Өзін-өзі сақтау мінезқылығы

210 
-Аталық аралық агрессия, бір – бірін танымайтын аталықтардың арасындағы 
лезде пайда болатыны;
-
Жануарларға тән, қорқынышпен туындайтын агрессиясы, тығырыққа және торда 
қамалған, әдетте олардың қашуымен сипатталады;
-
Туғаннан кейін агрессия. Басқа агрессиялық түрлерінен айырмашылығы , оны 
әртүрлі түрдегі ынталалары туғызып, олардың көбі жануарға жағымсыз болып 
келеді; 
-
Аймағын қорғауы, тек белгілі аймақта ғана байқалатын, яғни жануар тұрақтанған 
және осы аймағын басқалардан қорғап жүруі;
-Аналық агрессиясы, оның балаларына қауіп төнген кезінде, аналық 
жағынан байқалатын агрессиясы;
-Құралды агрессиясы – сыртқы факторымен бекітілген реакциясы; 
-Жыныстыққа байланысты агрессиясы. Оның пайда болдыратын ынталары, 
жыныстық мінез – құлығына тән.
Агрессияның 
түрлері 
әртүрлі, оны жіктеуге тырсып көрейік. Жие агрессияның туындауының жіктелуі, 
төменде көрсетілгендей қарастырылады: 
Түраралық агрессиясы:
 
 
 
 
 
 
 
 
1) Жыртқыштардың құрбанына қатысты агрессиясы. Табығатта бір түрлері 
екіншісіне шарасыз тап беруі болып келеді. Екеуінің де қатынасы эволюциялық 
дамуы болып келед, яғни бірі екіншісінің дамуына әсерін тигізеді. Брақ, анықтап 
кету жөн, жыртқыштар ешқашан құрбанының популяциясын жоймайды, олардың 
арасында кейбір тепе – теңдік орналасады. Тура айтқандай, этологтар 
жыртқыштардың мінезқылығын агрессивті деп ойламайды (Лоренц, Дольник және 
т.б) немесе оны басқа агрессиялардан ерекшеленетін, агрессияның ерекше түрі деп 
қарастырады (Дьюсбери). "Қасқыр қоянды аулауы – бұл агрессия емес, ал 
аңшылық. Дәл солай аңшы үйрек атуы немесе балық аулауы, бұл агрессивті мінез 
– құлық емес. Себебі олар оған үйреншіктігін, қорқынышын, ашуын, 

211 
жепкөрініштігін білдірмейді ғой." (В. Дольник). А.К. Лоренц жазғаны бойынша: 
"Ішкі толқындары аңшы мен жауынгердің айдан анық. Арыстан енекені өлтірген 
кезде, осы енеке ода үлкен емес агрессияны тудырады, ал маған дәмді күркетауық 
секілді, мен оған осындай ләзәтпен де қараймын. Ішкі ынталары оның ашық 
байқалатын әрекеттерінен анықтауға болады. Егер ит қоянды қуып жүрсе – оның 
бейнесі қуанышты болады, дәл ол қожайынын қарсалғандай немесе жағымды 
бірдемені көргендей. Сондай – ақ арыстанның тұмысғынан да білуге болады, оның 
түрі ашулы емес екендігін. Ырылдауы, құлақтарын жинуы және басқа дай анық 
әрекеттері, төбелесетін мінез – құлығымен байланысты, оны аңшы жыртқыштарда 
байқауға болады, егерде тек олар қаруланған құрбанынан қорқып жатқанда, бірақ 
осы жерде ескерту түрінде ғана көрсетіледі. 
2) Шынайы агрессия сипаты, ол жыртқыштың құрбанына аңшылығы емес, 
керсінше құрбанның жыртқашқа кері шабуылы. Жыртқышқа кері шабуыл жасауы 
түрдің өзін сақтану мағынасына ие. Тіпті шабуыл жасаушы кішкентай болсада, ол 
шабуыл жасаушы нысанына сезімтал соққылар жасауы мүмкін. Әсіресе бұл 
тобырды жануарларға тән, олар бар тобырымен жыртқышқа шабуылдауы 
мүмкін(былай айтқанда мобинг). Осыған орай көп мысалдар келтіруге болады. 
Тұяқтылар тығыз сақына құрып, мүйіздерін алдыға шығарып балаларын қорғайды. 
Қошқар өгіздер осылай қасқырларға төтеп береді, енекелер осылай арыстаннан 
қорғанады. Ал біздің үй малдары мен шошқаларының инстинкті жалпы төтеп 
беруі қандарында нық орнатылған.  

жүктеу/скачать 1,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: