Жануарлар этологиясы
жүктеу/скачать 1,51 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар этологиясы
|
Осыған байланысты тағы бір еркере кететін жәйт (факт) - аса ішкі түрлік сұрыпталым белгі ортасына тиімсіз бейімделуге ғана алып келмей, түрдің сақталуына қауіп төндіруі мүмкін. Мысалы бұғының мүйізі тек қана күрес үшін жетілген, бұл мүйіздер одан басқа ештеңеге де жарамсыз. Бұғылар жыртқыштардан тек алдыңғы тұяқтары арқылы қорғанады. Мұндай белгілер тек іріктеу, түрден тыс ортаға байланыссыз, тұқымдастардың бәсекелестігіне бағытталған кезде дамиды. Оскар Хейнрот:" Батыс өркениеті адамдарының жұмыс істеу темпі - түрішілік іріктеудің ең ақылсыз өнімі",- деген болатын. Расымен де, коммерцияланған адамзатпен құрсауланған асығыстық - тек туыстас түрлердің адасында болып жатқан бәсекелестіктің орынсыз дамуының керемет мысалы бола алады. Қазіргі адамдар бизнесмендердің әдеттегі ауруларымен ауырады - гипертония, тума бүріскен бүйрек, асқазан жарасы, азапты жүйке тозуы, - олар айуандыққа ұшырайды, өйткені олардың мәдени қызығушылықтарға уақыты жоқ. Және бұның бәрі еш қажеттіліксіз: өйткені олар тынышырақ жұмыс істеуге келісуге болар еді.Түрдің сақталуы үшін күрес тақырыбына орала отыра, пайдалы сұрыпталу күрескердің тек түрішілік жекпе-жектік ережелеріндегі тексерілуінде ғана емес, сонымен қатар сыртқы жаумен де күресуінде ғана ол пайдалы сұрыпталуға қызмет ете алады. Жекпе-жектің аса маңызды қызметі - отбасының күрескерлік қорғаушысын таңдау, осылайша түрішілік агрессияның тағы бір қызметі ұрпақты қорғау болып табылады. Оған мына факт дәлел бола алады: бір ғана жынысы ұрпаққа қамқорлық жасайтын көптеген жануарлардың сол жынысты туыстас түрлерге деген қатынасы өте агрессивті болып кетеді. Адамда да ұқсас құбылыс байқалады. 216 3) Жануарлырдың әлеуметтік топтағы агрессиясы, иерархия орнатылуына әкеледі. Иерархия - бұл ұйымдастыру принциптері, әрине, онсыз жоғары жануарлардың өмірлік дамуының бірлестігінің реттелуі мүмкін емес. Бұның мағынасы бірге тұратын дарақтардың әр қайсысы, өз ішінде кім мықты, кім әлсіз екенін біледі. Дольник айтуы бойынша, күрескенде жеңіс тек мықтыға бұйырмайды. Ол: жанжал туғызуға ұнататын, көп және шеберлі қорқытатын, ал өзі болса қарсыластардың қорқытуын оңай қабылтайтынға беріледі. Сонымен, басқалардан көп рет жеңе беретін дарақ, доминантты болады. Аяқ астынан осындай жағдай тууы мүмкін, доминант ашуын субдоминанттан алады(агрессияның лезде пайда болуынан). Ал ол болса жауаьын оған емес, ал басқаға бағыттайды, яғни иерархиялық баспалдақтан төмен тұрғанына беріледі(себебі доминантқа тиісуге қорқынышты). Осылай бағытталып керсінше жауап қайтаруы, ең баспалдақтын төмендегісінде отырғанына жетеді. Ал оған болса ашуын алатын кейінгі, ешкім жоқ болған соң, ашуы тарқалмай жиналады. Үлкен топтарда «жоғарысында» бір доминант, бірақ екі немесе үшеу субдоминант болуы мүмкін. Осылай иерархиялық пирамидасы құрылады, төменгі сатысы дарақтардан тұратындары, барлықтарына бағынып жүреді. Оларда жоғары тұрғандардың алдында жасырынып қалған, үлкен, тарқалмаған агрессиялары жиналған. Бұл табиғат заны, оған қарсы шығу мүмкін емес. жүктеу/скачать 1,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|