партия – саяси жүйенің бөлшегі. Саяси тәжірибе кемшін түсіп жатқан

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№74 (74) 

15.05.2009 жыл, жұма

www.alashainasy.kz

3

Қазақстанда  130-дан  астам  ұлттың 

өкілдері тұрады. Егер этникалық қазақтар 

дейтін  болсақ,  әртүрлі  халықаралық 

ұйым дардың  тарапынан  түсінбеушілік 

тууы  мүмкін.  Сондықтан  осындай  кедер-

гілерге  жолықпас  үшін  мен  «этникалық 

отандастар» деген сөзді ұсынып отырмын. 

Себебі  отандастар  деген  бәріне  ортақ. 

Кешегі  Қазақстаннан  кеткендердің  бәрі 

сол санатқа кіреді. Бірақ этникалық деген 

сөзді  осыған  қосып  айтатын  болсақ,  ол 

тек  қазаққа  ғана  тән  болады.  Бір  кезде 

кетіп қалған орыс та, неміс те келе берсін, 

бірақ  этникалық  қазақтарға  көрсетілетін 

жәрдем  басқаша,  өз  алдына.  Ол  тек 

этникалық  қазақтарға  ғана  көрсетіледі. 

Басы 1-бетте

ой-көкпар

Уәлихан ҚАЛИЖАН, 

Мәжіліс депутаты

Нұртай САБИЛЬЯНОВ, 

Мәжіліс депутаты

Оралман атауын «этникалық 

отандастар» деп өзгерткен дұрыс па?

Бізді алаңдатып отырған ассимиляцияның 

әсерімен ұлт ретінде жоғалып кетуге шақ 

тұрған  Қытайдағы  және  Өзбекстандағы 

қазақтардың жағдайы. Сондықтан оларды 

елге  тарту  –  біз  үшін  үлкен  міндет.  Ал 

этникалық  отандастар  атауына  келетін 

болсақ,  бұл  жердегі  этникалық  атауы 

жанама  айтылады  да,  отандастар  сөзі 

ақырын қалыптасып кетеді. Құлаққа сіңісті 

болады.  Сөйтіп,  оралман  деген  түрпідей 

сөз  біртіндеп  ұмытылып  кетеді.  Атау  көп 

дегенмен,  жоғарыда  айтқанымдай,  ол 

заңның тіліне келу керек. Мысалға, бауыр-

ластар деп алуға болады. Әйтсе де қазақ 

өзбекті де, қырғызды да, тіпті алты алаш-

тың  бәрін  бауырлас  деп  айта  береді. 

Үкімет заң жобасын жасаған кезде осыны 

ескеретін  шығар  деп  ойлаймын.  Менің 

ойымша, этникалық отандастар деген сөз 

жағымды  және  заңды  өткізу  кезінде  өте 

тиімді  болады  деп  есептеймін.  Жалғыз 

мен  ғана  емес,  көптеген  адамдар  осыны 

қолдап  отыр.  Бұған  өре  түрегеліп,  қарсы 

болып  жүргендер  де  бар.  Олардың  уәжі 

«неге  қазақ  деген  сөзді  қоспаймыз?» 

дейді. Қоғамда басқа да ұлт өкілдері бол-

ғаннан  кейін  біз  осы  мәселеге  жіңіш-

келікпен қарағанымыз жөн. 

Оразкүл АСАНҒАЗЫ, 

Астана қалалық тілдерді дамыту басқармасының бастығы:

–  Мен  де  алғашында  осы  этникалық  отандастар  деген  сөзді  дұрыс  болар 

деген едім. Бірақ отандастар деген атау жалпылама болып кететін секілді. Менің 

пікірімше, біз бұған асықпағанымыз жөн. Көп ойландым. Бұл атауды әлі көптің 

талқысына  салған  артық  болмайды.  «Оралман»  сөзін  кезінде  Мырзатай 

Жолдасбеков ағамыз ұсыныпты ғой. Ол кісі де бекер ұсыныс жасамаған болар. 

Жалпы,  мен  бұл  мәселеде  мынау  дұрыс,  мынау  бұрыс  деген  сөз  айта 

алмаймын. 

Әзірлеген Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ

Оларға біз неғұрлым өздеріне лайықты 

атау  беретін  болсақ,  соғұрлым  олардың 

өзімізге,  Отанына  деген  құрметі  мен 

сүйіспеншілігі  артады.  Отандастар  деген 

атау қабылданғанына көп бола қоймаған 

«Нұрлы  көш»  бағдарламасында  да  бар. 

Ол  атаудың  ішіне  кезінде  Қазақстаннан 

көшіп  кеткен  басқа  ұлттың  өкілдері  де 

кіреді.  Шеттегі  қазақтарға  жасалып  жат-

қан көмекке олардың да ортақтасып кетуі 

мүмкін.  Кезінде  өре  түрегеліп,  «қазақтар 

мемлекет  құра  алмайды,  дамымайды» 

деп кетіп қалғандарға да отандастар деген 

атау  беріп,  жағдай  жасағалы  жатырмыз. 

Олар  кезінде  өз  еріктерімен  көшті,  енді 

мемлекет көмек көрсетіп, жәрдемақы бе-

ріп,  жағдайларын  шешуге  міндетті  емес. 

Ал  демографиялық  жағдайымызды  жақ-

сарту үшін жүргізіп отырған саясатымыз – 

шетелде жүрген өзіміздің қандастары мыз-

  ды  туған  Отанына  қайтару.  Мұны  бас  қа 

мәселемен шатастырып алмауымыз қажет. 

Қазіргі  ең  өзекті  мәселе  –  осы.  Шет елде 

бір  қазақ  қалғанша,  бұл  жағдай  күн  тәр-

тібінен  түспеуі  керек.  Сосын  оларды  атау 

кезінде  заң  жобасын  тез  өткіземін  деп, 

шетелдегі  қандастарымыздың  ар-на мы-

сына,  қадір-қасиетіне  нұқсан  келтіріп  ал-

мауымыз  керек.  Бұл  оларға  өз  еліне  кел   -

ген де берілетін үлкен ұғымы, атауы бо лып 

отыр. Заңды мақұлдайтын депу тат тар бол-

ғасын,  бәрін  қарайды,  талдап-тал қылай-

ды,  сосын  дауысқа  салады.  Бәрінің  өз 

тәртібі  бар.  Этникалық  отандастар  де ген 

ұғым  менің  ойымша,  ұзағырақ,  тіпті  қан-

дастарымызды  бізден  бөлектеп  тұра тын 

ұғым  секілді.  Отандастар  деген  сөз  түсі-

нікті. Бұрын осында туып-өскен басқа ұлт-

тың  өкілдері  де  солай  аталады.  Ал  оның 

алдына этникалық деген сөз қоссақ, олар-

дың  қазақ  екенін  білдіреді  дейді,  онда 

қазақ  отандастар  деп  жазайық.  Ал  эт ни-

калық отандастар десек, басқа біреу лерді 

айтып тұрған секілді әсерде қаласың. 

Қоғам

ОҚ

иғ

А

 іЗ

іМЕН

 

Күзет майоры 

кейуананы кемсітіп жүр

Әдетте әділеттілік 

іздеп шарқ ұрып, 

бірақ оның түбіне 

жете алмаған 

халықтың төртінші 

билікті жағалайтыны 

бар. Талдықорған 

қаласының тұрғыны, 

70 жастағы кейуана 

Тұрғанбаева Нұриланы 

да табалдырығымыздан 

аттатқан осы жағдай 

екен.

?

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Сұраққа  «Сұңқар»  емханасының  терапевті 

Айжан ӘМіРБЕКОВА жауап береді: «Адамның 

кіндігі  өте  нәзік  мүше.  Бала  құрсақта  жатқан 

кез ден  бастап  балаға  оның  кіндігі  арқылы 

қажетті  заттардың  берілетіні  баршаға  аян. 

Кіндік  арқылы  зат  алмасулар  ғана  емес  суық 

ауа,  зиянды  энергиялардың  да  тез  өтетінін 

мамандар  дәлелдеп  қойған.  Кіндіктің  ашық-

шашық жүруінен суық тез өтеді. Осыдан келіп 

адамның ішкі органдарына суық тиеді. Қазіргі 

таңда  шаңырақ  көтерген  жас  аналардың  4-5 

жыл өткен соң ғана құрсақ көтеруі үйреншікті 

жағдайға айналып барады. Барлығының дерлік 

себебі  жас  кезінде  жатырға  суық  тигізуден. 

Сондықтан  қыз  балалар  мүмкіндігінше  кіндігін 

ашық  ұстамауы  қажет.  Сондай-ақ  адамдардың 

көзі  ең  алдымен  ашық-шашық  денеге  түседі. 

Адамның  қадалып  қарауынан  пайда  болатын 

зиянды энергиялар да кіндік арқылы тез өтеді». 

Бұл  туралы  Құранда  (Ағраф  сүресі  26  аят 

және Нұр сүресі 31 аяттарда) мұсылман қызы-

ның киімі әуретті, яғни ұят жерлерін жабатындай, 

сонымен қатар өзге еркектерді еліктірмейтіндей 

болу керек деп жазылған. 

2008 жылдың қараша айында Нұрила 

апай  Жетісу-3,  17-үй,  57-пәтердегі  бір 

бөлмелі пәтерін Әуезов аудандық әкімші-

лігінің  күзет  қызметінде  істейтін  майор 

Күкірт баева Клара Қадірқызына алты ай-

лық  мерзімге  (6  қарашадан  –  6  сәуірге 

дейін) келісімшартпен жалға береді. Келі-

сімшарт  бойынша  Күкіртбаева  Клара  пә-

терақыға  ай  сайын  40  мың  теңге  және 

ком муналдық қызметтерді уақтылы төлеп 

тұ руға  міндеттеледі.  Алайда  Клара  2008 

жыл дың қараша, желтоқсан айларын жә-

не  2009  жылдың  қаңтар  айының  ғана 

пәтерақысын төлеп, қалған айларда «тәс-

пісінен жаңыла бастайды». Наурыз айында 

пәтерақы  кешіге  бастаған  соң  пәтерге 

іздеп  келген  үй  иесі  ол  жерден  бейтаныс 

төрт  қызды  жолықтырады.  «Келісімшарт 

бойынша бұл жерде Клара тұру керек еді» 

деп, қыздардан құжаттарын көрсетуін та-

лап  етеді.  Олар  «қараша  айынан  бері  біз 

тұрып  жатырмыз  және  пәтерақыны  уақ-

тылы Клараға төлеп отырмыз» деп жауап 

береді.  Келісімшарт  бойынша  келісімді 

үзуге мәжбүр болған жағдайда 10 күн бұ-

рын ескертуге міндеттелгенімен, ертеңіне 

пәтерге  келген  кейуана  пәтерде  тұратын-

дардың  орнын  сипап  қалады.  Көршілері 

пә тершілердің  сол  түні  (3  наурыз)  түн-

делетіп, үйдің кілтін де тастамастан көшіп 

кеткенін жеткізеді. Пәтердің ақпан, наурыз 

айларының  пәтерақысына  қоса,  қараша 

айынан  бері  коммуналдық  қызметтер  де 

төленбегенін анықтаған қария Күкіртбаева 

Клараны  қызмет  орнына  іздеп  барады. 

Және сол 16 сәуір күні күзет бөлімі басты-

ғының орынбасары Айтназаров Тельман-

ның кабинетінде бетпе-бет кездескен Кү-

кіртбаева Клара айылын жия қоймай, тіпті 

қоқан-лоқы көрсетуге дейін барады. Жал-

пы құны 110 мың теңгені (ақпан, наурыз 

айларының пәтерақысы мен қараша айы-

нан  бергі  коммуналдық  қызметтерге  30 

Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

Кәрібай ТАСШАБАЕВ, заңгер: 

– Егер өзі алаяқтық жасағысы келіп, пәтерақыны төлеуден қашқақтаса, қыз мет 

орнындағы  басшылар  да  адамгершілікке  шақыра  алмаса,  мәселені  сот  арқылы 

шешу керек. Ол үшін тұрғылықты жері бойынша сотқа тартып, кінәсі дәлелденген 

жағдайда  айлығынан  өндіріп  алуға  болады.  Пәтерді  жалдап  тұрған  төрт  қызды 

куәлікке  тартып,  түсінік  алған  жағдайда  жауапкердің  екі  ортада  пайда  таппақ 

ниетінің болғанын дәлелдеп шығуға да мүмкіндік бар. Қазіргі таңда адамдардың 

көпшілігі  өздерінің  заңды  құқын  пайдалануды  жеткілікті  дәрежеде  білмейді. 

Уақытын  өткізіп  алған  соң,  «әй,  қойшы»  деп  қолын  сілтей  салады.  Сондықтан 

Тұрғанбаева Нұрила уақыт өткізбей тиісті жерлерге тез арада шағымданғаны жөн. 

мың  теңге)  өндіре  алмай  сандалғанына 

үш  ай  болған  қария  істі  адамгершілікпен 

шеше алмағанына наразы. 

Екінші жақтың сөзін де тыңдап көруді 

мақсат етіп Күкіртбаева Клараға қоңырау 

шалдық. Оның бар айтқан жауабы: «дем-

ал шы»  болды.  70-тегі  қарияны  шырыл-

датып, жай ғана «демалып» жүруге оның 

дәті  шыдағанмен,  басқалардың  дәті  шы-

да мас деп, арыз бойынша істің ақ-қарасын 

АлАШ-АҚПАРАТ

шешу сеніп тапсырылған күзет бөлімі бас-

тығының  орынбасары  Айтназаров  Тель-

манға қоңырау шалдық. Ол: «Тиісті орын-

дарға арыз жазып тастасын. Мәселені со-

лар анықтайды. Сот шешімі бойынша ақ-

шасын  өндіріп  алады.  Ал  мен  Клараны 

мәж бүрлеп төлете алмаймын. Қызмет ба-

бын да  тәртіпсіздік  жасаса,  мен  тәртіпке 

ша қыра аламын. Ал бұл мәселе оның жеке 

бас шаруасы», – деп жауап қайтарды. 

Кіндігіңді жауып жүр!

Ұнатып жүріп жүрген қызым ашық-шашық киінгенді жақсы көреді. Мәселені мәжбүр-

леу  арқылы  емес,  зиянды  жақтарын  түсіндіру  арқылы  шешкім  келеді.  Медициналық 

тұрғыдан кіндік ашып жүрудің зиянды жақтары бар ма? 

Еркін ҚАДЫРОВ, Алматы қаласы

А

бай ОМАРОВ (к

олла

ж)

Итбалықтар 

«репрессиясы» 

басталды

Жыл  сайын  көктем  айы  туғаннан-

ақ  мұнайлы  өңір  экологтарын  маза-

лайтын  бір  ғана  өзекті  мәселе  бар. 

Ол  –  итбалықтар  өлімі.  Жаңа  ғасыр 

басталғалы  теңіз  балығының  жаппай 

қырылуы белең алып барады. 

Биылғы  жылы  итбалықтардың  өлімі 

болады деген мезгілден аман шықтық-ау 

деген  экологтардың  тәубасы  болмады. 

Кеше  Маңғыстау  облысының  Түпқараған 

ауданы  аумағындағы  теңіз  жағалауынан 

218  итбалықтың  өлекселері  табылды. 

Теңіз балықтарының өлігін сол аумақтағы 

шекарашылар көріп, Маңғыстау облыстық 

төтенше жағдайлар департаментіне хабар 

берген. 

Тұтас батыс аймағын қамтып отырған 

Атырау  облыстық  Жайық-Каспий  эколо-

гия  департаменті  бастығының  орынбаса-

ры Құралай Шаңқиеваның айтуынша, ай-

мақ экологтары мен тиісті құрылым өкіл-

дерінен құрылған арнайы комиссия итба-

лықтар дың  жаңа  өлік  еместігін,  яғни  өл-

гендеріне  біраз  мерзім  болып,  иістеніп 

кет кеніне көз жеткізген. Осыған орай эко-

логтар  итба лық тардың  басқа  аумақта 

өліп, соңғы күн  дері теңізге батыстан соқ-

қан қатты тол қынның әсерінен Түпқараған 

ауданы ау ма ғына келіп қалуы мүмкін де-

ген болжам жасап отырған көрінеді. 

Қазіргі  таңда  итбалықтардың  неден 

өл генін білу үшін судың және өзге де зерт-

теуге  жататын  құрамдас  бөліктері  сарап-

тамаға алынған. 

 Жалпы соңғы сегіз жылда Каспий те-

ңізінің  қазақстандық  бөлігінде  итбалық-

тардың  жаппай  қырылуы  қайталанып 

отыр. 2000 жылдан бері Каспий теңіз жа-

ғалауында  онмыңдаған  итбалықтар  қы-

ры лып,  эколог-ғалымдарды  шалқасынан 

түсірсе,  соңғы  үш  жылда  олардың  саны     

бір  мыңнан  асты.  2006  жылы  бес  жүзге 

жуық  итбалықпен  бірге  екі  мыңға  жуық 

бекіре тұқымдас балықтардың өлекселері 

де осы Каспий жағалауынан табылған бо-

латын. ғалымдардың пайымдауынша, қа-

зір теңізде бес жүзге де жетпейтін итбалық 

қалған.  Табиғат-Ана  не  нәрсені  де  қа-

жеттілік  үшін  жаратқан  дегенді  айтып 

отыр ған өңір ғалымдары итбалықтардың 

жаппай қырылуы теңіздегі мұнай бұрғылау 

жұмыстарына байланысты десе, өзге сала 

ғалымдары  олардың  өлімін  өздеріне  тән 

жұқпалы  кеселден  болып  отыр  деген  се-

бепті  алға  тартады.  Қалай  дегенмен  де, 

әзір ге  итбалықтардың  өліміне  қатысты 

нақ  ты  дәлелдемелер  жоқ.  Тек  белгілі  бір 

ор тада айтылып қалатын ұшы-қиыры жоқ 

бол жамдар ғана бар...

 

Нарғыз ҒАБДУЛЛИНА,

Атырау қаласы

МӘСЕлЕ

жүктеу/скачать 3,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: