Педагогических работников по актюбинской области
жүктеу/скачать 5,85 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУ Мамбетова А.А.
- ҤШТІЛДІЛІКТІ ДАМЫТУДЫҢ ӚЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ Мамбетниязова Ж.А.
- «Тілдердің ҥштҧғырлылығы»
- Пайдаланылған әдебиеттер
- КӚП САЛАЛЫ ИНТЕЛЛЕКТ ТЕОРИЯСЫ – ОРЫС ТІЛІН ҤЙРЕТУДІҢ ТИІМДІ ТӘСІЛІ Мамырова Г.Т.
- Агашина Д.Б.
Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Қ.Ҿстеміров, А.Айтбаева «Қазіргі білім беру технологиялары». Алматы, 2006жыл. 2.М.Байжанов «Педагогикалық инновация жҽне оқытудың қазіргі технологиялары». Қызылорда, 2006 жыл 3. «Қазақстан мектебі» журналы. №9, 2007 жыл
Мамбетова А.А., №57 жалпы білім беретін мектептің бастауыш сынып мҧғалімі Қазақстан Республикасы Ақтҿбе қаласы
Тіл – адамзат қоғамында қатынас қҧралы, сҿйлесім пікір алысудың қҧралы ретінде қызмет атқаратын қҧбылыс біріншіден тілсіз ешбір қоғам ҿмір сҥре алмайды. «тілсіз ҧлт қҧрымақ» (Ахмет Байтҧрсынов). Тіл адамзат қоғамының ҿмір сҥруінің қажетті шарты. Екіншіден, тіл қоғам бар жерде ғана ҿмір сҥреді. Қоғам – тілдің ҿмір сҥруінің шарты. Қоғамның ҿмір сҥруі ҥшін, тіл қаншалықты қажет болса, тілдің дамып ҿркендеуіне қоғам да соншалықты қажет. Тіл – тірі тарих. Себебі онда халықтың ғасырлар бойы жинақтаған іс –тҽжірибесі мен даналығы бар. Сананың аздығы мен кҿптігіне қарамай, ҽрбір халық ҿз тілінде асыл армандары мен ҽсем жан дҥниесі, барша барша жақсылық атаулығы қҧрметін адамзат бақытына кесір келтіретіндерге лағынетін бейнелеген.Тіл –оны жасаушы халықтың тарихи шежіресі, бҥкіл ҿмірдің жаңғырығымен мен ізі, арманы мен алдағы ҥміті, қайғысы мен қуанышы, кҥллі рухани ҿмірінің ҥні естіліп тҧрады. Мағжан Жҧмабаев тілдің осы бір қасиеттері жайында былай дейді: «Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз тҥнде тымық, біресе қҧйынды екпінді тарихы сар далада кҿшкен тҧрмысы, асықпайтын, саспайтын сабырлы мінді – бҽрі кҿрініп тҧрады». Демек, айтылғандардан шығатын қорытынды, тіл –адам қоғамының рухани ҿмірінде объективті тіршілік ететін, қарым –қатынас қҧралы. Тіл негіздерін бастауыш мектепте ьір –бірімен тығыз байланыста, тіл білімінің қайнар кҿзін сҿйлесім қҧралы ретінде оқытудың маңызы ерекше. Осындай оқыту процесі арқылы балалар ҿз сҿздерін еркін қҧрастырып, ҿз ойын анық, дҽл жеткізеді. Сондықтан, бастауыш сыныптарда сҿз тіркесі туралы білімдерін дамытамыз. Кез-келген ҿркениетті елде кҿп тіл білу – басты мақсат екенін мектеп оқушылары жақсы біледі. Қазіргі таңда қоғамның, ҿмірдің аяқ алысына ілесе білу ҥшін кҿп тіл, оның ішінде мемлекеттік тілді білмеуі баласының ертеңі бҧлыңғыр болатынын ҽрбір ата –ана жете тҥсінеді. «Бастауыш сынып барлық білімнің негізін береді» деген қағида бар. Олай болса, біз –ҧстаздар бастауыш сынып оқуышалырына қазақ тілін тек пҽн ретінде жҥргізбей, оны тіл білімінің негізі ретінде, мемлекеттік тіл ретінде қазақ деген ҥлкен халықтың тарихына, мҽдениетіне, ҽдебиеті мен салт –дҽстҥріне апарар жол ретінде ҥйретіп, Отанымызға деген сҥйіспеншіліктерін оята білуіміз керек. Қазақ тілін еркін меңгеру, сауатты сҿйлеу, сауатты жазуы, тіл тазалығы – қатемен жҧмысқа, жазба жҧмыстарды ҥнемі тҥзетіп отыруға тығыз байланысты. Қатемен жҧмыстың 14 тҥрі белгілі. Мысалы: -ҽріп кестесі (еңбек, мазмҧн, бҥгҥн); -артық ҽріп (ылақ, минута, газета); -керісінше ҽріп қалдырып қою (снып-сынып, оқшы -оқушы); -қателесіп, бҿлек жазылатын сҿздерді біріктіріп қосып жазу (баспа сҿз – баспасҿз, ден саулық – денсаулық, еңбек ақы - еңбекақы); -немесе керісінше бірге жазылатын сҿздерді бҿлек жазу; -сҿз қалдырып қою сияқты қателер кездесіп жатады. Осының бҽрін кҿріп, тҥзеп отыру –біздің кҥнделікті жҧмысымыз. Оқушы мен мҧғалімнің орнын ауыстырып кҿрейік. 3-сыныпта «Бау -бақшада» тақырыбы бойынша қазақ тілі сабағында қолданылған қатемен жҧмыс тҥрлерімен таныстырып ҿтейін. І.Тҿл дыбыстарының ерекшеліктерін ажырата біліп, ҽр тҿл дыбысын меңгерту – қазақ тілін ҥйретуде ең ҥлкен орын алады. Сол себептен де бірінші қатемен жҧмыс тҥрін тҽн дыбыстарымен жҥргізідм. Мысалы: кей қазақ тілінің тҽн дыбысын дыбыстардың ҽріп емлесіне сҥйену арқылы ҥйретуге болса, кейбір сҿздерде есте сақтау арқылы ҥйренуге тура келеді. Мен уақыт ҥнемдеу ҥшін 9 дыбысты бірдей алдым. Ал 1,2 –сыныптарда ҽрбір тҽн дыбысын жеке –жеке алған дҧрыс. ІІ. Тіл ҥйретудегі пҽрменді қҧралдардың бірі –кҿркем, ҽдемі суреттер. Бҧның ҿзін сурет қана емес, біз оны оқушыға заттың мҽні жҿніндегі тҥсінігін дҽлелдеу ҥшін жҽне қосымша жаттығуҥшін пайдаланамыз. 414 Қалай? Қатемен жҧмыстың бҧл тҥрінде балалар суретке қарай отырып, осы затқа байланысты оның жеміс пе, жидек пе, ҽлде кҿкҿніс пе екенін ажырата білуі керек, оның тҥсін, пішінін, дҽмін ажырата білуі керек. Оқушы бҧрыс мҽтінді оқи отырып, оның қатесін тауып, дҧрыс ҽңгіме қҧрауы керек. Ҽрине бҧл жҧмыс бҥлдіршіндердің сҿздік қорын байытып, жылдам, тапқыр болуына ықпал етеді. Дҧрыс орындаған жағдайда тҥрлі аннимациялық ҽсерлер қосып қоюға тағы болады. ІІІ. Қазақ тілінде сҿздердің орын тҽртібі сақталуы керек. Сол себептен де келесі қатемен жҧмыс ҥлгісі сҿйлемді дҧрыс қҧрауға негізделген. Осы сияқты тҥрлі тапсырмаларды орындата отырып, балаларды дыбыстарды ажыратуға, дҧрыс сҿйлем қҧрауға, тіл ҥйренулеріне мҥмкіндік туғызамыз. Ақпараттық техникалық қҧралдардың бҥлдіршіндердің тілді ҥйренуге қызығушылықтарын туғызып, ауызша сҿйлеу дағдыларын қалыптастырып, сҿйлеук мҽдениетінкҿмегі кҿп, соны ҥйрене, игере білгенде ғана біздің берген біліміміздің мазмҧны тереңдеп, сапасы жақсара, жоғарылай тҥседі.
Мамбетниязова Ж.А., М.Арын ат. Қарғалы ОМ бастауыш класс мҧғалімі Қазақстан Республикасы Ақтҿбе қаласы
«Ҽрбіреудің тілін, ҿнерін білген кісі соныменен бірдейлік дағдысына кіреді» деген ҧлы ақын Абай атамыздың сҿзінен бастайық. Адамның ойын жарыққа шығаратын қҧрал–тіл. Ал, тіл– адамдар тҥсінетін қҧрал болып қана табылмай, сонымен бірге атадан балаға мирас болып келе жатқан ҿмір тҽжірибесін, ҿнер-білімін жеткізуші қҧрал. Рухани байлығымыз тіл арқылы жасалады, жеткізіледі. Кез келген халықтың тілі сол халықтың ҧлттық ерекшелігін танытатын қойма тҽріздес. Сол қойманы ашып, қазынасын танып білу – бізге мҧратты іс. Ҧлтаралық татулық– мемлекеттік тҧрақтылықтың негізі. Еліміздегі тҥрлі ҧлт ҿкілдерінің татулығы, ынтымағы ҿзге елдерге ҥлгі боларлықтай екені даусыз. Тҽуелсіздік тізгіні қолымызға тиіп, егеменді ел болған алғашқы кҥндерден бастап-ақ елімізде тіл саясаты Мемлекет басшысы Н. Назарбаевтың тікелей басшылығымен салиқалы да, сындарлы тҥрде жҥзеге асырылуда. Қазіргі таңда білім саласындағы ҽлемдік деңгейге жету ҥшін оқытудың ҽр тҥрлі ҽдіс-тҽсілдерін жетілдіріп, оны тиімді пайдалану арқылы терең білімді жеке тҧлға тҽрбиелеу ісіне ерекше мҽн берілуде. Елбасымыз Н.Ҽ.Назарбаев еліміздің ҧлттық білім беру деңгейінде ҥштілділік қҧзырлылығын қалыптастыруға кҥш салуды негіз етуді басты назарға қойып отыр. Тҽуелсіздік алғалы бері еліміздің еңсесі кҿтеріліп, ҽлемдегі дамыған елдермен теңесер деңгейге жетіп, білім беру жҥйесі қарқынды дамуда. Нҽтижеге бағытталған оқыту, яғни қҧзыреттілік тҽсіл, ең алдымен, мҧғалімнің кҽсіби қҧзыреттілігін қалыптастыру жҽне дамытуды талап етеді. Ҿйткені кҿптілді білім екі немесе одан да артық тілде аудармасыз оқытуды яғни мҧнда табиғи тілдік орта тек қана тілдерді ғана емес, пҽндер мазмҧнын да жақсы меңгеруге мҥмкіндік береді. Қарап отырсақ, осы ҥштҧғырлы тіл мҽселесі тҿңірегінде де тҥрлі пікірлер айтылуда. Мҽселен, «ҿз тілімізді тҧғырға қондыра алмай жҥргенде ҿзге тілдің керегі не?», «ағылшын тілі онсыз да ҽлемді жайлады, біздің тілдің жағдайы қалай болмақ?», «біз ҥштҧғырлы тіл саясатын игеруге ҽлі дайын емеспіз!», «ҥштҧғырлы тіл қауіпті!», «Ҥштҧғырлы тіл деген - қазақ тіліне зиян келтіретін нағыз керітартпа бағдарлама» деген сияқты пікірлермен қоса, «мемлекеттік тілді білу – парыз, ҿзге тілдерді ҥйрену - қҧқық», «ҥштҧғырлы тіл- ҿмір қажеттілігінен туындаған игілікті идея» сияқты тҧжырымдар да жоқ емес.
Мемлекеттік тілдің қолдану аясын барынша кеңейтудің тиімді жолдарын қарастыру қажеттілігі туындап отырғаны жасырын емес. Мемелекеттік тілдің қолданыс аясының ҽлі кҥнге дейін ҿз деңгейіне жете алмай келе жатқандығы туралы ащы да болса шындық жария етілуде. Мҧндай жҥрекжарды пікірлердің ашық айтылуы заңды қҧбылыс деп есептейміз. Ҿйткені, Тҽуелсіздік деген жоғары ҧғым мемлекеттік тіл мҽртебесімен астасып жатқаны айдан анық. Тіл-ҧлттың ҿзегі. Бҥгінгі таңда Елбасының ҿзі ҽлемдегі ең дамыған елу елдің қатарына қосылу міндетін қойып отырған кезде мемлекеттік тілдің пҽрменді дамуына кҿп болып ат салысып, ҿзге тілдерді де еркін меңгеруге жағдай жасалуы тиістігін атап кҿрсетті. 2006 жылдың қазанында ҿткен Қазақстан халқы ассамблеясының ХІІ қҧрылтайында мемлекет басшысы «Ҥштҧғырлы тіл» туралы идеяны ҧсынды. Сонымен бірге 2007 жылғы Президенттің «Жаса ҽлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа арнаған жолдауында да «Тілдердің ҥштҧғырлылығы» атты ҥлкен мҽдени жобаны дамытудың кезеңдерін ҧсынды. Бҧл идеяның негізі мынада: Қазақстан мемлекетін бҥкіл дҥниежҥзі халқы ҥш тілді білетін, ҥш тілді бірдей пайдаланатын жоғары білімді мемлекет ретінде тануы тиіс. Олар: қазақ тілі –мемлекеттік тіл, орыс тілі–ҧлт аралық қарым-қатынас тілі және ағылшын тілі–жахандық экономикаға кірігу тілі. Жалпы, бҧл мемлекеттік тілді барынша дамытамыз, орыс тілін қолдаймыз жҽне ағылшын тілін ҥйренеміз дегенді білдіреді. Қазақстан ҥшін ҥштҧғырлы тіл–елдің бҽсекеге қабілеттілігін, ҽлем алдындағы беделін арттыруға тікелей ҽсер ететін, экономиканың дамуына мол ықпал жасайтын саты. Қай кезде болмасын кҿп тілді меңгерген елдер мен халықтар ҿздерінің коммуникациялық жҽне интеграциялық мҥмкіндіктерін кеңейтіп отырған. Мҽселен, Ежелгі Мысырда бірнеше тілді білетіндер иерархиялық сатымен жоғарылап, кҿбіне салық тҿлеуден босатылған. Қазақ тілінің аса бай сҿздік қоры мен тілдік-қҧрылымдық ерекшеліктерін, оның ішкі бай ресурстарын жете пайдалану тек шеберлікті, ақылдылықты ғана емес, сонымен бірге ҥлкен азаматтық позицияны, ҽлемдік 415 деңгейдегі жан-жақты білімділік пен сарабдалдықты қажет етеді. Тіл – таусылмайтын байлық. Қанша тіл білсек, ҿзгеден сонша кез биіксіз. Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, ҽр мҧғалім, ҿз білімін жетілдіріп, ескі бір сарынды сабақтардан гҿрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды атап айтқанда кіріктірілген сабақтар (ағылшын тілімен) пайдаланса, сабақ тартымды да, мҽнді, тиімді болары сҿзсіз. Бҧл жҿнінде Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жҥйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап кҿрсеткен. Бауыржан Момышҧлының сҿзімен айтқанда «Тіл дегеніміз қай халықтың болмасын кешегі, бҥгінгі ғана тағдыры емес, бҥрсҥгінгі де тағдыры. Қазақ тілі.... ҿткірлігімен, бой балқытып, тамыр шымырлатып жан жуйеңді жандырып, қҧлақ қҧрышын қандырып, ҧғымына қонымды, жҥрегіңе тиімді..... қысыл таяң қатал жағдайда қайрап, егер сҿз тапқанға қолға жоқ дегендейтін ерге, елге медет болып адам тҥгіл, жағдайдың кҿмейіне қҧм қҧйып, аузын аштырмай, ҥнін шығармай қоятын тіл». Алда тҧрған мақсатқа жету ҥшін талаптану да, тырысу да ҿз қолымызда. Кҿп болып қолға алынған іс ҽрқашан да жҥйесін табады. Бір ауыз сҿз кҿкке де кҿтереді, бір ауыз сҿз жерге де кіргізеді. Алдымен қарым- қатынас тілінен бастасақ ештеңеден де ҧтылмай ақпарат ағымында ҥш тілді сҿйлей алатынымызға ешкімнің де шҥбҽлі болмайды. Игілікті істің ерте-кеші жоқ екенін ҧмытпай, алдымен қазақ, кейін ағылшын тілін ҥйренсек қҧба-қҧп. Ҥштҧғырлы тіл ҿмірлік қажеттіліктен туындаған идея. Қай заманда болсын, бірнеше тілді меңгерген мемлекеттер мен халықтар ҿзінің коммуникациялық жҽне интеграциялық қабілетін кеңейтіп отырған. Мысалға, ежелгі дҥниедегі Мысырдың ҿзінде бірнеше тілді білетін мамандар иерархиялық сатымен жоғарылап, кҿбіне салық тҿлеуден босатылған. Сондай- ақ, бҥгінгі Еуропада да кҿп тілді меңгерушілік жалпыға ортақ норма болып саналады. Яғни, бҥгінгі таңда Қазақстан ҥшін ҥштҧғырлы тіл- елдің бҽсекеге қабілеттілікте ҧмтылуда бірінші баспалдағы. Ҿйткені, бірнеше тілде еркін сҿйлей де, жаза да білетін қазақстандықтар ҿз елінде де, шетелдерде де бҽсекеге қабілетті тҧлғаға айналады. Президентіміз Нҧрсҧлтан Назарбаев «Қазақстан- 2050: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты халыққа жолдауында « Біз ел иесі ретінде биік бола білсек, ҿзгелерге сыйлы боламыз» дей келе: Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз. Қазақстанның болашағы кҿптілді берумен қатар 12 жылдық білім беру саласында осы мақсатты жҥзеге асыру мҽселесі болып саналады.Сондай- ақ 12 жылдық білім беру ҥлгісіне ауысу мҧғалімнен инновациялық, шығармашылық тҧрғыдан ойлауды талап етеді. Кҽсіби педагогикалық шеберлікті, шынайлықты талап ететін қазіргі заманда ҧстаздың ҽрбір ісін, жоспарын мҧқият зерделеуін қажетсінеді. Қорыта айтатын болсақ, кҿптілді білім беру бағдарлама аясында ҥштілді меңгеру тҽжірибесін жинақтап, ҽлемдік деңгейде кҿтерілуіміз керек. Сонымен, біз кҿрсеткендей тілдердің ҥштҧғырлылығы – уақыт талабы. Ҥш тілді білу жас ҧрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашады. «Ҥш тҧғырлы тіл» идеясы – жарқын болашақтың кепілі. Біз, ҧстаздар, осы істің тек жанашыры ғана емес, орындаушылары болуымыз керек. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. «Тілдердің ҥштҧғырлығы» мҽдени бағдарламасы. 2. ҚР Президенті Н.Ҽ.Назарбаевтың «Ҧлт жоспары – 100 нақты қадам: баршаға арналған қазiргi заманғы мемлекет» атты бағдарламасы. 3.Г.Жусипбек.О реформах образования.Журнал «Мысль» № 2 , 2016 жыл 4. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылғы 30 тамыз.
Мамырова Г.Т., Ақтҿбе облысы Мҽртҿк ауданы№4 ОМ орыс тілі мен ҽдебиеті пҽні мҧғалімі Агашина Д.Б., Атырау облысы Еркінқала орта мектебінің орыс тілі мен ҽдебиеті пҽні мҧғалімі Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңында ҧлттық жҽне жалпы адамзаттық қҧндылықтар ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға жҽне кҽсіби шыңдауға бағытталған білім беру жҽне жеке адамның шығармашылық, рухани жҽне тҽни кҥш-қуатын жетілдіру, жеке тҧлғаның жан- жақты толысуына жағдай жасай отырып, зерделі азамат даярлау міндеті кҿзделген. Елбасы Нҧрсҧлтан Назарбаев Ҧлытау тҿріндегі ҧлт туралы толғанысында: «Ҥш тілді – мемлекеттік тіл, орыс тілі жҽне ағылшын тілін меңгергеніміз ҿте дҧрыс… Біз осылай ҥш тҧғырлы тілді қолдансақ, тҥбінде жолымыз ашық болады», – деп баса айтқан болатын. Елімізді бҥкіл ҽлем халқы ҥш тілді бірдей пайдаланатын мемлекет ретінде тануы ҥшін де ҥштҧғырлы тілдің маңызы орасан зор. XXI ғасыр мектебінің алдында қойылған жаңа мҽселелердің шешімі мектептегі оқу-тҽрбие ҥрдісін, оқыту формаларын жҽне ҽдістерін жаңартуды талап етеді. Осыған байланысты білім беру ҥрдісінде қазіргі қоғам талабына сай терең де ерекше білім беруді енгізу қажеттілігі туындап отыр. Дамудың жаңа сатысына бағыт алған мектептің ең негізгі ҿзегі – жеке тҧлғаға бағдарлану, оқушының ҿзіндік дамуын жетілдіру болып табылады. Сондықтан қазіргі заман талабына сай білім беру ісінің ҿзекті мҽселелерінің бірі - жеке тҧлғаға бағдарланған оқыту ҥдерісінде білім барлық білім алушыларға олардың қабілетінің екі типі: вербальді-лингвистикалық жҽне логикалық-математикалық
416 ерекшеліктерін ескере отырып беріледі. Егер де оқушы ҿзін таныта білмесе, ол ҿзінің білім ҥрдісіндегі жетістіктеріне қанағат тҧтып, ҿзін-ҿзі кҿрсете білуде ҿте аз мҥмкіншіліктермен шектелу керек пе? Америкалық психолог Говард Гарднердің айтуынша, ҽрбір адам ҿздігінен талантты жҽне аз дегенде ҽр тҥрлі деңгейде танылатын интеллекттің сегіз тҥріне ие. Ҿткен ғасырдың 90-шы жылдарында Говард Гарднер адам миының жҧмысына орай бірнеше интеллектке негізделген кҿпсалалық интеллект теориясының негізін салды. Жаңартылған білім мазмҧны орыс тілі пҽні сабақтарында оқушылардың оқылым, айтылым, тыңдалым жҽне жазылым дағдыларын дамытуды ҽр баланың сҧранысы мен қабілетіне сай жҥргізуді талап етеді. Білім беру ҥрдісінің сапалы ҽрі нҽтижелі болуы ҥшін ҽлемдік білім тҽжірибесіндегі жетістіктерді зерттеуді талап ететін жҽне сол тҽжірибені ҧғына отырып іске асыратын жаңа ҽдістер мен технологиялар керек. Осыған орай, кҿпсалалы интеллект теориясының орыс тілі сабақтарында қолданылуы ҿте орынды, себебі аталмыш теория арқылы ҽрбір оқушының жеке тҧлғалық ерекшелігі ескеріле келе сапалы білім беруге болады. Қоршаған ортаны тануда, ҥйренуде интеллекттің кҿптеген тҥрлері бар. Г.Гарднер интеллекттің сегіз тҥрін ҧсынады: -
семантикалық жақтарды жақсы дамытып меңгере алады. Сҿздердің мағынасын тҥсініп, тілді қолдана алады. Грамматикалық ережелерді жақсы меңгереді. -
есептеп жҥреді. Турашыл, логикалық есептерді, шығарғанды, жҧмбақтардың шешімін табуды ҧнатады. Сандарды қолдану арқылы сҿйлем қҧрастыра алады. Басқа да ғылыми жҧмыстар беруге болады. -
жақсы салады. Болған оқиғаны ҽдемілеп айтып бере алады. Ҥш ҿлшемді ойлап, қиялында суреттеп бере алатын қабілетке ие. -
жақсы меңгереді, мҽселелерді шешу немесе затты тҥсіндіру ҥшін бҥкіл денесін қолданып, жеткізеді. -
Ҽуен-дыбыстық интеллект-ҽуен дыбыстарын жақсы меңгерген. Музыкалық аспаптарда ойнауға ебі бар, Ҿлең айтып, ҽн айтып жҥреді. Жаттау қабілеті жақсы дамыған. Тембр мен ритмді ҧға отырып, ҽуен ырғағын жақсы таниды. -
Тҧлға аралық интеллект - адамдармен қарым-қатынаста болғанды қалайды. Ҿзіне назар аударғанды ҧнатады. Басқару қабілеті бар. Басқа адамдарды тани алады жҽне олардың сезімдерімен бҿлісе алады. -
ыңғайсыз сезінеді. -
Натуралистік интеллект – табиғатқа деген кҿзқарасы ҿзгеше. Жҽндіктер мен ҿсімдіктерді зерттегенді ҧнатады. Табиғат аясында ҿзін еркін ҧстайды. Ҿсімдіктерді зерттеп келіп, тҥсінігін айтып беру туралы тапсырма беруге болады. Қоршаған ортаны қорғап, қолдау кҿрсетеді. Кҿп салалы интеллект теориясы оқушылардың тҥрлі қабілеттерін есепке ала отырып, оқытудың тиімді ҽдістері мен стратегиясын қҧру тҽсілдерін ҧйғарады. Г. Гарднер теориясын оқытуда қолдану тҽсілдері сан алуан: бҧл жеке немесе топтық жоба болуы мҥмкін, орталықтағы жҧмыс (ҽр орталық интеллектінің ҽр тҥріне сай келеді), бағдарламалық тақырыпты ерекше ҥлгіде жоспарлап ҧғындыру. Ең бастысы – оқушының ҿзі қалайтын, ҿзіне жақын ҽрі оңтайлы тҽсіл арқылы тануына, жаңа материалды меңгеруіне мҥмкіндік беру болып табылады. Оқушылардың тҥрліше қабілеттерін ескеру мҥмкіндігі, сонымен қоса бір материалды ҧғындырудың сан алуан тҥрлерін қолдану мҥмкіндігі туындайды. Интеллектінің ҽр аталған тҥрін оқыту ҥрдісінде дамыту оқу іс-ҽрекетінің сҽйкес тҽсілдерін қолдануды ҧйғарады. Мҽселен, вербальді-лингвистикалық интеллектіге ие баланы дамыту ҥшін, сабақтағы ең жағымды оқу іс-ҽрекеттерінің тҥрлері - оқу, сҿздікпен жҧмыс, тіл дамыту, кҥнделік жҥргізу, диктант, мазмҧндама, шығарма жазу, ҿлең шығаруға ҧмтылыс, оқу пікірталастары мен ойбҿлістер, хат жазу, сабақ барысында ҽзілді, ертегілерді, тарихи деректерді кіріктіру болып табылады. Логика-математикалық интеллектілі оқушыны дамыту ҥшін тҥрліше қызықты есептерді, логикалық ойындарды жҽне басқатырғыларды, тапқырлық пен алғырлықты қажет ететін есептерді қолданған дҧрыс. Бейнелі-кеңістіктік интеллектіге ие балалардың дамуы оқу ҥрдісіне бейнелеу, мҥсіндеу элементтерін қосуды, оқылатын нысандардың кеңістіктік модельдерін жасауды, белсенді қиялдау, кҿрнекі қҧралдарды, бейнематериалдарды кірістіруді ҧйғарады. Іс-қимылдық интеллект оқу ҥрдісіне рҿлдік ойындарды, сахналауды, дене жаттығуларын, би элементтерін, дене қимылдары тілін, спорттық жҽне ҿзге де қозғалыс ойындарын кірістіру барысында дами алады. Ҽуен-дыбыстық интеллект музыкамен, ҽн айтумен, аудиоматериалдарды, табиғи дыбыстарды қолданумен байланысты оқу-ойындық іс-ҽрекет барысында толық танылады. Тҧлға аралық интеллект кішігірім топтарда, командалық жҧмыстарда, топтық жобаларды орындауда, ҿзара оқыту кезінде жақсы дамиды. Ішкі тҧлғалық интеллектілі оқушыны дамытуға оқытудың жеке тҧлғаға бағдарланған ҽдістемелері арқылы, ҿзін-ҿзі реттеу, ҿзін-ҿзі бақылау, жҽне ҿзін-ҿзі бақылауды дамыту тҽсілдері кҿмегімен, медитация тҽсілдерін қолдану жҽне рефлексивті ойлау мен метатанымға қабілеттерді қалыптастыру, оқушылардың ішкі тҥйсігі қабілеттерін дамыту арқылы қол жеткізуге болады. Кҿп салалы интеллект теориясы бойынша дҽстҥрлі оқу сабағын алдын ала тапсырма арқылы бастауға болады: ҿткен материалды қайталау, ҧсынылған материалдағы оқиға барысының мҥмкін нҧсқалары жҿнінде оқушылардың пікірлерін айтқызу барысында тілдік дағдыларды дамытуда қолданамыз.Орыс тілінде сҿйлеу жҽне оқу қабілетінің (оқуды жҽне сҿйлеуді ҥйрену, оқушылардың сҿздік
417 қорының кҿбеюіне, қарапайым сауаттылыққа ҥйретужҽне байланыстыра сҿйлеуді дамыту) бастапқы негізі лексикалық жҽне грамматикалық материалдарының минимумына байланысты қаланады; лексикалық жҽне грамматикалық материалдар негізінде, орыс тіліне ҥйретудегі тақырыптық-жағдайлық минимумдар мен басқа да бастапқы кезең минимумдары бойынша сҿйлеу ҽрекетінің барлық тҥрлерін кешенді оқытумен жалғасады. Одан кейін іштей оқу немесе мҽтіннің лексикасы мен мҽнін талқылай отырып дауыстап оқу жалғастырыла алады. Мҽтінді тҥсінуге байланысты келесі тапсырмалар жеке немесе топпен орындала алады. Тапсырмалар таңдаулары бойынша беріледі: суреттеме хат, карта не сурет салу тапсырмасы, материалды сахналау, диалог қҧрастыру, оқиғаларды уақыт сызығы бойынша ҧсыну, ҽн жазу немесе мазмҧнын айту. Бҧл жаттығулардың мақсаты интеллектінің белгілі бір тҥріне ҥйрету емес, керісінше, оқушы ҥшін ең қолайлы ҽдіспен тілдік дағдыларды дамытуға, сҿйлеу қабілетін арттыруға жҽне оның ҿзін-ҿзі таныта білуіне, жаңа ақпаратты жеткізе білуіне мҥмкіндік туғызу болып табылады. Тілді ҿркендету – баршаның ісі. Тіл – тек қарым-қатынас қҧралы ғана емес, ҧлтымыздың биік тҧғыры. Қоғамда ҥштҧғырлы тіл саясатын нығайту еліміздің негізгі басымдығы болып қала береді. жүктеу/скачать 5,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|