Тҥйін  Бұл мақалада шетел тілі сабақтарында мәтінмен жұмыстың тәсілдері кӛрсетілген.    Summary

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж. 
65 
вами впервые были отражены в теоретических работах А.С. Макаренко. Среди них такие, как: формиро-
вание  и  развитие  коллектива,  управление  воспитательной  ролью  коллектива,  метод  «взрыва»,  система 
перспективных линий. 
В  начале  20-х  гг.  прошлого  столетия  складываются  концептуальные  основы  социально-педагогиче-
ских технологий  С.Т. Шацкого, главный тезис которых  сводился к организации общественно-полезной 
деятельности  детей,  направленной  на  изменение  окружающей  социокультурной  среды,  развитие  норм, 
традиций, обычаев, которые в процессе генезиса передаются из поколения в поколение.  
В самом общем виде сформированная в рамках педологии (науки, занимавшейся изучением ребенка, 
законами его развития) матрица социально-педагогических технологий (20-е годы XX в.) демонстрирова-
ла следующие стадии их развития (Ф.А. Фрадкин) [5]: 
- изучение бытовых, природных, социальных, культурных факторов среды, обусловливающих разви-
тие ребенка; воссоздание разносторонней картины жизни школьника, его социализация и воспитание; 
- обогащение и развитие ценностных представлений ребенка в процессе введения его в мир природы, 
труда,  общественных  отношений,  количество  и  качество  которых  не  могла  предоставить  окружающая 
микросреда; 
- преобразование жизни в контексте овладения социально значимыми видами деятельности в соответ-
ствии с полученными в школе знаниями и умениями. 
На сегодняшний день выступают два аспекта понимания социально-педагогических технологий: 
- как способы применения теоретических выводов той или иной науки в решении практических задач; 
-  как  совокупность  приемов,  методов  и  воздействий,  используемых  для  достижения  поставленных 
целей в процессе социального развития, решения тех или иных социальных проблем. 
Социально-педагогические  технологии  –  это  способы  деятельности  социального  педагога  на  основе 
рационального распределения на приемы и операции с их последующей координацией, а также определе-
нием оптимальных средств и методов их выполнения. 
Социально-педагогические  технологии  –  совокупность  приемов,  методов  и  воздействий,  используе-
мых социальным педагогом с целью достижения успеха в решении социальных проблем и обеспечения 
эффективности оказания социально-педагогической помощи населению [6]. 
Деятельностный  подход  к  трактовке  социально-педагогических  технологий  предусматривает  их 
применение  в  таких  видах  социально-педагогической  работы,  как:  влияние  на  процесс  социализации 
личности;  осуществление  социально-педагогического  контроля;  социально-педагогическая  профилакти-
ка, адаптация, реабилитация; социально-педагогическое опекунство и посредничество. 
Основания классификации социально-педагогических технологий – тип, назначение, субъект примене-
ния,  объект  применения,  место  применения,  способ  реализации,  степень  новизны,  масштабность,  пре-
обладающая деятельность. Общая классификация социально-педагогических технологий базируется на: 
-  теоретической  основе  как  учение  о  методах,  средствах  и  приѐмах,  необходимых  для  решения 
конкретных социально-педагогических проблем в определенной ситуации; 
- исследовательской как специально созданной, научно обоснованной методики, позволяющей распоз-
нать  социально-педагогическое  явление  в  структуре  его  составных  частей,  специфики  и  особенностей 
проявления и т.д.; 
- прикладной (практической) как целенаправленной, оптимально спроектированной  последовательно-
сти социально-педагогической деятельности специалиста в реализации совокупности методик, обеспечи-
вающих достижение прогнозируемой цели в работе с субъектом. 
Одной  из  основных  форм  применения  социально-педагогических  технологий  является  создание 
программ, содержащих средства и способы деятельности, например: 
1. Программа профилактики приобщения к психоактивным веществам.  
2. Программа гармонизации детско-родительских отношений. 
3. Программа содействия социализации воспитанников детского дома. 
4. Программа содействия адаптации первокурсников к условиям ВУЗа. 
5. Программа оказания помощи в социализации детей из неблагополучных семей». 
6. Программа содействия адаптации в образовательном учреждении детей из неполных семей. 
7. Программа работы с детьми и подростками девиантного и делинквентного поведения и т.д. 
Социально-педагогическая технология есть целенаправленная, специально организованная последова-
тельность  деятельности,  построенная  на  основе  таких  программ.  В  такой  деятельности,  как  правило, 
выделяют определенные этапы действий, обеспечивающие достижение поставленной цели. 
Структура общих социально-педагогических технологии включает 5 этапов: 

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
66 
1.  Диагностико-прогностический  этап:  диагностика  объекта,  определение  социально-педагогических 
проблем, построение прогноза вероятного развития. Это начальный этап получения информации. 
2. Этап  выбора (разработки) оптимальной технологии: определение  цели работы с клиентом;  выбор 
одной из имеющихся технологий с учетом ситуации, индивидуальности клиента, его проблем, возможно-
стей специалистов. 
3. Этап непосредственной подготовки к реализации выбранной технологии, который необходим для 
выявления математических, технических, организационных и методических аспектов. 
4. Основной этап – реализационный. 
5. Экспертно-оценочный этап – оценка результатов реализации.  
Структура  частных  технологий  повторяет  структуру  общих  технологий.  Здесь  добавляются  свои 
этапы, подэтапы (в связи со спецификой конкретной технологии). Типичные этапы частной технологии: 
1.  Информационно-аналитический  этап  –  анализ  информационных  сведений;  осмысление  исходной 
информации. 
2. Этап выбора способа решения проблемы. 
3. Прикладной (практический) этап – практическая деятельность по решению проблемы. 
4. Экспертно-оценочный (аналитический) этап. 
5. Выводы [6]. 
Каждый  этап  имеет  свое  содержание  и  специфику  практической  реализации.  Для  обеспечения 
качества  деятельности  необходима  не  только  последовательность,  но  и  профессионализм  социального 
педагога. 
Следует  отметить,  что  функции  социально-педагогических  технологий  позволяют  решать  широкий 
спектр задач педагогической деятельности социального педагога: 
- образовательно-воспитательная функция обеспечивает целенаправленное педагогическое влияние на 
поведение и деятельность личности как активного субъекта воспитательного процесса; 
- диагностическая функция реализуется в анализе социальных проблем, изучении психофизиологиче-
ских и возрастных особенностей, творческих способностей человека, вхождения в мир его интересов и 
круг общения; 
- организаторская функция заключается в разработке, реализации и оценке социальных проектов, на-
правленных на решение социально-педагогических проблем, помощи определенной категории клиентов; 
- прогностическая функция реализуется в ходе программирования, прогнозирования, проектирования 
процесса социального развития конкретного микросоциума;  
-  предупредительно-профилактическая  и  социально-терапевтическая  функции  реализуются  в  преду-
преждении  и  преодолении  негативных  влияний  в  процессе  оказания  социотерапевтической  помощи, 
обеспечения защиты прав нуждающихся; 
- организационно-коммуникативная функция реализуется в отношении добровольных помощников в 
деловых, личных контактах, во взаимодействии с детьми, семьями; 
-  охранно-защитная  функция  отражает  использование  арсенала  правовых  норм  для  защиты  прав  и 
интересов личности, содействие выполнению законности в отношении лиц, допускающих противоправ-
ные действия или воздействия на подопечных [6]. 
В соответствии с названными функциями социальному педагогу в профессиональной  сфере дея-
тельности  приходится  осваивать  различные  социальные  роли:  воспитателя,  посредника,  защитника 
интересов  подопечного,  участника  совместной  деятельности,  духовного  наставника,  социального 
терапевта, эксперта. 
Технологии  социально-педагогической  работы  во  многом  предопределяют  ее  эффективность  в 
решении задач, стоящих перед социальным педагогом.  
 
1.
 
Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. – М.: Народное образование, 1998. 
2.
 
Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – М.: Педагогика, 1989. 
3.
 
Монахов  В.М.  Технологические  основы  проектирования  и  конструирования  учебного  процесса.  – 
Волгоград, 1995. 
4.
 
Кларин М.В. Педагогическая технология в учебном процессе: анализ зарубежного опыта. – М., 1989. 
5.
 
Педагогические  технологии:  учеб.  пособие  для  студ.  пед.  специальностей  /  под  общ.  ред.  Кукушина  В.С.  – 
Ростов н\Д, 2010. 
6.
 
Методика  и  технология  работы  социального  педагога:  учеб.  пособие;  под  ред.  Галагузовой  М.А,. 
Мардахаева Л.В. – М.: Академия, 2002.  
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж. 
67 
Тҥйін 
Мақалада әлеуметтік-педагогикалық жұмыс технологияларының сипаттамасы мен топтастыруы қарастырылған. 
Әлеуметтік педагог атқаратын педагогикалық жұмысының кең ауқымды міндеттерін тиімді түрінде шешуге мүмкін-
дік беретін әлеуметтік-педагогикалық технологияларының қызметі кӛрсетілген. 
 
Summary 
This  article  deals  with  the  classification  and  characterization  technologies  and  social  teaching.  Reflected  social  and 
educational functions technologies that most effectively address a wide range of tasks of the social teaching of the teacher. 
 
КӘМЕЛЕТТІК ЖАСҚА ТОЛМАҒАН БАЛАЛАРДЫҢ ЕСІРТКІГЕ БЕЙІМДЕЛУІНІҢ 
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫ 
 
К.Д. Бейсембаева – аға оқытушы, білім беру психологиясы және әлеуметтік 
коммуникациялар кафедрасы, Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Біздің қоғамыздың қазіргі даму кезеңінде адам дамуының белсенділігінің артуы қоғамдық прогресстің 
даму шарты болып отыр. Осыған байланысты жалпы білім беретін мектептің алдында болып жатқан жағ-
дайды ӛзінше бағалай білетін, ӛзіндік іс-әрекетін қоғамның ізгі мүдделеріне сәйкес құра алатын, мораль-
ды-адамгершілік  қасиеттері  бар  жеке  тұлғаны  қалыптастырумен  міндеті  тұр.  Емдеу-профилактикалық 
мекемелерде есепте тұрған нашақорлар мен токсикомандардың санының артуы, 80-жылдардың соңында 
қалыптасқан үрдіс болды. 90-жылдардың ортасынан бастап нашақорлану процесі біршама артты.  
Алайда,  емдеу-профилактикалық  мекемелердің  емделушілері  есірткіні  және  басқа  психобелсенді 
заттарды  қолданатын  адамдардың  біршама  бӛлігі  болып  саналады.  Сараптамашылардың  зерттеулері 
бойынша, есірткіні қолданушылардың шынайы саны одан да жоғары болып келеді. Жастардың арасында-
ғы  нашақорлықпен  ауыратындардың  саны  соңғы  он  жылда  14  есеге  артты.  Нашақорлардың  жалпы 
санының  арасында  24  жасқа  дейінгі  жастар  82%-ды  құрайды.  Бұдан  шығатын  тұжырым,  нашақорлық 
әлеуметтік-демографиялық топ ретіндегі жастар тобына ерекше қауіпті болып табылады.  
Жастардың арасындаға нашақорлық, қазіргі кезде «ең алдыңғы кезектегі мәселе» ретінде, психикалық 
және  әлеуметтік  тұрғыдағы  терең  ішкі  қарама-қайшылықтардың  кӛрінісі  мен  салдары  ретінде  болады. 
Қазіргі кезде жасалып жатқан кӛптеген ұмтылыстар, нашақорлықа қарсы күрестің кӛп жағдайда есірткі-
нің ӛзіне қарсы, басқа профилактикалық іс-шараларды ұйымдастыру мен жүргізуге бағытталады – мұның 
бәрі маңызды және тиімді болып саналады.  
Қазақстан  Республикасындағы  тұрғындардың  наша  қолдануы,  ӛзекті  мәселелердің  біріне  айналып 
отыр және қазақстандық қоғамның демографиялық және мәдени ӛсуіне қауіп тӛндіреді.  Нашақорлық  – 
ағзаның функцияларын физикалық және психикалық тұрғыда зақымдануына бірте-бірте әкелетін, есірткі 
құралдарына  деген  физикалық  немесе  психикалық  тәуелділік  арқылы  кӛрінетін  ауру  болып  табылады. 
Балалар  мен  жасӛспірімдердің  есірткіні  қолдануына  әсер  ететін  себептердің  арасында  келесілерін  атап 
ӛтуге болады: әлеуметтік-экономикалық, конституционалды-биологиялық, әлеуметтік, дара-психология-
лық. Әлеуметтік-экономикалық топ екі топқа бӛлінеді:  
1. жаһандық сипаттағы себептер;  
2. дәстүрлі себептер.  
Жаһандық себептерге жататындар: соңғы кезде Қазақстан есірткіні сатудың ірі нарығы болып келеді, 
елдің әлемдік нарықтық жүйеге енуіне байланысты басқа елден әкелетін тауарлардың саны артып келеді; 
географиялық жағдайы: Қазақстан әлемдік сауда жолдарының түйісуінде орналасқан; жастардың мәдени-
демалыс сферасына және есірткіні қолдану жүйелі элемент болып саналатын әлемде кең тараған мәдени 
үрдістерге қатысуы.  
Дәстүрлі  себептерге  жататындар  –  біздің  елімізге  тән,  оның  жеке  аймақтарына  тән,  тұрғындардың 
топтары мен қабаттарына тән себептер: елдегі әлеуметтік-саяси және әлеуметтік-экономикалық ситуация-
ның агресссияға бейімділігі; ӛркениетті әлемде қабылданған жалпыадамзаттық идеалдар мен мінез-құлық 
нормаларын  енгізу  арқылы,  моральды  және  мінез-құлық  құндылықтар  жүйесін  бұзу;  ішімдік  ішу  мен 
темекі шегу сияқты құбылыстарға толерантты қатынас.  
Конституционалды-биологиялық  сипаттағы  себептерге  әдетте,  психикалық  немесе  наркологиялық 
аурулардың  тұқым  қуалау  арқылы  берілетінін  жатқызады:  жағымсыз  отбасындағы  балаларға  жаман 
әдеттердің дамуына ықпал ететін психикалық және биологиялық ерешеліктердің тұқым қуалау арқылы 
берілуі;  шекаралық  жүйке-психикалық  зақымдану,  ақыл-ойдың  кемістігі,  психиклық  дамудағы  ауытқу; 
психикалық  аурулар,  жақын  туыстарының  жалпы  қабылданған  мінез-құлық  ережелерінің  жиі  бұзылуы 
немесе күрделі сипаты.  

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
68 
Әлеуметтік себептерге жататындар: отбасындағы тәрбие жағдайлары (қылмыстық, моральға жат, ата-
аналардың кикілжіңді ӛзара әрекетіндегі толық емес отбасы, ата-аналар тарапынан зейіннің, бақылау мен 
мәртебесінің болмауы); отбасы мүшелерінің білім дәржесінің тӛмен деңгейі; формальды емес қатарластар 
тобының  әсері;  қоғамдық  пікірдік  ішімдік  ішу  мен  нашақорлыққа  шыдамдылығы;  12-13  жаста  ӛзіндік 
ӛмірдің  ерте  басталуы  және  ата-аналардың  қамқорлығынан  уақытынан  бұрын  босау;  ата-аналардың 
тарапынан гиперқамқорлық немесе бұзылған отбасылық қатынастар; ақшаны қалай табуды түсінбеу, оған 
жеңіл қол жеткізу; бұқаралық ақпарат құралдарының үлкен әсері; баланың білім беру мекемесіне бейім-
делуіндегі сәтсіздік.  
Дара-психологиялық себептерге жататындар: ересек жасӛспірімдерге немесе мәртебелі қатарластары-
на еліктеу; жағымсыз эмоционалды күйлерін жоюға деген ұмтылыстар; жасӛспірім үшін маңызды қатар-
ластар  тобына  сай  болуға  ұмтылыс;  жеке  тұлғаның  аномальды  белгілері  (авантюризм,  қозу,  жоғары 
немесе  тӛмен  ӛзін-ӛзі  бағалау;  жоғары  жағдайдың  жасалуы,  мінездің  тұрақсыздығы);  ересектерге  (ата-
аналар, педагогтар) қарсы бағытталған «қарсы келу» реакциялары («әдейі»); ӛзіндік деструктивті мінез-
құлық; қызығушылық; қысым мен қорқынышқа бағыну.  
Психобелсенді заттарды қолданудың қауіп факторларына бірқатар отандық зерттеушілердің еңбектері 
арналған.  Н.А.  Сирота  [1]  жасӛспірімдік  кезеңде  нашақорлықтың  пайда  болуы  мен  дамуының  қауіп 
факторларын жіктеді:  
1.  Пре-,  пери-  және  постнатальды  бейімділік  факторлары:  ананың  патологиялық  жүктілігі;  жүктілік 
кезіндегі ананың созылмалы және ауыр науқастары; жүктілік кезіндегі созылмалы және күрделі психика-
лық жарақаттар; патологиялық ауыр ӛткен босану;  ерте жаста жүйке-психикалық дамудағы ауытқулар; 
ерте балалық шақта жүйке-психикалық ауытқулар.  
2. Тұқым қуалауға бейімділік факторлары: психикалық аурулар, ішімдік ішу, нашақорлық. 
3. Бұзылған  онтогенездің  факторлары: бас сүйегі мен мидағы жарақаттар; психожарақаттар; күрделі 
соматикалық аурулар.  
4. Отбасындағы және отбасы тәрбиесіндегі қатынастардың алуан түрлі бұзылуы: толық емес, ажырас-
қан  отбасылар;  отбасының  болмауы;  деструктивті  отбасылар;  жасырын  немесе  ашын  гипопротекция 
типіндегі тәрбие (ата-аналар мен ересек балалар ішімдік және темекіні қолданатын отбасылар); психопа-
тологиялық тұлғалар немесе ата-аналардың акцентуацияланған сипаттамалық ерекшеліктері.  
5. Жасӛспірімнің даму процесіндегі психоәлеуметтік бейімделуінің бұзылуы: қалыптасушы оқшаула-
ну,  ата-аналармен  қатынастағы  қарама-қайшылық  пен  қанағаттанбаушылық;  отбасындағы  қарым-
қатынастың  оқшауланған,  үстірт,  формальды  стилі;  отбасыішілік  мәселелерге  формальды  қатынас, 
оларды  елемеу;  үлгерімнің  тӛмендеуі;  мектептегі  тәртіптің  бұзылуы;  коммуникативті  байланыстардың 
толықанды  болмауы  (үстірт,  саралы  емес  тұлғааралық  қарым-қатынас);  қатарластармен  қатынастағы 
кикілжіңге бару; мұғалімдермен және мектеп әкімшілігімен қарым-қатынастағы кикілжің; коммуникатив-
ті байланыстардың әлеуметтік негізделу принципін бұзу; «аймақтық» принцип бойынша қатарластармен 
қарым-қатынасты басым құру; қарама-қарсы жыныстағы қатарластармен қарым-қатынастағы тұрақтылық 
пен жылдамдықты азайту; олармен қарым-қатынастың айқын мәселелері; тұрақты қызығулардың болма-
уы; мінез-құлықтың әлеуметтік емес формаларына бейімдлігі. 
6.  Психикалық  факторлар:  тұлғалық  жауап  берудің,  әлеуметтік  перцепцияға,  тұлғааралық  қарым-
қатынастың сипатына, «Мен-тұжырымдамасына», қатарластардың референтті топтарының әсеріне тәуел-
ділік;  эмоционалды  қысымды  тікелей  мінез-құлыққа  жүзеге  асыру  үрдісі;  әлеуметтік  бағдарлар  мен 
рӛлдер жүйесін елемеу; әлеуметтік перцепция сферасындағы ауытқулар (жасқа сәйкес келмейтін комму-
никативті және әлеуметтік құзыреттілік, жасқа сәйкес қалыптаспаған ӛзін-ӛзі бағалау); прблемалық және 
кикілжіңді ситуациларды конструктивті шешуге деген ұмтылыстың болмауы; ӛмірлік мақсаттар туралы 
қалыптаспауға,  ұғымдардың  болмауы;  шынайы  және  идеалды  «Меннің»  қалыптаспауы  және  болмауы, 
нәтижесінде ӛзін-ӛзі дамыту және жетілдіруге деген ынтаның болмауы; отбасы мүшелері мен қоршаған 
адамдарға бағытталған мінез-құлықта кӛрінетін саналы «кӛмекке шақырудың» болуы.  
Қазақстандық қоғамды есірткілендірудің әлеуметтік мәдени факторлары (моральдық-этикалық норма-
лар  мен  мінез-құлық  құндылықтарының  бұзылуы,  батыстық  мәдениеттің  жаппай  әсер  етуі,  отбасылық 
қарым-қатынастардың  бұзылуы,  жастардың  әлеуметтік  мінез-құлқының  ӛзгеруі)  ұлт  денсаулығының 
негізі  ретінде  есірткіге  деген  қоғамдық  иммунитетті  қалыптастыру  қажеттігін  ӛзекті  етеді.  Қоғамдық 
санада адамның денсаулығы ӛзі үшін де, тұтастай қоғам үшін де құндылық болып табылатындығы жӛнін-
дегі  идеяның  алатын  орны  барған  сайын  қомақты  болуы  тиіс.  Оны  есірткі  пайдаланатын  адамдармен 
жұмыстағы маңызды психологиялық алғышарт деп есептеуге болады, ӛйткені ӛзінің денсаулығына деген 
кӛзқарастың ӛзгеруі басқа да алдын алу және емдік бағдарламалардың іске асырылуын жеңілдетеді.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1 (36), 2013 ж. 
69 
Халыққа  есірткілердің  зияны  туралы  кең  кӛлемде  ақпарат  беруге  кӛп  кӛңіл  бӛлінуі  тиіс.  Бұқаралық 
ақпарат құралдары (БАҚ) кӛпшілік қауым үшін қажетті білімнің негізгі кӛзі болып есептелуі олардың бұл 
мәселедегі жауапкершілігін арттырады. Екінші жағынан БАҚ-та есірткі заттарының жарнамасына, есірт-
кілер туралы босаңсу, рахаттану, бедел жинау құралы, ӛмірдің «жеңіл» стилі делінетіннің атрибуты ретін-
дегі теріс түсініктер уағызына жол бермеу жӛнінде жұмыс жүргізілуі тиіс. Бұдан басқа, тікелей есірткіге 
қарсы  насихат  есірткіге  қарсы  жарнаманың  орналасуын  және  баспа  және  электронды  БАҚ-та  жүйелі 
қоғамдық-саяси,  талдамалық  және  кӛркем  жарияланымдарды  дайындауды,  сондай-ақ  есірткіге  қарсы 
тақырыптағы  тұрақты  теледидар  бағдарламалары  мен  хабарларын  ұйымдастыруды  және  ӛткізуді  қоса 
алғанда, мемлекеттік тапсырысты орындайтын бұқаралық ақпарат құралдарында болуға тиіс. 
Кәмелетке толмаған балалар мен жасӛспірімдердің бос уақытын қоғамдық құнды ынталары мен бейім-
діліктері негізінде ұйымдастыруға ерекше кӛңіл бӛлінуі тиіс. Бұл үшін спорттық секциялар, қызығушы-
лығы бойынша шығармашылық үйірмелер, аула клубтары желілерін жер-жерлерде кеңейту, балалардың 
бос уақытын ұйымдастыру кезінде пікір сайыстар, дискотекалар, плакаттар мен суреттер конкурстарын, 
викториналарды және есірткіге қарсы бағыттағы басқа да іс-шараларды ӛткізуді кӛздеу қажет. 
Сонымен бірге, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 27 қарашадағы N 1190 қаулысымен 
бекітілген Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясат тұжырымдамасын негізге ала отырып, сондай-
ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 19 шілдедегі N999 қаулысымен бекітілген Қазақстан 
Республикасында  әйелдердің  жағдайын  жақсарту  жӛніндегі  ұлттық  жоспарға  сәйкес  бұл  жұмысқа 
салауатты ӛмір салты, отбасын жоспарлау орталықтарын және әлеуметтік саладағы басқа да агенттерді 
тарта  отырып,  әйелдердің,  әсіресе  фертилді  жастағылардың,  есірткі  қабылдамауға  деген  тұрақтылыққа 
бағытталған толық ауқымды үгіт саясатын жүргізу қажет. 
Қылмыстық әрекетке кӛбіне бұрын сотталған, еш жерде оқымайтын, жұмыс істемейтін, ішімдік пен 
есірткі заттарын тартатын, құмар ойындарға, топта лидер, арнайы ант беретін, жаргон сӛздерді кӛп қолда-
натын, мінезінде ӛзгерісі бар балалар жасайды. Қылмысты жиі жасайтын топтар ролдерін ӛзгертеді. Топ 
ішінде жасӛспірімді қоғамға қарсы тұруға үйретеді.  Жасӛспірімдердің қылмысқа баруы, жанұясындағы 
сәтсіздік,  ата-анасының  тәртібіндегі  кемшіліктер,  отбасы  мен  мектептегі  тәрбиенің  қателігі.  Бірақ 
мынадай кӛзқарас тууы мүмкін, жаман ата-анадан жаман бала туылады деп. Ӛмірде ішімдікке салынған 
ата-аналардың  балалары,  арақ  ішпейтін,  қылмыс  жасамайтын,  тіпті  олармен  күрес  жүргізеді,  қарсы 
болады.  Кәмелетке  толмағандардың  заң  бұзушылығы  кӛбінесе  ересектердің  ықпал  етуімен  істеледі. 
Ӛздерінде жауапкершіліктің аздығы, жалқаулық, ұстамсыздық, агрессивтік мінез-құлықтың болуы тағы 
сол  сияқты  қасиеттердің  болуынан,  отбасының  толымсыз  қабілеті,  ата-анасының  ішімдікке  салынуы, 
қисынсыз мінез-құлық жасӛспірімдерді заң бұзушылық жасауға мәжбүр етеді. 
Алайда, соңғы уақытта еліміздегі нарықтық экономиканың қарқынына ілесу қиыншылығынан, кӛпте-
ген  отбасыларында  бала  тәрбиесі  әлсіреп,  тіпті  еріксіз  қолдан  шыып,  орны  толмас  олқылықтар  пайда 
болды. Ата-ана ӛз міндетін орындау барысында жіберілген кемшілігін қоғамға, білім беру мекемелеріне 
арта бастады. Оған қоса, шартты түрде дамыған білім беру жүйесі мен бұқаралық акпарат құралдарының 
дамуы,  «мәдени  орын»  деген  атаудың  астарына  тығылған  керекті,  керексіз  сауық  үйлерінің  ашылуы 
отбасының тәрбие беру және әлеуметгендіру қызметін әлсіреткенін жасыра алмаймыз. 
Қалай десек те денсаулығы дұрыс, ӛмірде бар ата-ананың ӛз ұрпағы алдындағы міндеттері мен құқық-
тарын ешкім бӛліп атқармақ емес. Отбасындағы ата-анаға ӛздері ӛмірге әкелген баласы үшін қаншалықты 
жауапкершілік жүктелетіндігі елімізде заң жүзінде қарастырылған. Жасӛспірімдердің әлеуметтік жағынан 
қорғалмауы, сабаққа, мектепке, қоғамға деген теріс қалыптасқан кӛзқарас, микроортасы, ӛмірдегі сәтсіз-
діктер т.с.с. әлеуметтік қарама-қайшылық мінездің қалыптасуына әкеліп соқтырады. Жасӛспірімдік шақ 
(11-15  жас  аралығында)  ағзадағы  биологиялық  ӛзгерістер,  жыныстық  қалыптасу,  әлеуметтік  статустың 
әлі қалыптаспаған уақыты, осыдан келіп, олардың ӛзіндік сана сезімнің сынуы – заң бұзушылыққа соқты-
рады. Әлеуметтік бейімделу, олардың жүйке ауруының қозуына, басқа да аурулардың тез дамуына әкеліп 
соғады.  Бұл  кезде  педагогикалық  коррекция,  психиатр  мамандарының  кӛмегі,  нервпатолог,  психотера-
певт ата-анасына арнайы кеңес берулері керек. Қарап отырсақ, кәмелетке келмегендердің бәрі – оқушы-
лар. Жасӛспірімдік шақ (14-18 жастың аралығында), бұл олардың «үшінші әлем», яғни «үшінші бақытты 
шақ» балалық пен есею кезеңі.    
Жасӛспірімдердің үлкендермен,  ӛз құрбыларымен  тілдесуі, қатынасуы, олардың ата-анасының мінін 
кӛруі,  олардың  кемшілігін  айтуы  қарма-қайшылық  кӛзқарастың  тууы,  конфликтік  жағдайға  соғады. 
Денсаулық сақтау мекемелерінің жұмылдырған іс-әрекеті арқылы, жасӛспірімдердің есірткіге бейімделуі-
нің алдын-алу мүмкін емес. Мұнда кешенді зерттеулерді жүргізу арқылы, денсаулық сақтау, білім беру 
жүйелерінің құралдары арқылы, кеңес беруден бастап, патологиялық күйлерді емдеу және медициналық-

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1 (36), 2013 г. 
 
70 
әлеуметтік  реабилитацияны  психологиялық-педагогикалық  түзетудің  жаңа  әдістеріне  дейінгі  медицина 
ғылымының  озық  жетістіктерін  мақсатты  принцип  бойынша  біріктіру  арқылы,  қоғамның  әлеуметтік 
инфрақұрылымының барлық күш-қуатын ұйымдасқан және реттелген түрде жинақтау қажет. 
 
1.  Сирота  Н.А.,  Ялтонский  В.М.  Профилактика  наркомании  и  алкоголизма.  –  М.:  Издательский  центр 
«Академия», 2003. – 176 с. 
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Астана: Елорда, 2008 – 56 б. 
3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың ӛсіп-ӛркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқаты-
ның артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы: Білім, 2010 – 96 б. 
4. Қазақстан Республикасы «Шылым шегудің алдын алу және шектеу туралы» Заңы. 
 

жүктеу/скачать 1,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: