Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

113 
 
ҼОЖ 372.551. 
 
12 ЖЫЛДЫҚ МЕКТЕПТЕ КӚРНЕКІЛІК ҦСТАНЫМДЫ ЖҤЗЕГЕ АСЫРУ 
ӘДІСТЕМЕСІ 
 
Бҥркіт Ә.Қ., Ордабай Б. С., Бегалиев Д., Таш К., Киізбаев А. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Ордабасы аудандық Бадам елді мекені, 
С.Мҧқанов атындағы жалпы орта мектебі, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В  этой  статье  расматриваются  реализация  принципа    наглядности  в  учебном  процессе.  А  Также 
методика применения принципа наглядности. 
Summary 
The method of  realization principle of visual  aids with using of computer technology and the educational 
technology  in  teaching    of  mathematics  in  comprehensive  scholls  of  Republic  of  Kazakstan  in  considered  in  this 
article. 
 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ҽ.Назарбаев  «Қазақстан-2050»  стратегиялық 
бағдарламасында  «Еліміздің  білімберу  жҥйесінің  дамуы  –  жаңа  ақпараттық  технологиялар  мен 
компьютерлердің  қолданылу  деңгейіне,  шығармашыл  білімнің  қалыптастырылатындығына,  оның 
ҽлеуеттік мҥмкіндігінің кҥшеюіне байланысты» деп атап кҿрсетті. Сондай-ақ ҥстіміздегі жылдың ақпан 
айындағы  дҽстҥрлі  халыққа  Жолдауында:  «Білім  беру  жҥйесін  ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялармен  жабдықтау  қажет»  делінген  болатын.  Осыған  орай  Қазақстан  Республикасының 
білім  жҽне  ғылыми  министрлігі  тарапынан  қазақстандық  мектептер  компьютер,  интербелсенді  тақта, 
мультимедиялық кабиенттермен толықтай жабдықталды [1]. 
Жоғарыда  аталған  міндеттердің  іске  асырылуы  мектептегі  оқу  ҥдерісіне  компьютерлік 
технология  қҧралдарын  тиімді  қолдана  отырып,  оқушыларға  сапалы  білім  беру  ҥшін  кҿрнекілік 
принципті жҥзеге асыру қажеттігі туындайды. Негізгі мектептің математика пҽні бойынша мемлекеттік 
жалпыға  міндетті  стандартында  бҧл  пҽннің  саласында  онымен  іргелес  ҿзге  де  ғылым 
салаларындағыдай  жаңа  білім  кҿлемі  жедел  қарқынмен  дамып,  отырғаны  айтылып,  осы  нормативтік 
қҧжаттың  мақсат-міндеттерін  анықтауда  ескерілген  қоғамдық  ҿзгерістің  бірінде  былай  делінген: 
«...Қоғамның жоғары деңгейде ақпараттандырылуы, компьютерлік технология қҧралдарының кеңінен 
қолданылуы математиканы оқыту барысында оқушылардың алгоритмдік мҽдениетін арттыруды талап 
етеді».  
Бҧл мҽселені шешудегі басты міндет негізгі мектепке, ҽсіресе, математиканы оқытуға жҥктеледі. 
Сонымен,  негізгі  мектептің  5,6  –  сынып  математика  пҽндерін  оқытуда  кҿрнекілік  принципті  жҥзеге 
асырудың мҽселелеріне тоқталайық.  
Кҿрнекілік  адамның  заттар  немесе  қҧбылыс  жайлы  ақпараттың  берілуі  мен  оны  қабылдауды 
оңайлату  қажеттілігінің  туындауымен  бір  мезгілде  пайда  болды.  Оның  куҽсі  бізге  ертеден  жеткен 
жартастағы суреттер болып табылады. Кҿрнекілік – оқыту, жазу ҿнері пайда болғанға дейін туындаса 
керек. Ежелгі Египет, Рим, Грек елінде ол кеңінен қолданысқа ие болған. 
Ақпаратты  ауызша  жҽне  жазбаша  сҿйлеу  тілі  арқылы  жеткізудің  жетілуі,  сонымен  бірге 
абстрактілік ойлаудың дамуы,  кҿрнекі оқыту ҽдісінің кең тарауына ықпал етті.  
Оқытудағы  кҿрнекілік  принципінің  мҽні  туралы  Ж.Б.Қоянбаев,  Р.М.Қоянбаев  былай  дейді: 
«Оқыту  ҥдерісінде  сҿз  бен  іс,  теория  мен  практика  ҿзара  байланысты  болады.  Ҽртҥрлі  кҿрнекілікті 
қолданудың  нҽтижесінде  сабақ  ҽрі  тҥсінікті,  ҽрі  қызықты  болып  ҿтеді.  Мысалы,  жоғары  сыныптарда 
сабақты  демонстрациялап  ҿткізу  ҿте  тиімді  жҽне  нҽтижелі  болады.  Кҿрнекілік  абстракты  ҧғымды 
игеруге  ҽсер  етеді.  Сонымен,  кҿрнекілік  принципінің  оқыту  материалдарын,  ҽсіресе,  теориялық 
ережелерді терең оқуда, берік есте сақтауда алатын орыны ерекше». 
Д. Рахымбек [2] былай дейді: Оқушылардың оқу материалын  қабылдау - талдау  жҽне жалпылау 
ҥдерісінің    мҽнінен    туындады.  Оқу  барысының    ҽр    тҥрлі    кезеңдерінде    кҿрнекілік    тҥрліше 
функциялар    орындайды.  Математиканы    оқыту    практикасы    бҧл    принципті  жҥзеге    асыруға 
бағытталған    арнайы    қҧрал-  жабдықтар    жасауды    қажет    етеді    (кестелер,    оқу    диафильмдері, 
кинофильмдер,  теледидар,  микрокалькуляторлар   т. б.). 
Я.А.Коменскийді  (1592-1670)  «Дидактиканың  алтын  ережесі»  деп  аталатын  кҿрнекі  оқыту 
принципінің негізін қалады. Ол кҿрнекілікті адамның ҽртҥрлі сезім мҥшелері кҿмегімен қабылдайтын 
обьекті немесе қҧбылыс  жайлы сенімді ақпаратты  алуға  мҥмкін болатын компонент  ретінде  тҥсінеді, 
«...барлығын тек сезімдік қабылдаулармен, атап айтар болсақ: кҿруді - кҿру сезімдерімен, естуді - есту 
мҥшелерімен, иісті - иіс сезу мҥшелерімен, дҽмді - дҽм сезу мҥшелерімен, жанасуды – сипау арқылы 

114 
 
сезінуге  болады. Егер қандай да затты бірнеше сезім мҥшелерімен қабылдауға болатын болса, онда ол 
бірден бірнеше сезімдік қабылдауларды қамтиды». 
Чех  педагогы  табиғаттағы  заттарды  тікелей  қабылдау  арқылы  ҥйренуден  бастауды,  ал  егер 
мҧндай зат (қҧбылыс) болмаса, онда оны оның кескінімен немесе кҿшірмесімен алмастыруды ҧсынды. 
Я.А.Коменский адам білімді ҿзіндік бақылау жасау жолымен алуы тиіс деп ҥйретеді. 
Я.А.Коменский  кҿрнекілік  мҽселесіндегі  негізгі  орынға  кҿру  қабілетін  қойды.  Оның 
«Суреттердегі сезімтал заттар ҽлемі» оқулығы кҿрнекілік принципі негізінде жазылған алғашқы кітап 
болды (оны тілді оқытуда ҧзақ пайдаланды). 
Осылайша,  Я.А.Коменский  кҿрнекілікті  сезімдік  таныммен  байланыстырса,  ал  бақылауды  кез-
келген білімді алудың негізі деп есептеді. 
Қ.Жарықбаев: «Байқау дегеніміз – белгілі мақсат пен обьектіні ҽдейілеп қабылдау. Байқау ҥшін 
белсенді  ой  жҥгірту,  арнайы  зейін  қою,  байқау  нҽтижесін  сҿзбен  айтып отыру  ерекше  маңыз  алады» 
деді [3].  
И.Г.Песталоцци  (1746-1827)  бақылауды  абстрактілік  ойлауды  дамыту  ҥшін  алғашқы  қадам деп 
есептеді.  Ол  кҿрнекіллікке  едҽуір  терең  негіздеу  берді.  Ол  кез  келген  танымның  абсолюттік  негізі 
ретіндегі кҿрнекілік  принципін енгізді. 
И.Г.Песталоцци  сезім  мҥшелерінің  қоршаған  ҽлемді  тікелей  қабылдауы  жайлы  айта  отырып: 
«...сезімдік қабылдау адамдық танымның жалғыз негізі болып табылады. Бҧдан кейінгі келетіндердің 
барлығы  да  осы  сезімдік  қабылдаудың  қарапайым  нҽтижесі  немесе  абстракциясы»  деп  жазады.  Ол 
кҿрнекілік балалардың ақыл-ой қабілетін арттырып, сҿйлеу қабілетін дамытудың  қҧралы деп ҧйғарды. 
Оның пікірі бойынша, бақылау  ҥш сатыны қамтиды: бала алдында қанша зат бар; олардың формалары 
қандай; бҧл заттар қалай аталады. 
И.Г.Песталоццидің  пікірі  бойынша,  кҿрнекі  оқыту  мҽні  оқушының  ойлау  мен  сҿйлеу  қабілетін  
дамытуға кҿмектесіп, бҿліктен бҥтінге біртіндеп кҿшуге мҥмкіндік беретіндігінде  болып табылады. 
Неміс  педагогтары  И.Ф.Гербарт  (1776-1841)  [16],  А.Дистервег  (1790-  1886),    Я.А.Коменский 
білімін  дамыта  отырып,  кҿрнекі  оқыту  ҽдістемесін  мҧғалімнің  сабақта  пайдалануының  талаптарын 
жасады:  
•  затты    ҿте  ҧзақ  демонстрациялауға  болмайды,  бір  затты  демонстрациялай  беру  оқушыны 
жалықтырады; 
 •  сабақта кҿрнекіліктің  сан  алуан  тҥрлері қолданылуы тиіс; 
• мҧғалім кҿрнекі қҧралды пайдалана отырып, қабылдау механизмі, кҿрнекі қҧралдарды пайдаланудың 
тҧтастығы, бірізділігі мен ҽдістемесі жайлы мҽселелерді есте ҧстауы шарт;  
•  жақыннан  алысқа,  жеңілден  салмақтылығына,  қарапайымнан  кҥрделіге  біртіндеп  сатылай 
шығармашылықпен оқуға ҿту керек.  
И.Ф.Гербарт    қандай  да  бір  объекті  мен  қҧбылысты  тікелей  қабылдау  мен  зерттеу  алдында 
оқушылар бақылайтын затпен танысып, оны айқындаудың  қажеттілігін кҿрсету керек деп есептейді.  
Неміс педагогы Ф.Фребель (1782-1852) кҿрнекілікті жетілу мен белсенділік ретінде қарастырды. 
Кҿрнекі қҧралдар кҿмегімен жетілу арқылы тҥсініктер мен ҧғымдар қалыптасады.  «Бала пісіп жетілгісі 
келсе, мҧны ол ҿз қолымен жасасын». Фребель еңбегі оның кҿрнекі оқытудағы шығармашылық  жҽне 
белсенділік компоненттеріне ерекше орын беруінде болып тҧр. Сол заманғы барлық педагогтар сияқты 
кҿрнекі  оқыту  жайлы  айта  отырып,  қоршаған  ортаны  сезім  мҥшелерімен  тікелей  қабылдау  деген 
кҿзқараста  болған  ол,  кҿрнекі  оқыту  ҽдістемесін  жасағанымен,  бірақ  кҿрнекі  оқытуды,  мақсат 
категориялар мен шығармашылықтың ҿзара байланысы жайлы мҽселе ашық тҥрде қойылған жоқ. 
К.Д.Ушинский  кҿрнекілікті  оқыту  ҥдерісінде  мҧғалім  жетекшілігімен  немесе  ҿзіндік  бақылау 
нҽтижесінде  қабылданатындығына    тҽуелсіз  тҥрде  баланың  тікелей  қабылдауымен  нақты  бейнеде 
тҧрғызылған ілім ретінде анықтады. Кҿрнекіліктің ең ерекше де маңызды тҥрлерінің бірі деп ол ҽсерлі 
жҽне бейнелі сҿйлеуді есептеді. Оқыту ҥдерісінде мҧғалім ҿз ҽңгімесін «біріншіден, оқылғандарды еске 
тҥсіріп қана емес, сонымен бірге оны тікелей жетілдірумен толықтыра отырып, балаларға оны кҿрсетуі 
тиіс; екіншіден, сҧрақтарды сан алуан етіп жҽне ҽсерлі ете отырып, кҿрнекілікті кҿрсетуі тиіс».  
К.Д.Ушинский    ҥшін  кҿрнекілік  -  оқытудың  ҽдістері  мен  тҽсілдерінде  міндетті  тҥрде  қатысып 
отыратын оқытудағы маңызды дидактикалық принцип. 
Педагогикада кҿрнекіліктің табиғи, кескіндік (фотосуреттер, оқу картиналары)   жҽне кескіндік 
(графиктер,  сызбалар,  диаграммалар)  деп  аталатын  ҥш  тҥрін  қарастырады.  Кҿрнекіліктің  ҽр  тҥрінің 
ҿзіне  тҽн  атқаратын  функциялары  бар.  Кҿрнекілік  тҥрлері:  табиғи  кҿрнекілікке  коллекциядағы 
кептірілген  ҿсімдіктер,  жануарлар  мен  қҧстардың  тҧлыбы,  минералдар  жҽне  т.б.  жатады.  Кескіндік 
кҿрнекілікке  карталар,  картограммалар,  схемалар,  диаграммалар,  кестелер  жатады.  Мысалы  кестенің 
бірнеше тҥрлері бар. Олар: хронологиялық, синхрондық, тақырыптық, графикалық кестелер. Экранды-
динамикалық  кҿрнекілік  қоршаған  дҥниеніні  бейнелейді.  Олар:  диапозитивтер,  диафильмдер, 
эпипроекциялар,  оқу  киносы,  оқу  теледидары.  Дыбысты  техникалық  кҿрнекілікке  грампластинкалар, 

115 
 
магнитофильмдер,  радиоқабылдағыштар  жатады.  Кҿрнекі  қҧралдар  оқу  материалдарын,  ҽсіресе, 
теориялық ережелерді есте жақсы сақтау жҽне жеңіл тҥсіну ҥшін қолданылады. 
К.Д.Ушинский  баланы  тек  кҿрнекі  оқытуды  логикамен  ҧштастырғанда  оқушының  кҿрнекі 
ойлауын  тҽрбиелеу  қҧралы  болып  табылады  деп  ҧйғарды.  Кҿрнекі  оқыту  «ақылдың  дамуына»  жол 
ашады.  Сонымен,  К.Д.Ушинский  нақтыдан  абстрактіге,  ҽрекеттен  (практикадан)  теориялық 
жалпылауға  ҿтуге  шақырады.  Ол  кҿрнекі  оқытудың  мҽнін  терең  тҥсінеді:  ол  ақыл-ой  қабілетінің 
дамуына,  материалдың  мазмҧндалу  мҥмкіндігіне,  оқу  жҧмысындағы  белсенділік  пен  даралануға, 
материалды эмоциялық қабылдауға, алынған білімді жҥйелендіруге жол ашады. 
Орыс  педагогы  Н.Ф  Бунаков  (1837-1904)  кҿрнекілікті  оқудың  шынайы  ҿмірмен  байланыс 
қҧралы,  ҿмірлік  қажетті  білімді  алу  қҧралы  деп  есептеп,  кҿрнекілік  тҥсінігін  шығармашылық 
элементтермен байланыстырды. 
М.Жҧмабаев: «Бір затпен танысқанда сыртқы сезімдердің кҿбі қатынасса, ол зат ҧмытылмайды. 
Балаға  бір  нҽрсені  білдіру  керек  болғанда  осы  жолды  ҧстау  керек.  Яғни  мҥмкін  болғанша  баланың 
сыртқы сезімдерінің кҿбін қатынастыру керек. Мысалы, бір заттың тҥрін де кҿрсет, дыбысын да естірт, 
ҧстатып  та  кҿр,  иіскет,  дҽмін  татқыз,  сыйпат,  суретін  салғыз  Баланың  жаратылысының  ҿзі  осыны 
тілейді. Бала ҿзінің кҿрген нҽрсесін ҧстағысы келеді, естіген нҽрсені кҿргісі келеді. Ҧстаған нҽрсесінің 
дҽмін татқысы келеді. Осы жолды ҧстағанда баланың білімі берік болады. Мысалы, дҧрыс жазуы ҥшін 
қҧр ережелерді білуі жетпейді. Қолдың, кҿздің, қҧлақтың ҽдеттенуі шарт». 
Ғалым-педагогтар кҿрнекі оқытуды сезім мҥшелеріне ҽсер ететін, нақты қабылданатын объекті 
немесе  қҧбылыстармен  байланыстырды;  олар  кҿрнекі  оқыту  мҽселесін  кҿтерді;  кҿрнекі  оқыту  мҽнін 
негіздеді; оның мектепте қолданылу ҽдістемесін жасап, ҽрекеттің кҿрнекі оқытумен байланысы жайлы 
мҽселе қойды. 
Дегенмен,  олар  кҿрнекілік  қасиеті  тек  нақтыға  ғана  тҽн  деп,  ал  абстрактілік  ҧғымын 
кҿрнекілікпен  байланыстыруға  болмайды  деп  есептеді.  Кҿрнекілік  принципін  қолдану  ҽдістемесі 
негізінен  бастауыш  мектепке,  ана  тілі  сабақтарына  қатысы  болып,  кҿрнекі  оқытудың  компоненттік 
қҧрамы анықталған жоқ.  
Қазіргі  уақытта  психологиялық-педагогикалық  жҽне  ҽдістемелік    ҽдебиеттерде  кҿрнекілік, 
кҿрнекі оқыту, кҿрнекілік тҥрлері, кҿрнекілік қҧралдары жіктемесінің сан-алуан жолдары келтіріледі. 
Ғылыми  ҽдебиеттер  мен  мектеп  практикасында  «кҿрнекілік»  сҿзі  ҥш  мағынада  қолданылады. 
Біріншіден,  ол  кейбір  обьектілер  (кҿрнекі  қҧралдарды),  екіншіден,  кейбір  қасиеттерін,  ҥшіншіден, 
адамның  белгілі  бір  іс-ҽрекетін  (кҿрнекілік  қҧралдарын  қабылдау,  оларды  пайдалануды)  білдіреді. 
Терминнің кҿпмҽнділігіне байланысты оның ҽр тҥрлі анықтамалары бар. 
Психологиялық  зерттеулер  (Н.А.Менчинская,  П.А.Гальперин,  Т.В.Кудрявцев,  Л.В.Занков  жҽне 
басқалар)  кҿрнекілікті  «абстрактілік  деңгейде  жҽне  практикалық  іс-ҽрекет  ҥдерісінде  қарастырады.    
З.И.Калмыкованың  пікірінше,  кҿрнекілік  практикалық  іс-ҽрекеттерімен  ғана  байланысты  емес, 
сонымен  бірге  оқушылардың  заттармен,  оларды  алмастыратындармен  (сызбалармен,    кескін,  график 
жҽне суреттермен) іс-ҽрекет орындауына тҽуелді.  
З.И.Калмыкова  кҿрнекіліктің  практикалық  формасына  бақылауға  мҥмкін  болатын  қҧралдармен 
бірге, сондай-ақ ойлау экспериментін де жатқызады.  
Сонымен,  кҿрнекі  оқыту  ҧғымы  объектімен  немесе  оны  алмастырушы  затпен  тікелей 
практикалық іс-ҽрекет, сондай-ақ ойлау іс-ҽрекетімен тікелей байланысты. 
Ғалымдардың  екінші  тобы  кҿрнекілік  ҧғымын  бейне  ҧғымымен  байланыстырады.  Оқытудағы 
кҿрнекілік  объективті  шындықтың    тікелей  қабылдау  кезінде  пайда  болатын  сезімдік-кҿрнекілік 
бейнелерді пайдалану, жҽне жеткен жетістік нҽтижесі таным-білім ретінде тҥсіндіреді. 
Л.Н.Нуритдинов бейнелерді екі тҥрге бҿледі. Бірінші топқа шынайы объектілер тікелей кҿрініс 
беретін  сезімдік  кҿрнекі  бейнелер  кіреді.  Екінші  топқа  абстрактілік  формада  кҿрініс  беретін 
рационалды  бейнелерді  жатқызды.  Бейне  мен  кҿрнекілік  тҥсініктері  тығыз  байланысты,  ол 
кҿрнекіліктің  сезімдік  жҽне  рационалдық  екі  сатысын  бҿліп  кҿрсетеді.  «Рационалдық  кҿрнекілік  - 
теориялық  ҧғымның  сезімдік  нақты  формада  кҿрсететін  дидактикалық  қҧрал;  осы  қҧрал  кҿмегімен 
оқушылардың  шығармашылық  белсенділігін,  логикалық  ойлауын  дамытып,  танымдық    іс-ҽрекет 
дағдыларын қалыптастырады, шығармашылық, ғылыми-дҥниетанымдық ҧғымдарды игереді». 
Л.Н.Нуритдинов  оқытудағы  кҿрнекіліктің,  кҿрнекі  оқыту  ҧғымының  нақты  анықтамасын 
бермегенімен, зерттелуші қҧбылыс жайлы сезімдік елестету қажеттігін  бҿліп кҿрсетті.  
Л.М.Фридман  кҿрнекілікті  қабылдау,  есте  сақтау,  ойлау  мен  қоршаған  орта  обьектілерін  тану 
кезіндегі психикалық бейнелердің ерекше қасиеті деп есептейді. Бірақ кез келген бейне кҿрнекі емес. 
Психикалық  бейнедегі  кҿрнекілік  дҽрежесі  обьектінің  қаншалықты  тҥсінікті  де,  таныс  екендігіне, 
адамның  жеке  ерекшеліктеріне  тҽуелді.  Кҿрнекі  бейнені  жасаудың  сыртқы  шарты  болып  белсенді 
танымдық  ҽрекет  танылды.  Обьектіні  енжар  тҥрде  бақылау  оның  кҿрнекі  бейнесі  жасалуына  алып 
келмейді.  Л.М.Фридман  кҿрнекілікті  -  бҧл  тҥсіну  мен  белсенділік  деп  тҧжырымдайды.  Ол  «кҿрнекі 
оқыту» терминін пайдаланбайды.  

116 
 
Шабажанова    С.  Қ.    балалардың    ойлауы    табиғатынан    екі    тҥрлі    болып    келетінін    мҧғалім 
қашанда  білуі  керек.  Бірі ― кҿрнекі   қҧралдарға  сҥйене  отыру  арқылы   қабылдаса,  екіншісі ― 
ауызша  тезірек  қабылдайды  Мҧндай  балаларды  анықтау  оңай   емес.  Баланың   жасы   кіші болған 
сайын   олардың   ойлауы  кҿбінесе,  кҿрнекі   қҧралдарға  негізделеді,  ойлауы  кҿрнекі- бейнелілік 
жҽне    ауызша-логикалық    болып    келеді.    Олардың      айырмашылықтары    жасҿспірім    кезде    ғана 
анықталады.  Таза  тҥрі  сирек  кездеседі  Кҿбінесе  аралас  тҥрі  кездеседі. Сонымен, кҿрнекілік тҥсінігі 
бастапқымен  салыстырғанда  едҽуір  ҿзгерді.  Қазір  кҿрнекілік  тек  нақты  ғана  емес,  сонымен  бірге 
абстрактілік  деңгей  мен  іс-ҽрекет  ҥдерісінде  қарастырылады.  Дегенмен  кҿрнекілік  ҧғымына  бірдей 
кҿзқарас жоқ, кҿрнекі оқытудың анықтамасы берілмеген, оны қҧраушы компоненттердің сипаттамасы 
толық ашылмаған,  ҽрі математикадағы кҿрнекі оқыту ерекшелігі жеткіліксіз тҥрде зерттелген.  
Қазақ  ҧлттық  энциклопедиясын  редакциясын  басқарған  Б.Аяған:    «Кҿрнекілік  ақпараттың, 
дҽрістің,  ҥгіт-насихаттың, жарнаманың   танымдылығы  мен  пҽрменділігін  арттыру   жолы, оқытуда 
заттар  мен   қҧбылыстардың  ҽрқайсысының  ҿзіне  тҽн  жаратылыс  бітімін,   сыр-сипаттарын  сезім 
мҥшелері  арқылы  байқау,  қабылдауға  баулиды.  Адам  қоршаған  ортаны,  дҥниені,  қҧбылыстарды 
бес сезім  мҥшесі  арқылы  тҥсінеді. Оның  ішінде  ақпаратты  ең  кҿп  қабылдайтын  сезім  мҥшесі – 
кҿру    тҥйсігі.    Адам    шынында  терең  таңбаланатыны    да    осы    кҿру    тҥйсігі    арқылы    қабылдаған 
ақпарлар.  Бірақ,    тҥйсік    ҿздігінен      қҧбылыстардың      ішкі    байланысын,  олардың    заңдылығын 
бейнелей      алмайды.    Қҧбылыстардың      мҽнін    адам    санасында    ойлау,    пайымдау    қабілеті    ғана 
бейнелейді. Кҿрнекіліктің нҽтижесінде қоршаған  ҿмір  қҧбылысын  жҽне  заттарды   салыстыра  ойлап, 
пайымға  салып  қабылдау  арқылы   оқушылардың  мҽселені   тҥсіну  дҽрежесі  артады,  сана-сезімі 
қалыптасады.  Сонымен  бірге,  қабылданған   ақпарлар  оның  міндеттеріне  байланысты  талданып, 
қорытылады.  Кҿрнекілік    қҧралдары    оқушыларға    бейнелі    тҥсінік    беру    ҥшін    ғана    емес, 
оқушылардың  ҧғымын  қалыптастырумен  бірге,  абстрактілі  байланыстар  мен  тҽуелділікті  тҥсіндіру 
ҥшін  қолданылады.  
К.З.Халықованың еңбегінде кҿрнекілікті  информатиканы  оқытудың  ажырамайтын  бҿлігі деп 
айта келе, ол информатика курсының  мазмҧнындағы  ақпарат ҧғымының ҽртҥрлі сипаттала берілуімен  
тҥсіндіріледі.  
Г.Т.Жақыпбекова  былай  дейді:  «Кҿрнекілік  принцип    мҧғалімнің    оқыту  ҥдерісіне  есту-кҿру 
(аудио  -  визуалды)  техникалық    қҧралдарды,  кітаптар,  карталар,  кестелер  секілді  ҽртҥрлі 
кҿрнекіліктерді, оқу  қҧралдарын  пайдалануынан  кҿрініс  табады.  
Мектепте  кҿрнекіліктің  бірнеше  тҥрі  қолданылады.  Мысалы, кҿрнекілік  оқушыларды  ҿмірде 
бар  объектілермен  таныстыруды  кҿздейді.  Кҿлемдік  кҿрнекілік  ақиқат  дҥниенің  кҿлемдік бейнесін 
беру    мақсатында    қолданылады.    Оған    фото-суреттер,    диапозитив,    дыбыссыз    кино,    т.б.  жатады. 
Дыбыстық  кҿрнекіліктер - дыбыстық   бейнелер,  шығармалардан ҥзінді оқу,  дауысты таспаға  жазу, 
магнитофонды    пайдалану,    т.б.    қамтамасыз    етеді.  Кескіндік    жҽне  графикалық    кҿрнекіліктер 
абстрактылы      ойлауды    дамытуды  мақсат    етеді.  Мҧндай  кҿрнекіліктер  болмысты  символ  тҥрінде 
сипаттайды.   Мысалы  жоспарлар, карталар, схемалар,  диаграммалар,  т.б. Суреттерді анимациялау, 
тҥр-тҥсін  ҿзгерту, оған  дыбыстар  қосу  мҥмкіндігі   кҿрнекілік  принципті  жҥзеге асырылуы   болып 
табылады. 
Кҿрнекілік  принципінің жаңаны тануда, бейнені  елестетуде,  материалды  ҧзақ  есте  сақтауда 
тиімділігі    жоғары.    Компьютерде    оқушылар    графикалық    бейнелерді    тҥрлендіріп,  ондағы 
обьектілерді  ҿзгерте алады,  ал  оқу  киносы   мен   теледидарда  мҧндай  мҥмкіндік жоқ.  
Ақыл-ой  ҽрекетін сатылап қалыптастыру теориясына сҽйкес моделдеу материалдау сатысымен 
байланысты. Оқыту тиімділігі оқушылардың моделді ҿз беттерімен қҧру кезінде жҥзеге асады. Біздің 
қҿзқарас  бойынша,  кҿрнекі  оқыту  -  қабылдаудың  психологиялық  механизмдеріне  сҥйенумен  «жақсы 
меңгерілетін моделдерді» жасау ҥдерісі. 
Кҿрнекілік принципі моделдеу приципімен кереғар болмай, онымен тығыз байланысты болады. 
Моделдеу  -  кҿрнекі  оқытудағы  қҧраушы  компоненттердің  бірі.  Оқыту  ҥдерісінде  біз  қойылған 
мақсатқа  сайма-сай  моделді  қалыптастырамыз.  Мектеп  практикасында  кҿбінесе  кҿрнекі  оқыту  - 
кҿрнекі қҧралдарды демонстрациялаумен жҽне техникалық оқыту қҧралдарын қолданумен байланысты 
ҥдерісс ретінде тҥсіндіріледі. Моделдеудің мҽні математикалық моделдерді қҧруда.  
Жҥйенің  барлық  компоненттері  ҿзара  байланысты.  Ҿзара  байланыстар  сипатын  анықтау 
математикадан кҿрнекі оқыту мҽселесін зерттеудің маңызды сҽттерінің бірі болып табылады. 
Оқыту  –  кҥрделі  педагогикалық  ҥдерісс,  оқушы  мен  оқытушының,  мҧғалім  мен  оқушының 
бірлескен іс-ҽрекеті. Оқыту, оқу мҧғалім мен оқушы жағынан белсенді шығармашылық ізденісті қажет 
етеді. Мҧғалімнің міндеті - білімді оқушылар ҿздігінен алуға алып келетін оқудың белсенді формасын  
табу. 
Оқушының міндеті – білім жҥйесін меңгеру, қойылған міндеттерді ҿздігінен шығармашылықпен 
шешуге  дағдылану.  Бҧл  мҽселені  шешу  жолдарының  бірі  -  оқуды  кҿрнекі  ету.  Кҿрнекі  оқудың 
компоненттерінің  ҿзара  ҽрекеттесу  қҧрылымын  зерттей  отырып,  біз  кҿрнекі  оқытуды  былайша 

117 
 
тҥсінеміз:    кҿрнекі  оқыту  –  жекелеген  білім  моделдерін  немесе  білімнің  ҧйымдасқан  жиынтығын 
қабылдау кезіндегі оқушылардың ішкі іс-ҽрекет  нҽтижесін мақсатты қалыптастыру ҥдерісі. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Н.Ҽ.Назарбаев. Қазақстан – 2050 Жолдауы. Астана, 2013. –Б. 1-5. 
2.
 
Д.Рахымбек. Математиканы оқыту ҽдістемесі. Шымкент, 2010. –Б. 45-46. 
3.
 
Қ.Жарықбаеы. Психология. Алматы, 2010. –Б. 48-49. 
 
ҼОЖ 372.551. 
 
12 ЖЫЛДЫҚ МЕКТЕПТЕ «ЗАМАНАУИ КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА МЕН 
АНИМАЦИЯ» КУРСЫН БЕЙІНДІК ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНЕ АРНАЛҒАН  
АВТОРЛЫҚ БАҒДАРЛАМА 
 
Бҥркіт Ә.Қ., Ерназарова А., Ділдабаева М.,  Нҧрмағанбетова Ж., Алдешов С.Е. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В этой статье рассматриваются методика создании авторских программ в профильном обучении 
школьного курса информатики с переходом в 12 летнюю образованию Республики Казахстан.  
 
Summary 
For realization above said before teacher standsthe question is it necessary to perfect, the quality a teaching, 
efficient and demonstrative using of new informational technologies, as well as complex use of education facilities 
on mathematics lesson in the secondary school. In this article we consider the notion of the visual teaching. 
 
Қазақстан Республикасының Президенті  Н.Ҽ.Назарбаев  халыққа  Жолдауында:  «Еліміздің  білім 
беру  жҥйесінің  дамуы  –  жаңа ақпараттық  технологиялар  мен  компьютерлердің  қолданылу  деңгейіне, 
шығармашыл  білімнің  қалыптастырылатындығына,  оның  ҽлеуеттік  мҥмкіндігінің  кҥшеюіне 
байланысты,  білім  беру  жҥйесін  ақпараттық-коммуникациялық  технологиялармен  жабдықтау  қажет» 
делінген болатын. 12 жылдық мектепке ҿту жағдайында   ―Adobe Foto Shop‖  жҽне т.б. компьютерлік 
графика пҽніне қатысты графикалық редакторларды оқушыларға терең меңгерту бҥгінгі кҥннің ҿзекті 
мҽселесі  болып  табылады.    Бҥгінгі  кҥні  адам  қызметінің  барлық  салаларына  информациялық 
технология,  интернет  жҥйесі  бірқатар  ҿзгерістер  енгізуде.  Бҧл  жағдайлар  болашақ  информатика 
мҧғаліміне пҽнді оқытудың жалпы заңдылықтарын, мақсаты мен мазмҧнын, оқытудың ҽдістерін терең 
меңгеріп, оны сабаққа тиімд қолдана білу міндетін жҥктейді. 
«Компьютер  графикасының  негiздерi»  атты  кітабында  Джон:  «Томастың  жҧмысының 
нҽтижелерін  байқаған  кезде,  мен  Pixar  студиясындағы  суреттердi  ҿңдеу  бойынша  программалық 
қамтамасыз етудi есiме тҥсiрдiм, ҧқсастықтар керемет болды».  
Adobe Photoshop ресми нҧсқасы 1990 жылдың ақпанында  қолданысқа ие болған. Ғаламшардың 
дамуы қҧжаттардың санының ҿсуіне жағдай жасады, тек қана электронды таралымдарға арналғандай. 
Кҽсіпқой  қҧраушылардың  кҿпшілігі  мен  ҽуесқойлар  Photoshop  жарияланымдар  шығаруға  графиканы 
дайындауға  негізгі  қҧрал  ретінде  қабылданған.  Adobe  мамандары  ҿздерінің  бағдарламасының  соңғы 
версиясын  кҿптеген  пайдаланушы,  жаңа  ортаның  пайда  болғанын  сезеді.  Adobe  photoshop  6.0 
программасын оқытудың мазмҧны:  Графиктік деректер туралы жалпы мағлҧмат. Растрлік, векторлық 
графиктермен  жҧмыс  жасау  негіздері.  Растрлік  графиканы  ҿңдеу  бойынша    adobe  photoshop 
программасымен танысу.  Бейненің динамикалық аралықтарын ҿзгерту. Бейнелерді кадрлеу. Фильтрді 
қолдану. Бейнелерді ҿңдеу. Adobe photoshop программасында бейнелердің композициясын қҧру. Adobe 
photoshop  редакторында  қарапайым  объектілерді  қҧру.  Қисық  сызықты  контурларды  қҧру. 
Тҧйықталған  контурларды  қҧру  мен  оларды  редакторлеу.  Векторлық  графиканы  қҧру  мен  оны  ҿңдеу 
қҧралдары.  Векторлық  графика  туралы  жалпы  тҥсінік.  Векторлық  редакторлармен  жҧмыс  жасау 
негіздері.  
Оқушының  білімі  мен  біліктілігіне  қойылатын  талаптар,  оқушылар  нені  білу  керек:       
Компьютерлік графика тҥрлері. Растрлық, векторлық, фрактальды графика мен ҥшҿлшемді графиканы 
ҿңдеудің  программалық  қҧралдарының  ҿзара  ерекшелігін.  Графикалық  форматтардың  мҽнін.  Тҥстер  
туралы жалпы тҥсінік пен оларды сипаттау тҽсілдерін. Тҥстік модельдердің типтерімен жҧмыс жасау 
мен тҥстерді басқару жҥйесімен жҧмыс жасау ҽрекеттерін.  
Оқушылар нені ҥйрену керек:  Adobe photoshop программасын іске қосу мен оны істен шығару 
ҽрекеттерін. Adobe photoshop программасында тҥрлі бейнелердің композициясын қҧруды. Қарапайым 

118 
 
объектілер  мен  қисық  сызықты  контурларды  қҧруды.  Тҧйықталған  контурларды  ҿңдеу  мен  оларды 
редакторлауды. Векторлық графиканың программалық қҧралдарымен жҧмыс жасауды. 
1.1 Adobe photoshop программасымен жалпы танысу 
Photoshop – бҧл фотография мен суреттердi редакторлеу мен қҧруға негiзделген программа. 
Adobe  photoshop    программасы  –    бҧл  нҥктелі  графика  бағдарламасы,  яғни  бҧл  программадағы 
бейнелер нҥктелерден, пиксель деп аталатын ҧяшықтардан тҧрады. Бҧл  аббревиатура ағылшынның екі 
сҿзінен  picture element қҧралған бейнелер элементі деген мағынаны білдіреді.  
Adobe фирманың атауы. Аталған фирмада тҿмендегiдей программалар жасақталған: 
-  Adobe  illustrator  –  векторлық  графика  редакторы.  Бҧл  программаның  соңғы  версиясы  pdf 
форматындағы файлдарды редакторлеу мен оны ашуға мҥмкiндiк бередi. 
-  Adobe  dimentions  –  ҥшҿлшемдi  графика  редакторы.  Бҧл  программа  macintosh  типтi  компьютерлер 
ҥшiн жасақталған. 
-  Adobe  streamline  –  сканерден  ҿткiзiлген  нҥктелi  бейнелердi  векторлық  графикаға  тҥрлендiруге 
негiзделген программа. 
- Adobe photoshop – нҥктелi графика редакторы. 
-  Adobe  pagemaker  –  полиграфиялық  жҽне  типографиялық  баспалардың  қҧжаттарын  тҥрлендiруге 
негiзделген программа жҽне т.б. 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: