Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

76 
 
алдыңда ҿзің кҿрсет. Балаңды да бетімен жіберме. Бесіктен белі шықпаған бҿбек кезінен жақсылыққа 
ҥйрет, жамандықтан жирент», «Бас мҥлгісе, аяқ сҥрінеді», «Ҽуелі, ҿзің ҥлгілі бол, ҧрпағың сонда ғана 
ҿнегелі тҽрбие алады. Ҽйтпесе, ертең опық жейсің» деп жан-жақты талдаған жҽне де отбасындағы ҽр 
мҥшенің  ҿзіндік  орнын  даралап,  ҥлкенді  аға,  кішіні  іні  деп  бір-біріне  деген  сыйласымдық  ҥлгісін 
дарыта  білген.  Осы  тҧрғыда  халық  отбасындағы  тҽрбиеге  ҽрбір  жанҧя  мҥшесінің  тҽрбиелік  міндетін 
дҽстҥрлі  тҥрде  қасиеттермен  қалыптастырған.  «Ҧяда  не  кҿрсе,  ҧшқанда  соны  іледі»,  «Ағасы  бардың 
жағасы бар», «Інісі бардың тынысы бар» деп айтқан. Отбасындағы тҽрбие жеке тҧлғалар тҽрбие ісінде  
отбасының  ҿзінің  орнына,  ҧлттық  тҽжірибеге  (халық  педагогикасына),  туыстық  қатынастарына, 
ҽлеуметтік  
Болашақта  гҥлденген  Қазақстанның  одан  ары  қарай  қарыштап  ҿркендеуінің  негізгі  тҧтқасы 
болатын  демократиялық  қоғамды  қҧратын  парасатты,  һҽм  бiлiмдi  тҧлғаларды  дайындауда  жастар 
арасында  ҧлттық  тҽлiм-тҽрбие    жҧмыстарын  ҧйымдастыру  аса  маңызды.  Озық  жетiстiктерге 
негiзделген  бiлiм  нҽрiмен  қатар,  ҧлттық  тҽрбие  қҧндылықтарын  бойына  сiңiрген  ҧрпақтар  ғана  ҧлт 
тағдырын  тереңiнен  таразылап,  болашағын  барынша  болжайтын  тҧлға  ретiнде  танылатыны  ақиқат. 
Қазақ  елі  –  салтқа,  дҽстҥрге,  ырым  мен  тыйым,  ҽдет-ғҧрыптарға  ҿте  бай  халық.  Халқымыз  олардың  
ҽрқайсысының  ҿзіндік  орны,  ерекшелігі  бар  екенін  ескере  отырып,  қажетіне  қарай  пайдаланған.  Ол 
бізді басқа халықтардан оқшаулап, айшықтап, ерекшелеп тҧратын халықтың жҥрегі, һҽм тамыр соғысы 
тҽрізді.  Ол  тоқтаса  халықтың  ҿмір  сҥруі  де  тоқтайтыны  белгілі.  Дҽуірлер  бойы  қалыптасып,  дамып, 
жаңару ҥстінде келе жатқан салт-дҽстҥр, ҽдет-ғҧрпымыздың кҿмескіленіп, қолданудан шыққан немесе 
шыққалы тҧрған, жаңадан енген тҧстарын ашу жҽне заманға сай қолданысқа енгізу жағын қарастыру – 
ҿте керек дҥние. Сол себепті, ғасырлар қойнауынан келе жатқан асыл қазынамызды тҽрбие ҥрдісінде 
дҧрыс  қолдана  білуде  осы  тҽріздес  тағылымы  мол  тҽрбиелік  оқу  қҧралдардың  кҿптеп  шығуы  кҿңіл 
қуантатын  жағдай.  Ҽсіресе,  қазіргі  жаһандану  дҽуірі  ҿрлеп  тҧрған  тҧста  елдігімізді  сақтап, 
мемлекеттігімізді  нығайту,  ҧлттығымызды  кҿркейту  ҥшін    дҽстҥрге бай  қазақ халқының жас  ҧрпаққа 
ҧлттық рухтағы тҽрбие беру мҽселесі қашан да ең басты орында тҧруға тиіс. Қазақи қасиеттеріміз бен 
салт-дҽстҥр,  ҽдет-ғҧрпымыз  арқылы  жастардың  жҥрегін  тербей  отырып,  ой-санасын  адамгершілікке, 
парасаттылыққа, адалдыққа, рухани  ізгі қасиеттерге баулып ҿсіруге бағыт-бағдар беретін осы кітаптың 
жоғары оқу орындарында тҽрбиелік орны ерекше болатыны даусыз.  
Жастар – Қазақстанның болашағы десек, яғни, бізді басқа халықтардан ерекшелейтін тектілігін, 
дарындылығын, дархандығын, қонақжайлығын ары қарай қалыптастыра отырып, жоғарыда талданған 
салт-дҽстҥр,  ҽдет-ғҧрыптар  арқылы  сол  қҧндылықтарды  қҧрметтеуге,  ҿз  ана  тілінің  мҽртебесін 
арттыруға,  тарихын  тереңнен  біліп,  дінін,  ділін  берік  ҧстануға  тҽрбиелеуде  жҽне  осы  тҽріздес 
халқымыздың  асыл  қазыналарын  сақтауға,  сонымен  бірге  қорғауға  ҥйретуді  біз  тек  сҽби,  мектеп 
кезінде  ғана  оқытып  қоймай,  ары  қарай  жоғары  оқу  орындарында  да  оқытуды  негізге  алуы  мақсат 
тҧтылған. Мҧндай қолға алынып отырған салт-дҽстҥр, ҽдет-ғҧрыптар арқылы тҽрбиелеу шараларының 
нҽтижесі  –  қоғамда  қазір  кең  етек  алатын  ҽр  тҥрлі  кінҽраттарға  тосқауыл  жасап,  дҿрекіліктер  мен 
қатыгездіктен тиылуға жҽне ҽдептіліктің бойға даруына ынталандыратын тиімді тҽсілі болмақ.  
Ата-баба мҧрасындағы салт-дҽстҥрдің қолданылу аясы мен пайда болу негізін, тҽрбиелік мҽнін 
білу жастарды ҿз елінің ҧлттық қадір қасиетін терең меңгеруге септігін тигізеді.  
Ҧлттық тҽрбиенің тҥп тҿркіні халық педагогикасымен байланысып жатқандықтан, ол халықтың 
рухани  ҽрекетінің  барлық  саласын  қамтиды.  «Қазіргі  қоғамның  жаңаруында  2030  бағытына  сҽйкес 
ҽрбір ҧрпақтың жеке тҧлға болып қалыптасуында ҧлттық тҽрбие шешуші фактор болуы заңдылық» [3. 
256  б.],  -  деп,  Елбасы  ҿз  жолдауында  нақтылағанындай,  қазіргі  заманның  жаһандану  сипатымен 
ҥйлестіре  адамның  ҧлттық  қасиетін  қалыптастырудың  ең  тиімді  мҥмкіндіктерін,  жолдарын  зерттеу, 
қарастыру ҿзекті мҽселелердің бірі.  Қоғам жаңарған сайын адам да жаңара тҥседі, оның мінез-қҧлқы 
да  жаңарып  отырады.  Ол  заңды  да.  Экономикалық  жҽне  ҽлеуметтік  табыстардың  тҥп  қазығы 
жаһандану  сипатындағы  моральдық  жҽне  мҽдениеттілік  сипатында  екендігі  тҥсінікті.  Білім  берумен 
қатар, қоғамға адал, арлы мҽдениеті мол адам тҽрбиелеу оқу орындарының міндеті. Осы жолда ҧлттық 
тҽрбиеге негіздеп, білім беру сипатының  жолдарын айқындап алғанымыз жҿн. Ҧлттық тҽрбиелік білім 
беру  ғасырлар  бойы  жалғасқан  мол  халықтық  мҧра  –  тҽлім-тҽрбие  негіздері  қайта  қаралып,  ғылыми 
сипатқа  ие  болу  деген  мақсатта  болуы  тиіс.  Оның  басты  тҥйіні  халық  ауыз  ҽдебиетінің  тҥрлері  мен 
аңыз-ҽңгімелерінде,  ертегілерінде,  батырлық  жырларда,  ғибраты  мол  би-шешендердің  нақыл  сҿздері 
мен  тҽрбиелік  ой-пікірлерінде  жатыр.    «Ҽрбір  ҧлттың  баласы  ҿз  ҧлтының  арасында  ҿз  ҧлты  ҥшін 
қызмет қылатын болғандықтан, тҽрбиеші баланы сол ҧлттың тҽрбиесімен тҽрбие қылуға міндетті» [4. 
56  б.],  -  деп,  кезінде  ғалым  М.Жҧмабаев  айтып  ҿткеніндей,  ҧлт  тҽрбиесін  білім  алушыға  дҧрыс 
деңгейде бере білсек, бҥгінде белең алып жатқан жастар арасындағы келеңсіз оқиғалардан арылуға жол 
салған болар едік. Дегенмен де, еліміз тҽуелсіздік алғаннан кейін қазақша оқытатын мектептер кҿптеп 
ашылып, жастарға сапалы білім мен саналы тҽрбие беру ісімен айналысу жағы дҧрыс жолға қойылуда. 
Шынайы білім ең алдымен ҧлттың игілігіне, одан ҽрі адамзаттың, жеке тҧлғаның игілігіне бағытталуы 
тиіс.  Ҧлттық  білімнің  ҿзектілігі  де  осында. Ҧлттық білім  беру  жҥйесінің  негізі  болып педагогикалық 

77 
 
дҽстҥр,  білім  беру  дҽстҥрі,  жҥздеген  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  біздің  бойымыздағы 
қҧндылықтарымыз  саналады.  Яғни,  нағыз  педагог  та,  педагогика  да  халықтың    ҿз  ішінде  жатыр. 
Сондықтан да, ҧлттық тҽрбиені білім алушы жастардың бойына сіңіру – біздің басты міндетіміз.  
Адамның  бойындағы қандай  да  қасиеттер, мейлі  жақсы,  мейлі  жаман  болсын ол  адамгершілік, 
білім-парасаты,  инабаттылық,  кісілік  мінез,  еңбек  дағдысы,  –  бҽрі-бҽрі  ҥлгі-ҿнегені  ҥйрену  арқылы 
жҧқпақ.  Оның  негізі  ҧлттық  тҽрбие  беруде.    Бҧрынырақта    баласын  тҽрбиелеу  мақсатында  адамның 
ҿмірі мағыналы болсын деп, ҧлы адамдардың қасына қосып қойып, солардың қасында жҥру арқылы, 
аталы  сҿздерін  тыңдап  ҿсу  арқылы  тҽлім-тҽрбие  ҥйренуге  ықпал  еткен.  Сондай  адамдардан  тҽрбие 
алған адамдардың біразы кейіннен халқымыздың біртуар азаматы болып ержетіп отырған. Кейін ел ісі 
де  осындай  жастардың  қолына  ҿтіп  отырған.  Жалпы  қазіргі  кездегі  мҽселе  халыққа,  яғни,  ҧрпаққа 
ҧлттық тҽрбиені қалай береміз, оны қалай ҧйымдастырса болады жҽне оған деген біздің зиялы қауым 
ҿкілдерінің ой-пікір, тҧжырымдамалары қандай? Міне, осы сияқты сҧрақтарға жауап іздеп кҿрелік.  
Алдымен, тҽрбие дегеніміз не? Тҽрбие – жеке адамдардың тҧлғалық қасиеттерін қалыптастыру 
ҥшін мақсатты тҥрде жҥргізілетін қоғамдық ҿмірдегі ең басты ҽрекет. Жеке тҧлғаны ҿмірге бейімдеп, 
жан-жақты  дамыта  даярлау  ҥшін  бҧл  қасиетті  ҽрекетке  жеке  адам,  ҧжым,  топ,  жалпы  ҽлеумет 
жауапкершілікпен қатысады. Тҽрбиеге  халық тҽжірибелері (халық педагогикасы), ҽдебиет, ҿнер, кино, 
радио,  теледидар,  табиғат  мҥмкіндіктері  пайдаланылады.  Тҽрбие  тҽжірибелерінің  негізгі  тірегі  – 
ҧлттық тҽрбие. Қазақ отбасында ҧлттық тҽрбие ана қҧрсағынан басталып, адамды ҿмір бойы жҽне оны 
ол  дҥниеге  шығарып  салумен  аяқталатын  ҽдет-ғҧрыптар  мен  салт-дҽстҥрлер  негізінде  жҥргізіліп,  іс-
ҽрекеттер  мен  қарым-қатынастар  арқылы  жҥзеге  асады.  Ҧлттық  тҽрбиені  оқыту  барысында  балаға 
берілетін  ҧлттық  психологияның  қҧрылымдық  элементтерінің  кҥрделі  ҽрі  маңыздыларының  бірі  – 
ҧлттық  мінез-қҧлық  болып  табылады.  Жастарға  халықтың  қоғамдық-ҿндірістік  тҽжірибесі  арқылы 
тарихи  тҧрғыда  қалыптасқан  ҽдеттердің  жиынтығы  мен  еліміздегі  басқа  халықтардың  да  ҧлттық 
мінезін мҽдениеті мен тҧрмысынан, ҽдет-ғҧрып, салт-дҽстҥрлерінен байқату арқылы оқытылады.  
Ҧлттық  сана-сезімді  жастарға  ҿз  ҧлтының  ҽлеуметтік  мҽнін  тҥсінуі,  ҧлтаралық  қатынастарда 
қандай жағдайға ие екендігін, жалпы адамзат дамуында қандай ҥлесі бар екендігін ҧғындыра отырып, 
ҽрі  ҿзге  халықтармен  бірдей  бостандықта  ҿмір  сҥруін  жҽне  т.б.  жағдайларды  жете  тҥсіндіру 
қарастырылады. Сонымен бірге, қазір жаһандану жағдайында жастардың мінезінде бҧзылу қаупі бар, 
олардың  бірсыпырасының  ҽрекеттері  ҧлттық  психологиядан  ауытқып  бара  жатқандары  байқалады. 
Сезім  адамның  тіршілік  қажетіне,  ҿзара  қарым-қатынасына  байланысты  тҥрлі  формада  кҿрінетінін 
сезіндіріп, оның тҥрлерін, ҧлттық сезімді, адамның бір-біріне деген сҥйіспеншілік сезімдерін жастарға 
кең тҥрде мағлҧмат бере отырып тҽрбиелеу қарастырылады.  
Кҿңіл-кҥй  адамның  барлық  толғаныс  тебіреністері  мен  ҽрекетіне  ҿң  беретін  біршама  ҧзақ 
эмоциялық  кҥй  екендігі  белгілі.  Жалпы, қазақ  халқына  тҽн  ҿзіндік кҿңіл-кҥйдің  қыр-сырларына жете 
тоқталып,  оның  басқа  халықтардан  ерекшелеп  тҧратын  қасиеттерін  ашып  кҿрсету  қарастырылады. 
Мҽселен, қуанышты, ашулы, жайбарақат кҿңіл-кҥйлері т.с.с.  
Жастардың  ҧлттық  жҽне  жалпыадамзаттық  қҧндылықтар  негізінде  тҧлғалық  дамуының  негізгі 
параметрлері  –  оның  жалпыадамзаттық  қҧндылықтарға  бағытталуы,  ізгілік,  зиялылық,  белсенділік, 
жеке басының намыс сезімі, ой-пікіріндегі тҽуелсіздігі т.б.  тҧлғалық кҽсіби сапаларды  тҥсіндірумен 
қатар, оның ҽлеуметтік деңгейі мен біліктілігін қалыптастыратын сапалардың мҽнін ашу.  
Ҽр  адамды  басқалардан  айқындап,  ерекшелеп  тҧратын  жеке  болмыс-бітімінен  бҿлек,  тҧлғалық 
ерекшеліктері  болады.  Ондай  ерекшеліктерге  сенім,  дҥниетаным,  мҧрат,  бейімділік,  қызығу,  тҥрткі, 
қабілет,  талғам,  кҿзқарас  тағы  басқа  қасиеттер  жатады.  Тҧлға  бойындағы  ҽр  тҥрлі  осы  тҽріздес 
ерекшеліктерге тоқталып, оның саналы да, тҽрбиелі азамат болудағы алар орны жайлы кеңінен ашып, 
мҽн-маңызын кҿрсету қарастырылған.   
Ҧлттық  ҿзіндік  сана  ҧлттық  дҥниетанымға  негізделеді.  Ал,  ҧлттық  дҥниетаным  дҧрыс  таным-
тҥсінік арқылы ҿріс жайып, ҧлттық дҽстҥр арқылы ҿз болмысын танытады. Ҿз ҧлтыңа деген қҧрметтің 
кҿрсеткіші  –  ҧлттық  сана-сезімнің  қалыптасу  деңгейіне  байланысты.  Жастарға  ҧлттық  сана  тҿмен 
болса,  халық  халықтық  қасиетінен  айрылып,  мылқау  тобырға  айналатынын  тҥсіндіре  отырып,  оның 
алдын алу жайы жҽне оны болдырмауға тҽрбиелеу кҿзделеді.  
Бҥгінгі  таңда  біздің  еліміздің  кҿркейіп,  ҿркениетті  елдердің  қатарына  қосылып,  халықаралық 
деңгейге шығуымыз ҥшін ҧлтжанды, отансҥйгіш ҧрпақ тҽрбиелеуіміз қажет. Басты міндетіміз – рухани 
жҽне  ҽлеуметтік,  адамгершілік  дҥниесі  бай,  жаңашыл,  шығармашылық  ойлау  қабілеті  мен  ҧлттық 
дҥниетанымдық  мҽдениеті  жетілген  зерделі  тҧлға  қалыптастыру.  Сондықтан  да,  Отанымыздың 
болашақ дамуына ҥлес қосатын ҧлтжандылыққа, отансҥйгіштікке тҽрбиелеу. Ҧлтжандылық дегеніміз – 
адамның  ҿзінің  араласқан  белгілі  бір  саяси,  мҽдени  жҽне  ҽлеуметтік  ортасына  –  Отанына  деген  аса 
терең  сезімі.  Ҧлтжандылыққа  тҽрбиелей  отырып,  жастардың  азаматтық  санасын  қалыптастыру, 
оқушылардың  саяси  білімдерін  жетілдіруге,  ҿз  азаматтық  қҧқықтары  мен  міндеттерін,  туған  жердің, 
ҿскен елдің табиғатын аялай білу сезімін қалыптастыра білуге тҽрбиелейміз.  

78 
 
Отансҥйгіштік  –  азаматтық  санамен  қалыптасатын  қасиет.  Жастардың  азаматтық  санасын 
біліммен қаруландыра отырып, аға ҧрпақтың қалдырған мҽдени-тҽлім мҧраларынан сусындаған, туған 
жері  мен  елінің  рухани-материалдық,  мҽдени  қҧндылықтарын  бойына  сіңіре  отырып,  ақыл  мен 
парасаттылығы жетілген, ҧлтжанды, саналы азаматты тҽрбиелеу жолға қойылады. 
Ҧлттық  рухты  ҥнемі  ҧлықтап  жҥретін  қазақтың  тҽлім-тҽрбиесінің  қайнар  кҿзі  тым  тереңнен 
басталады.   Ҧлттық  тҽрбие  алған ҧрпақтың  дені  сау,  ақылды, білімді, ҧлтжанды,  еңбекқор,  кішіпейіл 
болып  ҿседі.  Халықтың  ҿмірін,  рухын  жҽне  тілдерінен  тҧратын  ішкі  заңдары,  оның  ҧлттық  мінезін, 
болмысын  таныту  бҥгінгі  таңда  жастарымыздың  тҽрбиесіне  берер  пайдасы  мол.  Ҧлттық  тҽрбие 
берудегі негізгі тетіктерін айырып, білім беру ҥрдісіне ендіру жолын дҧрыстау – бҥгінгі кҥндегі елеулі 
мҽселелердің  бірі.  Ол  тетіктерге  біріншіден  –  мемлекетшілдік  нышандарды  дамыту,  оны  ҧлттық 
тҽрбиемен  ҧштастыру,  сҿйтіп,  алдымен  отаншылдық  рухын  ояту  керектігін  айта  кету  қажет.  Ҧлттың 
мҽңгілік болуы оның уақытқа бағынбайтындығында жҽне ҧлттың мҽңгілік болуы халқын, жерін, елін 
сҥйетін  азаматтарды  қалыптастырып,  тҽрбиелеуде  болмақ.  Сондықтан  да,  жаңа  ғасырды  жақсы 
қарқынмен  бастап  келе  жатқан  егеменді  еліміздің  болашағы  ҥшін  саналы  да,  ҧлтжанды  ҧрпақты 
тҽрбиелеудің  ҧлттық  сипатын  жандырып,  дамыту  жолында  ҧлттық  болмысты  қалыптастыру  жолын 
нақтылағанымыз  жҿн.  Ҿркениетке  қадам  басқан  тҧстағы  оның  алғышарттарының  бірі  ҧлттық  тҽлім-
тҽрбие мен сапалы білім беру болып табылады. Себебі, жастарға ҧлттық қҧндылықтар негізінде жан-
жақты  тҽрбие  беру  –  сол  ҿркениетке  жету  жолындағы  мҧратымыздың  кепілі.  Біз  –  жаңадан  аяғына 
тҧрып келе жатқан дамушы мемлекетпіз. Егер де, қазіргі жағдайымыз бен кҥш-қуатымызды білім-білік 
пен  рухы  биік  жастарды  отаншыл  етіп  тҽрбиелер  ҿнегелі  білім  беру  жолына  негіздегеніміз  жҿн.  Бҧл 
жайында  еліміздің  ертеңі  –    жастарымыздың  ҿмірден  ҿз  орнын  тауып,  қарым-қабілеттерін  шыңдап, 
ҽлеуетін  анықтап,  танытуына  барынша  жағдай  жасау  керек  екендігі  туралы  Елбасы  ҿзінің  халыққа 
жолдауында да ашық айтқан болатын. Мҧның ҿзі жастарды қоғамда белсенділігін арттыруға, олардың 
бойында  ҧлттық  сана  мен  отаншылдық  қасиеттердің  дамуына,  жеке  тҧлға  болып  қалыптасуы  ҥшін 
ашылған  ақ  жол  тҽрізді,  рухты  демеп  отыратынына  септігін  тигізбек.  Біз  жастарды  тҽрбиелегенде 
шынайы отаншылдарды тҽрбиелеуді естен шығармағанымыз жҿн, себебі, солар ғана еліне игілікті істер 
тындырып  ауқымды  ҥлес  қоса  алады.  Жалпы,  келешек  ҧрпақтың  қамын  бҥгін  ойлау  –  аға  ҧрпақ 
борышы. 
Егемендік алып, тҽуелсіз ел болған тҧста біз тҽрбие процесін ҧлттар мен халықтардың, тайпалар 
мен ҧлыстардың ғасырлар бойы қалыптасқан этностық белгі-қасиеттеріне, салт-санасына, дҽстҥрлеріне 
негіздеуге  ден  қойып,  халықтардың  ҿткен  тарихы  мен  салт-дҽстҥрлерін  жаңғыртып,  тҽлім-тҽрбиелік 
істерін  қазіргі  заман  талабына  сай  қайта  қҧруға  бет  бҧруымыз  –ҽлеуметтік  ҿмір  талабынан  туындап 
отырған  мҽселе.  Бҧлар  этнопедагогикалық  зерттеулерде  ҧлттық  тҽлім-тҽрбие  істерінің  мазмҧнын 
тереңдетіп,  объективті  тҥрде  шындықтың  бетін  ашып  кҿрсетеді.  Ал,  біз  қарастырып  отырған  ҧлттық 
тҽрбиелік білім беру – жаңа сипатта білім беру бағдарламасында зерттеліп келе жатқан ғылыми сала.  
Ҧлттық тҽрбиелік білім беру болашағымыздың рухани дамуын қамтамасыз етеді. Оның тарихи 
қырын қарастыру туралы мҽселенің қажеттілігі осы тҧрғыда айқындалады.  
Ҧлттық тҽрбиелік білім жас ҧрпақты ҽсемдікті игеруге, сҧлулықты сезініп, қастерлей білуге, оны 
ҿз  бойына  дарыта  білуге,  яғни,  эстетикалық  тҽрбие  бере  білуге,  ең  бастысы  рухани  даму  сипатына  
жетелейді. Ҧлттық тҽрбиелік білім беру арқылы, жас ҿскелең ҧрпақты халықтың тҧрмыс-салты, ҽдет-
ғҧрпымен  таныстырып,  адамның  ішкі  сезімін,  жан  дҥниесін  тҥсіне  білуге  бағыттауға  ҧмтыламыз. 
Жастардың айнала қоршаған ортадағы сҧлулыққа ерекше ҽсерленуін, кҿз алдында болып жатқан тҥрлі 
қҧбылыстар  мен  табиғат  сҧлулылығын  сезінуін,  тҥсінуін,  оны  бағалап,  танымдық,  қызығушылық 
кҿзқарастарын  қалыптастыруға  негіздейтін  –  осы  ҧлттық  тҽрбие.  Жас  ҧрпақты  елжандылыққа 
тҽрбиелейтін  тағылымды  тҽлім  –  ҧлттық  рухта  тҽрбиелеу  мен  оқыту.  Ҧлттық  рухта  білім  алған 
жеткіншек  ҧлттық  тҧлға  болып  қалыптасып  шығады.    Ҧлттық  білім  берудің  ҿзі  –  ҧлттық  қауіпсіздік 
пен  мҽдениеттің  қҧрамдас  бҿлігі.  Ал,  ҧлттық  білім  берудің  қҧндылығы  толығымен  саяси  кҥрес, 
қалыптасқан дҽстҥрлермен, ҽлеуметтік дамумен, отандық жҽне батыстық ғылымның бірігу дҽрежесінен 
кҿрініп,  анықталған.  Халқымыздың  сан  ғасырлардан  келе  жатқан  ҧлттық  мҧрасын  оқу-тҽрбие  ісімен 
сабақтастыра отырып тҽрбиелеу, ҧмыт қалған салт-дҽстҥр, ҧлттық ерекшелігімізді насихаттап, олардың 
бойына ҧлттық психологияны қалыптастыру – ҽрбір ҧстаздың міндеті.  
Ҧлттық  тҽрбиенің  ғылыми-теориялық  негіздерін  анықтау  ҥшін  оның  ҿзіндік  ерекшеліктерін 
ескеру  қажет.  Академик  Г.Н.Волковтың  анықтамасы  бойынша,  бҧл  ерекшеліктерге  мыналар  жатады: 
«Ҧлттық  тҽрбиенің  адам  баласының  дҥниеге  келген кҥнінен бастап  бірге  жасап  келуі  (қоғамды  қҧру, 
қоршаған  ортаны,  табиғатты,  ҿзіне  икемдеп  игеруде  еңбек  тҽрбиесінің  алғашқы  адамдар  ҿмірінде  де 
басты  рҿл  атқарады).  Тҽрбиенің  басқа  тҥрлерінің  кейін  тууы,  бҧл  –  халықтың  тҽрбие  жҿніндегі 
қағидаларының  ҿмірлік  тҽжірибеге  негізделген  эмпирикалық  білім  болып  келуі.  Оның  ҧлттар  мен 
ҧлыстардың  жазу  мҽдениеті  шықпай  тҧрған  кезінде  пайда  болып,  халық  арасында  ауызша  тарауы, 
сондықтан да оны шығарушы авторлардың аты-жҿні халық жадында сақталмай, бҥкіл халықтық мҧраға 
айналып  кетуі,  халықтың  ҧрпақ  тҽрбиелеудегі  озық  тҽжірибелері  мен  ой-тҥйіндері  сол  халықтың  ой-

79 
 
тілегімен,  арманымен  ҧштасып  келгендіктен,  озық  ҥлгілерінің  сақталып,  ал  тозығының  біртіндеп 
тҽрбие жҥйесінен шығып қалуы. Халық педагогикасы ҿнерге, еңбекке негізделгендіктен, ҥнемі жетілу, 
ҧшталу  ҥстінде  болуы;  сондай-ақ,  халық  педагогикасының  ғылыми  жҥйеге,  теорияға  емес,  жеке  бас 
тҽрбиесінің ҥлгілеріне жҽне оның нҽтижелеріне қарай қҧрылып, тҽрбие тҽжірибелерінің ғасырлар бойы 
жалғасып келуі, алған тҽрбие тҥрлерінің қоғамда бҿлінбей, тҧтас тҥрде берілуі» [5. 10 б.].  
Отбасынан алған тҽрбие балабақшадағы тҽрбиемен, одан мектеп тҽрбиесімен жалғасын табады. 
Мектеп  тҽрбиесінде  ҧлттық  тҽрбиеге,  мемлекеттік  тіл  мен  қоғамдық  ой-мақсаттарға  ерекше  кҿңіл 
бҿлінеді.  Мектепте  ақыл-ой,  дене,  адамгершілік  тҽрбиесіне,  еңбек  тҽрбиесіне,  экологиялық  тҽрбиеге, 
эстетикалық тҽрбиеге, отансҥйгіштік тҽрбиеге, халықаралық достық тҽрбиесіне кҿбірек кҿңіл бҿлініп, 
бҽрі  ҧлттық  тҽрбиемен  (халық  педагогикасымен)  байланысты  жҥргізіледі.  Қалай  тҽрбие  берсең  бала 
соған  қарай  бейімделіп,  сол  арнаға  тҥсіп  жҥре  береді.  Оны  кҿп  ерік-жігердің,  қажыр-қайраттың 
арқасында тҥзеуге тура келеді. Бҧл жҿнінде Абай да: «Егер закон қуаты қолымда болса, адам мінезін 
тҥзеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім», - деген болатын. 
«Қазақ  халқының  ҧлттық  тҽрбиесі  ешбір  руға,  ҧлтқа  бҿлмей,  жалпы  адами  тҽрбиенің  негізгі 
мақсаты  тҧрғысынан  жас  ҧрпақты  «атаның  ҧлы  ғана  болмай,  адамзаттың  ҧлы»  (Абай)  болуға 
тҽрбиелеу.  Адам  болған  соң,  оның  адамгершілігі  болу  қажет.  Сондықтан,  халық  адамгершілікке  жат 
қҧлықтар мен ҽдепсіз ҽрекеттерге қарсы аяусыз кҥреседі» [6.113 б.].  
Адам тҽрбиені, дҥниедегі бар қасиеттерді, мейлі ол жақсы болсын, жаман болсын дҥниеге келген 
отбасы – алтын бесігінен, білім алған алтын ҧя – мектебінен, ҿмір сҥріп отырған ортасынан алатыны 
белгілі.  Ҿйткені,  адам  қоғамнан,  қоғам  адамнан  тыс  ҿмір  сҥре  алмайды.    Ал,  қоғамда  адам  тҽрбиесі 
атамыздан  қалған  ҧлттық  тҽрбие  негізінде  ҥйлесе  берілгені  дҧрыс.  Қазақ  тарихында  адам  баласын 
соттау сынды ҥкім ешқашан болмаған. Сол кездегі «тентек» баласын халық ҿзіндік ҥкіммен ақылмен 
дҧрыс  жолға  қоя  білген  халық.  Ал,  бҥгінде  небір  жаза  тҥрлері  заң  жҥзінде  қарастырылғанымен, 
қылмыс тҥрлері азаяр емес. Себебі неде? Ҽрине, жаһандану кезеңінде даму ҥрдісі дҧрыс сипатта болуы 
қажет. Сол ҥшін де, білім мен ғылым тҥрлері даму ҥстінде. Бірақ неге бҥгінде жастардың азғындауы 
ҿсу  ҥстінде.  Бҧрынғы  атамыз  қазақтың  тҽрбие  ҥлгісіннің  сыры  неде  деген  сҧрақ  кҿкейге  ҧялайды. 
Қазақ ҧл мен қыз тҽрбиесіне ерекше кҿңіл бҿліп, «Қызға қырық ҥйден тыйым» деп, бала тҽрбиесіне бір 
отбасы емес, барлық ауыл болып кҿңіл бҿлген. Сол себепті де тҽрбие жайттары дҧрыс қалыпта болған. 
Міне, сол бабаларымыздың ҧлттық тҽрбиесін отбасы тҽрбиесі мен білім ошақтарында жалғасын тауып 
оқыта білсек, жастарымыздың ертеңіне деген сенім дҧрыс жолда болары анық. Бҥгінгі білім алушы жас 
–  ертеңгі  ана  немесе  ҽке.  Ол  алған  ҧлттық  тҽрбиелік  білімін  ҿз  санасында  қалдырып  қана  қоймай, 
отбасында балаларға қҧйып елітер болса, егеменді еліміздің жарқын болашағы айқын.  

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: