін де қолданылады. Бұл мағынада әлеуметтік оқыту термині оқыту терминінің мағынасын оның жекешілік мағынасымен салыстырғанда кеңейту үшін де қолданылады. Ол жеке тұлғаларды оқытуды қамтиды,тұтас топтарды оқыту мүмкінділігін де мойындайды. Тұрақтылыққа қол жеткізу осындай оқытуға байланысты деп сені ммен айтуға болады. Әлеуметтік оқыту идеясы жеке әдістер арқылы барынша пайда алу үшін ғана жүргізілмейді, кейде өзінің жеке тәжірибесін басқа адамның тәжірибесімен салыстыру арқылы да үлкен сабақ алады.Басқа адамдардың өзінен жеке тәжірибесін мойындауда, анықтауда дене қорытындылауда маңызды роль атқарады. Әлеуметтік оқыту шеңберінде оқыту процесінің негізін қалайтын төрт элементті (осьті) бөліп қарауға болады: а) іс- әрекет: адамдар өз жағдайын (мотивация) белсенді түрде басқара алуға қабілетті және оған
дайын адам
ретінде санауға
тиіс. Сондықтан оқыту процесін
ұйымдастырушылар оқушыларға өз ісін білетін қатысушылар ретінде қарауға және олардың не істей алатындарын анықтауға тиіс. в)ынтымақтастық: адамдар басқа адамдармен бірігіп әрекет етуге қабілетті жән е дайын болуға тиіс. Осы кезде топ ішіндегі пікірлердің сәйкес келуі және сәйкес келмеуі салдарынан шиеленіскен жағдай тууы мүмкін. с)ойлау: адамдар өзінің істеген ісіне, өткеніне баға беруге, қорытынды шығару және соның негізінде өзінің мінез құлқын өзгер ту үшін ойлануға қабілетті болуға тиіс [4]. д)коммуникация: әлеуметтік оқытудың басты шарты адамдардың ол жөнінде ақпарат беру, оны түсіндіруі және оның нәтижелерін басқаларға көрсету, яғни тәжірибе алмасу болып табылады. Көзқарастар мен әдістер. Белсенді оқыту және үйрету тәсілдерінде тұрақты даму мүддесінде білім берідің (ТДБ) мақсаты қоғамға және қоршаған ортаға орнықты өзгерістер енгізуге ықпал ету болып табылатынына айрықша деп деп қойылады. Сондықтан ТДБ аясынды оқушылар және басқа да нысаналы топтар жүзеге асыратын нақты табиғат қорғау іс -шараларын оқыту және үйрету процесінің құрамдас элементтері ретінде қарастыру ұсынылады. Кез -келген іс-шара қандай да болмасын өзгеріске, атап айтқанда: өзіндік өмір сүру салтын, жергілікті халықтың өмірін немесе тұт астай қоғамның өмірін өзгертуді көздейді. Осындай іс шаралар жоспарланған сипатта болады. Белсенді тәсілдер негізгі екі мақсатты: оқушылардың іс -қимыл жасауға деген өзіндік қабілетін қалыптастыруға ықпал етуді және қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді келешек те тұрақты өзгерістер жасауға ықпал етуді көздейді. Сыни тұрғыдан ойлау берілген контексте ТДБ идеологиялық тұрғыдан орнықты және әлеуметтік сындарлы, яғни білім беру құндылықтарының ешқайсысы саяси жағынан бейтарап емес екенін түсіндіреді. Жалпы алғанда с ыни тұрғыдан ойлауды жеке
тұлғалардың құндылықтары, мүдделері және білімі аясында ақпаратты саналы түрде өзінің түсінігіне бейімдеу әдісі ретінде анықтауға болады. Сыни тұрғыдан оқытуға берілген бұл жалпы анықтама оқыту процесінде қарастырылады, бірақ оқуш ылардың, сондай-ақ оқытушылардың ашық тұрғыдан, әсіресе әр түрлі мәдени, экономикалық, экологиялық, саяси және әлеуметтік мәселелерді қабылдауға дайындығын атап өтудің маңызы зор. Қажет болғанда сыни тұрғыдан ойлау әлеуметтік -мәдени және интелектуалдық икемділікке әкеледі, яғни адамның қабілеттіліктерімен қатар, барлық ақпарат негізінен белгілі бір кеңістікпен және уақытпен сәйкестендіріледі. Демократиялық процесс XXI ғасырға арналған күн тәртібіне сәйкес планетаның барлық бөлігіндегі жастардың шешім қабылдау процесінің барлық сатысына белсенді түрде қатысуына қажеттілік туындап отыр, яғни жастар өмірі бүгінгі болып жатқан өзгерістерге тікелей байланысты, сонымен қатар бұл олардың болашағына да әсер етеді. Демократия дәстүрлі түрде барлық адамдарға мек емелерде, атап айтқанда өз мүдделеріне қатысты мәселелер бойынша шешім қабылдауға қатысу үшін берілетін тең құқықтар мен мүмкіндіктер ретінде түсіндіріледі. Осы қалыптасқан түсінікте егемендіктің әсіресе ұлттар арасындағы егемендіктің белсенді ролі атап кө рсетіледі. Сонғы он жылдықтағы қарқынды экономикалық және экологиялық жаһандану адамдар үшін күнделікті өмірде тұрақты дамуды қамтамасыз ету проблемасын алға қойып отыр, алайда бұл проблема айтарлықтай байқалмағанымен,ол бар. Оқу процесіндегі динамизм білім беру ісінде оқушылардың белсенді және іс - әрекеттік позиция ұстауына ынталандыруға баса назар аударуды қажет етеді және оқушының білімі мен қабілеттерін ескере отырып оқытушы мен оқушының барынша тығыз қарым -қатынас жасауына ерекше көңіл бөледі.Динамизм статикаға қарама қарсы процесс ретінде қарастырылуы мүмкін, ол көбіне механикалық тәсілдерді көздейтіндіктен, оқыту және үйрету ақпарат берудің кең көлемді түрі ретінде, ал оқушылар енжар ақпарат қабылдаушы ретінде қарастырылады. Біртұтастық табиғи процест ердің барлығы бір – бірімен тығыз байланысты және әрбір зат құрамдас элементтеріне қарағанда маңызды болатын тұтас заттың бір бөлігі болып табылады деген идеяны білдіреді. Бұл тұрғыдан «біртұтастық» термині оқушылар мен оқу процесін тұтас және бірізді процесс ретінде қарастырады, яғни қажеттіліктері қызығушылықтары бар оқушылар «біртұтас тұлға» ретінде, ал оқу процессі кәсіби, жеке, пәндік, әлеуметтік процесс ретінде болады. Экология білім беру мен тұрақты даму мүддесінде білім беру арасындағы байланыс. Экологиялық білім беру және тұрақты даму мүддесінде білім беру көптеген адамдардың пікірі бойынша балама ұғымдар болып табылады. Алайда іс жүзінде олардың арасында айырмашылық бар. Экологиялық білім әдетте ластанудың, ағынды сулардың, автомобильдерден, кәсіпорындардан шығарылатын ластаушы заттардың қоғамға экологиялық әсерін,
олардың себептерін, салдарын және
оларды төмендету мүмкіндіктерін,сондай-ақ табиғатты қорғау мен оны сақтау мәселелерін қарастырады. ТДБ-де табиғи ресурстарды пайдалануға және оларды қайт а қалпына келтірудің маңыздылығына баса назар аударылады. Білім беру жүйесінде экологиялық аспектілердің орны біртіндеп өзгеріп келеді,ол ғылыми проблемадан адам мен табиғат арасындағы күреске, ал бүгінгі таңда адамның түрлі мүдделерінің қарама қайшылығын а айналып отыр. Бұл қолданылатын әдістерге өз ықпалын тигізуде [5]. Пайдаланылған әдебиеттер 1.Абрашева Қ. «Инновациялық білім беру – нәтижеге жету кепілі», «Мұғалім шеберханасы», № 5, 2012ж. 2.К.Өстеміров, А.Айтбаева Қазіргі білім беру технологиялары. Ал маты-2002. 3.Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2011 -2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. 4.Шілдебаев Ж.Б. Экологияны мектепте оқыту әдістерін өзекті мәселелері “География және Табиғат”, Алматы №1, 2004. 5.Шыңғысбаева Ш. Экологиялық білім беру жолдары. Қазақстан географиясы және экология. Алматы 2003. жүктеу/скачать 8,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|