Лекция Молекулалық биология пәні Молекулалық биологияның даму тарихы Молекулалық биологияның зерттеу әдістері мен болашағы. Нуклеин қышқылдарының толық сипаттамасы
жүктеу/скачать 0,73 Mb. Pdf көрінісі
|
1-лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- 65- сурет Хромосомалық бұзылыстардың сәуле дозасына тәуелділігі (Ивановтан, 2003) Химиялық қосылыстардың мутагендік әсерлері
| (Ивановтан,2003)
Гендік мутациялардан бөлек хромосомалық бұзылыстар (аберрациялар) жиілігі доза квадратына пропорциональ болады және оның графигі S тәрізді болып келеді (65-сурет). Иондаушы сәулелер әсерлерінен пайда болған ДНҚ – ның көптеген бұзылыстары жасушаның түрліше генетикалық репаратциялаушы жүйелері арқылы жөнделеді. 12- 8- 4- 0 / / / / / 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 65- сурет Хромосомалық бұзылыстардың сәуле дозасына тәуелділігі (Ивановтан, 2003) Химиялық қосылыстардың мутагендік әсерлері Химиялық мутагенезді зерттеулер 1942 ж. Ш. Ауэрбах және Дж.Робсонның иприттің мықты мутагендік әсерінің болатындығын анықтағаннан кейін кең етек алып дами бастады. 1946 ж. И.Рапопорт этилениминнің және формальдегидтің мутагендік әсерлерін анықтады. Химиялық заттар гендік, хромосомалық және геномдық мутацияларды пайда етеді. Химиялық заттар ДНҚ молекуласының төмендегі бұзылыстарын пайда етеді: 1) Жақын орналасқан екі негіздердің өзара коваленттік тігілуі (қосылуы); 2) Азоттық негіздердің алифатикалық және ароматтық радикалдармен коваленттік байланысуы; 3) Азоттық негіздердің химиялық қайтақұрылулары: - Дезаминдену (аминсіздену); - Сақиналық құрылымның бұзылуы; - Толық эминациялануы (жойылуы). 4) Полинуклеотидтің қант – фосфат қаңқасының бұзылуы 5) Ең маңызды мутагендік қасиетке ие химиялық қосылыстарға – алкилденуші агенттер жатады. Олар алкил топтарын биологиялық макромолекулаларға жалғайды (66-сурет). N O CH 3 O NH N NH 2 N N N OR OR 66- сурет Алкилдеуші агентметилметансульфанаттың әсері. Гуаниннің 7 орны бойынша алкилденуі ( Ивановтан, 2003) Алкилдеуші агенттер өздерімен әрекеттесетін молекулаға метил (СН 3 ), этил (С 2 Н 5 ), пропил (С 2 Н 7 ) т.б. топтарын енгізеді. Алкилдену үдерісін, яғни алкил тобындағы сутек атомының алмастырылуын Х – Н → Х – R күйінде бейнелеуге болады. Алкилдеуші агенттерге бірнеше гетерогендік қосылыстар – этилениминдер, алкилалкансульфаттар, эпоксидтер, көпатомды спирттер және т.б. жатады. Сол сияқты, ДНҚ молекуласымен тікелей әрекеттесетін күкірттік және азоттық иприттер, β-пропиолактон, алкилалкансульфаттар, алкилнитрозоаминдер де алкилдеуші қослыстарғы жатады. Алкилдеуші агенттердің ДНҚ нуклеотидтеріне әсерлері аднинде (А), гуанинде (Г), бірінші, үшінші, жетінші орындардағы азоттың ( N1, N3, N7) цитозинде (Ц) бірінші, үшінші орындардағы азоттың N1, N3, тиминде (T) – N7 алкилденуі күйінде болады, яғни еркін азот- N алкилденеді. Алкилдену азоттық негіздердің қант – фосфат қаңқасымен байланысын әлсіретеді және пуриндердің (А,Г) түсіп қалуына алып келеді, яғни апуриндік учаскелер түзіледі. Қант – фосфат - ↓ - азоттық негіз Түсіп қалған пуриннің орнына басқа – бір негіз қыстырылып қосылуы мүмкін, ал бұл транзиция (ГЦ →АТ) типті мутацияға алып келеді. Сол сияқты, генетикалық репарация қателіктері АТ → ГЦ типті транзицияға, трансверсияға және транскрипциялану рамкасының жылжуы типті мутацияларға алып келуі әбден мүмкін. Алкилдеуші агенттер, сол сияқты, хромосомалардың үзілуіне алып келетін ДНҚ молекуласының тізбектерінің өзара тігілуін пайда етуі де мүмкін. Алкилдеуші агенттер ДНҚ және ақуыз молекулаларының көлденең тігілуіне де алып келеді. Ол екі түрлі жоба бойынша жүзеге асуы мүмкін: 1) ақуыздың бір ДНҚ молекуласымен тігілуі; 2) ақуыз көпірі арқылы ДНҚ –ның 2 молекуласының тігілуі (қосылуы). Органикалық молекулалардың тотығуы олардың құрамындағы сутек атомының (Н) жойылуына алып келеді, ал ол басқа молекуламен қосылып оны тотықсыздандырады. Мұндай тотығу – тотықсыздандыру типті мутагендерге азот қышқылы жатады. Оның әсері салдарынан негіздердің (А,Г,Ц) дезаминденуі (аминсізденуі) байқалады. Цитозиннің (Ц) дезаминденуі нәтижесінде ол урацилге (У) айналады. Ал урацил (У) гуанинге емес аденинмен (А) байланысады (ЦГ→АТ) (67-сурет). H О N –H HNO 2 ГЦ-АТ жүктеу/скачать 0,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|