Атты халықаралық Ғылыми тəжірибелік конференцияның ЕҢбектері
жүктеу/скачать 8,24 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Summary The purpose of the research
- 619: 616.995.121.636
- Summary
1.Əбдіғалиева Ш. «Мектептегі технология». «Алматы кітап». 2.Тəжімұратов Д «Шебердің қолы ортақ» атты көрме. - Алматы, 2011. 3.Сенько Ю.В. Гуманитарные основы педагогического образования: Курс лекций: учеб.пособие для студентов высших пед.учебн.заведений. - М: 2000. 4.Гребенюк О.С., Рожков М.И. Общие основы педагогики: Учеб. для студ. высш. учеб. заведений. - М: 2003. - с 160. 5.Сластенин В.А., Мищенко А.И. Профессионально-педагогическая подготовка современного учителя // Советская педагогика. - 1991. № 10. ƏОЖ
619: 616.995.121.636 ЖАЛПАҚ ҚҰРТТАРДЫҢ МАЛДАРДА ТАРАЛУЫН ТІКЕЛЕЙ ЕМЕС ГЕМАГГЛЮТИНАЦИЯ РЕАКЦИЯСЫМЕН ЗЕРТТЕУ
Халила Ə.Н., Əбдіхалық М., Сейдахмет Г., Укасова Е.
Халықаралық гуманитарлық-техникалық университеті, Шымкент, Қазақстан Резюме
Целью наших исследований явилось совершенствование иммунологических методов исследований для выявления животных больных паразитозом и изучение его распространения в зависимости от влияний среды Summary The purpose of the research is perfecting of the immunological methods of research for determination of animals sicked by anaphlazmos and spreading of animals depending on the influence of a habitat 105
Жалпақ құрттар қой, ешкi, сиыр, шошқа, түйе, жылқы т.б. үй жануарларымен қоса жабайы аңдарда да кездеседi. Мал арасында жалпақ құрттар инвазионды аурулар тудырады. Əдетте олар биотикалық фактор негiзiнде малдарда экологиялық зардап туғызып, өлiм-жiтiмге ұшыратып, шығындар келтiредi, олардың көбеюiне, өсуiне кедергi болады.
Кейбiр жылдары жалпақ құртының қатты көбеюiнiң салдарынан, мал арасында кеңiнен таралып, олардың экологиялық зардаптары күшеюiне байланысты өлiм-жiтiмнiң саны артып кетедi, мал басы азаяды. Жалпақ құрттар биотикалық фактор ретiнде тек өлiм- жiтiмдi көбейтумен бірге малдың қоңын төмендетiп онан алынатын сүт, ет, май, жүн т.б. өнiмдердi 10-30 пайызға кемiтедi. Олардың жұқпалы ауруға төзiмдiлiгiн нашарлатады. [1- 6].
Осыларға байланысты жалпақ құрттар экологиясын зерттеу олардың таралуын анықтау əдiстерiн жақсарту, олардан алдын-ала сақтандыру сапасын көтеру үшін маңызды мəселе болып табылады. Кейiнгi кезде гельминттер экологиясын зерттеу үшін иммунологиялық реакциялар қолданыла бастады. Иммунологиялық реакцияларды ендiру барысында гельминттердің антигендiк құрамы тексерiлiп, олардың сезiмталдығы жоғары компоненттерi бөлiнiп алыну керек. Жалпақ құрттардың тобына жататын бауыр сорғыштың таралуы моллюскаларға байланысты. Паразиттің негізгі иесі - тоспа ұлуы барлық сулы жерде кездеседі. Ол қолайлы тұщы су қоймаларының бəрінде де тіршілік ете береді. Бауыр сорғыштардың таралу ендігі - тоспа ұлуының таралуымен анықталады. Тоспа ұлуы əр түрлі типті су қоймаларында мекендеуге бейімделген. Ол жазық жерлермен қатар тауларда 3 000 м. биіктіктерге дейін тіршілік ете алады. Моллюскалардың таралып орналасуы əр түрлі су қоймаларында бірдей емес. Олардың шоғырланатын жері, көбінесе таяз, жақсы жылынатын су қоймалары шалшықтар, саздар жайылымдардағы ойпаттар, мал тұяғы қазған шұңқырлар, жай ағатын жылғалар, шағын өзеншелер, тоғандар мен көлдер. Бұл жəндіктердің орналасу тығыздығы өте кең көлемде жыл маусымына, қоныс өзгешелігіне, ылғалдылыққа, температураға жəне тағы басқа жағдайларға байланысты өзгеріп тұрады. Моллюскалардың белгілі бір мекендейтін жерінің өзінде де олардың қоныстану жиілігі əр түрлі. Мысалы шалшықтың орта тұсына қарағанда шет жағында моллюскалар 5-6 есе көп болады. Моллюскалардың əр түрлі таралуы көпшілік жағдайда малды шалшық сулар шетіне жайғандықтан болады. Себебі, жер асты сулары жақын болғандықтан, жəне шымы былқылдақ жер мал тұяғымен тез қопарылып, көптеген ұсақ шұңқырлар – тоспа ұлуы тіршілігіне қолайлы сулы шұқанақтар пайда болады. Т оспа ұлуы ұзақ уақыт сусыз тіршілік етуге қабілетті. Құм топырақты су түбінде ол ұзақ уақыт тіршілік ете алмайды. Осы ерекшелігі арқылы моллюскалардың таралып бөлінуі сараланады. Топырағы құнарлы, кеуіп қалатын су қоймаларында - тоспа ұлуы көп тарайды, ал топырағы құмайт жерлерде су қоймаларында – бұлақтарда тіршілік етеді. Ересек моллюскаларда жəне жас ұрпақтары да құрғақшылыққа төзімді келеді. Олардың ұрықтары – жұмыртқалары да əр түрлі заттарға, өсімдік қалдықтарына жабысып, ылғалдылығы бар сусыз ортада жақсы сақталады. - Тоспа ұлуы өте тез көбейеді. Көктемде, жазда жəне күздің біраз мезгіліне дейін олар 3 ұрпаққа дейін шығара алады. Ғалымдардың есебіне қарағанда 12 жұмада бір моллюска 25 000 жұрағат бере алады. Демек, жаппай дамуының потенциалды мүмкіндігі мен фасциолез ауруының таралуы осындай мөлшерде өседі. Моллюскалар əр түрлі температура өзгерістеріне де төзімді келеді. Организмде жалпақ құрттарбалаң құрттары бар кіші прудовиктер мекендейтін судағы жəне топырақтағы сутегі иондарының шоғырлануы өте кең көлемде өзгеріп тұрады. Қышқылдылығы жоғары саздауыт жерлерде немесе сілтілігі басым сілтілі суларда сортаңдарда – бұл моллюскалар болмайды. Т оспа ұлуы судың активті реакциясы 6,5 – 8 мөлшерінен, темір тотығы 10-нан аспайтын əр түрлі су қоймаларында мекендейді. Ауру малдар арқылы зияндалған жайылымдар малды ауруға сол жайылымдарда негізгі мекен иелері – моллюскалар болған жағдайда ғана шалдықтыра алады. Мұндай жағдайда тоспа
ұлуы фасциол балаң құрттарымен табиғи зақымдануы, оның маусымдық өрлеуі, жалпақ 106
құрттарбалаң құрттарының моллюскаларда қыстауы сияқты көптеген факторлардың маңызы бар. Моллюскалар мекендейтін жерде малдың бауыр сорғышымен зақымдануы өте жоғары, кейде 70-80 процентке дейін жетеді. Моллюскалардың бауыр сорғышлармен көп зақымдануы жəне олардан жетілген церкарийлердің шығуы жаздың аяғы, күздің басында жиі кездеседі. Бұл уақыт малды ауруға шалдықтыратын ең қауіпті кез. Аурудың өршуі маусымға жəне малдың жасына да байланысты болады. Қазақстанда мал фасциолезбен ерте көктемде (қыстан шыққан личинкалармен), жазда жəне күзде зарарланады. Осыған байланысты қыстың аяғы мен келесі жылдың ерте көктемінде фасциолез ауруының белгілері біліне бастайды. Ауру малдың жасы ұлғайған сайын өрши береді, ересек малдардағы ауру төлдерге қарағанда көбірек жұғады. Сыртқы орта əсері бауыр сорғышларға күшті əсер етеді. Паразиттің организмнен тыс тіршілік ететін балаң құрттары температураның, ылғалдылықтың, құрғақшылықтың тағы басқа климаттық жағдайлардың тікелей əсеріне душар болады. Қазақстанда моллюскалар мен бауыр сорғыштардың сыртқы ортада дамуы үшін, ауа райының өте қолайлы болғандықтан бір жылда фасциолдың бірнеше ұрпақтары дамып, малдың ауруға шалдығуын ұлғайтады. Т оспа ұлуы активті тіршілік етуі мен көбеюіне атмосфера ылғалдылығы үлкен əсер етеді. Жауынды жылдары фасциолездің көп таралатыны моллюскалар тобының көбейіп өсуіне байланысты. Жəндіктерден жетілген церкарийлердің жаппай шығуы күн жылына болады да, төменгі температурада тоқталады. Фасциолдың эмбрионалдық дамуы табиғи жағдайда орташа тəулік температурасы – 15- 16 0 болғанда 50 - 55 күнде аяқталады. Адолескарий – сыртқы ортада тіршілік ететін жалпақ құрттарбалаң құрттарының ішіндегі ең төзімдісі. Олар өте шыдамды болады, 4 - 6 0
болуына байланысты 1,5 нан 5 айға дейін өмір сүреді. Бауыр сорғышның ірі қарада таралуын зерттеу үшін 20 ірі қара малдардың тезегі жəне қаны алынып, паразитологиялық жəне иммунологиялық əдістермен салыстырмалы зерттелді. Паразитологиялық əдістер малдардың тезегінің ерітіндісін тұндыру əдісімен зерттелді. Зерттеу нəтижесінде 20 малдың 4 басы (№0521, 0525, 0526, 0527) барлығы 20 пайыз паразитологиялық əдістермен зерттелгенде жалпақ құрттарының жұмыртқалары бар екендігі байқалды (1-кесте). Иммунологиялық əдістер малдардың қан сарысуларын теріс емес гемагглютинация реакциясын қою арқылы зерттелді. [7.8.9]. Ал, тікелей емес гемагглютинация реакциясымен 6 басының (№ 0521, 0522, 0525, 0526, 0527, 0528) қан сарсуларынан жалпақ құрттарына қарсы антиделері бары байқалды, барлығы 30 пайыз фасциолезбен ауыратыны анықталды (1-кесте). Мал басының көптiгi жəне олар су қоймасының маңындағы шалғында жайылуы ауру малдардан сыртқы ортаға шығарылған тоғышар жұмыртқаларының жетiлiп, ондағы жалпақ құрттарының негізгі иесiн жеңiл жəне тез табуы оның дамуына оң əсер етедi. Жүргiзiлген зерттеу нəтижелерiнде 25 ірі қаралардың 20 % паразитологиялық əдістермен оң көрсеткіш, ал 30 % иммунологиялық реакциялармен оң көрсеткіш көрсетті. Осыған сəйкес негізгі иелерiнде дамыған жалпақ құрттарының цист формасы – адолескарияның малдардың iшiне енуiнiң де мүмкіншiлiгi үлкен. Кесте 1. Бауыр сорғыштың ірі қарада таралуын салыстырмалы зерттеу
№
Малдардың белгілері Зерттеу нəтижесі Паразитологиялық ТЕГАР
1 0521
оң реакция оң реакция 2 0522
теріс реакция оң реакция 3 0523
теріс реакция теріс реакция 107
4 0524 теріс реакция теріс реакция 5 0525 оң реакция оң реакция 6 0526
оң реакция оң реакция 7 0527
оң реакция оң реакция 8 0528
теріс реакция оң реакция 9 0529
теріс реакция теріс реакция 10 0530
теріс реакция теріс реакция 11 0531
теріс реакция теріс реакция 12 0532
теріс реакция теріс реакция 13 0533
теріс реакция теріс реакция 14 0534
теріс реакция теріс реакция 15 0535
теріс реакция теріс реакция 16 0536
теріс реакция теріс реакция 17 0542
теріс реакция теріс реакция 18 0543
теріс реакция теріс реакция 19 0544
теріс реакция теріс реакция 20 0545
теріс реакция теріс реакция Барлығы: 20 4 (20 пайыз) 6 (30 пайыз)
Сондықтан қоршаған ортаның абиотикалық факторлары (ылғалдылықтың жеткiлiктi, температураның жоғары болуы т.б.) мен биотикалық факторлары (тұрақты жəне негізгі иелерiнiң жеткiлiктi болуы) бiрлестiгi қолайлы болуына байланысты бауыр сорғыш құртының жеделдете көбеюiне толық жағдай жасалынғаны байқалды. Жалпақ құрттар кең тараған елдi мекенiндегi малдарды емдеу жəне тоспа ұлуларын жою шаралары жүргiзiлмесе жалпақ құрттартоғышары биотикалық фактор ретiнде өте үлкен экологиялы зардаптар туғызып, малдар арасында өлiм-жiтiмдi көбейтедi жəне сол жердегi елдiң денсаулығына да аса қауiптi қатер төндiредi. Жалпақ құртының таралуын паразитологиялық жəне иммунологиялық əдістермен салыстырмалы зерттеу тиімді екендігі байқалды. зерттеуге болатындығы анықталды. Жүргiзiлген зерттеу нəтижелерiнде 20 ірі қаралардың 20 % паразитологиялық əдістермен жалпақ құртының таралуы оң көрсеткіш, ал 24% иммунологиялық реакциялармен жалпақ құртының таралуын оң көрсеткіш көрсетті.
Əдебиеттер 1.
Мұхаметалин Қ. Малдың паразит аурулары, Қайнар, 1973. 2.
Халила Ə.Н. т.б. Малдың паразит ауруларын иммунологиялық əдiстермен анықтау, Ғылым. 1996. 3.
4.
Бей-Биенко Г.Я. Общая энтомология. М.: 1980 5.
Халилаев А.Н. Токсоплазма жəне безноитий антигендерiн зерттеу. М., 1982. 6.
Халилаев А.Н. Изучение антигенов токсоплазмида., 1991. 108
ƏОЖ 619: 616.995.121.636
ҚАРАПАЙЫМДЫЛАРДЫҢ АНТИГЕНДЕРІН ИММУНОЛОГИЯЛЫҚ ƏДІСТЕРМЕН ЗЕРТТЕУ
Халила Ə.Н. , Бердалиева А.М., Бакеш З., Үсенбаева Ұ. Халықаралық гуманитарлық-техникалық университеті, Шымкент, Қазақстан Резюме
В статье приведены результаты определения паразитарных антигенов иммунологическими методами в сыворотке крови животных
Қазақстанда мал шаруашылығын өркендету басты мəселе болып табылады. Паразиттер адамдар мен жануарлардың жəне өсімдіктердің инвазиондық ауруларын тудырады. Мал шаруашылығында да паразиттер тудыратын аурулар жануарлардың жаппай іш тастауының, өміршеңдігі төмен төлдер тууының жəне малдардың азғындауы мен өлім- жітімнің бірден-бір себептері болып табылады. Паразиттер барлық географиялық аймақтарда кең тараған. Паразиттердің кең таралуы оның жануарлар ағзасындағы барлық ұлпалар мен жасушаларында кездесіп, өмір сүре алуында. Паразиттерді зерттеу, оның мал шаруашылығына орасан зор экономикалық зиян келтіретінің анықтады. (А.А.Марков, 1964; 1965; И.Г.Галузо т.б., 1965; Б.А.Тимофеев, А.В.Акулов, 1975). Көрсетілген ғылыми зерттеулер нəтижесі паразиттердің зардапты аурулар тудыратындықтан, оны кеңінен жəне терең зерттеу керек екенін көрсетеді. Малдардың паразиттерін анықтау əдісі негізінен ауру малдардың сыртқы белгілері арқылы ішкі өзгерістеріне байланысты жүреді. Бұл əдістердің кемшілігі көп, сыртқы белгілері көмескі, анық емес, əсіресе паразиттер тудыратын ауруларда мүмкіндік бермейді. Кейінгі кезде микробиология, вирусология т.б. инфекциялық жəне инвазиялық ауруларды анықтауға кеңінен қолданылатын иммунологиялық реакциялар биологияның басқа салалрында да енгізіле бастады (1,2,3). Иммунологиялық əдістердің ішінде сезімталдығы жоғары, қойылуы
жеңіл реакцияға эритроцитті диагностикум пайдаланылатын: кері гемагглютинация немесе тікелей емес гемагглютинация реакциясы, антиденені бейтараптау мен антигенді бейтараптау реакциялары т.б. жатады. Эритроцитті диагостикумдарды алу əдісінің көптеген жолдары зерттеліп, іріске ұсынылған (4,5). Инвазиондық ауру малдардың қан сарысуында паразит антигендері болатыны белгілі. Осы антигендерге қарсы иммунды қан сарысуын алу əдістері мен иммуноглобулинді эритроцитті диагностикумдар алу əдістерін зерттеу бүгінгі күннің өзекті мəселелері болып саналады. Осыған байланысты біз ғылыми зерттеу жұмыстарымызда паразиттерді анықтау үшін иммунологиялық əдістерді колдану жолдарын зерттедік. Ауру малдың қан сарысуындағы антигендерді, антиденені бейтараптау реакциясы (АдБР) арқылы анықтау үшін олардың сəйкес иммунды қан сарысуларының жоғарғы титрін анықтап алу керек. Ол үшін иммунды қан сарысуының титрін эритроцитті антигенді диагностикумдармен кері гемагглютинация реакциясын (КГАР) қою арқылы анықтайды. КГАР макротəсілмен қою үшін пробиркаға немесе пластинкаға қойылады. Пластинканың бір қатарының 1-шіден 8-ші шұңқырына дейін 0,5 мл еріткіш құяды. Еріткіш ретінде 0,007% желатиннен тұратын физиологиялық ерітінді (РН-7,2% 109
пайдаланылады). Сонан соң 1-ші шұңқырға 0,5 мл 1:25 физиологиялық ерітіндідегі тексерілетін қан сарысуын құяды. Шприцпен 1-ші шұңқырдан 0,5 мл алып екінші шұңқырға ауыстырады. Осылай 7-ші шұңқырға дейін қан сарысуын титрлеп шығады. 7-ші шұңқырдан алынған 0,5 мл ерітінді төгіліп тасталынады. Барлық шұңқырларға 0,25 мл 1% эритроцит диагностикумын құяды. Пластинка жайлап шайқатылған соң бөлме температурасында (16-25 С) ұсталынады. Реакция нəтижесі 2-3 сағат өткен соң есепке алынып, 4 балдық жүйемен бағаланады: 4 балл-эритроциттер ойыс ойық түбін түгелдей жұқа қабықпен жауып жатады: 3 балл-эритроциттердің жауып жатқан аймағы алдыңғыға қарағанда аздау: 2 балл-эритроцит агглютинаттары аз, тек ойықтың түбінде көрінеді: 1 балл-эритроцит түнбасының шет жақтарында шамалы агглютинат түйіршіктері байқалады: Теріс реакция-эритроциттер ойық түбінде түйме сияқты болып бір жерге жиналып, шоғырланады. Тексерілетін қан сарысуының ең жоғарғы титріне 3-4 балдық ерітінді алынады. КГАР микротəсілмен қою үшін микротитратордың планшетінде қойылады. Шұңқырының түбі ойыс болу керек. Планшеттің бір қатарының 2-ші шұңқырынан 8-ші шұңқырына дейін 0,05 мл еріткіш құйылады. Ол үшін микротитратордың арнаулы микротамшылатқышымен 2 тамшы тамызу керек 1-ші жəне 2-ші шұңқырға 0,05 мл (2 тамшы) тексерілетін қан сарысуының 1:50 ерітіндісін тамызады. 2-ші шұңқырдан бастап 7- ші шұңқырға дейін 0,05 мл диллютермен қан сарысуы титрленеді. Сонан соң барлық шұңқырларға 0,025 мл 0,5% эритроцитті диагностикум тамызылады. Пластинка бөлме температурасында стол үстіне қойылады. Реакция 2-3 сағаттан соң оқылады. Əрбір қатардағы гемагглютинация жүруі, тексерілген қан сарысуының оң реакция көрсеткені. Оның титрі ең соңғы шұңқырдағы гемагглютинацияға сəйкес келеді. Гемагглютинация болмаған қатардағы қан сарысуы теріс реакция көрсетеді. Паразиттер антигеніне қарсы иммунды қан сарысуының жұмыс титрін анықтау үшін оның ең жоғарғы титрін табу қажет. Табылған ең жоғарғы титрін 4 еселеп азайтып алу арқылы иммунды қан сарысуының жұмыс титрі анықталады. Мысалы: иммунды қан сарысуының КГАР арқылы анықталған ең жоғарғы титрі 1:3200 болса, оны 4 есе азайтқанда жұмыс титрі 1:800 болып саналады. Жұмыс титрінің дұрыс дайындалғанын тексеру. АДБР қою алдында жүргізіледі. Егер алдыңғы үш ойықта оң реакция алынған болса, онда жұмыс титрін екі есе азайту керек. Егер 5-ші ойықта оң реакция жүрсе, онда жұмыс титрін 4 есе азайтады. Егер реакция 1-ші, 2-ші ойықта ғана оң болса, онда жұмыс титрін қайтадан КГАР қойып анықтау қажет. Антиденені бейтараптау реакциясын (АдБР) қою үшін тексерілетін қан сарысуынан бір қатарға екі еселенген ерітінділер дайындалады. Ол үшін 2-шіден 8-ші ойықтарға 0,25 мл физиологиялық ерітінді құяды. 1-ші 2-ші жəне 7-ші ойықтарға тексерілетін заттың 1:50 қатынасындай физиологиялық ерітіндісін құяды. Арнаулы пипеткамен 2-ші ойықтан 6-шы ойыққа дейін 0,25 мл ерітінді ауыстырылу арқасында 1:5 тен 1:1600 қатынасына дейін екі еселенген ерітінді дайындалады. 6-шы ойықтан 0,25 мл алынып, төгіліп, тасталынады. 1- қатардың 1-ші жəне 6-шы жəне 8-ші ойықтарына антигенге қарсы иммунды қан сарысуының жұмысшы ерітіндісі құйылады. Планшет 37 °С термостатта 30 минут ұсталған соң, 1-ші қатардың барлық ойықтарына 0,25 мл 1% ББҚС-ның эритроцитті антигенді диагностикумы құйылады. Планшет жайлап, шайқатылған соң бөлме температурасында стол үстіне қойылады. Реакция 2-3 сағаттан соң КГАР нəтижесіне керісінше оқылады, яғни гемагглютинация жүрмеген ойықтар оң реакция болып саналады.
Қарапайымдылар антигенін антиденені бейтараптау реакциясы арқылы анықтау № Малдың түрі Малдың номері
Реакция нəтижелері 1:40
1:80 1:160
1:320 1:640
1:1280 1 Қой 3301 4+
4+ 4+
3+ 2+
- 110
2 Қой 3302
4+ 4+
4+ 4+
4+ - 3 Қой 3303
- - - - - - 4 Қой
3304 4+
4+ 4+
3+ 2+
- 5 Қой 3305 - - - - - - 6 Қой 3306 4+
4+ 4+
4+ 3+
- 7 Қой 3307 - - - - - - 8 Қой 3308 - - - - - - 9 Қой 3309 - - - - - - 10
Қой 3310
- - - - - - 11 Қой
3311 - - - - - - 12
Қой 3312
- - - - - - Микротəсілді қою мен оқылуы макротəсілге сəйкес келеді. Айырмашылығы ингредиенттер мөлшері 10 есе аз алыну жəне эритроцитті диагностикумдар қанықпасы 0,5% болу қажет. Антиденені бейтараптау реакциясын тексеру мақсатында малдардың қан сарысуларынан токсоплазма антигендерін анықтадық. Реакция нəтижесінің сапалылығын бағалау үшін емес жануарлардың қан сарысулары тексерілді. Антиденені бейтараптау реакциясының нəтижесі кестеде келтірілген^ Жүргізілген зерттеу нəтижелерінде қарапайымдылар антигені қойлардың 4 басының (№ 1-2,4,6) қан сарысуынан, табылды. Қарапайымдылар антигені антиденені бейтараптау реакциясын нəтижелері мен лабораториялық көрсеткіштер бір-біріне сəйкес келіп, толықтырғаны байқалды. Қорыта айтқанда малдардың қан сарысуындағы қарапайымдылар антигендерін антиденені бейтараптау реакциясымен анықтау тиімді екендігін көрсетті. жүктеу/скачать 8,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|