Сенсорлық ЖҮйелер физиологиясы талдагыш деген не, оның қүрылыс принципі кандай
жүктеу/скачать 0,96 Mb. Pdf көрінісі
|
глосарий
- Бұл бет үшін навигация:
- Шатырша бүртіктер
| Заттың дәмі калай аныкталады?
Дәм сезу талдағышының қызметі арқылы ауыз қуысына түскен қоректің сапасы, сипаты анықталады. Бүл талдағыппың қабыддаушы бөлігі тіл бүртіктеріңде, жүмсақ таңдайда, жүт- қыншақтың артқы бетінде, бадамшада жөне көмекей қақпашы-ғында орналасады. Тіл бүртіктері шатырша, жапырақша жөне орлы болып бөлінеді. Осы бүртіктер ішінде эпителиальды қүрылым - дөм жуашығы орналасады. Дәм жуашығы сопақша пішінді, жуа төрізді болып келеді. Ол бүйірлі, үршық пішіндес дәм торшаларынан және цилиндр пішінді сүйеніш торша-лардан түрады да, тілдің көп кабатты эпителийі бойында орна-ласады. Дөм торшаларының ұшында майда түктер (кірпікшелер) болады. Дәм жуашығы кілегей кабық беткейінде дәм саңлауы деп аталатын кішкентай тесікпен ашылады. Әр тіл бүртігінде бірнеше дәм жуашығы орналасады. Олар әсіресе орлы бүртіктерде көптеп саналады. Орлы бүртіктер тілдің түбірінде және үстіңгі беткейінде орналасады. Шатырша бүртіктер тілдің үстіңде, бүйір беткейінде орын тебеді. Тіддің кілегей қабығында дәм сезу рецепторларымен қатар температураны, жанасуды, қысымды қабылдайтын сезімтал нерв үштары болады. Дөм сезу процесі сілекейде еріген химиялық заттардың дәм саңлауы арқылы дәм торша-ларының микротүктеріне өсер етуінен басталады. Күрделі биохимиялық және биоэлектрлік процестердің нәтижесінде дәм торшаларының рецепторлары қозады. Тітіркеніс дөм рецепторларынан үшкіл, тіл-көмекейлік, кезеген және беттік (дабыл шегі) жүйкелер тармактары арқылы сопақша мидағы алғашқы дәм сезу орталығына беріледі. Осы қүрылым нейрон-дарының аксоңдары өзара айқасқаннан кейін таламустың доға тәрізді ядроларына, содан кейін үлкен ми жарты шарлары қыртысына - соматосенсорлық қыртыстың төменгі бөлігіне,- бағытталады. Қазіргі кездегі жіктеуге сәйкес ащы, түзды, қышқыл, төтті және су дөмі болады. Қышқыл дөмді сутегінің еркін иондары, түзды дәмді — кейбір түздар, ащы және тәтті дәмді -өр түрлі қүрылымды заттар тудырады. Бір дәм жуашығы тек ащы дәмді, екіншісі — түзды дөмді, үшіншісі - қышқылды т.с.с. қабылдауға бейімделген. Дегенмен, бір бүртікте әр түрлі дәмді қлбылдайтын рецепторлар қатар орналаса береді, сондықтан бір бүртік бірнеше дөм түріне реакция бере алады. Сонда да тілдің үшы- тәттіге, бүйір беткейінің орта бөлігі - қышқылға, тіддің түбі- ащы дәмге, тілдің үшы мен бүйір беткейі — түзды дәмге сезімтал. Дөм сезу талдағышы шөп қоректі жануарларда жақсы, жыртқыштарда- нашар дамыған. жүктеу/скачать 0,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|