Атты халықаралық Ғылыми тəжірибелік конференцияның ЕҢбектері

275 

 

        Біздің  көзқарасымыз  бойынша,  музыка  мұғалімінің  музыкалық  орындаушылық 

дағдылары - олардың маңыздылығы жəне мазмұны жүйелі түрде болу керектігін көрсетеді. 

Студент  тұлғасының  музыкалық  қалыптасуына  ең  алдымен  халық  музыкасының  əсері, 

одан соң музыкалық орындаушылық дағдылырын қалыптастыру заңдылықтары, дағдының 

атқаратын  бақылау  жəне  бағалау  əрекеті,  дағдының  қалыптастыру  ерекшеліктері 

студенттің есінде болып жадында сақталып отыруы оқытудың бүкіл үрдісінде өзекті болып 

табылады. 

 

Əдебиеттер 

 

1.Акимов  Ю.    Некоторые  проблемы  теории  исполнительства  на  баяне.-  М.:  Советский 

композитор, 1980.- 108 с. 

2.Жұбанов А.Қ.  Ғасырлар пернесі.- Алматы: Өнер.-445б. 

3.Туякбаев Д.Х., Гайсин А.М. Прогрессивная школа игры на баяне. –Алма-Ата: Өнер.-135 

с. 

4.Тұрдалиев  А.М.  Баян  аспабында  музыкалық  шығармалардың  дұрыс,  тиянақты  орындау 

негізі. /Методикалық өңдеулер.-Шымкент КазХТИ баспасы, 1992.- 34 б. 

5.Мұстафин  Б.  Инструментальная  подготовка  учителя  музыки  /баяниста/  для  казахской 

школы. /Методические рекомендации для преподавателей.-Алма-Ата., 1989.-48 с.  

 

УДК

 372, 878 

 

НАРОДНЫЕ  МУЗЫКАЛЬНЫЕ ТРАДИЦИИ КАК  ЧАСТЬ  КУЛЬТУРЫ 

 

А.Ж.Утешева 

 

МГТУ, Шымкент, Казахстан 

 

Түйін 

 

Автор  музыкалық  аспекті  талдай  отырып,  ол  дәстүрлі  халық  музыкасының  мәдениеті 

халықтың өткен күні мен бүгінгі күннің байланыстырушы компонент екенін атап өтті.  

 

Summary 

 

The  author,  being  based  on  the  analysis  of  musical  aspect  of  essence  of  traditions,  marks  that 

national  musical  traditions  are  the  major  component  of  the  universal  and  national  culture,  carrying  out 

communication between the past   

 

Восприятие    и  постижение  основ  народного  музыкального  творчества,  анализ  его 

общечеловеческих  и  сугубо  национальных  основ  приобретает  ныне  еще  большую 

актуальность  и  значимость.  Говоря  о  будущем  подрастающего  поколения  страны, 

Н.А.Назарбаев подчеркнул “… В воспитании нового поколения целесообразно обращаться 

к  самому  простому,  понятному  и  в  то  же  время  глубоко  нравственному  и  духовному  в 

жизни каждого народа – к традициями. Их роль в жизни народа неоспорима. Культурные 

традиции  всегда  были  источником  социального  возрождения  …  Именно  традиции 

позволяют  человеку  не  потеряться,  а  приспособить  свой  образ  жизни  к  стремительными 

изменениям современного мира” [1, 10] .     

По  определению  некоторых  современных  историков,  “традиция  –  это  исторически 

сложившаяся  устойчивая  форма  проявления  повторяющегося  элемента  общественных 

отношений в пределах конкретной человеческой деятельности”  [2, 91]. Традиции являются 

одним  из  регуляторов  отношений  между  людьми,  их  ценностных  ориентаций.  Они 

основываются,  главным  образом,  на    убеждениях  людей,  требованиях  морали  и 

нравственности.  Это  чаще  всего  неписанные  правила  .Говоря  о  проблеме  обычаев  и 

традиций  в  воспитании  казахов,  ученый-философ  Н.Сарсенбаев  в  своей  работе  исследует 

их  структуру,  а  также  сходства  и  различия  друг  от  друга.  Под  традициями  Н.Сарсенбаев 

276 

 

понимает  исторически  сложившиеся  устойчивые  и  наиболее  обобщенные    нормы  и 

принципы  общественных  отношений  людей,  передаваемых  из  поколения  в  поколение  и 

охраняемые силой общественного поведения [3,70]. То есть, народные традиции возникают 

из  потребностей  жизни  в  процессе  производственной  деятельности  людей.  Устанавливая 

более  или  менее  устойчивые  нормы  и  принципы  общественного  поведения  людей,  они 

имеют познавательное и воспитательное значение.  

И.Суханов  отмечает:  “Система  обычаев  и  традиций  любого  народа  –  результат  его 

воспитательных  усилий  в  течении  многих  веков.  Через  эту  систему  каждый  народ 

воспроизводит себя, свою духовную культуру” [4, 37].  

Традиции  имеются  во  всех  сферах  общественной  жизни,  в  том  числе  в  области 

духовной  культуры,  народного  искусства.  Музыкальные  традиции,  на  наш  взгляд,  имеют 

наиболее  древнюю  историю.  Элементы  музыкальных  традиций  должный  были 

существовать  со  дня  возникновения  самого  народного  музыкального  творчества,  а  для 

последней 

зачастую  характерен 

момент  состязания, 

соревнования. 

Состязания, 

соревнования,  в  свою  очередь,  имели  свои  правила,  охраняемые  обычаями,  общими 

нормами  поведения  людей  и  проникнутые  устойчивыми  чувствами  людей.  Как  известно, 

основной            функцией  традиций  является  сохранение  социального  опыта,  выработка, 

накопление  и  передача  следующим    поколениям  наиболее  общих  представлений, 

убеждений,  чувств,  настроений,  привычек.  Все  это  в  сфере  музыкальной  культуры 

выступает с древнейших времен. 

Музыкальные 

традиции 

являются 

частью 

общенациональных 

традиций, 

проявляющихся  в  формах  национальной  культуры.  Их  возникновение  “обусловлено 

хозяйственной  жизнью,  отношением  к  природе,  нравственными  и  эстетическими 

потребностями  людей  тех  незапамятных  времен”  [5,  8].  Они  являются  одним  из 

компонентов, определяющих национальный характер культуры. 

Музыкальная культура дореволюционного Казахстана развивалась в зависимости от 

социально-экономических  и  природных  условий,  постепенно  стала    кристаллизоваться  в 

обычаях,  обрядах  и  традициях  казахского  народа.  Выработались  определенные  правила, 

отдельные стороны  которых  получили  отражение  в  обычном  праве  казахов  –  неписанных 

законах, устно передававшихся из поколения к поколение [6 ,21-25].  

Безусловно  прав  П.П.Кампарс,  когда  пишет,  что  традиция  осуществляет 

органическую  связь  между  прошлым  и  настоящим,  образует  мост,  связывающий 

поколения, без которого невозможно развитие [7, 79] Преемственность является одним из 

важнейших  и  существенных  признаков  традиций  [8,  17].  Эта  преемственность  –  прежде 

всего этническая  

В  аспекте  нашего  исследования  казахское  народное  искусство,  воспроизводит 

национальный  характер  от  поколения  к  поколению,  отсюда  преемственность  творчества, 

традиции  оказываются  основной  силой,  формирующей  культурную  память.  “Культурная 

память”  связывается  с  культурным  прошлым  народа.  Это  народные  художественные 

образы,  идущие  поколениям  от  сил  природы,  от  любования  и  восхищения  ею,    в  них 

единство  слова,  музыки,  движений,  орнамента,  понимания  красоты  жилища,  костюма, 

различных  предметов,  самой  жизни  в  ансамблевом  единстве,  гармонии,  во  взаимосвязи. 

Значит “культурная память” – это сам народ с его историей.  

Духовная  культура  казахского  народа,  казахское  народное  искусство,  устное 

народное  творчество,  народно-прикладное  искусство,  народные  песни,  кюи  –  все  это 

помогает  нам  представить  жизнь  казахского  народа  в  прошлом,  а  прошлое-фундамент 

настоящего.  Прошлое  –  это  та  же  жизнь,  отношения  людей,  их  идеалы,  устремления  в 

народное  искусство,  воплотившееся  в  художественных  образах.  Любить  это  прошлое, 

прошлое своего народа означает быть наследником высоких мыслей, духа, разума народа, 

красоты всей жизни. 

Казахское народное искусство – историческая память народа. Выдающийся русский 

педагог К.Д.Ушинский писал: “только варварам свойственно не иметь истории и разрушать 

драгоценнейшие  ее  памятники”  [9,  53].  Эти  памятники  –  народные  искусство  и  оно, 

пожалуй,  главный  хранитель  достижений  человеческого  общества,  его  прогрессивного 

развития на протяжении многих поколений. 

277 

 

Определяя  народное  искусство  М.А.Некрасова  [10],  выделила  следующие 

особенности: 

- индивидуальное восприятие мира растворяется в общем:  

- индивидуальность выражается через “школы”; 

- наличие канонов; 

- традиционность; 

- наличие ярко выраженного этнического ядра; 

- универсальность; 

Для  нашей  работы  считаем  необходимым  выделить  из  этого  ряда  некоторые 

особенности,  наиболее,  с  точки    зрения,  характерные  в  восприятии  детьми  казахского 

народного искусства. 

“Школы”  складываются  из  необходимости  национальных  особенностей  жизни 

народа.  Это  устойчивые  формы  бытования,  жизнедеятельности  каждого  национального 

искусства,  иными  словами,  “школы”  –  это  исторически  сложившийся  коллективно-

творческий опыт, связанный, как отмечает М.А.Некрасова, с “комплексом локальных черт 

культуры”  [10]  Человек  причастен  к  “школе”  в  силу  привычки,  приверженности  к 

определенному эстетическому идеалу, что складывается веками.  

“Традиционность”.  Народные  традиции  в  действительности  тоже  оказываются 

устойчивой  формой  народного  искусства,  тем  непреходящим  способом  его  выражения, 

жизнедеятельности,  который,  однако,  лишен  закостенелости,  догмы.  Здесь  запросы 

определенных  исторических  эпох  оказывают  на  традиции  влияние,  варьируя  их,  с  другой 

стороны,  это  признак  современности  народных  традиций,  нужности  их  для  всех 

исторических эпох, так как любого человека это память того, что сохраняли века, что было 

родственно и любимо и во что вкладывалось собственное чувство жизни, миропонимания. 

Казахское  народное  искусство  постоянно  воспроизводит  национальный  характер  от 

поколения  к  поколению,  отсюда  преемственность  творчества,  традиции  оказываются 

основной силой, формирующей “культурную память”. 

Народные  музыкальные  традиции  тоже  “культурная    память”  народа,  не 

опредмеченная,  но  живущая,  пока  жив  человек,  тем  более,  что  одним  главных  признаков 

бытования  народной  музыки  является  устная  природа.  От  поколения  к  поколению 

передавались  песни,  кюи,  терме,  пляски,  праздники  как  самые  прекрасные  мгновения  в 

жизни  людей,  то,  что  хотелось  передать  в  дар  следующему  поколению.  В  этом 

усматривается  нравственная  сторона,  так  как  люди  передавали  друг  другу  в  подарок 

красоту их мироощущения, чтобы дети тоже видели это, жили по “законам красоты”.  

По  определению  М.А.Некрасовой,  народное  музыкальное  творчество  имеет  ярко 

выраженное этническое ядро. Она пишет, что этническое ядро – это основа национального, 

своеобразная  национальная  интонация,  идущая  от  исторического  прошлого  народа, 

национальной психологии, национального характера, народных идеалов.  

Таким  образом,  основываясь  на  анализе  философского,  социологического, 

исторического,  музыкального  аспектов  сущности  традиций,  мы  сочли  необходимым 

сделать следующие основные выводы:  

•

 

традиции  являются  важнейшим  компонентом  общечеловеческой  культуры, 

музыкальные  традиции  являются  частью  общенациональных  традиций,  проявляющихся  в 

формах национальной культуры; 

•

 

народные музыкальные традиции надо рассматривать как:  

а) важнейший компонент общечеловеческой и национальной культуры; 

б) “культурную память народа”; 

•

 

народные  традиции  являются  устойчивой  формой  народного  искусства,  это 

память  того,  что  сохраняли  века,  во  что  вкладывалось  собственное  чувство  жизни, 

миропонимание; 

•

 

 народные 

музыкальные 

традиции 

отражают 

мировоззрение 

народа, 

передающееся  из  поколения  в  поколение  песнями,  кюями,  айтысами,  плясками, 

праздниками.    В  этом  рассматривается  нравственная  сторона,  так  как  люди  передавали 

278 

 

друг  другу  в  подарок  красоту  их  мироощущения,  чтобы  дети  тоже  видели  это  и  жили  по 

“законом красоты”; 

 

Литература 

 

1.

 

Назарбаев  Н.А.  “Идейная  консолидация  общества  –  как  условие  прогресса 

Казахстана”. – Алматы: ФПИ “Казахстан 21 в.”, 1993. - с.10. 

2.

 

Дроздов И.Ф. Являются ли традиции признаком нации? – Вопросы истории, М., 1968. - 

с. 91. 

3.

 

Сарсенбаев Н. Обычаи и традиции в развитии. Алматы: Казахстан, 1965. -с. 70. 

4.

 

Суханов  И.В.  Обычаи,  традиции  и  преемственность  поколений.  –  М.:  Политиздат, 

1976. –с. 37. 

5.

 

Мирзаханов  Ф.С.  Возникновение  и  развитие  социалистических  обычаев  и  традиций. 

Автореф. … канд. пед. наук. – Баку, 1966. –с. 8. 

6.

 

Материалы по казахскому обычному праву. Сборник 1. Алма-Ата, 1948. –с. 21-25. 

7.

 

Кампарс П.П., Закович Н.Н. Советская гражданская обрядность. М., 1967. –с. 79 . 

8.

 

Чотонов А. О  национальных традициях народов средней Азии. Фрунзе. 1964. -с. 17. 

9.

 

Ушинский  К.Д.  О  нравственном  элементе  в  русском  воспитании.  Педагогические 

сочинения: В 6 т. Т.2. /Сост. С.Ф.Егоров. – М.: Педагогика, 1988. –с. 53. 

10.

 

  Некрасова  М.А.  Народное  искусство  как  часть  культуры.  Теория  и  практика.  –  М., 

1983. - с. 343. 

ƏОЖ

 391.7 

 

ЗАМАНАУИ ҰЛТТЫҚ КИІМ ЖАСАУДА СТУДЕНТТЕРГЕ ЭСТЕТИКАЛЫҚ 

ТƏРБИЕ БЕРУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ.  

 

Шуланбекова С.Б. 

 

Халықаралық гуманитарлық – техникалық  университеті, Шымкент қаласы, Казақстан 

Республикасы   

 

Резюме 

 

В данной статье автор рассмотривает  влияние эстетической составляющей в воспитании 

студентов при создании современного костюма в национальном стиле 

                                                                           

 

Summary 

 

In this article the author maps the effect  of aesthetic education of student composes in the creation 

of modern costume in national style 

 

Ұлттық  ерекшелігін,  қайталанбайтын  қасиеттерін  көрсететін  дəстүрлі  ұлттық  өнері 

жоқ халық міндетті түрде көптің ішінде ез ерекшелігін жойып, жоғалып кетеді. Сол себепті 

де  жалпы  өнер  құндылығын  жоғары  бағалай  отырып,  ұлттық  мəдени  ерекшеліктерді 

ескермеуге  болмайды.  Мұндайда  төмендегідей  негізгі  қағидаларды  басшылыққа  алудың 

маңызы ерекше: 

•  ұлттық  өнерді  жəне  дəстүрді  үйретуде,  білім  беруде,  қызмет  көрсету  саласында 

мемлекет тарапынан қандай да араласушылыққа шек қою.   

•  көп  жылдық  орталық  езгіден  зардап  шеккен  халықтардың  мəдениеті  мен  ұлттық 

өнерін, киімдерін жандандыруға деген халықаралық құжаттардың тіркелген ерекше құқын 

ескеру; 

•  қоғамда  Қазақстанның  ұлттық  халық  өнерінің,  киімдерінң  дамуы  мен  гүлденуінің 

маңызды  шарты  ретіндегі  мəдени-этникалық  келісімді  қамтамасыз  ету  негізінде 

мемлекеттік  саясатты  жүзеге  асыру.  Аталған  проблемаларды  жүзеге  асырудың  негізгі 

шарттары  біздің  ойымызша  мыналар:  -  білім  беру  мен  мектептің  ұлттық  қайнарларын 

279 

 

нығайту;  -  ұлттық  өнеріміз  бен  төл  мəдениеттің  шүбəсіз  басымдығын  мойындау  жəне 

қамтамасыз  ету;  -  ұлттық  білім  беру  жүйесінің  əлемдік  тəрбиедегі  осы  салаға  қатысты 

бүкіл жетістігін қабылдауы мен икемділігі - жеке адам мен қоғамның мəдени-эстетикалық 

мүдделерін жүзеге асыруға бағытталған педагогикалық қызметтің жүйелілігі; - мемлекеттік 

бірыңғай  бағдарламалар  негізінде  аталған  проблема  бойынша  аймақтық  проблемалардың 

болуы [1]. 

Сонымен  осыдан  келіп  ұлттық  өнер  дəстүрінің  тағы  бір  міндеті  келіп  туады.  Бұл  - 

ұлттық  киімдерімізді  көркем  шығармашылық  процесті  насихаттау.  Қазақстанда  тұратын 

барлық  халықтардың,  оның  ішінде  қазақтық  өнеріне,  киімдеріне  қатысты  көркемдікті 

қалыптастыру  керек.  Мəселенің  мəні  халқымыздың  мол  мұрасының  көркем 

шығармашылық  құрамы  қай  деңгейде,  ерекшелігі  қалай,  осының  бəрі  ғылыми 

педагогикалық зерттеулермен шектескенде қалай көрінеді. 

Ұлттық  мəдени-теориялык,  білім  беру  жүйесінде  оқу  орындарынан  тыс  білім  беру 

мен өмірден тəлім алудың орны ерекше. Олар сөз жоқ, оқу орындарында білім берудің де 

алдында  тұрған  тəрбиеге  бойлау.  Бұл  орайда  мəдени-теориялық  білім  кеңістігін  ұлттық-

мəдени  орталықтар,  арнайы  ұйымдастырылған  курстар,  телерадиохабар,  баспасөзде 

жарияланған  мақала-лар,  түрлі  конкурстар,  көрмелер,  мəдени  кеңістіктің,  ұлттық  көркем 

киімдер шығармашылықтың өрісін кеңейтеді. Қандай озық болмасын, ешқандай мəдениет 

адамға  оның  төл  мəдениетін  алмастыра  алмайды.  Қазақтың  мəдени  мұрасы  оның  ішінде 

ұлттық киімдеріміз қайталанбас ғажайып құбылыс [2].  

Болашақ  маманның  көз  алдында  ұлттық  стильдік  киімдердің  тұтас  бітімі  мен 

құрылымы  қалыптасуы  керек.  Шынайы  туындыда  бірде-бір  жалғандық  жоқ.  Ұлттық 

киімнің  көркемдік  қуаты  ой,  талғам  мен  шығармашылықтың  үйлесім  бірлігінде.  Ендеше, 

ұлттық  киім  жасауда  идея  мен  форма  бірлігін  талдау  қажет.  Демек,  ұлттық    киімдерді 

талдау жасау  педагогикалық, методикалық жақтарынан қарастырылады.  

Сондай-ақ  ғылыми-педагогикалық  қажеттіліктердің  бірі  -  халықтың  қолөнері,  оның 

ішінде  заманауи  ұлттық  кимідер  шығармашылық  мүмкіндіктерін  болашақ  дизайнер 

мамандарына тиімді пайдалана білу болып табылады. Бұл мəселенің нəтижелі жүзеге асуы 

болашақ дизайнер мамандарының ұлттық нақыштағы киім үлгілерін сақтай отырып, толық 

білім  сапасын  жəне  көркем,  ұлттық  киімдерді  меңгерудегі  шеберлікпен  қоса  болашақта 

оқыту-тəрбие ісіне пайдалана алу іскерлігі мен қабілетін қажет етеді. 

Сонымен  қатар  қазақтың  ұлттық  киімдері  өзінің  бай  тарихымен  эстетикалық, 

эмоциялық,  инттелектуалдық  тұрғыда  əсер  етіп,  олардың  көркемдік,  сапалық  қасиеттерін 

дамыта түсетіні сөзсіз. 

Қазақтың  ұлттық  киімдерін  көркемді  дамытып,  меңгерудің  ғылыми-педагогикалық 

сипаты, болашақ дизайнер мамандары ұлттық киімдер жайлы тек жай оқып білу объектісі 

ретінде ғана емес, ең алдымен, шығармашылықты таныс субъектісі ретінде терең ұғынумен 

бедерленеді.  Міне,  мұндай  мақсатқа  жету  заманауи  меңгерумен  қатар,  ұлттық  киімдерді 

қазіргі  заманауи  əдіс-тəсілдерді  жаңарту  мен  қолданудың  тиімділігін  арттыру  міндетін 

жүзеге асыруды қажет етеді [3]. 

Елімізде  ұлттық  құндылықтардың  қайта  өркендеуіне  жол  ашылды.  Оған 

Н.Ə.Назарбаевтың  «Қазақстан  болашағы  қоғамның  идеялық  бірлігінде»  атты  еңбегіндегі: 

«Мəдени  дəстүрлер  қашанда  əлеуметтік  қайта  түрлеудің  қайнар  көзі  болуы  керек. 

Қазақстанда ұлттық өнерді, мəдениетті дамытуға барынша қолдау жасалып отыр», - деген 

сөзі  осының  айғағы.  Бұл  мəселе  «Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың 

2010-2015  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасының»  негізгі  бағытында: 

«Қосымша  білім  беруді  дамыту  үшін  сол  ұйымдардың  желісін  нығайту  мен  дамыту, 

нормативтік  құқықтық  базаны  жетілдіру,  балаларды  сабақтан  тыс  жұмыспен  мейлінше 

қамту», - деп көрсетілген.  

Бүгінгі таңда халқымыздың ежелден желісі үзілмей келіп жеткен көне де, ізгі дəстүрі 

жас  ұрпақты  ұлттық,  сəндік  қолданбалы  қолөнерінің    тұнығынан  сусындатып,  халық 

шеберлерінің ғасырлар бойы жалғасып келе жатқантаңқаларлық тамаша шығармаларымен 

таныстыра  отырып,  өнерге  қанат  қаққан  шəкірттерді  шеберлік  шыңына  жетелеп    дұрыс 

бағыт сілтеу, ұлттық қолөнерге баулу басты мақсатымыз. Студенттің  білімін тереңдетуде, 

280 

 

шығармашылығы,  еңбекке  қызығушылығы  мен  ой-өрісін  кеңейтіп,  талғам  деңгейін 

жоғарлату барысында қолөнер сабақтарының орны ерекше. 

Ұлттық  стильдік    киім  негізінде  заманауи  киім  жиынтығын  жобалау  арқылы 

студенттердің эстетикалық мəдениетін қалыптастыруға логикалық құрылымдық моделі [4]. 

Кесте 1 

 

 

Қазақ халқының ұлттық киімі арқылы эстетикалық мəдениеттің 

педагогикалық шарттары 

 

 

 

Мотивациялық  

 

 

Мазмұндық  

 

Кəсібилік  

 

Студенттердің 

эстетикалық 

қызығушылығын, 

мотивациясын тұрғызу 

 

 

Қазақтың ұлттық киімі 

мен сəндік қолданбалы өнері 

бойынша студенттердің 

эстетикалық мəдениетін 

қалыптастыруға жағдай 

жасау 

 

 

Студенттердің 

эстетикалық мəдениетін, 

кəсіби шеберлігін 

қалыптастыруға бағытталуы 

 

 

Сабақ  барысында: 

• лекция сабақтары 

• семинар сабақтары 

• өндірістік практикалық сабақ 

 

Аудиториядан тыс уақытта: 

• үйірме 

• қазақтың ұлттық киім мен сəндік-

қолданбалы қолөнер орталығы 

 

 

 

Осы  белгілеп отырған педагогикалық шарттардың ішіндегі ең маңыздысы-жоғарғы 

оқу  орындары  «Дизайн»    мамандығы  бойынша  киім  дизайнері  дайындайтын 

факультеттердің  оқу  –  тəрбие  үрдісінде    арнайы  сабақтар  енгізу  мəселесі.  Осы  мақсатта 

анықтау эксперименті кезінде жалпы топ студенттеріне арнайы дайындалған сауалнамалар 

берілді,  олармен  əңгімелесу  арқылы  студенттердің  сəндік  қолданбалы  өнер    ұлттық 

стильдік ерекшеліктері бар киімдер технологиясының жаңа əдісіне деген түсінік деңгейлері 

анықталып, «халық қолөнері», «заманауи ұлттық киім» ұғымы төңірегіндегі көзқарастары, 

пікірлері  сарапталды.  Əңгіме  нəтижесінде  студенттердің  дүниетанымын,  шығармашылық 

қабілеттерін,  іс-əрекеттерін  дамытуда  олардың  олардың  эмоциялық,  эстетикалық  өрісін 

ескеру қажеттігі анықталды. Себебі, эмоциялық қарым-қатынас арқылы аталған білім қоры 

студенттердің  идеялық  көзқарастары,  əдемілікті  сезіне  алу  қасиеттері  сəндік  қолданбалы 

өнер    қағидалары  негізінде  қалыптасады.  Бұл  сапаларды  қалыптастыруға  «Костюм 

тарихы»,  «Композиция»,  «Сəндік  қолданбалы  өнер»  пəндері  арқылы  іске  асырылады. 

Аталған  эстетикалық  жəне  шығармашылық  сапалар  студенттердің  дүниетанымын 

тəжірибелік іс-əрекеттер арқылы көрініс береді [5]. 

Осы  тəртіппен  жаңарған  идеялар  мен  қағидалар  ұлттық  киім  жасауда  көркем 

шығармашылық  мəселелерді  шешуте  жұмылдырады.  Біз  осының  бəрін  ескере  отырып, 

зерттеу барысында жетекші теориядан туындайтын талаптарға сəйкес, ұлттық киім жасау 

өнерінің  көркем  шығармашылығы  арқылы  болашақ  дизайнер  мамандарының  кəсіби 

даярлығын қалыптастыруды қарастырдық. Ұлттық киім жасау көркем шығармашылығында 

болашақ  дизайнер  мамандарының  көркемдікке  баулитын  жағдайлармен  есептесу  басым, 

салт-дəстүр  сабақтастығында  өзін-өзі  лайықтау,  бейімдеу  біртіндеп  бой  көтереді. 

Оқытудың  дəстүрлі  жүйесі  ғасырлар  бойы  халыққа  қызмет  атқарып  келді.  Бірақ  ендігі 

281 

 

кезеңде  өскелең  талантты  бұл  қанағаттандыра  алмайды,  оны  жаңа  өзгерістерге  икемдеп 

көркем  шығармашылықты  дамытуда  түрлі  жағдайларда,  тиімді  құралдар  мен  түрлі 

əдістерді  іріктей  отырып  ғылыми-əдістемелік  жұмыстарды  кешенді  тұрғыдан  қарай  білу 

керек.  Əлем  бейнесі  жəне  оның  жасалуы  жөніндегі,  тіршіліктің  өркениетті  бейнесі,  оған 

жету жолдары туралы білім беру негізгі мақсат. Ол – басты білім.  

Бүгінде  біз жоғары оқу орындарында ұлттық киім өнерінен берілетін білім мазмұны 

болашақ дизайнер мамандарының табиғат берген дарынын, күш-қуатын шыңдап, қабілетін 

дамытып,  көркем  шығармашылық  іс-əрекетін  қалыптастыратын,  əдіс-тəсіл  деп 

қарастырамыз.  Мұндай  жаңа  талаптарға  сай  білім  мазмұнын  қарастырудың  басты 

шарттарының  бірі  –  оның  құрылымындағы  тұрақты  жəне  жылжымалы  бөліктерін 

нақтылау.  Білім  мазмұнының  тұрақты  бөлігінде  оқу  орнының  түріне,  оқыту  тіліне,  алған 

бағдарына қарамай міндетті түрде оқытылатын пəндер жиынтығы болады. Дəлірек айтсақ, 

адамзат  жинақтаған  əлеуметтік  тəжірибенің  болашақ  дизайнер  мамандарының  танымдық 

мүмкіндіктеріне сай, қоғам дамуының қазіргі талабынан туындаған мемлекеттік білім беру 

саясаты  көрініс  табады.  Ал  білім  мазмұнының  жылжымалы  бөлігі,  негізінен  киімді 

жобалауда  көркем  шығармашылықты  болашақ  дизайнер  мамандарының  өз  талап-тілегіне 

сай  білім  алу  сұранысын,  жергілікті  жердің  мəдени  жəне  əлеуметтік-экономикалық 

ерекшеліктері  бойынша  білім  беру  талпыныстарын  мүмкіндігінше  қанағаттандыруға 

бағытталған.  Ғылыми  тұрғыдан  алғанда  «білім  мазмұнының  жылжымалы  бөлігі»  деген 

ұғым екі деңгейде қарастырылады. Біріншісі – жеке пəндер, екіншісі – білім беру мазмұны 

мен  көркем  шығармашылықтың  жалпы  деңгейлері.  Жеке  пəн  бойынша  берілетін  білім 

мазмұны жалпы алғанда үш бөлікен тұрады; іргелі, көмекші, қосымша. Ілгері жеке пəндер 

бойынша  білім  берудің  жалпы  мақсаттарын  жүзеге  асыруға  бағытталса,  көмекшісі  оқыту 

əдістеме  жүйесінен  туындайтын,  яғни  көркем  шығармашылықты  дамытатын  компонент 

болып есептеледі  [6]. 

Сонымен қатар, қосымша бөлік болса жергілікті жерге байланысты жеке оқу пəнінің 

мазмұнына  енгізілетін  оқу  материалдарын  қарастырады.  Осы  екі  бөлік  бірігіп,  жеке  пəн 

бойынша  берілетін  білім  мазмұнының  жылжымалы  бөлігін  құрайды.  Осы  үрдіске  сай 

елімізде  біртіндеп  жүзеге  асып  жатқан  жаңа  білім  мазмұнында  болашақ  дизайнер 

мамандарын  ұлттық  киімжер  мен  көркем  шығармашылыққа  дайындауда  жеке  танымдық 

мүмкіндіктерін,  талап-тілектерін  ескеру  екі  жолмен  жүреді.  Біріншісі,  білім  мазмұнының 

жалпы  деңгейінде  оның  тұрақты  бөлігімен  қоса  жылжымалы  бөлігін  нақтылау.  Екіншісі, 

міндетті  оқылатын  жеке  пəндердің  білім  мазмұнында  болашақ  дизайнер  мамандарының 

міндетті  түрде  игеретін  жəне  оқу  мүмкіндігіне  қарай  ұлттық  киім  жасау 

шығармашылықтың  деңгейлерінің  нақтылануы.  Ол  жеке  пəннің  білім  стандарты  деп 

аталып, сонымен қоса жоғары оқу орындарында дайындалады. 

Ұлттық  киміді  жобалау  шығармашылығында  сатылай  үйрету  жүйесі  оқытушы 

ұсынған  əдіс-тəсілдерге  де  байланысты.  Біріншіден,  болашақ  дизайнер  мамандарының 

өзіне  тартып  қызықтыра  алатын  анық  тақырыптар  қажет.  Екіншіден,  мəдени  мұрадығы 

ұлттық  киімдеріміздің  ықпал  етуші  көркемдік  образын  пайдалану  қолайлы.  Үшіншіден, 

нақтылы  тақырыптар  бойынша  түрлі  халықтар  мен  ұлттық  көркем  шығармашылықпен 

əдептеу, болашақ дизайнер мамандарының бойында игеріліп жатқан материалдарды терең 

сезіну,  бағалау  сезімін  ояту  маңызды.  Оқытушы  етілген  дəріс  материалдарын  болашақ 

дизайнер  мамандардың өздері бағалауын ұсынады. Бұл болашақ дизайнер мамандарының 

киімдерді  жобалауда  дұрыс  көркемдік  бағыт  алуына  көмектеседі.  Төртіншіден,  болашақ 

дизайнер  мамандары  үшін  ұлттық  киім  шығармашылығындағы  əрбір  игеріліп  жатқан 

тақырып  туралы  өз  пікірін  білдіруге  мүмкіндік  жасалады.  Бесіншіден,  əрбір  тақырып 

бойынша  қажетті  мағлұматтар  беретін  əдебиеттерді  тұрақты  түрде  іс  жүзінде  насихаттау 

қажет  [7]. 

Бүгінгі  таңда  осындай  оқыту  жүйесін  қолдана  отырып  жоғары  оқу  орындарында 

дəріс  алып  жатқан  болашақ  дизайнер  мамандарын  ұлттық  шығармашылыққа  жəне 

жүйелілікке  тəрбиелеудің  мүмкіндіктері  мол.  Жоғары  оқу  орындарының  оқытушыларына 

келсек,  олар  мəдени  мұрамыздағы  ұлттық  киім  жасау  шығармашылық  дамуын  болашақ 

дизайнер  мамандарын  арнайы  даярлау  мақсатында  жұмыстар  жүргізу,  атап  айтқанда, 

педагогикалық  жəне  арнайы  пəндерге  қосымшалар  жасау,  ұлттық  киімдерді  жобалау 

282 

 

жақтарын  кең  көлемде  пайдалану,  ғылыми-əдістемелік  нұсқаулар  əзірлеу,  тағы  басқа 

қажеттіліктерді тілге тиек етіп айтумен келеді. 

Осындай оқытушылардың жасаған бұл ұсыныстарының орынды екенін факультетте 

оқытылатын  арнайы  жəне  педагогикалық  пəндер  бағдарламаларына,  оқу  жоспарларына 

жасаған талдау да дəлелдейді. Өйткені, олардың мазмұнында мəдени мұрамыздағы ұлттық 

киім  өнерінің  шығармашылығына  жеткілікті  көңіл  бөлінбеген,  болашақ  дизайнер 

мамандарын    даярлау  мəселесіне  мəн  берілмеген.  Біз  осының  бəрін  ескере  отырып, 

болашақ  дизайнер  мамандарының  бойында  қалыптасатын  қасиеттерді  айқындайтын 

көрсеткіштер  (білім,  дағды,  əдет,  икемділік,  шығармашылық,  ізденімпаздық).  Олар 

өлшемдер  мен  көрсеткіштердің  ара-қатынасы  (төмен,  орта,  жеткілікті,  жоғары)  болып 

белгіленеді.  Төменгі  деңгейде  –  болашақ  дизайнер  мамандарының  киімді  жобалау 

шығармашылығына  деген  қызығушылығы  төмен.  Ұлттық  киімді  жобалау  жəне  көркем 

шығармашылыққа  пайдаланудың  қажеттілігін  жете  түсінбейді,  сенімі  тұрақсыз  ұлттық 

киімнің тарихи дамуы мен тəрбиелік мақсатын жетік білмейді, оларды тəрбие жұмысында, 

оқыту мен көркем шығармашылық жұмыстарында пайдалана алмайды. Мұның өзі болашақ 

дизайнер  мамандарының  ұлттық  киім  жасау  шығармашылыққа  қол  жеткізу  тəсілдерін 

игеруге 

тиянақсыз 

бағдарланудың 

пайда 

болуымен 

ерекшеленеді. 

Ұлттық 

шығармашылықты жаңғырту тек киім үлгілерін пайдалану деңгейінде игеріледі. Ең басты 

нəрсені  киім  жасау  өнеріндегі  көркем  шығармашылықта  киім  элементтерін  көркемдікпен 

қабылдап  жаңғыртудан  жəне  шығармашылық  қызметте  негізгі  пайда  анықтауға 

тырысушылықтан көрініс табады [8]. 

Дизайнер  шығармашылығының  көздері  мен  ерекшеліктері.  "Менің  білетінімнің, 

көретінімнің  жəне  еститінімнің,  менің  барша  біліктілігім  көйлекке  айналады"  –  депті 

Кристиан Диор. Бұл сөздерден дизайнерді ерекшелендіретін образды ойлау мəнін байқауға 

болады.  

Дизайнердің,  өнертапқыштың  кез-келген  ғалымның,  шығармашылығы  ең  алдымен 

адамның  ойын  көрсететін  қиын  психологиялық  əрекетті  көрсетеді.  Аталмыш  əрекет 

барысында  жаңа  идеялар,  тақырыптар,  заттар,  яғни  бөтен  адамдардың  қабылдауына, 

түсінуіне  жəне  бағалануына  негізделген,  қоғамға  танымал  бола  алатын  тиесілі  өнімдер 

туындайды.  Көркемдік  ойды  ғылыми  ойдан  ерекшелендіретін  өзіндік  белгісі  логикалық 

қорытындылардан емес, нақты образдар арқылы көрінеді.  

Мəселен,  философиялық  ой  қорытындыларымен,  ғалым  түсініктермен,  ал  суретші-

дизайнерлер бейнелер, суреттері арқылы бір нəрсені айта алады, яғни əркім өз көзқарасын 

əртүрлі тəсілмен жеткізеді. Дизайнер болу үшін көркемдік рəсімдеу заңдылықтарын жəне 

қажетті техникалық ептіліктерді үйрену, меңгеру жеткіліксіз. Техникалық қабілеттен бөлек 

көркемдік  бейнені  ойлай  алатын  қабілет  те  болу  керек.  Образды  ойлау  –  бұл  заттар, 

түсініктер  мен  ойлар  қабылданған  мазмұнын  жанды,  айқын,  яғни  ассоциация  барысында 

туындаған образға тəн етіп шығаруы қажет. Бұл жерде дизайнердің өмірлік тəжірибесі мен 

шығармашылық дарыны үлкен роль атқарады. Дизайнер санасында бұрын көрген заттары, 

құбылыстары жөнінде  тікелей  қабылдаудан  бірқатар  ерекшеленетін  бейнелер  туындайды. 

Елестету  барысында  заттар  мен  құбылыстар  қабылдауға  тəн  нақтылықпен  қатар  шын 

өмірдің  бейнелерімен  байытылып,  толықтырылады.  Олардың  өзіндік  маңызды  қасиеттері 

мен  белгілерінің  белгілі  бір  бөлігі  таңдалынып  алынады,  ал  нақты  кезеңде  аса  маңызды 

болып табылмайтын екінші дəрежелі белгілері мен қасиеттері бөлек қарастырылады  [9].                   

Бүгінгі  замандағы  киімді  модельдеуге  ұлттық  дəстүрлердің  ауылы  кең  таралған. 

Заман  талабына  сай  киім  жасауға  ұмтылған  жапон  дизайнерлері  дəстүрлі  киімнің  нақты 

бөліктерін  емес,  костюмді  құрудың  жалпы  қағидаларын,  көркемдік  шығармашылық 

қағидаларын  негізге  алады.  Əртүрлі  халық  костюмдерінің  элементтерін  байланыстыра 

отырып дизайнерлер жаңа бейненің пайда болуына жағдай жасайды жəне көбіне жаңадан  

туындаған  бейнелер  нақты,  танымал  шығармашылық  көзімен  байланысты  емес  болып 

келеді. Көпшілік дəстүрдің үсті-үстіне қолданым табуды дəстүрлі еуропалық жəне ұлттық 

киімнен  ерекшеленетін  жаңа  киімді  жобалауға  мүмкіндік  береді.  Ассиметриялық 

конструкцияны  ұсынған  жапон  дизайнерлері  киім  дизайнында  деконструктивизмі 

бағытының  басталуына  жол  салды.  Посмодернизм  эстетикасы  ұлттық  дəстүрді  қазіргі 

заман  киімінде  пайдалануға  өз  ізін  қалдырды.  "Цитата"  əдісі  пайда  болды,  яғни  "цитата" 

283 

 

ретінде  оюлық  мотив,  декор  элемент,  киімнің  кез-келген  бөлшегі  немесе  түрлі-түсті 

гаммасы пайдаланды. 

Өз  шығармашылықтарында  дизайнерлер  əртүрлі  əдістерді  пайдаланады.  Өнер 

туындысы  адам  сезіміне,  санасына  əсер  етеді.  Көркем  туынды  жасау  процесінде  суретші 

сезімді,  сананы  қолданымға  алады.  Бір  жағынан  тек  сезіммен  жұмыс  істеу  біраз 

қиындықтарды  тудыруы  мүмкін,  алайда,  екінші  жағынан  алып  қарасақ,  шығармашылық 

дегеніміздің  өзі  техникалық  орындалу  шеберлігіне  қармастан  нақты  саналық  туынды 

болып  табылады.  Қазіргі  заманның  киім  өндірісі  жағдайында  күтілетін  профессионалдық 

тиімділікке,  əсерге  жету  үшін  дизайнердің  ойлау  бағыты  дамыған,  дизайн  саласындағы 

білімі  мен  қабілеті  жоғары,  сезімдік,  ассоциативтік  ойлауы  т.б.  бай  қорда  болуы  керек. 

Өйткені болашақ костюмді жасап шығару процесі қиын əрі əрқилы [10]. 

 

Əдебиеттер 

 

1. Асанова С. Қазақтың ұлттық киімдері. Алматы: Атамұра, 1995. 

2.Марғұлан А.Х. «Казахское народное прикладное искусство», Алматы 1987.  

3.  Қазақ  халқының  ұлттық  киімдері.  Национальная  одежда  казахского  народа.  National 

clothes of  

    Kazakh people. – Алматы: «Алматыкітап», 2007. 

4.Захарова И. В., Ходжаева Р. Д. «Қазахская национальная одежда», Алма-ата 1964. 

5.Руденко С.И. Культура и население Горного Алтая в скифское время.– М-Л. 1953.  

6.Паллас П.С. Путешествие по разным провинциям Российской империи 7 СПб., 1773. 

7.Диваев А.А. Этнографическое жизнеописание казахов. Из книги Б.А.Байтанаева. Диваев 

А.А.-   

   очерк жизни и деятельности. Шымкент – Алматы, 2004 

8.Жəнібеков Ө. «Қазақ киімі»    Өнер, 2004. 

9.Шильдебаева Л.К. Разработка методики проектирования современной одежды на основе  

   традиционного казахского костюма: Автореферат канд. Дисс. Алматы, 2004.  

10.Шаханова Н. Мир традиционной культуры казахов . – Алматы: «Казахстан», 1998. 

 

ƏОЖ

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: