Педагогических работников по актюбинской области

211 

«Мҽңгілік  ел-  мҽңгілік  тарих»  екенін  ҽр  тарауды  бастарда  белгісі  бар,  ҽні  бар  ел  екенімізді  ҽр  ҿскелең 

ҧрпақ  есіне  салып  отыру  біздің  міндетіміз.Ҽр  тақырып  ашыларда  ҽр  бҧйым  тарихымен  таныстыра  отырып, 

оқушылардың санасына патриоттық сезімді калыптастыра отырып тҽрбиелеу. Жас ҧрпақты жаңаша ҿмір сҥруге 

тҽрбиелеу мектеп қабырғасында басталады. Бҥгінгі кҥнде еліміздің мектептерінде оқытылатын ҽр пҽнді оқытып 

ҥйрету  барысында  қолданар  озық  ҥлгідегі  ҽдіс–тҽсілдер,  қазіргі  білім  беру  саласындағы  оқытудың  соңғы 

технологияларын, ақпарат қҧралдарын кеңінен қолдану арқылы ғана жаңа заман талабына сай білім бере алады.  

Қазіргі кезде технология пҽні де жаңа заман талабына сай жаңа технологиялармен, ақпарат кҿздерімен, 

оқытудың  техникалық  қҧралдарымен  қамтамасыз  етілген.  Мектеп  оқушыларын  жан  жақты  етіп  тҽрбиелеу  – 

бҥгінгі  таңның  негізгі  талабы  екенін  еске  отырып  оқушыларды  педагогикалық,  психологиялық,  ҽлеуметтік 

жағынан болсын, ең қарқынды дамитын кезеңі. Адамның ҽлеуметтік ортадағы қарым-қатынасы, айналасындағы 

ісі мен кҽсібінің, білімі мен дағдысының, ҿмір тҽжірибесінің ҿзіне тҽн ҿзгешеліктерінің жиынтығы жеке адам 

деген ҧғыммен сипатталады. Мысалы, жаңа туған нҽресте – адам, бірақ оны ҽлі де жеке адам деуге болмайды, 

ҿйткені онда дағды мен тҽжірибе, білім мен іс-ҽрекет, қоғамдық қатынас қалыптаса қойған жоқ. Ендеше, жеке 

адам тек қана тарихи – ҽлеуметтік қҧбылыстың жемісі ретінде кҿрінеді, ол қоғамдық ортада қалыптасады. Жеке 

тҧлғаның  ҿзіндік  ерекшелігі  оның  қызметі  мен  дҥниетанымының  мінез  –қҧлқынан,  мҧрат  – 

мақсатынан,талғамынан, сезімінен, қабілеті мен ынта қоюынан, дағды ҽдетінен байқауға болады. Демек, жеке 

адамның  басты  белгісі  -  оның  ҽлеуметтік  қызметінде.  Жеке  адамның  психологиясы  айналасындағы  орта  мен 

қарым – қатынас жасау,қоғамдық тҽрбие мен білім алу, кҽсіптік қызмет кҿрсету арқылы қалыптасады. Адам тек 

іс-ҽрекет жасау ҥстінде ғана жетіледі. Сонымен бірге адамның ҽлеуметтік ортаға қалыптасуы, іс-ҽрекет ҥстінде 

дамиды.  Жас  ҧрпақтың  бойына  адамгершілік  қасиеттерді  сіңіру  -  ата-ана  мен  ҧстаздардың  басты  міндеті. 

Адамгершілік  ҽр  адамға  тҽн  асыл  қасиеттер.  Адамгершіліктің  қайнар бҧлағы-  халқында,  отбасында,  олардың 

ҿнерлерінде, ҽдет-ғҧрпында. Ҽр адам адамгершілікті кҥнделікті тҧрмыс -тіршілігінен, ҿзін қоршаған табиғаттан 

бойына сіңіреді. Кҿрнекті педагог В.Сухомлинский «Егер  балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай 

бола  алады»,  -дейді.  Демек,  шҽкіртке  жан-жақты терең білім  беріп,  оның  жҥрегіне  адамгершіліктің  асыл 

қасиеттерін  ҥздіксіз  ҧялата білсек,  ертеңгі  азамат  жеке  тҧлғаның  ҿзіндік  кҿзқарасының  қалыптасуына, 

айналасымен санасуына ықпал етері сҿзсіз. 

  Қай  заманда  болмасын  адамзат  алдында  тҧратын  ҧлы мҧрат-міндеттерінің  ең  бастысы  -  ҿзінің  ісін, 

ҿмірін  жалғастыратын  салауатты,  саналы  ҧрпақ  тҽрбиелеу.  Ҧрпақ  тҽрбиесі -  келешек  қоғам  тҽрбиесі.  Сол 

келешек  қоғам  иелерін  жан-жақты  жетілген,  ақыл-парасаты  мол,  мҽдени-ғылыми  ҿрісі  озық  етіп  тҽрбиелеу- 

біздің де қоғам алдындағы борышымыз. Адамгершілік тҽрбиесінің ҽрқайсысының ерекшеліктерін жетік білетін 

ҧстаз  халық  педагогикасын  ғасырлар  бойы  қалыптасқан салт-дҽстҥрлерді,  ҽдет-  ғҧрыпты  жан-жақты  терең 

білумен  қатар,  ҿркениетті  ҿмірмен  байланыстыра  отырып, білім  берудің  барлық  кезеңдерінде  пайдаланғаны 

дҧрыс. Жақсы адамгершілік қасиеттердің тҥп негізі отбасында қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік қасиеттер 

ізгілікпен  ҧштастырады.  Ҽсіресе  еңбекке  деген  тҧрақты  ықыласы  бар  жҽне еңбектене білуде  ҿзін  кҿрсететін 

балаларды  еңбек  сҥйгіштікке  тҽрбиелеу  басты  міндет  болып  табылады.  Ата-ананың  болашақ  тҽрбиесі  ҥшін 

жауапкершілігі ҧрпақтан ҧрпаққа жалғасуда. «Балапан ҧяда не кҿрсе, ҧшқанда соны іледі»дегендей, ата-ананың 

кҥн сайын  атқарып  жҥрген  жҧмысы-  балаға ҥлкен  сабақ.  Жас  балалардың  ҥлкендер  айтса,  соны  айтатынын, 

не істесе  соны  істегісі  келетінін бҽріміз  де білеміз.  Баланың  ҥйден  кҿргені,  етене  жақындарынан  естігені-ол 

ҥшін  адамгершілік  тҽрбиесінің  ең  ҥлкені,  демек  жақсылыққа ҧмтылып,  жағымды  істермен  айналысатын 

адамның айналасындағыларға кҿрсетер мен берер тҽлімі мол болмақ. 

Бҥгінгі  ҽлем  таныған  Қазақстанда  ҧрпақ  тҽрбиесіндегі  тҧлғаны  ҽлеуметтендіру  ҧғымына  толыққанды 

заман талабына сай жауап беретін негізгі тҽрбие –ҧлттық тҽрбие. Халқымыздың қолҿнері – қол еңбек. Ал қол 

еңбек  ҽрқашанда  ҿте  жоғары  бағаланады.  Сапалы  білім  берумен  қатар  ҧлттық  қолҿнерге  баулу,  ҥйрету  аса 

қажет. Олардың ҿнерлі болуы келешекке ҥлкен ҽсерін тигізеді. Шығармашылық қабілеті жоғары оқушы ҽр істе 

сол қабілетін іс жҥзінде кҿрсете алады. Мҧндай оқытудың тҥріл ҽдістерін пайдалана отырып жеке тапсырмалар, 

шығармашылық жҧмыстар жасауға ҿз кҿмегімді қосып отырамын. Шығармашылық игеру деңгейі – оқушының 

ҿз бетімен белгілі мақсатты іздене отырып, нҽтижеге жету жолындағы ҽдіс, тҽсілдерді меңгеріп,қорытындылай 

алуымен сипатталады.  Шығармашылықтарын  дамытып тҧрмыста  қажет  қолҿнер бҧйымдарын шағын кҿлемде 

жасап ҥйренеді. Атап айтсақ, қолҿнер тҥрі кҿркем тігіс тҥрлерін, ҧсақ моншақпен кестелеу ҿнерін бҧйымдарды 

ҽшекейлеу, сҽндеу жҧмыстарына кеңінен қолданады. 

Тоқу ҿнеріне де қызығушылықпен қарайды. Ілмекпен гҥлдер, сулық, тізбек тоқу ҥлгісімен ойыншықтар 

жасайды.  Ою-ҿрнек  ҥлгілерін  дайындап,  тҧс  киіз  ҥлгісін  бастырып  тігу  ҽдісімен,  ҧлттық  қолҿнер  тҥрі  тҥрлі 

қҧрақ  ҥлгілерін  қол-тігістерімен  тігіп  дайындайды.  Бҧл  жҧмыстардың  барлығы  да  кҿп  уақытты  қажет  етеді. 

Жҧмыс  барысында  оқушының  мінез-қҧлқының  сабырлылығы,  тиянақтылығы  ҿте  қажет  қасиет.  Ҥйірмеде 

шығармашыл  оқушылармен  жҧмыс  барысында  олардың  ойлау  ҽрекетін  дамытып,  уақыттарын  ҥнемді 

пайдалануға бағыт беріп отыру. Уақытында ҿз-ҿздерін бағалау жҧмыстарын ҧйымдастырып, қателерін тҥзеуге, 

жаңа  ҿнер  тҥрін  тез  ҥйренуге  ықпал  ету.  Ҥйрету  мен  оқытудың  тиімділігін  арттыру  ҥшін  кҿрнекіліктер  мен 

дайын ҥлгі жҧмыс тҥрлері, суреттер пайдаланамын. 

Қолҿнер  -  біздің рухани байлығымыз, мҽдениетіміз, салт  –дҽстҥріміз. Халық  қолҿнері  -  ғасырлар бойы 

қалыптасқан асыл мҧра. Қазақ қолҿнері, ҧлттық ҿнер ҿткен ҿмір еншісіне айналып,қазіргі заман талабына сай 

дамытып,  жетілдіру  ҥстіндеміз.  Мысалы,  шілдехана,  тҧсау  кесу,  ҥйлену  тойы,  қыз  ҧзату,  сырға  салу  сияқты 

т.б.қазақ  тойларында  «тойдан  сарқыт»  рҽсімі  болатыны  бізге  мҽлім.  Осындай  тойларда  Қытай  ҿнімдеріне 

212 

сҧраныс  басым,  оның  орнына  мектеп  оқушыларының  жасаған  бҧйымдарына  қажеттіліктер  артса  деген  тілек 

қазіргі  ҽрбір  технология  пҽні  мҧғалімдерінің  ойында.  Жас  ҧрпақты  жан-жақты  тҽрбиелеу  –  ең  басты 

мақсатымыздың  бірі  десек,технология  сабақтарымда  ҽр  тҥрлі  ҧлттық  бҧйымдар,  кестелі  аяққап,  шайнек  пен 

қҧман  астына  арналған  тҥпкиіз  жасаса,  жарқыраған  тҥрлі-тҥсті  моншақтардан  ҽртҥрлі  бҧйымдар  жасау 

оқушылардың  сҥйсіне  орындайтын  ісі.  Бисер  ҿзінің  сыртқы  тҥрімен-ақ  таң  қалдыратын  тамаша  материал. 

Қазіргі уақытта бисермен тоқу ҿнері ҿрлеу ҥстінде, дамудың жаңа сатысында. Бисермен қазақтың ҧлттық ҿю-

ҿрнектерін,тҧмарша,  алқалар,  жҥзіктер  мен  сырғалар,  шашбаулар  мен  жҽне  тағы  басқа  соңғы  кездері 

кҽдесыйдың жаңа тҥріне еніп жҥрген «Бақыт ағашы» тҥрлерін дайындатып,оқушының кҽсіп таңдауына, қазіргі 

ҽлеуметтік-экономикалық жағдайларға бейімделуіне жол ашады.  

Халық  мҽдениетіне  табиғи  тҥрде  бейімдейтін  ҽлеуметтік  орта  дейтін  болсақ,  пҽн  мҧғалімі  ретінде 

мектебіміздің  оқушыларының  ҽлеуметтік  жағынан  қолдау,  оқушыларды  педагогикалық-ҽлеуметтік  жағынан 

тҽрбиелеу  мақсатында  Қазақстан  Республикасы  Білім  жҽне  ғылым  министрлігі  бҽрнеше  жыл  қатарынан 

«Болашақты  бірге  жасаймыз!»  ҧранымен  «Мектепке  жол»  жалпыреспубликалық  қайырымдылық  акциясын 

ҿткізіп келеді. Акцияның негізгі мақсаты – ҽлеуметтік жағдайы тҿмен отбасылардағы оқушылардың жаңа оқу 

жылынадайын  келуі  жҽне  балалардың  ҽлеуметтік  жағдайлар  бойынша  мектепке  бармаудың  алдын  алу. 

Осындай игі істер қарсаңында мектептің ҽлеуметтік дедагогы жҽне технология пҽні маманы ретінде, ҽлеуметтік 

қорғауды  қажет  ететін  оқушыларға  ,  оқушылардың  ҿз  қолдарынан  шыққан  бҧйымдарынан  кҿрме 

ҧйымдастыруларына  басшылық  жасап,  ол  бҧйымдарын  сатып  «Қамқорлық»,  «Мектепке  жол  »  акциялары 

кезінде кҿмекке мҧқтаж оқушыларға кҿмек кҿрсетулеріне басшылық жасап ҽлеуметтік тҽрбие беруге істерімді 

бағыттаймын. 

Халқымыздың тҽлім-тҽрбиелік мҧрасына ҥңілсек, ол адамгершілікті, қайырымдылықты, мейірбандықты 

дҽріптеу  арқылы  баланың  ҽлеуметтік  ортадағы  тҽрбиесін  қалыптастырамыз.  Кеңес  дҽуірінде  дейін  қазақ 

балалары  мектепке  бармаса  да  тҧрмыс  тіршілігіне  ,қажетті  мҽселелер  шешу  ҥстінде  ҽлеуметтік  тҽрбие  ала 

білген.  Тҧлға  тҽрбиелеуде  дағды,  қабілеттілікті  ҧлттың  болашағы  ҧрпақ  тҽрбиесіне  яғни,  тҧлғаны  рухани 

ҽлеуметтендіруге  бағыттауымыз  керек.  Ҽлеуметтік,  рухани  сусындаған  тҧлға  ғана  заман  талабына  сай 

мҽдениетіміз бен ҿнерімізді жалғастырады. Сонымен қатар қазақтың сҽндік қолданбалы ҿнерінің берер ықпалы 

ҿте зор. Оқушылар қолынан шыққан, сезім жылуы мен эстетиклық талғамы кҿрініс тапқан туындысын белгілі 

шығармашылық биіктерге, жетістіктерге жетелеу, данышпан Абай атамыз айтқандай іскер,он саусағынан ҿнер 

таматын шҽкірттерді ҽлеуметтік тҽрбиеге тҽрбиелеу біздің міндетіміз бола бермек. Ҿнер мен білім беру ісін бір-

бірімен  ҧштастырып  бала  санасына  ҧялатуда  ҥлкен  жҥрек,  мол  ыждағат,  мейірімділікпен  қоса,  кҽсіби  дарын, 

іздемпаздық, ҽскерлік керек екендігін баса айтуымыз керек. 

Технология сабағын халық қолданбалы ҿнерімен ҽлеуметтік тҽрбиені ҧштастыра отырып, еңбектен алған 

білім ҿмірлік қажеттеріне айналады деген сенімім мол. «Ҿткенін білмеген, болашаққа жол салып жарытпайды»- 

дейді  халқымыз.  Ендеше,  ата-бабамыздың  бҧрынғы  тіршілігін,  тарихын  бҥгінгі  ҧрпаққа  жеткізу,  тҽрбие 

жҧмысын жҥргізу- ҧстаз парызы.  

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1. Ақтҿбе газеті. №15. 04.02.2014ж. 

2. Мектептегі технология.Ғылыми-ҽдістемелік журнал. №5. 2012 ж.-3б. 

3. Мектептегі технология.Ғылыми-ҽдістемелік журнал. №9. 2014 ж.-2 б. 

4. Қасиманов.С. Қазақ халқының қолҿнері. 1969 ж. 

5. Ҽбдуалиева Ш. Халық ҿнері 1996 ж. 

6.  Назарбаев  Н.Ҽ.  «Қазақстан  жолы  -2050:  бір  мақсат,  бір  мҥдде,  бір  болашақ»  Қазақстан  халқына  жолдауы. 

Астана.2015. 

7. Назарбаев Н.Ҽ. «Нҧрлы жол – болашаққа бастар жол» Қазақстан халқына жолдауы. Астана.2015. 

 

 

ҤШТІЛДЕ ОҚЫТУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ 

 

Смағҧл А., 

№41 жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш класс мҧғалімі Республика Казахстан г.Актобе 

 

Кҿптілді  оқыту  –  жас  ҧрпақтың  білім  кеңістігінде  еркін  самғауына  жол  ашатын,  ҽлемдік  ғылым 

қҧпияларына ҥңіліп, ҿз қабілетін танытуына мҥмкіншілік беретін бҥгінгі кҥнгі ең қажеттілік.Ҥш тілде оқыту  – 

заман  талабы.  Негізгі  мақсаты:  бірнеше  тілді  меңгерген,  ҽлеуметтік  жҽне  кҽсіптік  анықтауға  қабілетті 

мҽдениетті  тҧлғаны  дамыту  жҽне  қалыптастыру.  Ҥштілдік  туралы  Қазақстан  Республикасының  Президенті 

Н.Ҽ.Назарбаев  білім  жҽне  ғылым  саласы  қызметкерлерінің  III  съезінде  сҿйлеген  сҿзінде:  «Ағылшын  тілінің 

қажеттілігі  ҽлемге  тҽн  қажеттілік,  бҥгінгі  кҥн  талабы.  Ал  орыс  тілін  жақсы  білу  –  біздің  байлығымыз»  десе, 

2007  жылғы  «Жаңа  ҽлемдегі  жаңа  Қазақстан»  атты  Жолдауында:  «Қазақстан  бҥкіл  ҽлемде  халқы  ҥш  тілді 

пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бҧлар: қазақ тілі-мемлекеттік тіл, орыс тілі- ҧлтаралық 

қатынас тілі жҽне ағылшын тілі-жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі» деген болатын.  

Қазақ,  орыс,  ағылшын  тілдерін  меңгеру  адамның  жеке  жҽне  кҽсіби  қызметінің  қазіргі  қоғамның 

ажырамас компоненті болып отыр. Осының ҿзі  ҥлкен кҿлемде адамдардың практикалық жҽне  кҽсіби тҧрғыда 

213 

кҿп  тілді  меңгеру  қажеттілігін  тудыруда.  Қaзіргі  біздің  республикaмыздың  бaсқa  мемлекеттермен  қaрым-

қатынасы  aртып  отырғaн  шaқтa  елімізге  ҥш  тілді  меңгерген,  ҿз  білімін  тҥрлі  сaлaдaғы  қaрым-қaтынaс 

жaғдайындa  пaйдaлaнa  алaтын  адaм  қажет.  Егеменді  еліміздің  білім  беру  жҥйесінде  ҥш  тілді  оқыту 

технологиясының  ҽр  тҥрлі  ҽдіс-тҽсілдерін  қолдана  отырып  терең  білімді,  ізденімпаз,  шығармашылық  бағыт 

ҧстанатын,  сол  тҧрғыда  ҿз  болмысын  таныта  алатын  жеке  тҧлға  тҽрбиелеу  ісіне  ерекше  мҽн  беріледі  жҽне 

олардың  есте  сақтау  қабілетін  жетілдіре  отырып  еркін  сҿйлеуге,  ҿз  ойын  aйту  дҽрежесіне  жеткізу.  Орта 

мектепте  ҥш  тілде  яғни,  ағылшын,  орыс,  қазaқ  тілінде  оқытуда  оқытудың  жаңа  технологияларын  қолдану 

арқылы терең білім берілуде. 

Білім  –  теңіз,  оның  тереңіне  жетік  білетін,  сырын  меңгерген,  қҧпиясын  ашатындар  ғана  бойлай  алмақ. 

Ондай адамдардарды дайындайтын мҧғалім. Ал, мҧғалім білімді оқушы санасына сабақ арқылы жеткізеді. Ол 

мҧғалімнің  бір-біріне  ҧқсамайтын  жан-жақты  ҿткізген  сабақтары.  Сол  сабақтарда  қолданылатын  жаңа  оқыту 

технологиясының  тиімділігі  оқушыларға  терең  білім  беруде  болып  табылады  .  Қазіргі  заманда  ағылшын  тілі 

XXI  ғасырдың,  халықаралық  бизнес,  қазіргі  ғылым  мен  технологиялар  тілі  мҽртебесіне  ие  болды.  Ағылшын 

тілі-бҥгінгі  заманымыздың  кілті,  ақпараттық  тенологияның,  компьютер  технологиясының  кілті  деуге 

болады.Ҥш тілді оқытудың ерекшелігі – ҿсіп келе жатқан жеке тҧлғаны жан – жақты дамыту, жас ерекшелігіне 

сай  ақпараттық  сауаттылығын  жетілдіру.  Орта  мектепте  ерте  жастан  оқушыларды  ақпараттық  қоғамға 

бейімдеу, ақпараттық ойлау қабілетін дамыту, ҽлемдік ақпараттық білім кеңістігіне даярлайды. 

Мҧғалім  ҿзінің  шеберлігіне  қарай  жаңа  оқыту  технологияларын  ҥйлестіре  білу  керек.  Ҽрбір  жаңа 

технологияларды бір-бірімен ҧштастыра ҥйлестіру арқылы сапалы білім деңгейіне кҿтерілуге, жетістікке жете 

алады.  Соңғы  жылдары  Қазақстан  Республикасының  мектептік  білім  беру  саласында  ағылшын  тілін  оқып 

ҥйренуге  деген  ықылас  арта  тҥсуде.  Осыған  байланысты  қазіргі  қоғам  ағылшын  тілін  меңгеру  дҽрежесіне 

кҥннен-кҥнге  кҿтеріңкі  талаптар  қоюда.  Ҥш  тілді  меңгеру  мемлекетіміздің  білім  беру  саласындағы  бірегей 

бағыттарының  бірі.  Соның  ішінде  орта  мектептепте  бастауыш  сыныптан  ағылшын  тілін  меңгерту  кең 

қолданысқа айналып келеді жҽне ҽр тҥрлі бағытта оқыту кең етек алып келеді.  Сондай-ақ, қазіргі таңда ҿзара 

байланысы мен ҿзара тҽуелділігі басым ҽлемде болашақта жас ҧрпақты дамытудың бірден бір жолы кҿптілділік 

болып  табылады.  Оқушының  жан-жақты  білім  алуына  бағыт-бағдар  беруші  мҧғалім  мҽдениеттілік, 

шығармашылық, инновациялық тҧрғыдан ойлай алатын жҽне бірнеше тілді білетін маман болуы шарт. Қазіргі 

таңда  ҥш  тілде  оқыту–  мектептегі  оқу  пҽндерін  екі  немесе  одан  да  кҿп  тілде  оқыту,  жас  ҧрпақтың  білім 

кеңістігінде  еркін  самғауына  жол  ашатын,  ҽлемдік  ғылым  қҧпияларына  ҥңіліп,  ҿз  қабілетін  танытуына 

мҥмкіншілік беретін ең басты қажеттілік.  

Кҿптілді білім беру – кҿптілді тҧлғаны қалыптастырудың негізі. Елімізде ҥздіксіз жҥргізілетін маңызды 

істердің бірі – ол тіл саясатын жҥзеге асыру, тілді меңгеруге деген қызығушылықты ынталандыру, жан-жақты 

дамыған, бҽсекеге қабілетті тҧлға тҽрбиелеу, ҥш тілді – қазақ, орыс жҽне ағылшын тілдерін – жетік меңгерген 

қабілетті  жас  ҧрпақтың  даму  жайы  мен  болашағын  анықтау  жҽне  қолдау  деп  ойлаймын.  Қорыта  келе,  XXI 

ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз 

ҥлкен  ҥміттің  басты  нышаны  болып  табылады.  Орта  мектепте  ҥш  тілді  оқытудың  тиімділігі  оқушылардың 

пҽнге  деген  қызығушылығымен  бірге  сабаққа  тҥгел  атсалысатындығы,  бҽсекеге  қабілеттілігі,  бір-бірінен 

қалғысы келмей , емін-еркін сҿздерді қайта-қайта айтуда, бір-бірімен ықпалдарының ҽсер етуі жақсы нҽтижеге 

жетелейді.  

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.  Ақиқат.  2013  жыл,  №1.  «Қазақстан  –  2050»  стратегиясы  –  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты. 

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 

2.  Ақиқат.  2011жыл,  №5.  «Қазақ  тілін  білу  -  ҽншейін  бір  ҧран  емес»,  Н.Ҽ.Назарбаевтың  Қазақстан  халқы 

ассамблеясының ХҤІІ сессиясында сҿйлеген сҿзі. 

3.Назарбаев Н.Ҽ. (Қазақстан халқына жолдауы). Жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстан. Астана, 2007. 

4.Хасанҧлы Б. Тілдік қатынас негіздері,А, 2008ж. 

 

 

ҤШТІЛДІЛІК – ӘЛЕМ КЕҢІСТІГІНЕ ЖЕТЕЛЕУШІ НЕГІЗГІ ҚҦРАЛ 

 

Сугурбаева А.С., 

кафедра аға оқытушысы, педагогика ғылымдарының магистрі 

«Ҿрлеу» БАҦО АҚФ Ақтҿбе облысы бойынша ПҚБАИ Ақтҿбе қаласы 

Қасбаева Г.С., 

кафедра аға оқытушысы, педагогика ғылымдарының магистрі 

Л.Н.Гумилев ат. ЕҦУ Астана қаласы Қазақстан Республикасы 

 

Қазіргі  жаһанданған,  ақпараттың  дамыған  ғасырында  болып  жатқан  тҥрлі  ҿзгерістер  мен 

жаңашылдықтар  еліміздің  экономика,  білім  беру  жҥйесіне  де  тың  ізденістерді  енгізіп  отыр.  «Жаһандық 

дағдарыстың  жалғасуының  ҽсерінен  ҽлемде  болып  жатқан  ҿзгерістер  бізді  ҥрейлендірмейді.  Біз  оларға 

дайынбыз.  Біздің  ендігі  міндетіміз  –  егемендік  жылдары  қол  жеткізгеннің  барлығын  сақтай  отырып,  ХХІ 

ғасырда  орнықты  дамуды  жалғастыру»,-  деп  Елбасымыздың  Жолдауында  айтылғандай,  еліміз  қай  салада 

214 

болмасын  қарқынды  дамып,  ҽлемдік  кеңістікке  қарыштай  қадам  басып,  еркін  қанат  сермеуде.  Елбасы 

Н.Ҽ.Назарбаевтың  саясатының  арқасында  еліміз  береке  мен  бірліктің,  ынтымақ  пен  достықтың,  татулықтың 

ҿлкесі болып, кҿпҧлтты мемлекетке айналып отыр. Осы орайда елбасымыз Н.Ҽ.Назарбаев атап ҿткендей: «Біз - 

кҿпҧлтты қоғамбыз. Қазақстанда тҧратын барлық ҧлттар мен ҧлыстардың тілін, мҽдениетін жҽне салт-дҽстҥрін 

дамытуға барынша жағдай жасауды алдыңғы уақытта да жалғастыра беретін боламыз»,-деген еді [1]. 

Елбасымыз:  «Қазақстан  халқы  ассамблеясының  ХҤІІ  сессия  отырысында  Қазақстан  аймағында  тҧрып 

жатқан  халықтардың  басын  қосатын  тіл  қазақ  тілі  болуы  керек»,-  деп  анық  атап  айтты.  Сондай-ақ, 

«Қазақстанды,  қазақты  достықтың  киелі  шаңырағына  теңесек,  тҥрлі  этностар  оның  алтын  арайлы  шуақтары 

іспетті.  Бҧл ретте  байтақ мекенде  баршамызды біріктіре  тҥсетін ортақ қҧндылықтар бар. Ол  –  біздің талайлы 

тағдырымызды  тҧтастыратын  шежірелі  тарихымыз»,-  деген  болатын.  Бҥгінгі  білім  беру  жҥйесі 

модернизацияланған заманда кҿптілді меңгертуге аса назар аударылып, жан-жақты жол ашылған. «Келешекке 

кемел біліммен», -деп Елбасы Н.Ҽ.Назарбаев ҧстаным еткендей, келшекке терең біліммен қадам басып, ҽлемдік 

білім кеңістігінің қҧпияларына ҥңіліп, қоғамға бейім, ҿз қабілетін таныта алатын, жан-жақты дамыған, бірнеше 

тілді меңгерген қҧзіретті тҧлғаны қалыптастыру басты мақсаттардың бірегейі болып отыр. 

Кҿпэтникалық  жҽне  кҿпконфессиялы  мемлекет  бола  тҧрып,  Қазақстан  осы  кҥні  ҿзінің  тілдік-мҽдени 

дамуында  кҥрделі  де,  қарама-қайшылыққа  толы  кезеңін  ҿткеруде,  оны  қалыптасқан  тілдік  ахуалмен 

байланыстыруға  болады.  Осы  орайда,  тілдік  саясаттың  аясындағы  барлық  дерлік  қҧжаттарда  бірнеше  тілді 

меңгеру  қажеттілігі  ҿзекті  идея.  Сонымен  бірге,  жаһандық  экономикалық  кеңістікке  бірігу  ҽлемдік  тілдерді, 

атап  айтқанда  кҿптілділікті  қажет  етеді.  Сондықтан  білім  беру  жҥйесінің  елдегі  жаңа  тілдік  ахуалмен 

байланысты  мҽселелерді  шешуіндегі  рҿлі  аталып  отырғаны  да  кездейсоқтық  емес:  «Білім  беру  жҥйесінің 

алдында  тілдік  дайындау  маңызды  элементтерінің  бірі  болып  табылатын  жоғары  сапаға  халықаралық 

стандарттарға негізделген білім беру процесінің ҥздіксіздігі қағидатына қол жеткізу міндеті тҧр» [5]. 

Осының нҽтижесі ретінде қоғамның кҿптілді азаматтары шығатын полилингво мҽдениетті білім туралы 

сҿз  кҿтерген  де  орынды  болатын  еді.  Осы  ҥштілділіктің  қосындысы  ретінде  ҿзінің  этносына  қатыстылығын 

тҥсіну сезімін нығайтатын ана тілі, қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде, орыс тілі ғылыми-техникалық ақпараттық 

қайнар кҿзі ретінде, адамның дҥниежҥзілік қоғамдастықта ҿздігінен теңесуге қабілетін дамытатын шет тілі мен 

ҿзге  де  туыс  емес  тілдер  болуы  керек.  Сондықтан  адамның  ҿмірдің  жаңа  ҽлеуметтік-саяси  жҽне  ҽлеуметтік-

мҽдени  болмысына  бейімделуінде  басты  индикаторлардың  бірі  ретінде,  тілді  меңгеру  қазіргі  уақытта  ҿзекті 

ғылыми-теоретикалық  жҽне  ғылыми-практикалық  міндет  болып  шығады.  Одан  басқа,  объективті  тҥрде 

тҽуелсіздік  кезеңінде  қалыптасқан  тілдік  саясаттың  жҽне  тілдік  ахуалдың  дҽстҥрлі  тҧжырымдамасын  жаңаша 

ҧғыну қажеттілігі де туындады. 

Қазақстанды  бҥкіл  ҽлем  халқы  ҥш  тілді  бірдей  пайдаланатын  жоғары  білімді  мемлекет  ретінде  тануы 

керек.  Олар:  қазақ  тілі  –  мемлекеттік  тіл,  орыс  тілі  –  ҧлтаралық  қарым-қатынас  тілі  жҽне  ағылшын  тілі  – 

жаһандық  экономиканы  ойдағыдай  тҥсіну  тілі.  Дҽлірек  айтқанда,  ҥштҧғырлы  тіл  идеясын  мынадай  ҽрі 

қарапайым,  ҽрі  тҥсінікті  формуламен  кҿрсетуге  болады:  мемлекеттік  тілді  дамытамыз,  орыс  тілін  қолдаймыз 

жҽне  ағылшын  тілін  ҥйренеміз.  Ҥштҧғырлы  тіл  идеясын  дамыту  ҥшін  мемлекет  тарапынан  еліміздің  ҽр 

азаматына кҿптеген жағдайлар жасалынған. 

Биылғы  жылғы  Елбасының  дҽстҥрлі  Жолдауынан  кейін  тіл  саясатында  да  біраз  тың  ҿзгерістер  орын 

алды.  Атап  айтқанда,  ҧлттық  терминологияны  дамыту,  мемлекеттік  тілдің  бҽсекеге  қабілеттілігін  арттыру 

тҧжырымдамасын  ҽзірлеу,  ағылшын  тілін  ҥйретудің  курстарын  ашу,  мемлекеттік  қызметке  қабылданатын 

ҥміткерлерге  мемлекеттік  тілден  тест  тапсыру,  қолданыстағы  тіл  туралы  заңнамаларға  ―Тілдердің 

ҥштҧғырлығы‖, дҽлірек айтқанда – ҥш тілдің бірлігі бойынша ҿзгерістер енгізу жҽне тағы басқалар. ―Ҥш тілдің 

бірлігі‖  мҽдени  жобасы  –  ҥш  тілді,  қазақ,  орыс  жҽне  ағылшын  тілдерін  Қазақстан  азаматтарының  бірдей 

меңгеруін  меңзегенімен,  бҧның  тҥпкі  негізі,  кҿздеген  мақсаты  –  мемлекеттік  қазақ  тілінің  халықаралық 

қолданыстағы орыс, ағылшын тілдерімен терезесін теңестіріп, ҽлемдік деңгейге кҿтеріп, жаһан тілдерімен тең 

қолданылатын  биікке  жеткізу.  Қандай  мемлекет  болмасын  оның,  ең  ҽуелі  мҽн  беріп,  ҧлықтайтын  тілі,  ҽрине, 

мемлекеттік тілі. Ҿйткені, мемлекеттік тіл ҽлемдік қауымдастықтағы мемлекеттердің сипатты белгілерінің бірі, 

ҧлттық саясатының кҿрсеткіші. Міне, осы бағытта еліміз, ең ҽуелі, мемлекеттік тіліміздің мҽртебесін арттыруға 

кҥш  салып  отыр.  Бҧл  мҽселе  тек  қана  қазақ  халқының  ғана  емес,  елімізде  тҧратын  ҿзге  ҧлт  ҿкілдерінің  де 

алдында тҧрған міндет.  

Ҽлемде қанша ҧлт, нҽсіл болса, соларды бір-бірінен даралап тҧратын басты бойтҧмары – туған тілі. «Ҽр 

халықтың  ана  тілі  –  білімнің  кілті»,-деп  Ахмет  Жҧбанов  тілдің  адамзат  ҿміріндегі  маңызын  аша  тҥскен. 

«Адамзаттың Айтматовы» атанған, ҽлем ҽдебиетіндегі кҿрнекті жазушы Шыңғыс Айтматовтың мына бір пікірі: 

«Тіл  –  халықтың  автопортреті.  Ҽр  тіл  -  ҿз  орнында  ҧлы,  ҽр  тіл  -  бҥкіл  адамзат  қазынасының  ортақ 

палитрасындағы ҿз ҿрнегімен қымбат»,-деп ана тілінің ҧлылығын дҽлелдей тҥседі. Ана тілінің қҧдіреті жайлы 

қаншама  ойшылдарымыз,  ақын-жазушыларымыз  қҧнды  пікірлер  қалдырды.  Осынау  бабаларымыз  сҿйлеп, 

даналарымыз  толғап,  аналарымыз  ҽлдилеп  ҿскен  қазақ  тілінің  еліміздің  болашағының  кҿркеюіне  зор  ықпал 

етуде. 

«Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз», «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде», «Қазақ тілі 2025 жылға 

қарай ҿмірдің барлық саласында ҥстемдік етіп, кез-келген ортада кҥнделікті қатынас тіліне айналады», «Барлық 

ҧлтты  ҧйымдастыратын  ең  басты  қҧндылығымыз  –  туған  тіліміздің  мерейін  ҥстем  ете  тҥседі»,  «Ел 

тҽуелсіздігінің  маңызды  нашаны  –  мемлекеттік  тіл»,  «Тіл  –  тҽуелсіз  ҧлттың  мҽдениеті  мен  салт-санасының, 

215 

рухани  болмысының  тірегі»,  «Тіл  –  ҧлттың  ҿзгеден  ерек  даралығын  анықтайтын  белгісі»,  -  деген  даналардан 

қалған  айшықты  ойлар,  қанатты  сҿздер  елімізде  тіл  мҽселесін  жетілдіруге,  айрықша  дамытуға  негіз  болары 

анық. Сонымен қатар, мемлекеттік тілдің мҽртебесін кҿтеру Қазақстан Республикасының Ата Заңында да нақты 

кҿрініс  тапқан.  Контитуцияның  7-бабында  тілдер  туралы:  «Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  тілі  – 

қазақ тілі. Мемлекеттік ҧйымдарда жҽне жергілікті ҿзін-ҿзі басқару органдарында орыс тілі ресми тҥрде қазақ 

тілімен  тең  қолданылады.  Мемлекет  Қазақстан  халқының  тілдерін  ҥйрену  мен  дамыту  ҥшін  жағдай  туғызуға 

қамқорлық жасайды. Ағылшын тілі  - ҽлемдік бизнес тілі, оны меңгеру – жастарға ҽлем танудың кілті болмақ. 

Ағылшын  тілін  білу  біздің  жастарға  шексіз  мҥмкіндіктер  ашады.  Ол  –  жаһанданудың  кепілі.  «Ақпараттық 

технология дамыған қазіргі дҽуірде кҥн сайын дерлік ағылшын тілі дҥние  жҥзі халықтарының тілдеріне  жаңа 

сҿздер мен ҧғымдар арқылы батыл ену ҥстінде. Бҧл ҥдерістен біз де тыс қалмауымыз керек» [6].  

Яғни, ҥштілділік – ҽлем кеңістігіне бастар жол, игі бастама, ҿркениетке жетелеуші қҧрал деп білген жҿн.  

Қазіргі  таңда  кҿбіне-кҿп  қолданылып  отырған  «ҥштілдік  білім»,  «кҿптілдік  білім»  ҧғымдары  синоним 

болып  табылады.  Тілдер  гармониясы  дегеніміз  –  тілдердің  ҥйлесімде  бірлесіп  ҿмір  сҥруі.  Бҧл  кҿпҧлтты 

мемлекетке  тҽн  қҧбылыс.  «Ҧлттардың  бір-бірінен  тілдік  айырмашылығы  олардың  кеңістіктегі  гармониялық 

бірлігін  де  қамтамасыз  етеді.  Дҥниенің  сҧлулығы,  табиғаттың  кереметі  –  ондағы  сан  алуан  тҥстердің 

гармониясы  болуымен  қҧнды  десек,  адамзаттың  рухани  ҽлемнің  байлығы  –  ҽртҥрлі  ҧлт  мҽдениеті  мен  ҧлт 

тілдерінің  гармониялы  дамуымен  де  ерекше».  «Ҥштілділік»  бағдарламасының  негізінде  қазақ  тілі  орыс  тілі 

ағылшын тілдерін меңгеру кҿзделуде. Бағдарламада: 

«Орыс  тілін  білу  –  тарихи  артықшылығымыз.  Орыс  тілі  арқылы  қазақстандықтар  бірнеше  ғасыр  бойы 

қосымша білім алып, ел ішінде де, шет жерлерде де ҿз дҥниетанымындары мен араласатын орталарын кеңейтіп 

жатыр.  Ағылшын  тілін  меңгеру  –  жастарға  ҽлем  танудың  кілті  болмақ.  Ағылшын  тілін  білу  біздің  жастарға 

шексіз мҥмкіндіктер ашады. Ол – жаһанданудың кепілі. 

Қазақ тілі – мемлекеттік тіл. Еліміздің тҽуелсіздігінің нышаны. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде, 

яғни қазақ тілі – болашақтың тілі.»,- деп кҿрсетілген. 

Демек,  елімізде  келешек  ҧрпақты  кҿптілді  меңгерген  заманауи  қоғамның  сҧранысына  сай  азамат  етіп 

тҽрбиелесек, ҽлемде дамыған елдерде ғылымның кез-келген саласында жҧмыстана алатын ҿзіндік ерекше тҧлға 

бола алатыны сҿзсіз. Сондықтан да кҿптілділікті қолдану ҽлемдік кеңістікке жол ашудың табысты кілті екенен 

жан-жақты тҥсіну қажет.  

жүктеу/скачать 5,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: