Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

169 
 
меңгеру  қажет  етеді.  Мысал  ретінде  Трансҧлттық  қылмыстылық  бір  жылда  Ресейде  ҥш  миллиондай 
тіркеледі, ал, Ҧлыбританияда 9000-дай яғни, 4,5 есе кҿп [2,18]. 
Трансҧлттық  қылмыскерлік  халықаралық  байланыстар  орнатып,  халықаралық  аренаға  шығып 
қана  қойған  жоқ,  ол  аяғына  нық  тҧрып,  жалпы    халықаралық  қылмыстық  ҽрекеттің  элементіне 
айналды, ҽлемде болып жатқан қҧбылыстарға, халықаралық саясатқа ықпал етіп отыр. 
Трансҧлттық  қылмыскерлік  ҿзінше  балама  қоғам  болып  табылады,  оның  ҿзінің  экономикалық, 
ҽлеуметтік  жҽне  рухани салалары,  ҿзінін басқару,  кауіпсіздік,  жастарды  қалыптастыру,  сот  жҥйелері,  
ҿзінің    сыртқы    жҽне   ішкі    саясаты    бар.  Бірақ    ол қоғамның заңға бағдар  алған, ҿз мҽселелерін  заң 
шеңберінде шешетін бҿлігіне катысты ғана балама болып табылады.  
Ал, бір  тҧтас қоғам шегінде Бҧл қарама-қарсы бағдар алған екі бҿлік ҧдайы ҿзара ҽрекеттестікте 
болады,  ҽр  кезенде  ҽрқайсысы  жеңіске  жетіп  отырады.  Трансҧлттық  қылмыстық  қауымдастықты 
зерделеудегі  мақсат  Трансҧлттық  қылмыстық  қауымдастықты    криминологиялық    зерделегенде  
мыналар  айқындалады: 
- қылмыстық қауымдастықтың  жағдайы мен ҥрдісін бағалау, онымен кҥрестің бағытын анықтау 
мақсатында оның орын мен уақыттың нақты жағдайларында жалпы таралуы жҽне қоғамға қауіптілігі; 
-  нақты  алдын  алу  шараларын  дайындау  мақсатында  қылмыстық  қауымдастықтың  қылмыстық 
жағдайының    туындауы  мен  орын  алып  тҧруының  ерекшелігін  кҿрсететін  ҽлеуметтік  сипаттамалар 
(сылтау,  ҽлеуметтік  бағыттылық,  ҽлеуметтік-топтық,  ҽлеуметтік-сапалық,  ҽлеуметтік-аумақтық  кҿп 
таралғандығы); 
-  қҧқық  қорғау  қызметін  жетілдіру,  қылмыстар  рецидивінін  жҽне  Трансҧлттық  қылмыстың 
асқынуының    алдын  алу  мақсатында  қылмыстық  қауымдастықтың  ҿзіндік,  ішкі  сипаттамалары 
(тҧрақтылық, белсенділік, ҧйымшылдық) [3,41]. 
«Статистикалық  қылмыскерлікті»  емес,  іс  жҥзіндегі  нақты  қылмыстық  қауымдастықты  
айқындау. 
Қылмыстық  қауымдастықты  талдау  оның  нақты  сапалық  жҽне  сандық  сипаттамаларын 
айқындауға бағындырылуы тиіс.  
Бҧл  ҽдістер  кешенін  қолдануды  керек  етеді.  Талдау  барысында  қылмыскерлік  пен  оның 
ҿзгеруінің криминологияда айқындалып қойған жҽне ҽдебиетте баяндалған заңдылықтары ескеріледі.  
Бҧл  қылмыстық  қауымдастықты  нақты  жағдайлардағы  ерекшеліктерін  дҽлірек  бағалауға,  оның 
ҽр  тҥрлі  қҧрылымдық  элементтерінің  жаңа  ҥрдістері  мен  ҿзіндік  ара  қатынастарын  уақтылы 
айқындауға мҥмкіндік береді. 
Трансҧлттық  топтар  бірнеше  адам  қылмысты,  тіптен  аса  ауыр  қылмысты  жасағанда  емес,  оны 
жасау  ҥшін  алдын  ала бірігіп,  соған жан-жақты  дайындалғанда пайда  болады:  олар жоспар  жасайды, 
барлық  кҥш-жігерін  сол  жоспарға  бағындырады,  жоспарды  жҥзеге  асыру  барысында  туындаған 
проблемаларды  бірлесіп  шешеді,  нақты  жағдайға қарай  оған  тҥзетулер  енгізеді.  Трансҧлттық  топ  бір 
қылмысты  жасау  ҥшін  де  қҧрылуы  мҥмкін.  Мысалы,  банктен  ақшаның  ірі  сомасын  ҧрлау  немесе 
инкассатор машимасын тонау ҥшін.  
Қылмыстық  кодексте  Трансҧлттық  қылмысқа  бір  немесе  бірнеше  қылмыстарды  жасау  ҥшін 
алдына  ала  біріккен  адамдардың  тҧрақты  тобы  деп  анықтама  берілген,  ал  банда  -  адамдарға  немесе 
ҧйымға шабуыл жасау ҥшін қҧрылатын тҧрақты қарулы топ [4,23]. 
Қылмыстық  ҽрекеттін  ауқымын  кеңейту  оған  неғҧрлым  кҿп  ҽр  тҥрлі  субектілерді  тартумен 
байланысты  яғни,  іс  жҥзінде  олар  жеке  тҧлғалар  да,  ҽр  тҥрлі  қылмыстар  жасауға  маманданған 
бҧрыннан  келе  жатқан    Трансҧлттық  топ  та,  заңды  тҧлғалар  да,  мысалы,  солар  арқылы  қылмыстық 
табыс заңдастандырылған жҽне молаятын занды тҧлғалар болуы мҥмкін. 
Саны едҽуір ҽр тҥрлі қылмыстық субъектілердін кҥрделі, кҿп аспектілі Трансҧлттық қылмыстық 
ҽрекетін  басқарғанда  Трансҧлттық  қылмыстық  қҧрамаларды  тҧтас  организм  ретінде  басқаратын 
арнайы қҧрылымдар қҧрылады [5,61]. 
Мҧндай  ҧйымның  қоғамдық  қауіптілігі  сонда,  ол  тек  аса  ауыр  қылмыс  жасап  қана  қоймайды 
(Бҧл  тҧрғыдан  алғанда  оның  қоғамға  кауілтілігі  ауыр  қылмыстын  қоғамдық  қауіптілігіндей-ақ), 
сонымен қатар ҿзін басқаратын субектілердің сылтауларына жҽне сыртқы жағдайларға байланысты кең 
Трансҧлттық  қылмыстық  ҽрекетті  оның  ҽр  тҥрлі  варианттарында  қамтамасыз  ете  алатын  қҧрылым 
болып саналады.  
Қылмыстық    ҽрекетті  дамыту  жҽне  жасыру,  алынатын  табысты  заңдастыру  жҽне  молайту, 
қылмыстық қҧраманы сол қалпында сақтап қалу логикасы итермелейтін ҽр тҥрлі қылмыстар  жасайды. 
Айтып  кету  қажет,  Қҧқыққорғау  органдарының  Трансҧлттық  қылмыстылықтың  алдын  алу 
барысында  ҧдайы  нҽтижелі  іс  шара  ҿткізуді  кҥшейтілген  тҥрде  ҿткізілседе  Трансҧлттық 
қылмыстылықтан келетін зардаптан мемлекет азаматтары жалпы қоғам ерекше алаңдатып отыр. 
Соңғы  уақытта  ҿзекті  мҽселенің  бірі  трансҧлттық  қауымдастықпен  жасалатын  қылмыс  қатары 
кҿбею  ҥстінде  осы  орайда  криминология,  ҽлеуметтану  жҽне  қҧқыққорғау  органдарының  іс-

170 
 
тҽжірибесінде аталмыш қылмыс трансҧлттық басында трансҧлттық қылмыстылықтың тҿңірегінде пікір 
таластар жҥріп жатыр. 
Жалпы трансҧлттық қылмыстық қауымдастық қҧрғаны ҥшін қылмыстық жауаптылық ҽрекеттері 
жҿнінде  кҿптеген  ҿзекті  мҽселелер  жайында  кҿптеген  пікір-талас  туындап  халықаралық  дҽрежеде 
бірлесіп шешілетін мҽселеге екені анық. 
Трансҧлттық  қылмыстың  жасалу  ҽдісі,қылмыстың  жасалу  жолдары  ҽр  тҥрлі  болғанмен 
трансҧлттық қылмыстың қауымдастықтан келетін қауіп ҿте тез арада халықаралық сипат алуда, оның 
келесі  бір  қаупі  трансҧлттық  қылмыстық  қауымдастықтың  қҧрылуына  ҽжептҽуір  кҥш-қуат  беріп 
отырған мемлекеттердің бар екеніде аян. 
Бҥгінгі  таңдағы  ғалымдар  теоретиктер  трансҧлттық  қауымдастықтың  қылмыстылығы  жҿнінде 
болжам  келтҽіргенмен,  болашақта  одан  келетін  қауіп-қатар  мҥмкін  екені  бҥгінгі  трансҧлттық 
қауымдастықтың қауыпы қылмыстардың дҽлелі екені айқын. 
Трансҧлттық  қылмыс  жыл  сайын  едҽуір  кҿбейіп  отырғаны  жҽне  дҥниежҥзі  бойынша 
трансҧлттық қылмыстық қауымдастықтың топтың қызметіне араласатын қылмыстық топта 
Аталмыш  қылмыс  трансҧлттық  қылмыстылықты  тҥбегейлі  зерттеп  нҽтижелі  нақты  алдын-алу, 
кҥресті жҥргізу, қылымысты ҥстіртін жҥргізбей нақты сипаттамасын анықтау болып отыр. 
Атап  айтсақ  шетел  заңнамаларында  оның  ішінде  (Германия,  Ҧлыбритания,  Болгария,  Польша, 
Франция жҽне т,б.) шет елдерде трансҧлттық қылмыстарға қатысты нақты норма қарастырылған мен 
анық тҥбегейлі шешілмеген проблема. 
Трансҧлттық  қылмыстық  қауымдастық  топ  қҧрамында  заңсыз  есірткі  жҿнелту,  қаржы 
жылыстату,  трансҧлттық  топта  немесе  есірткі  бизнесіне  қатысқаны  ҥшін  қылмыстық  жауаптылыққа 
тартуға байланысты қауымдастық жҿнінде тҥрлі  норма қарсытырылды. 
Трансҧлттық  қылмыстылық  қауымдастық  топ  қҧруға  баратын  адамдар  тобы  қылмыстық 
ҽрекеттерін  басқа  мемлекеттің  қылмыстық  қауымдастықтарымен  ҧйымдаса  отырып  қауҽп-қатар 
тҿндіреді,  яғни  алдыларына  қойылған  мҥдделеріне  жету  ҥшін  олар  ҽдейі  трансҧлттық  қауымдастық 
қҧрып кісі тонау, адамды ҧрлау, адамды саудаға салу, қаржы жылыстату, есіркіні заңсыз жҿнелту сату 
мен  қатар  қару-жарақ  сату  адамдарды  мҽжбҥрлеп,  қорқыту  арқылы  ықпал  жасап  адамдар  тобынан 
трансҧлттық топ қауымдастық қҧрастырылған топпен жасалатын қылмыстар [2,б.289]. 
Ҧжымдық  қауіпсіздік  шарты  ҧйымы,  Шанхай  ынтымақтастық  ҧйымы  секілді  ҧйымдар  заңсыз 
миграция,  есірткі  жҽне  адам  тасымалы,  ҧйымдасқан  қылмыстарға  қарсы  кҿптеген  іс-шаралар  жҥзеге 
асырылып жатыр.  
Трансҧлттық қылмыстық қауымдастықпен жасалатын қылмыстар соңғы бірнеше жылдары бойы 
трансҧлттық  алуда  қылмыстың  тҥрлері  мҽліметтер  бойынша  саны  жағынан  да,  жасалу  мақсаты 
жағынан да ҿзіндік бағыт ие болып, бірден  ҿскені байқалады.   
Қазақстан  Республикасында  саяси-қҧқықтық  жҽне  экономикалық  ҿзгерістердің  ҽсері  аталған 
қылмыстың  пайдакҥнемдік  жҽне  пайдакҥнемдік  жҽбірлеу  мақсатында  жасалуына  басты  себеп  болып 
отырған жайыттардың бірі болып табылады.  
Ал  қылмысты  алдын-алу  барысында  трансҧлттық  қылмыстың  алдын  алу  жҿнінде  нақтысына 
келсек соңғы кездерде ғана талдау жасауға ҧмтылуда. 
Қҧқыққорғау  органдары  мен  Ҧлттық  қауіпсіздік  комитеті  бірлесе  отырып  трансҧлттық 
қылмыстың  алдын  алу  шаралары  жҥзеге  асыруда,  кҿлемді  жҧмыстар  атқарған  менен  басқада 
жағдайларда қоғамға   қауіп-қатер  мен зардаптың себеп-салдары,  динамикасы нақты  анықталуы  қиын 
болып отыр. 
Трансҧлттық  қылмыстық  қауымдастық  қҧру  қылмыстылығының  алдын-алудағы  халықаралық  деңгейде қҧқық 
қорғау органдары алғашқы қадамдар жасауда. 
Мемлекетімізде  яғни,  Қазақстанда  трансҧлттық  қылмыс  тамырын  жайып  ҥлгермеседе,  одан 
келетін  қауіп-қатердің  жҽне  алдын  алудың  жолын  тауып  шапшаң  шара  қолданылмаса  қоғамның 
экономикалық, ҽлеуметтік жағдайына, дамуына нақты қатердің-зардаптың туындайтыны белгілі. 
Бҥгінгі таңда трансҧлттық қылмыстық қауымдастық (трансҧлттық қылмыстық ҧйым) қҧру жҽне 
оны басқару қылмыстық ҽрекеттерінің алдын алуда нақты-нақта шаралар жасауға кҥш жҧмсалуы керек 
[3,б.7]. 
Трансҧлттық қылмыстық қауымдастық (трансҧлттық қылмыстық ҧйым) қҧру жҽне оны басқару, 
трансҧлттық қылмыстық қауымдастық ҧйымдардың, трансҧлттық халықаралық ҧйымдардың ҿзара бір-
бірімен  қылмыстық  байланысқа  тҥсуі  қылмыстық  қауымдастықтың  пайда  болуына  жҽне  олардың 
дамуына жол берілетіні белгілі.  
Трансҧлттық қылмыстық қауымдастық (трансҧлттық қылмыстық ҧйым) қҧру жҽне оны басқару 
трансҧлттық  деңгейде  жасалған  қылмыстық  ҽрекеттердің  тҥрлерінің  мемлекетте  орнығып,  кҿрініс 
алуына тікелей немесе қандайда бір ҿзінің кері ҽсерін тигізуі ықтимал екені белгілі. 
Трансҧлттық қылмыстық қауымдастық (трансҧлттық қылмыстық ҧйым) қҧру жҽне оны басқару 
мемлекет  аумағында  трансҧлттық  деңгейдегі  жасалған  қылмысттарды  нақты  бейнелейтін 

171 
 
тенденциялардың  бірі  ретінде  ҽртҥрлі  трансҧлттық  қылмыстық  коммерциялық  ҧйымдардағы,  немесе 
банктер мен кҽсіпорындар, қаржы жылыстатумен шҧғылданатын қаржы операциясымен айналысатын 
ҧйым  немесе  топ,  трансҧлттық  қылмыстылығы  кҥрт  ҿсіп  белсенділік  танытып  отырғаны  байқалады, 
оның себебі мемлекеттегі экономикалық дағдарыста болуыда ҿз септігін тигізуі ықтимал [2,74]. 
Трансҧлттық  қылмыстылықтың  яғни,  трансҧлттық  қылмыстық  қауымдастық  (трансҧлттық 
қылмыстық  ҧйым)  қҧру  жҽне  оны  басқару  қылмыстық  іс-ҽрекетінің  ҿз  ерекшелігіне,  яғни  ол 
халықаралық деңгейдегі трансҧлттық қылмыстық ҧйымның ҿте жоғары дҽрежеде бҥгінгі кҥндегі озық 
техниканың  жетістіктерімен  қаруланғаны  белгілі,  яғни,  ғаламторларды  трансҧлттық  қылмыстық 
ҧйымдардың  мҥшерелінің  бір-бірімен  тығыз  байланысу  ҥшінаталмыш  техникамен    жетік  пайдалана 
отырып қылмыстық ҽрекеттерін жҥзеге асыратындары белгілі.   
Трансҧлттық  (трансҧлттық  қылмыстық  ҧйым)  қҧру  жҽне  оны  басқару  нақты  қауіп  тҿндіріп 
отырған мҽселенің бірі екенін естен шығармау керек.  
Халықаралық  деңгейде,  Трансҧлттық  (трансҧлттық  қылмыстық  ҧйым)  қҧру  жҽне  оны  басқару 
ҿкілдері, мҥшелері жалпыбҧрын кҥзетші немесе оққағар, кҥзет бҿлімінің қызметкерлері болып жҧмыс 
істей отырып, қоғамның сеніміне кірген азаматтардың (трансҧлттық қылмыстық ҧйым) қҧру жҽне оны 
басқаруы ҽбден мҥмкін. 
Трансҧлттық (трансҧлттық қылмыстық ҧйым) қҧру жҽне оны басқару қылмыстылықтан келетін 
немесе  зардабы  жалпы  халықаралық  дҽрежеде  қылмыстың  мемлекеттегі  орын  алып  отырған  бірі 
трансҧлттық қылмыстық ҧйымның мемлекеттік лауазымға, мемлекеттік қҧқыққорғау қҧрылымдарына 
ықпалдарын тигізуге ҧмтылатындары белгілі [3,14.]. 
Жалпы  дҥниежҥзі  бойынша  барлық  ТМД  мемлекеттерінің  аумағында  жҥзеге  асырылып 
отыруына  заманауй  техникалық  қҧралдарының  кең  таралуында  ескеру  қажет  сияқты,  сонымен  қатар 
кҿршілес  мемлекеттердегі  қылмыстық  іс-ҽрекеттерде  қарудың  қолдануына,  заңсыз  қаржы жылыстату 
сияқты  жҽне  тонау,  есірткі  бизнесі  мен  қарақшылықпен,  (трансҧлттық  қылмыстық  ҧйым)  қҧру  жҽне 
оны  басқару  қылмыстылықтан  келетін  қылмыстық  ҽрекеттердің  бірі  қылмыстың  барлық  тҥрлеріне 
кҥшейту жағдайларының тудыруына ҽкелуі ықтималдағы жоғары.  
Соңғы  кезде  Трансҧлттық  (трансҧлттық  қылмыстық  ҧйым)  қҧру  жҽне  оны  басқару 
қылмыстылықтан тонау мен қарақшылық, заңсыз қаржы жылыстату, киберқылмыстылық жаңа қауіп-
қатерден келетін қауіпсіздік пен қатар халықаралық деңгейде банктер арқылы қаражатпен қамтамасыз 
еткені ҥшін ақшалай немесе заттай алынатын сый ақы жасауда пайда болды.  
Трансҧлттық (трансҧлттық қылмыстық ҧйым) қҧру жҽне оны басқару қылмыстылықтан келетін 
қылмыстық  ҽрекеттердің  жол  кесу  ҥшін  тез  арада  алынған  ақпараттарға  сҥйене  отырып  қылмыстың 
алдын-алу 
ҥшін 
кҿбіне 
мамандардың 
сараптамалық 
талдауларын 
бағалауы 
бойынша 
киберқылмыстылықты ашуға, кҿбіне ҥлкен емес ҧйымдардың рҿлі ойнауы ықтимал болуы мҥмкін бе, 
ол  белгісіз  сол  себептен  ондай  ҽрекеттерді  жасау  ҥшін  бірінші  сол  сараптама  жасайтын 
кҽсіпорындармен алдын-ала келісу жасау немесе нақты нормативтік заңдар, қауылыстар қажет екендігі 
байқалады [4,11]. 
Трансҧлттық  қылмыстылықтың  соңғы  уақытта  ҧлғаюы  басқада  кҿршілес  мемлекеттердіде 
алаңдатып  отыр,  Трансҧлттық  (трансҧлттық  қылмыстық  ҧйым)  қҧру  жҽне  оны  басқару 
қылмыстылығынан  келетін  қылмыстық  ҧйымдардардың  қарақшылар,  мемлекеттің  экономикалық 
жағдайынада кері ҽсерін тигізуде қҧқық қорғау органдары оның ішінде кҿбіне интерпол арқылы кейбір 
қылмыстық қауымдастықтың ізіне тҥсенменен олардың қылмыстық жауапқа тарлылуы немесе алатын 
жазасыда белгісіз. 
Қҧқыққорғау мекемелерінің жҧмыстарының жҥзеге асырыуна байланысты аз болсада сенімсіздік 
бар, дегенмен теріс кҿзқарастардың қалыптасуынада қоғамның қарам-қатынасында кері ҽсерін тигізеді. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Назарбаев Н.А. Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана. Астана 2009 С 86. 
2.
 
Комментарий К.Мами к Указу Главы государства «О мерах по совершенствованию системы борьбы с 
преступонстью и коррупцией» Алматы, Аян Адет, 2005. С 17. 
3.
 
Криминология. Учебник / Казахстанская криминологическая ассоциация. – Алматы: Изд-во «Норма-
К», 2004. – 336с. 
4.
 
Алауханов Е.О. Криминология. Оқулық  Алматы «Жеті жарғы», 2007.  227  с 
 
 
 
 
 
 
 

172 
 
ҼОЖ 341.9.075.8  
 
ЖАЛҒАН КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҦҚЫҚТЫҚ 
СИПАТТАМАСЫ 
 
Мирзакулова Б.А., Байтанова А.С., Альшуразова Р.А. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В статье рассматривается квалификация и правовые аспекты лжепредпринемательства 
 
Summary 
In article qualification and legal aspects of a lzhepreprinematelstvo is considered 
 
Қазақстандық  қоғамдағы  болып  жатқан  ҿзгерістер,  оның  ішіндегі  ҽлеуметтік-экономикалық 
қарым-қатынастар жалпы қҧқыққа да, қылмыстық қҧқыққа да ықпалын тигізуде. Бҧрынғы социалистік 
мемлекеттегі ескі экономикалық қарым-қатынастардың орнына тауарлы-ақшалай қарым-қатынастарды 
реттейтін  нарықтық механизм дҥниеге келді.  
Экономикалық қылмыстардың қоғамдық қаупі зор, ҿйткені сондай іс-ҽрекеттерден мемлекеттің 
де,  кҽсіпкерлікпен  айналысатын  басқа  субъектілердің  де  экономикалық  жағдайларына  нҧсқан 
келтіріледі. 
Экономикалык қылмыстардың тҽн соңғы ерекшеліктерге қылмыскердің кҿп керіністік жҽне ҧзак 
уақыт  аралығындағы  ҽрекеттері  жатады.  Экономика  саласына байланысты  бір  факт  бойынша бір кҥн 
немесе апта ішінде жасалған кылмыс тҥрі тҽжірибеде ҽлі кездескен жоқ. Осы ерекшеліктер экономика 
саласындағы  кылмыстарды  тергеудін  киындығымен,  тергеушінің  ҿзге  де  кызметтермен  тығыз 
байланысымен,  тергеу  процесінің  материалдык-техникалык  жағынан  қамсыздануымен  жҽне 
тергеушінін кҽсіби дайындығымен байланысты [1]. 
Экономикалық  кылмыстардың  ҽрбір  тҥрінің  типтік  белгілері,  кылмыстың  накты  бір  тҥрі  мен 
тобына  байланысты  криминалистикалық  маңызды  ақпараттар  жҥйесі  криминалистикалық  сипаттама 
сияқты жеке ҽдістеме элементтерінде беріледі. Бҥл ҧғым қылмыстық ҽрекеттердің негізгі элементтерін 
қамтиды. Мҧнда қылмысты жасаған тҧлғаға байланысты типтік мҽліметтер, қылмысты жасау тҽсілдері, 
қылмысты жасауға дайындық ҽрекеттері мен оның ізін жасыру ҽдіс-тҽсілдері жалпы қорытылған тҥрде 
беріледі.  Экономикалық  қылмыстар  бойынша  кылмыскердің  жеке  басы  жҽне  қылмысты  жасау 
тҽсілдерімен  байланысты  кылмыстын  механизмі  туралы  мҽліметтер  криминалистикалык 
сипаттамалардан  кҿрініс  табады.  Қылмыс  жасау  тҽсілі  міндетті  тҥрде  қылмыскердің  қызметтік  жҽне 
ҿндірістік-шаруашылык  қызметіне  кіреді.  Ол  мемлекеттік  кҽсіпорындардың  каржы-шаруашылық 
қҧжаттарынан,  мекеме,  банктердің  рҽсімдеу,  орындау  қҧжаттарынан,  цех,  қойма,  офистер  мен  кҿлік 
жҽне компьютерлік-техниканы пайдалану туралы жазбаша қҧжаттардан кҿрініс алады. 
Экономикалык  қылмыстардың  барлык  тҥрлері  бойынша  кылмыскердің  жеке  басының 
типологиялык  касиеттері,  оның  жоғарғы  ҽлеуметтік  жағдайынан,  мамандығынан,  іскерлігінен, 
коғамдағы  кҿптеген  ҽлеуметгік  топтармен  тамыр-таныстык  байланыста  болуынан  кҿрініс  табады. 
Кҿбінде  олар  ҿздерін  қылмыскер  ретінде  санамайды.  Оларға  тергеу  процесіне  карсы  ҽрекет  етуге 
мҥмкіндіктер беретіндей қаржы жағынан тиімді жағдайлар, еркіндік, суыққандылык тҽн. 
Жалған  кҽсіпкерлік  арқылы  жасалатын  қылмыстык  ҽрекеттердің  ҿзіне  тҽн  ерекшеліктері 
криминалистикалык  сипаттамадағыдай  жеке  ҽдістеменің  ҧғымы  мен  элементінен  кҿрініс  табады. 
Барлык жеке ҽдістемелердің кҧрылысында тергеу ҽрекетінен басталуы мҥмкін жағдайдын сипаты мен 
варианттары міндетті тҥрде айқындалады. Субъективтік факторлардың ыкпал етуіне қарамастан, бҧлар 
объективтік жағдай болып та-былады. Осы немесе басқа да экономикалык кылмыстарды тергеу кезінде 
болуы  мҥмкін  типтік  ситуациялар  жҿнінде  сҿз  қозғалып  отыр.  Шын  мҽнінде  тергеушілер  нақты  бір 
қылмысты  тергеу  кезінде  тҽжірибеде  айкындалатын  ҽр  тҥрлі  ситуацияларға  байланысты  басқа  да 
жағдайларға кезігуі мҥмкін [2]. 
Жалған  кҽсіпкерлік  –  Қазақстанда  салық  тҿлеуден  басын  алып  қашудың  ҽбден  жетілген  жҽне 
бірден-бір  жиі  қолданылатын  тҥрі.  Жалған  кҽсіпкерлік  коммерциялық  қҧрылымдардың  жалған  шот-
фактуралар мен басқа да бухгалтерлік қҧжаттарды тапсыру жолымен салық тҿлеуден қҧтылуды жҽне 
мақсатты жҧмыстардың желеуімен заңсыз несие алуды кҿздейді. Жалған кҽсіпкерлік бойынша соттың 
қаулысы  барлығына  –  мемлекеттік  органдарға,  жергілікті  ҿзін-ҿзі  басқару  органдарына,  заңды 
тҧлғаларға,  лауазымды  тҧлғаларға  жҽне  барлық  азаматқа  қатысты  жҽне  ол  республиканың  барлық 
аумағында сҿзсіз қолданылуы тиіс.[3] 
Қылмыстың  тікелей  объектісі  кҽсіпкерлік  немесе  басқа  да  коммерциялық  ҽрекетті  реттейтін 
қоғамдық  қатынастар  болып  табылады.  Қылмыстық  жауаптылықтың  басты  шарты  –  азаматтың, 
ҧйымның немесе мемлекеттің қҧқықтары мен мҥдделеріне зиян келтіру болып табылады. [4] 

173 
 
Объективтік  жағынан  осы  бапта  кҿрсетілген  қылмыс  қҧрамы:  кҽсіпкерлік  немесе  банктік 
қызметті  жҥзеге  асыру  ниетінсіз,  несие  алу,  салық  тҿлеуден  босатылу,  ҿзге  де  мҥліктік  пайда  алу 
немесе  тыйым  салынған  қызметі  жасыру  мақсатымен  заңда  белгіленген  зардапты  келтіру  отырып 
коммерциялық ҧйым қҧру ҽрекеті арқылы сипатталады. Қылмыс тек ҽрекет арқылы жҥзеге асырылады 
жалған  кҽсіпкер  комерциялық  ҧйым  қҧру  ҥшін  оны  тіркету  жҽне  оған  лицензия  алу  ҥшін  заңда 
кҿрсетілген  барлық  қҧжаттарды  дайындайды.  Қҧрылтайшылар жиналысын  ҿткізеді, жарғы қабылдап, 
қажет  болған  ретте  қҧрылтайшы  шартын  бекітеді.  Осыдан  кейін  кҽсіпкерлік  немесе  банктік  қызмет 
заңды  тіркеуден  ҿткізіледі,  оған  лицензия  беріліп,  банк  операцияларын  жҥзеге  асыру  ҥшін  ағымдағы 
жҽне  есептеу  шоты  белгіленеді.  Осымен  кҽсіпкерлік  ҧйымның  барлық  заңды  қызметі  доғарылады  да 
жалған  кҽсіпкер  азаматқа,  ҧйымға немесе мемлекетке зиян келтіруге  бағытталған басқа  ҽрекеттермен 
шҧғылданады:  несие  алады,  азаматтардан  немесе  ҧйымдардан  ақша  қаражаттарын  жинайды,  сҿйтіп 
тыйым  салынған  қызметпен  айналыса  бастайды.  Осындай  ҽрекеттердің  нҽтижесінде  қоғамға  қауіпті 
зардап  азаматқа,  ҧйымға қауіпті  зардап  немесе мемлекетке  ірі  зиян  келтіріледі. Осы уақыттан  бастап 
қылмыс  аяқталған  деп  танылады.  Қылмыстық  қҧрамы  заңдылық  мҽні  жҿнінен  материалдық  қҧрамға 
жазады.   
Коммерциялық ҧйым мемлекеттік тіркеуден ҿткен кезден бастап қҧрылған болып есептеледі, ол 
заңды  тҧлғалардың  бірыңғай  Мемлекеттік  тіркеліміне  тиісті  жазба  енгізілгеннен  кейін  аяқталды  деп 
танылады. 
Жалған  кҽсіпкерлікті  қҧрған  ҽрекеттер  мен  ірі  зиян  келтіру  тҥрінде  туындаған  салдар 
арасындағы  себепті  байланыстың  бар  болуы  қылмыстың  объективті  жағының  міндетті  белгісі  болып 
табылады. 
Коммерциялық  ҧйымды  ойдан  шығарылған  тҧлғаның  атына  тіркеу,  заңды  тҧлғаның  мекен-
жайын  дҧрыс  кҿрсетпеу  ҿздігінен  жалған  кҽсіпкерлікке  тҽн  белгілерсіз  аталған  қылмыс  қҧрамын 
қҧрамайды. 
Кҽсіпкерлік  қызметпен  айналысу  ниетінің  болмауы  жалған  кҽсіпорын  қҧрудың  себебі  болып 
табылады [5]. 
Мҧндай  ниеттің  болмағанының  белгісі  іскерлік  айналымның  ҽдеттеріне  сҽйкес  қажетті  жҽне 
жеткілікті мерзімде қҧрылтай қҧжаттарынан туындайтын міндеттемелерді орындамау болып табылады. 
Соңғының  критерийі  ретінде  салық  кезеңі  ішінде  кҽсіпкерлік  қызметпен  айналыспауын  қарастыруға 
болады,  ол  салық  кезеңі  аяқталған  соң  салық  салу  объектісі,  салық  базасы  айқындалып,  салық  пен 
бюджетке тҿленетін басқа да міндетті тҿлемдердің сомасы есептеледі. 
Субъективтік  жағынан  қылмыс  қасақаналықпен  (  тікелей  немесе  жанама)  жҥзеге  асырылады.  
Қылмыстың  субъективтік  жағының  қажетті  белгісі    тыйым  салынған  қызметті  жасыру,  заңсыз  несие 
алу,  салық  тҿлеуден  босатылу  немесе  ҿзге  де  мҥліктік  пайда  табу  мақсаты  болады.  Жалған 
кҽсіпкерліктің  субъективтік  жағы  кінҽнің  қасақана  нысанымен  сипатталады.  Тҧлғаның  жалған 
кҽсіпорынды  қҧру  фактісіне  қатысты  оның  ҽрекеттерінде  тікелей  ниет,  ал  зиян  тҥріндегі  салдарға  - 
тікелей де, жанама да ниет болады. 
Кредиттер  алу,  салық  тҿлеуден  босатылу,  ҿзге  де  мҥліктік  пайда  алу  немесе  тыйым  салынған 
қызметті  жасыру  жалған кҽсіпкерліктің  мақсаттары бола  алады.Кҽсіпкерлік  қызметті  жҥзеге  асырмау 
ниеті дҽлелденбей кредит алуы жалған кҽсіпкерлік емес, ҿзге қылмыстық ҽрекеттер жасағанын растауы 
мҥмкін. 
Жалған  кҽсіпкерлікпен  айналысқан  кезде  жалған  кҽсіпорынның  контрагенті  салықтан  заңсыз 
босатылады. Салықтарды азайту да олардан босатылу болып табылады [6]. 
Ҿзге  мҥліктік  пайда  алуы  заң  бҧзушылықпен  іске  асырылады.  Бҧл  жағдайда  кҽсіпкерлік 
қызметпен  айналысу  ниетінің  болғанын  куҽландырмайтын,  нысаны  бойынша  заңды,  бірақ  мақсаты 
жҽне  мазмҧны  бойынша  жалған  мҽмілелердің  жасалуы  (ақша  қаражаттарын  қолма  қол  ақшаға 
айналдыру, делдалдық қызметтер жҽне тағы сол сияқтылар) мҥмкін. 
Қылмыстың  субъектісі  –кез  келген  есі  дҧрыс,  16-ға  толған  азамат  болады.  Субъектілердің  кім 
екеніне  қарамастан,  заңмен  тыйым  салынған  ҽрекеттерді,  сондай-ақ  оларды  жҥзеге  асыру  ҥшін 
лицензия алу талап етілетін кҽсіпкерлік қызметтің жекелеген тҥрлерін жалған кҽсіпкерлік жасыратын 
тыйым салынған қызмет деп тҥсіну керек. 
Қорытындылай  келе,  осындай  жалған  кҽсіпкерлік  сияқты  ҽлеуметтік-экономикалық  қиянат 
жасаушылармен  кҥресті  одан  ҽрі  жалғастырып,  кҥшейту    керектігін  атап  ҿткім  келеді.  Олардың 
қҧрылғаннан  бастап,  жҧмыс  жҥргізу  барысында  қоғамға  қажеттілігі  мен  пайдасы  жайлы,  алған 
несиелері  мен  қаржылай  кҿмектің  тиімді жҧмысалуы  жайлы  да  бақылау  тетіктерін  ойластыру  қажет. 
Олар  тек  ҿз  пайдасына  ғана  жҧмыс жасамай, мемлекетке  тек  салық  тҿлеу  тҥрінде  кіріс  келтіріп  қана 
қоймай, қоғамның қажеттіліктерін де қанағаттандыру да ойластыруы тиіс. 
 
 

174 
 
Әдебиеттер 
1.
 
А.Н. Ағыбаев Қазақстан Республикасының  қылмыстық қҧқығы: Оқулық Ерекше бҿлім. Т.1. Алматы: 
Жеті жарғы  2007.  
2.
 
Қазақстан  Республикасының  қылмыстық  кодексі.  16  шілде  1997  жылы  қабылданған,12  желтоқсан 
2012 жылы ҿзгертулер мен толықтырулар енгізілген ҚР заңы. 
3.
 
Лопашенко Н. Разграничение  лжепредпринимательства и мошенничества. //Законность, 1997, № 
9. 
4.
 
Кравец  Ю.  Отграничение  лжепредпринимательства  от  мошенничества.  //Уголовное  право,  2003, 
№ 3. 
5.
 
Кузнецова  Н.Ф.,  Лопашенко  Н.А.  Проблемы  квалификации  экономических  преступлений. 
//Вестник МГУ, Серия 11, Право, 2001, № 2. 
6.
 
Устинова Т.Д. Уголовная ответственность за лжепредпринимательство. – М.: Издательство НОРМА, 
2003. – 144 с. 
 
УДК: 37.015.3 
МЕТОДЫ  И  ПРИНЦИПЫ  КОРРЕКЦИИ  ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ 
ЗАПУЩЕННОСТИ  МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ  
Миятова Г., Айтпаева А.А., Арымбаева К.М. 
ЮКГУ  им.М.Ауэзова, Шымкент, Казахстан  
 
За  последние  годы  в  нашей  стране  заметен  рост  детской  преступности,  наркомании, 
прослеживается  тенденция  к  увеличению    числа  детей  с  отклоняющимся  поведением  в  младшем 
школьном возрасте. 
Проблема  предупреждения  и  преодоления  отклонений  в  поведении  детей  и  подростков 
привлекала  внимание  классиков  педагогики  Ф.А.  Дистервега,  Я.А.  Коменского,  Н.К.  Крупской,  A.C. 
Макаренко, В.А. Сухомлинского, К.Д. Ушинского и др.  
В современной психологической и педагогической литературе этой проблеме посвящены труды 
М.А. Алемаскина, Б.Н. Алмазова, С.А. Беличевой, H.H. Верцинской, , Керимова Л.К., Джаманбалаевой,  
Е.В. Змановской, Л.Ю. Зюбина, И.А. Невского, А.И. Кочетова, А.Е. Личко, Д.И. Фельдштейна и др.  
В  основном  эти  труды  выполнены  на  материале  исследования  проблемы  воспитания  и 
перевоспитания подростков в различных образовательных учреждениях. 
Специальные  исследования,  посвященные  изучению  трудновоспитуемости  дошкольников  и 
младших  школьников,  были  проведены  Р.В.  Овчаровой,  Л.С.  Славиной,  И.П.  Трушиной  и  рядом 
других  ученых.    Ими  изучались  трудности,  связанные  с  адаптацией  ребенка  к  условиям  школы,  с 
организацией  педагогического  сопровождения,  укрепления  здоровья  учащихся.  Выводы  и 
рекомендации  этих  ученых  успешно  используются  учителями  начальных  классов  в  практической 
деятельности. 
Вместе  с  тем,  как  показали  исследования    ученых,  95%  современных  педагогов  начальных 
классов  испытывают  определенные  трудности  в  диагностике  и  коррекции    педагогической  
запущенности  у младших школьников. 
Психолого-педагогическая  коррекция  понимается  как  «деятельность  по  исправлению 
(корректировке) тех особенностей психического развития, которые по принятой системе критериев не 
соответствуют  «оптимальной»  модели»  [1].  Психолого-педагогическую  коррекцию  возможно  также 
применять  «в  ситуациях  преодоления  различного  рода  психологических  затруднений»,  поскольку 
является  направленным  психолого-педагогическим  воздействием  «на  определенные  психологические 
структуры с целью обеспечения полноценного развития и функционирования индивида».  
Психолого-педагогическая    коррекция  —  «это  система  мероприятий,  направленных  на 
исправление  недостатков  психологии  или  поведения  человека  с  помощью  специальных  средств 
психологического воздействия.  
В  основе  коррекция  психолого  -  педагогической  запущенности    детей    лежат  принципы 
комплексного,  системного  и  деятельностного  подхода,  учет  возрастных  и  индивидуальных 
особенностей  ребенка,  специфики  социально-педагогической  ситуации  развития,  профессиональной 
компетентности и разделения функций,  опоры на положительное в личности ребенка, ориентация на 
гармонизацию  его  развития,  единства  и  взаимодополняемости    психологических  и  педагогических 
методов, соответствие методов целям и содержанию процесса и конкретной психолого-педагогической 
ситуации, дифференцированный подход.  

175 
 
Важными  моментами  в    коррекционной  работы  являются  гуманизм,  учет  нормативности 
возрастного развития, а также зоны актуального и ближайшего развития, учет системности развития и 
интеграции  психики,  деятельностной  коррекции,  параллельности  коррекционных  воздействий  на 
ребенка  и  его  социальную  микросреду,  принятия  ребенком  коррекционных  воздействий,  его 
включенность  в  коррекционные  мероприятия,  рефлексивного  подхода  к  процессу  и  результатам 
коррекции.  
Методы    коррекции  педагогической  запущенности  –  это  способы  и  приемы  специального 
воздействия  на  различные  сферы  личности  ребенка,  его  родителей  и  педагогов  с  целью  преодоления 
недостатков и отклонений в его развитии, восстановления в качестве субъекта деятельности, общения 
и  самосознания,  реконструкции  и  нормализации  межличностных  отношений  в  микросоциуме  и 
изменения социально-педагогической ситуации развития ребенка.  
Эта группа методов определяется: 
- по субъекту (психологические и педагогические); 
- по объекту коррекции (направленные на запущенного ребенка и его микросоциум); 
-  по  предмету  коррекции  (когнитивной,  эмоциональной,  поведенческой,  мотивационной, 
коммуникативной сферы); 
-  по  цели  и  содержанию  (методы  коррекции  дисгармоний  индивидуально-психологического 
развития,  коррекции  субъекта  деятельности,  общения,  самосознания,  коррекции  родительской  и 
профессиональной компетентности).  
Для  осуществления  педагогической  коррекции  запущенности  детей  необходимы  постоянная 
работа  учителя  по  снятию  напряжения,  понимание,  доверие,  анализ  конфликтных  ситуаций, 
позитивная  иррадиация  авторитета  педагога  на  отношения  ребенка  со  сверстниками,  руководство 
ролевым  взаимодействием  детей  в  игре,  ролевой  диалог,  позитивное  стимулирование,  авансирование 
успеха,  его  создание,  наглядные  опоры  в  обучении,  комментируемое  управление,  опережающее 
консультирование,  эмоциональное  поглаживание,  ожидание  завтрашней  радости,  личностная 
перспектива ребенка. 
К  методам  психокоррекции,  используемым  в  случаях  педагогической  запущенности  детей 
относят когнитивную тренировку, развитие произвольности поведения, терапию искусством, игровую 
коррекцию  поведения,  ролевое    научение,      коммуникативную  игру,  статусное  перемещение  детей, 
замещение  реального  партнера  по  игре,  демонстрацию  групповой  поддержки,  снижение  зависимости 
от  учителя,  десенсибилизацию  к  оцениванию,  формирование  адекватной  самооценки  школьных 
успехов, отреагирования школьных страхов, психологический массаж, идентификацию и др.  
Комплексный  и  системный  характер  явления  социально-педагогической  запущенности  требует 
соответствующих подходов к содержанию и организации ее диагностики, профилактики и коррекции.  
Эта  особенность  обусловливает  единство  и  взаимосвязь  названных  процессов,  предполагает 
параллельность в работе с запущенным ребенком и его микросоциумом, сочетание общих, групповых и 
индивидуальных форм работы, ее психологических и педагогических методов. 
Комплексный  подход  к  указанному  процессу  подразумевает  комплексное  воздействие  на 
личность запущенного ребенка, его самосознание, общение и деятельность, затрагивает мотивационно-
потребностную, эмоционально-волевую, интеллектуальную и поведенческую сферы личности. 
Рассматривая  комплексный  подход  к  организации  и  содержанию  ранней  психологической 
коррекции  запущенности  детей,  подразумевается  ее  включенность  в  целостный  педагогический 
процесс. 
Ранняя  психокоррекция  базируется  на  специфическом  методологическом,  технологическом  и 
функциональном  обеспечении,  которое  позволяет  моделировать  данный  процесс  с  учетом 
особенностей личности запущенного ребенка и социальной ситуации его развития при функционально-
ролевом взаимодействии их субъектов. 
Комплексная  ранняя  психокоррекция  педагогической  запущенности  есть  совокупность 
специальных  психолого-педагогических  воздействий,  направленных  на  самого  ребенка  и 
способствующих его восстановлению в качестве субъекта деятельности, общения и самосознания. Ее 
целью является изменение социальной ситуации развития ребенка и гармонизация его личности. 
Предметом ранней психокоррекции являются особенности личности педагогически запущенного 
ребенка, его деятельность и отношения с окружающими. 
Субъектами  системы  ранней  психолого-педагогической  коррекции  запущенности  являются 
практические  психологи,  воспитатели  детского  сада,  учителя  начальных  классов;  в  определенных 
ситуациях  ими  становятся  родители,  референтная  детская  группа  и  сам  ребенок  как  носитель 
субъектных свойств и социальной активности по мере их развития и восстановления. 
Критериями  эффективности  системы  ранней  психокоррекции  социально-педагогической 
запущенности детей можно считать:  

176 
 
во-первых,  изменение  социально-педагогической  ситуации  развития  запущенного  ребенка, 
позитивные  сдвиги  в  которой  характеризуются  повышением  общего  уровня  гуманизации  и 
оптимизации  целостного  педагогического  процесса;  изменением  отношения  к  детям;  улучшением 
психологического микроклимата; налаживанием воспитательного взаимодействия; созданием условий 
для  проявления  разносторонней  активности  детей,  их  устойчивыми  успехами  в  деятельности  и 
общении;  
во-вторых,  снижение  степени  запущенности,  которое  качественно  проявляется  в  гармонизации 
личности  ребенка;  развитии  его  субъектных  свойств;  изменении  отношения  к  деятельности  и  ее 
большей  результативности;  улучшении  межличностных  отношений  ребенка,  позитивных  сдвигах  в 
социальном  статусе,  эмоциональном  самочувствии  и  образе-Я;  снижении  педагогической  трудности 
ребенка; 
в-третьих,  повышение  уровня  его  разносторонней  активности,  качественными  изменениями 
которой является последовательный переход с уровня «социальной неготовности – неадекватности» к 
«социальной готовности – адекватности» т.е. выраженной субъектности. 
Таким  образом,  важнейшими  условиями  эффективности  ранней  психологической  коррекции 
педагогической  запущенности  детей  следует  признать  ее  своевременное  выявление  и  диагностику, 
гуманизацию  целостного  педагогического  процесса  и  специальную  подготовку  педагогов  и 
практических психологов к работе с запущенными детьми.
 
 
 
Литература 
1.
 
Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе. – М., ТЦ «Сфера», 1998 - 240 с. 
2.
 
Психологические  проблемы  предупреждения  педагогической  запущенности  и  правонарушений 
несовершеннолетних. Сборник научных трудов. – Воронеж, 1982 – 175 с. 
3.
 
Беличев 
С.А., 
Фокин 
В.М. 
Социальная 
профилактика 
отклоняющегося 
поведения 
несовершеннолетних  как  комплекс  охранно-защитных  мер.  –  М.:  Редакционно-издательский  центр 
Консорциума ―Социальное здоровье России‖, 1993.-62 стр. 
4.
 
Беличева С.А. Основы превентивной психологии. М., Соц. здоровье России. -1993.-199 с.  
5.
 
Зюбин  Л.Ю Зюбин Л.М. «Растить человека». «Лениздат», 1988. 
6.
 
Алмазов  Б.Н.  Психическая  средовая  дезадаптация  несовершеннолетних  Текст./  Б.Н.  Алмазов, 
Свердловск: Изд-во Уральского университета 1986.- 152 с.  
 
УДК 330:37.014.6 
 
ЭНДАУМЕНТ - ФОНД И ЕГО РОЛЬ В ФИНАНСОВОЙ АРХИТЕКТУРЕ 
УНИВЕРСИТЕТА 
 
Мырхалыков Ж.У., Бондаренко В.П., Нурашева К.К. 
ЮКГУ им М.Ауэзова,  Шымкент, Казахстан 
 
Түйін 
Баяндамада  эндаумент-фондының  қалай  жаралғаны  туралы    сұрақтар  қарастырылады.  Білімнің 
қаржылай-  дүниежүзілік  тәжірибесі  арқасында  мемлекеттік-жеке  әріптестіктің  тетігінің  зораюы, 
фандрайзинг және оның практикалық жүзеге асуы талданады.  
 
Sammary 
In  the  report  questions  of  creation  of  endaument-funds  are  considered.  World  experience  of  a  financing of 
education  for  the  account  strengthening  of  mechanisms  of  state-private  partnership,  a  fandrayzing  and  their 
practical realization is analyzed. 
 
Казахстанская  система  высшего  образования  развивается  по  стратегическому  пути, 
определенному Президентом страны в Государственной программе развития образования Республики 
Казахстан  на  2011-2020  гг.  Новый  Закон  «О  науке»,  Закон  «Об  образовании»  с  внесенными  в  него 
изменениями и дополнениями обеспечили четкую законодательную основу для продвижения системы 
высшего образования на новый уровень. 
В  своих  выступлениях  Президент  Республики  Казахстан  Нурсултан  Назарбаев  неоднократно 
отмечал,  что  образование  "становится  ключевым  фактором  нашего  развития"  и  "образование  из 
категории  национальных  приоритетов  переходит  в  категорию  мировых  приоритетов".  Вместе  с  тем, 
развитие  высшего  образования  тесно  связано  с  проблемами  развития  общества  и  обусловлено 
следующими социально-экономическими закономерностями: 

177 
 
 
переходом  общества  на  рыночную  экономику,  вследствие  чего  изменился  характер 
производительных  сил  и  производственных  отношений,  изменился  социальный  статус  субъектов 
производства;  
 
ростом наукоемких производств, для эффективной организации которых потребуется в основном 
персонал с высшим профессиональным образованием;  
 
многократным увеличением объема научной и технической информации за последние пять лет и 
прогнозируемое обновление информации каждые три года;  
 
быстрой сменой технологий, вызвавших моральное устаревание производственных мощностей и 
обнаруживших недостаточный уровень квалификации специалистов;  
 
интегративным  характером  научных  исследований,  проводимых  на  стыке  различных  наук  и 
синтезе предметных областей знаний;  
 
активное  использование  современных  информационно-коммуникационных  технологий  как 
средств  интеллектуальной  деятельности,  обусловливающих  автоматизацию  как  физического,  так  и 
умственного труда.  
Реформы в системе высшего образования призваны вывести Казахстан на передовые позиции в 
мире, обеспечить будущее казахстанской нации, достойную жизнь каждому гражданину.  
Опыт  европейских  стран  показывает,  что  одним  из  магистральных  направлений  развития 
является  усиление  механизмов  государственно-частного  партнерства,  в  особенности  в  деятельности 
научных учреждений и исследовательских университетов.  
Государственный сектор НИОКР идет на передачу части государственных научных лабораторий 
университетам, введение внешнего управления и приватизацию.  
Университеты  отходят  от  классической  схемы  «наука  +  образование»  к  схеме  «наука  + 
образование  +  инновационный  бизнес».  Создаются  новые  структуры  (фонды,  различные  формы 
партнерств  с  частным  национальным  и  иностранным  капиталом),  способствующие  укреплению 
научной инфраструктуры университетов и расширению подготовки научных кадров. 
Во всем мировом образовательном сообществе перед высшим образованием стоит  ряд  проблем:  
недостаточное    финансирование  высших  учебных  заведений  вызывает  беспокойство    относительно  
качества  образования;  студенты не получают достаточной финансовой поддержки; доля студентов  из  
малообеспеченных  семей  увеличивается,  а  финансирование  вузов  во  многих  странах  носит 
регрессивный характер, так как главным источником поступления средств является бюджет страны. С 
точки  зрения  предложения  услуг  образования,  централизованное    планирование    больше  не  является 
практически  возможным.  Реакцией  на  технический  прогресс  стали  увеличение  числа  университетов, 
рост численности студентов и расширение разнообразия изучаемых предметов. 
Соответственно,  мнение  о  том,  что  все  университеты  одинаковы,  а  потому  должны  получать 
равное  финансирование,  уже  не  имеет оснований. В  принципе дифференцированное финансирование 
может  быть  реализовано  «всезнающим»  органом  централизованного  планирования,  однако  это  не 
может  рассматриваться  как  единственный  механизм  решения  столь  сложной    проблемы:    массовое  
высшее  образование  требует такой  системы  финансирования,  при  которой  университеты могли  бы  
назначать  разные  цены,  отражающие  различный уровень их затрат, различия в качестве обучения и 
их предназначении [1]. 
В  условиях  глобализации  мирового  образовательного  пространства  и  значительного 
ужесточения  конкуренции  на  рынке  образовательных  услуг  многие  высшие  учебные  заведения 
Казахстана,  также  как  и  других  постсоветских  стран,  стоят  перед  необходимостью  формирования 
новых механизмов и инструментов, обеспечивающих возможность долгосрочных инвестиций.  
Новациями    в  этом  направлении  в  республике  стали  «Назарбаев  Университет»,  «Назарбаев 
Интеллектуальные школы», «Назарбаев Фонд». 
Управление этих образовательных структур основано на: 
-  3-уровневой  системе  управления:  единый  Высший  попечительский  совет,  отдельные 
попечительские советы, исполнительные органы; 
- 
эндаумент-фонде,  призванном  обеспечить  стабильное  финансирование  «Назарбаев 
Университет» и «Назарбаев Интеллектуальные школы».  
Главная  особенность  данного  проекта  заключается  в  том,  что  привлекая  стратегических 
партнеров  в  лице  зарубежных  университетов,  можно  создать  свои  современные  академические 
программы обучения.  
Университет  в  Астане  стал  ответом  на  главный  идеологический  вызов  программы  «Болашак». 
Казахстан  должен  уйти  от  импорта  образования,  чтобы  знания  создавались  в  стране  и 
преобразовывались в национальное богатство.  
Одним  из  перспективных  инструментов    в  сложившейся    ситуации    может  стать    эндаумент  – 
фонд  целевого  капитала, формируемый  из  благотворительных  пожертвований  в  пользу  вуза.  
Родиной  эндаументов  являются  США, где эта форма финансовой  

178 
 
поддержки    учреждений    высшего    профессионального    образования    получила  наибольшее 
распространение.  Первый  в  мире  эндаумент  был  создан  в  1649  году  для  поддержки  Гарвардского 
университета.  Сегодня  университет  располагает  капиталом  почти  в  $34  млрд,  а  доходы  в  минувшем 
году превысили $1 млрд. В целом же средства эндаументов приносят западным университетам до 40-
50%  годового  дохода.  Эндаументы  США  использовались,  прежде  всего,  для  негосударственной 
поддержки образовательных учреждений [2]. 
В  настоящее  время  все  основные  высшие  учебные  заведения  страны  располагают  такими 
фондами, которые служат важным источником финансовых средств для их деятельности. Заметим, что 
целый  ряд  известнейших  университетов  США  были  создан  благодаря  эндаумент-фондам.  Эндаумент 
Йельскогоуниверситета  составляет  12,7  миллиарда,  Принстонского  и Стэндфордского  -  свыше  10 
миллиардов долларов каждый. 
Эндаумент-фонды  формируются  в  основном  за  счет  средств  частных  лиц,  корпораций, 
благотворительных  организаций,  ассоциаций  выпускников,  профессиональных  ассоциаций  и 
представляют  собой  сложный  комплекс  даров  и  пожертвований.  При  этом  на  использование 
получаемого инвестиционного дохода накладываются определенные ограничения. 
Благотворительные дары и пожертвования в настоящее время остаются главными источниками 
формирования  эндаумент-фондов.  В  целом  в  США  наблюдается  рост  общественного  интереса  к 
эндаумент-фондам  университетов  и  колледжей,  объемы  даров  и  пожертвований  растут  ежегодно. 
Отличительные черты таких фондов: 
1. Долгосрочный  характер – они формируются  на  длительный  срок  и  не предназначены для 
немедленного расходования. Напротив, они передаются в управление  специализированной  компании,  
а    на    финансирование    научных    и  иных    проектов    вуза    идут    лишь    проценты,    начисленные    на  
капитал  фонда.  
Сохранность фонда гарантируется  запретов  направлять  на  расходы более определенной доли 
от  величины  фонда, а  также  четко продуманным  перечнем инструментов,   в   которые    управляющая 
компания  может инвестировать средства фонда (этот  перечень  направлен  на  минимизацию  риска  
потерь  от неудачных вложений. 
2.  Решения  об  использовании  дохода,  полученного  от  эндаумента,  принимается    руководством 
вуза без длительного бюрократического согласования с вышестоящими организациями.  
3.  Эндаументы,  как  обычно,  с  одной  стороны,  носят  четкий    целевой    характер,  т.е. 
предназначены  для  поддержки  деятельности вуза, а с другой, эта поддержка не является точечной, т. 
е. направленной  на один проект – речь идет о системном финансировании [1]. 
Некоторые  российские  вузы,  заимствуя  опыт  зарубежных  университетов,  тоже  формируют 
эндаумент-фонды. В настоящий момент в России функционирует около 50 эндаумент-фондов. Среди 
них: 
Фонд Развития МГИМО (более 400 млн. руб.); 
Эндаумент-фонд Финансовой академии при Правительстве РФ (более 9,5 млн. долл.); 
Фонд Московской школы управления СКОЛКОВО; 
Фонд Высшей школы менеджмента Санкт-Петербургского государственного университета и др. 
Анализ целевого капитала фондов в этих вузах показал, что они не такие гибкие, как в США, и 
не  дают  таких  налоговых  преимуществ,  но  все  же  достаточно  хороший  механизм  для  эффективного 
функционирования  таких  структур.  Самое  главное  –  фонды  целевого  капитала  не  должны  платить 
налог  на  прибыль  с  дохода  от  инвестиций.  Во-вторых,  закон  США  прописывает  достаточно 
прозрачную структуру управления  фондом, и его активами.  
В Республике  Казахстан  ситуация  иная.  Есть  закон о  государственно-частном  партнерстве,  где 
прописаны финансовые отчисления на развитие вузовской науки, однако на сегодня закон не позволяет 
донорам  получать  налоговые  выгоды  от  пожертвований  фондам  целевого  капитала,  и  не  дает  им 
возможности  делать  взносы  не  денежными  активами  (например,  в  форме  недвижимости).    Хотя 
согласно  закону  о  недропользовании    хозяйствующие  субъекты  должны  отчислять  1%    совокупного 
дохода на развитие научных исследований и образовательных инноваций, фактически эти требования 
не выполняются.  
Если  посмотреть  опыт  России,  то  существует  жесткое  регулирование  процедур  управления 
активами,  которое  ограничивает    минимальный  размер  фонда  в  3  миллиона  рублей.  Вместе  с  тем, 
практика    последнего  времени  показала,  что  российские  вузы  крайне  заинтересованы  в  этом 
инструменте,  большинство  созданных  фондов  целевого  капитала  –  это  как  раз  фонды  учреждений 
высшего  образования.    Однако,  как  показывает  таблица  1,  существуют  различия  в  использовании 
средств фонда и значительные ограничительные и запретительные меры на деятельность фонда.  
 
 
 

179 
 
 
 
 
Таблица 1- Формирование и использование целевого капитала в России и США 
 
Россия 
США 
Определение 
Целевой капитал - сформированная 
за  счет  пожертвований,  внесенных 
жертвователем  в  виде  денежных 
средств, 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: