Ахметов Тлеген Альмуханович

68 

 

системы, определяются технологии и т. п.), зарождаются традиции, коллективные ценности, 

правила жизни, формируются стили общения. 

Второй  этап – отработка  системы.  Происходит  развитие  коллектива,  органов 

соуправления  и  самоуправления,  утверждаются  избранные  школой  системообразующие 

виды деятельности, укрепляются традиции, отрабатываются наиболее эффективные формы и 

методы воспитания, педагогические технологии. 

Третий  этап –  окончательное  оформление  системы. Школьный  коллектив – 

содружество  детей  и  взрослых,  связанных  единой  целью,  общей  деятельностью,  отноше-

ниями  сотрудничества  и  сотворчества.  Усиливается  внимание  коллектива  к  каждой  лично-

сти.  Идет  интенсивная  интеграция  учебно-познавательной  и  внеурочной  воспитательной 

деятельности. 

Четвертый этап – обновление, перестройка системы. Этот этап может быть связан с 

кризисным периодом в развитии системы (вызывается, например, усталостью в коллективе, 

остановкой в совершенствовании деятельности, дефицитом новизны, творчества и т. п.). 

Важным аспектом проблемы воспитательных систем является идея создания единого 

воспитательного пространства, то есть целенаправленного освоения школой окружающей 

среды.  Условно  разделены   критерии  эффективности  воспитательной  системы на  две 

группы: критерии факта и критерии качества. 

Критерии факта включают следующие основные показатели: 

1)упорядоченность жизнедеятельности школы; 

2)наличие сложившегося единого школьного коллектива; 

3)интегрированность  воспитательных  воздействий  в  комплексы,  в  крупные 

организационные формы (центры, клубы, ключевые дела и т. п.). 

Критерии качества представлены показателями: 

а)  степень  приближенности  системы  к  поставленным  целям,  реализация 

педагогической концепции, лежащей в основе воспитательной системы; 

б)  общий  психологический  климат  школы,  стиль  общения  и  отношений  в  ней, 

самочувствие ребенка и учителя, их социальная защищенность и комфорт; 

в) профессионализм и педагогическая культура учителя; 

г)  уровень  воспитанности  и  ценностные  ориентации  учащихся,  прежде  всего 

выпускников. 

Главная тенденция развития школы – это преобразование её из школы обучающей  в 

школу воспитывающую. 

1)Целью,  а  также  субъектом  и  критерием  эффективности  такой  воспитательной 

системы школы является образованная, творческая, социально ответственная личность. 

2)Ядром  воспитательной  системы  является  школьный  коллектив  как  единство 

первичных коллективов детей и взрослых. 

3)Создание  и  развитие  воспитательной  системы  предполагает  реализацию  идеи 

интеграции педагогических взаимодействий. 

4)Школьная  воспитательная  система  как  процесс  управляемый  включает 

педагогическое руководство, самоуправление, саморегуляцию. 

Создание  воспитательной  системы  позволит  каждому  школьнику  выстроить 

пространство  для  самореализации,  определить  возможности  общения,  самораскрытия  и 

самосовершенствования. 

Любая  школа  является  социально-педагогической  системой,  но  далеко  не  любая - 

воспитательной.  Значит,  воспитательная  система  школы - это  форма  интеграции 

воспитательных воздействий в целостный воспитательный процесс, позволяющий добиться 

конкретного результата. 

Создание воспитательной системы начинается с постановки цели. Цель должна быть 

адекватна интересам всех субъектов учебно-воспитательного процесса. Образно выражаясь, 

необходимо  «вытащить  цель  из  среды».  Цель  работы  в  нашем  случае  сформулирована  как 

69 

 

создание  воспитательной  системы  школы-комплекса,  в  которой  обеспечиваются 

возможности  развития  личности  каждого  школьника  в  различных  видах  деятельности,  в 

условиях дифференцированного обучения, на основе взаимодействия с окружающей средой. 

Естественно  желание  всех  педагогов  в  качестве  системообразующей  деятельности 

рассматривать учение. Но как показывает анализ, далеко не сразу и не всеми детьми учение 

воспринимается  как  главное  в  жизни.  Мы  положили  в  основу  системообразующей 

деятельности тематические периоды, то есть восемь или шесть общешкольных дел, которые 

планируют, готовят, проводят и анализируют сами ребята вместе со взрослыми. В процессе 

такой деятельности формируются принципиально отличные от обыденных,  отношения как 

между  школьниками  и  учителями,  так  и  внутри  детского  коллектива.  В  те  моменты,  когда 

это  получается,  в  коллективе  возникает  эффект  эмоционального  заражения,  коллективного 

сопереживания, что объединяет всех (ситуация на сборах, творческих учебах, коллективных 

творческих  праздниках  и  т.д.).  Такие  композиционные  узлы  системы  являют  собой  не  что 

иное, как школу общения, познания друг друга, стыковки воспитания и образования. 

В  ходе  осуществления  консультационных  и  поддерживающих  действий      опыт 

педагогов  от  педвуза  позволяет  определить  школу  как  воспитательную  систему,  суть 

которой  состоит  в  создании  во  взаимодействии  со  средой – социальных,  психолого-

педагогических,  материальных,  организационных  условий  для  развития  личности  каждого 

школьника.  В  качестве  примера  приведем    создание  и  успешное  функционирование   

системы формирования этнотолерантной компетентности учащихся в воспитаельной системе 

гимназии  имени  Горького,  начальной  школы-гимназии  №5,  школы-лицей  №1  города 

Костаная, которые обеспечивают возможность саморазвития личности каждого школьника в 

различных  видах  деятельности.  В  процессе  перехода  школы  в  режим  работы  школы - 

воспитательной системы решаются сложные, многоплановые задачи. 

Во-первых,  создается  единая  целевая  комплексная  программа  этнокультурного 

воспитания и обучения как важнейший интегрирующий фактор успешной работы. Ведущей 

идеей  программы  является  ориентация  на  личность  ребенка,  на  ее  полноценное  развитие  и 

самочувствие в школе. 

Во-вторых,  формируется  как  сама  структура  воспитательной  системы    школ,  так  и 

структура  управления  ею,  которая  сложнее,  чем  в  обычной  образовательной  школе.  На 

основе  системно-целевого  подхода  определяются  разные  уровни  управления  структурами 

школы- воспитательной системы. 

Школа  в  полной  мере  осуществляет  потребность  в  этнокультурном  образовании  и 

воспитании  учащихся.  С  этой  целью  на  первом  этапе  инициативной  группой  необходимо 

разработать и обсудить  концепцию и программа развития воспитательной системы. Школа 

является  культурно-образовательным  центром  для  школьников  и  всех  желающих  изучать  

культуру,  приобщаться  к  народным  традициям  и  духовным  истокам.  С  этой  целью 

воспитательным звеном в воспитательной системы  школ должны  работать: 

•  Работа  воспитательных  центров  в  школах    как  важнейшего  фактора  формирования 

национального самосознания и познавательной деятельности учащихся; 

•  Реализация  подпрограмм  воспитательной  системы  структурных  подразделений  в 

школах с общей программой воспитательной системы  для воспитания гражданского 

и национального самосознания школьников и их родителей; 

•  Внедрение в школах с интегрированной воспитательной системы специального курса 

для  учащихся («Казахстан  ―  Родина  всех  своих  граждан») «Я – гражданин 

Республики  Казахстан, «Мое  отечество»  и  других  образовательных  курсов  по 

тематике воспитательной системы;  

•   Включение  в  систему  воспитательной  работы    методы,  формы  и  технологии  по 

воспитанию учащихся как граждан Республики Казахстан;  

•  Включение  учащихся  в  межэтническое  общение,  партнерство  с  общественными 

национально-культурными организациями; 

70 

 

•  Проведение  семинаров  по  обмену  опыта  работы,  конференции  по  формированию 

воспитательных систем  для учителей школ; 

•   Организация  и  проведение  крупных  мероприятий,  объединяющих  школы  с  общей 

программой развития воспитательной системы ; 

•  Мониторинг промежуточных результатов  реализации воспитательной системы.  

Структурными  подразделениями  воспитательной  системы  образовательных  учреждений 

станут:  школа  гражданского  воспитания  раннего  развития  для  детей  пяти-шестилетнего 

возраста  в  условиях  дошкольного  учреждения,  начальная  школа,  общеобразовательные  

школы с государственным и русским языком обучения, гимназия.  

Наш опыт позволяет сегодня определить условия, в которых воспитательная система  

может успешно развиваться: 

1. Четкая формулировка целей деятельности, освоение этих целей всеми субъектами 

деятельности, сориентированность этих целей. 

2. Наличие концепции создания и развития воспитательной системы. 

3.  Наличие  квалифицированных  кадров  и  постоянный  рост  их  профессионального 

мастерства. 

4. Создание отношений сотрудничества, диалога, доброжелательности. 

5. Предоставление детям свободы выбора видов деятельности и форм выбора. 

6. Выбор педагогически целесообразных технологий. 

7.  Организация  педагогически  целесообразного  взаимодействия  между  структурами 

воспитательной системы и между субъектами деятельности. 

8. Использование воспитательных возможностей среды. 

9. Организация педагогически целесообразного управления, в том числе и через отдел 

образования  города,  взаимодействие  управленческих  структур,  включение  детей  в 

управленческий процесс. 

10.  Связь  с  наукой,  приобщение  учителей  к  исследовательской  работе,  приглашение 

специалистов, курирующих различные направления деятельности школы. 

11.  Изучение  опыта  других  школ  и  использование  элементов  этого  опыта  в  своей 

работе; выход на международный опыт. 

12. Создание соответствующей материальной базы. 

13. Финансовое обеспечение. 

Познание  в  процессе  преобразования  окружающей  среды - социальной, 

экологической,  предметной - открывает  простор  для  личностного  самовыражения  в  любом 

виде  деятельности.  Выражая  идею  консолидации  сил  общества  и  государства  в  деле 

воспитания,  интегрируя  воспитательный  потенциал  среды,  опираясь  на  развивающиеся 

внутренние  силы  растущего  человека,  сформировать  в  такой  тип  воспитательной  системы, 

который  обеспечит  детям  возможность  стать  активными  творцами  жизни  на  началах  ее 

подлинного переустройства. 

 

 

Список литературы:  

1.  Григорьев Д.В. Воспитательная система школы: от А до Я: Пособие для учителя / Д.В. 

Григорьев, И.В. Кулешова, П.В. Степанов; Под ред. Л.И. Виноградовой. - М.: 

Просвещение, 2006. - 207 с. 

2.  Караковский В.А. и др. Воспитание? Воспитание... Воспитание. М, 1996. 

3.  Воспитательная система класса: теория и практика / Под ред. Е.Н. Степанова. М., 

2005. 

4.  Степанов Е.Н. Педагогу о воспитательной системе школы и класса. М., 2008. 

 

 

 

 

71 

 

Базарбекова Рабиға Жолшықызы 

Абай атындағы ҚазҰПУ. п.ғ.к. 

Алматы қаласы 

 

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУДЫҢ НЕГІЗГІ МƏСЕЛЕЛЕРІ 

 

АННОТАЦИЯ 

Қазіргі  кезде  еліміздің  саяси,  əлеуметтік,  мəдени,  экологиялық,  экономикалық,  білім  беру 

саласында  өзекті  мəселелер  аз  емес.  Соның  ішінде  білім  беру  саласында  өзекті  мəселелердің 

негізгілері:  мектеп  тəжірибесіне  инновациялық  технологияларды  қолданудың  қандай  да  бір 

жетістікке  жету  критерийлерін  анықтамай  жатып,  жүйесіз  енгізу;  мектепте  оқушылар  мен 

педагогтардың  физикалық  жəне  психологиялық  денсаулығын  жақсарту  жағдайымен  санаспау; 

оқушылар  арасында  қарапайым  функционалды  сауаттылықтың  болмауы;  білім  сапасын  бағалау 

жүйесінің оқушы қажеттілігін қанағаттандырмауы; 

Бұл  туындап  отырған  көкейкесті  мəселелерді  шешу  мақсатында  елімізде  түрлі  реформалар 

жүргізілуде. Соның бірі – орта білім мазмұнын жаңарту аясында дайындалған оқу бағдарламалары 

мен  оны  оқыту  тəсілдері.  Мақалада  осы  білім  мазмұнын  жаңартудың  себептері  мен  шарттары, 

оқытудағы  тиімділігі  анықталады.  Мақалада  білім  мазмұнын  жаңартудың  себептері  əртүрлі 

қажеттіліктен,  яғни  біріншісі,  ақпараттық  технологияның  қарыштап  дамуы,  екіншісі, 

оқушылардың  функционалды  сауаттылығын  қалыптастыру,  үшіншісі  бағалау  жүйесін  өзгерту 

қажеттілігі,  төртіншісі  оқытудағы  жаңа  тəсілдерді  енгізу  талабынан  туындап  отырғандығы 

нақты  деректермен  анықталады.  Қорытындысында  мектептегі  білім  сапасын  арттырудың  бір 

жолы ретінде əлем тəжірибелеріндегі Lesson Study-ді қолдану ұсынылады. 

Түйінді сөздер: білім мазмұнын жаңарту, функционалды сауаттылық, критериалды бағалау, 

оқытудағы жаңа тəсілдер 

АННОТАЦИЯ 

Сегодня в Казахстане достаточно много актуальных социальных, культурных, экологических, 

экономических  и  образовательных  проблем.  Среди  них  можно  выделить  основные  проблемы  в 

области  образования:  бессистемное  внедрение  инновационных  технологий  в  школу  без 

критериального  оценивания  достижений  учащихся;  мало  стремления  улучшить  физическое  и 

психологическое  здоровье  учащихся  и  учителей;  функциональная  безграмотность  учащихся  школ; 

неудовлетворенность учащихся с системой оценивания знаний и др. 

 С  целью  решения  этих  и  других  актуальных  проблем  в  стране  проводятся  различные 

реформы.  Среди  них  с  целью  улучшения  содержания  образования  средней  школы  можно  выделить 

подготовку  обучающих  программ  и  введение  новых  методов  обучения.  В  статье  раскрыты  

причины, условия и возможности обновления среднего образования.  

Сегодня причинами обновления содержания среднего образования можно назвать следующие 

потребности:  во  первых  стремительное  развитие  информационных  технологий;  во  вторых 

формирование  функциональной  грамотности  учащихся;  в  третьих  потребность  изменения  

критериального  оценивания  достижений  учащихся;  в  четвертых  фактическая  необходимость 

внедрения  новых  методов  обучения.  В  заключении  статьи  как  один  из  путей  улучшения  качества 

образования  и    для  тесной  связи  преподавателей  средней  школы  и  Вузов  предлагается  внедрить 

опыт мировой практики  использования технологий Lesson Study.  

Ключевые  слова:  обновление  содержания  образования,  функциональная  грамотность, 

критериальное оценивание, новые методы обучения 

АBSTRACT 

There are enough actual social, cultural, environmental, economic and educational problems 

nowadays in Kazakhstan. Among them it is possible to distinguish the main problems in the field of 

education: unsystematic introduction of innovative technologies at school without criteria estimation of 

achievements of pupils; there is no aspiration to improve physical and psychological health of pupils and 

teachers; pupils’ functional illiteracy at school; a dissatisfaction of pupils with system of estimation of 

knowledge, etc. 

 For the purpose of the solution of these tasks and other actual problems in the country various 

reforms are carried out. For the purpose of improvement of the content of formation of high school it is 

possible to distinguish preparation of the training programs and introduction of new methods of training 

72 

 

from them. In article the reasons, conditions and possibilities of updating of secondary education are 

opened.  

The reasons of updating of the maintenance of secondary education nowadays  is possible to call the 

following requirements : the first prompt development of information technologies; secondly formation of 

functional literacy of pupils; in the third requirement of change of criteria estimation of achievements of 

pupils; in the fourth the actual need of introduction of new methods of training. In the conclusion of article 

as one of ways of improvement of quality of education and for close connection of teachers of high school 

and Higher education institutions is offered to introduce experience of world practice of using the Lesson 

Study technologies. 

Keywords: improvement of  education content, functional literacy, criteria estimation , new methods of 

learning 

 

Елімізде  болып  жатқан  өзгерістерге  сəйкес  білім  беру  парадигмасы  да  өзгеруде. 

Жүргізіліп  жатқан  өзгерістер  жеке  тұлғаның  өзіндік  дамуына  мүмкіндік  жасайтын  жаңа 

жүйені  қалыптастыруға  бағытталуда.  Соның  бірі  «Назарбаев  Зияткерлік  мектептері»  ДББҰ 

Педагогикалық  шеберлік  орталығымен  дайындалған  жаңартылған  білім  беру  бағдарламасы 

Қазақстанның білім беру жүйесін реформалауға айтарлықтай үлес қосып отыр. Биылғы оқу 

жылында  жалпы  білім  беретін 30 мектепте  бастауыш  білім  берудің  жаңа  МЖМБС  жобасы 

сынақтан өткізілуде. 

Орта  білім  беру  мазмұнын  өзгерту  не  үшін  қажет?  Елімізде    білім  беру  мазмұнын 

жаңартудың  негізгі  себептерінің  бірі  ақпарат  көлемінің  қарыштап  өсуі  деп  ойлаймын. 

Статистикалық  мəлімет  бойынша,  Вашингтон  қаласында  орналасқан  əлемдегі  ең  үлкен 

кітапхана болып саналатын АҚШ-тың  Конгресс кітапханасы  өз тарихында соңғы  210 жыл 

ішінде 29 млн кітаппен, 4,8 млн картамен, 2,7 млн қолжазбамен жəне 57 млн манускриптпен 

(энциклопедия  материалдары)  толыққан  екен.  Бүгінгі  күні  бұл  сандық  ақпарат  көздерінің 

көлемі əрбір бес минут сайын жаңарып, толығып отыратын көрінеді.  

 2015 жылы бар жоғы 12 айдың ішінде ақпарат көзі 92,5 миллионға жеткен. Ал ютубтан 

(YouTube) əр минут сайын жалпы ұзақтығы 20 сағат болатын видеоматериалдар жүктелетін 

көрінеді [1].  

Осындай  ерекше  қарқынмен  дамып  келе  жатқан  ақпараттық  технологияның 

жаңалықтарына  ілесіп,  оны  өңдеп,  дер  кезінде  қабылдап,  меңгеру  үшін  мектептегі  білім 

берудің  мазмұны  да  жаңарып  отыруы  қажет.  Білім  мазмұнын  жаңарту  аймағында 

дайындалған бастауыштың оқу бағдарламасында қазіргі бастауыш сыныпта оқыту үдерісіне 

ғаламтор  жаңалықтарын,  смартфонды,  планшетті,  видеокамераны  т.б.  ақпарат  құралдарын 

қолдану мүмкіндігін кеңейту мəселесі қарастырылған. 

Мектеп  оқушыларының  оқу  қызметін  зерттеген  Выготскийдің  «жақын  арадағы  даму 

аймағы»  теориясы  бойынша  кіші  мектеп  жасындағы  бала  өзін-өзі  реттеуге  қабілетті  екені 

дəлелденген [2]. Олай  болса,  қазіргі  заманның  бастауыш  сынып  оқушыларына  берілетін  

дəстүрлі  білім  беру  стилі  олардың  қажеттілігін  қанағаттандырмайды.  Ежелгі  қытай 

нақылында    «Маған  айтсаң  ұмытып  қаламын,  көрсетсең  есімде  сақтаймын,  ал  жасатсаң 

үйреніп аламын» деген сияқты  балаларға берілетін «дайын» білім қызықсыз. Оларға білімді 

өз  бетінше  алуға,  өзі  үйренуге  мүмкіндік  жасау  қажет.  Демек,  бастауышта  білім  мазмұнын 

жаңарту осы талаптан туындап отыр деп ойлаймын.  

Соңғы  жылдары  педагогика  ғылымына    қолданбалы  (прикладной)  психологияның 

элементтері  көптеп  енгізілуде.  Атап  айтсақ,  «Рефлексия»,  «SMART» т.б.  тəсілдер 

психологиядағы 

НЛП-ға(Нейролингвистическое 

программирование) 

негізделген.  

Бастауышта  берілетін  жаңа  білім  беру  мазмұны  да  осы  бағытқа  құрылып,  өзгертілуде. 

Нейропсихологтардың пайымдауынша, бастауыш мектеп жасындағы балалардың миының оң 

жақ  жарты  шарының  қызметі  жақсы  дамыған.  Кіші  жастағы  балалар  вербальды  емес 

деректерді,  айталық  символдар,  кесте,  бейнелер  арқылы  берілетін  мағлұматтарды  жақсы 

қабылдайды.  Бағдарламадағы  пəндік  білімдердің  кіріктіріліп  берілуі  бастауыш  сынып 

оқушысының психофизиологиялық ерекшелігіне сəйкес құрылып, əлемді тұтас қабылдауына 

73 

 

бағытталған.  Демек,  оқушыға  бір  пəнде  алған  білімін  басқа  пəнде  пайдаланып,  өз  білімін 

толықтыруына мүмкіндік беріледі.  

Білім  мазмұнын  жаңарту    Қазақстандағы  білім  беру  жүйесін  əлемдік  стандартқа 

сəйкестендіру үшін он екі жылдық білім беруге біртіндеп көшу қажеттілігінен туындап отыр. 

Дүниежүзінің көптеген елдерінде АҚШ-та, Англияда, Швейцарияда, Канадада, Германияда, 

Жапонияда т.б. мектепте жалпы орта білім беру ұзақтығы 12 не 13  жыл. Осыған байланысты 

біздің  елімізде  де2016-2017  оқу  жылынан  бастап  орта  білім  мазмұнын  толық  жаңартуды 

кезең-кезеңмен енгізілу жоспарланып отыр. 

Білім  мазмұнын  жаңарту  қажеттілігі  оқушылардың  функциональдық  сауаттылығын 

арттыру  мəселесімен  де  байланысты.Функционалды  сауаттылық  оқушының  оқу  əрекетіне 

байланысты туындаған проблемаларды шеше білу қабілеттілігі деген сөз. Бастауыш сыныпта 

оқыту мен білім беру мазмұнын құруда олқылықтар бар екендігі əр төрт жыл сайын өтетін 

халықаралық  зерттеудің  (ТIMSS)  нəтижелеріненде  байқалып  жүр.  ТIMSS-2011 

зерттеулерінде  функциональдық  сауаттылықты  анықтауға  берілген  тапсырмаларбастауыш 

сынып  оқушыларының  мектепте  алған  білімін  өз  тəжірибесінде  қаншалықты  қолдана 

алатындығын, өмірде кездесетін қарапайым мəселелерді қалай шеше алатындығынтексеруге 

арналған.  Ұлттық  білім  беру  статистикасы  жəне  бағалау  орталығының  жүргізген  зерттеу 

қорытындысы  бойынша TIMSS - 2011 зерттеуінде  ғылыми  жаратылыстану  циклындағы 

халықаралық  тест  тапсырмаларына  Қазақстанның  оқу  бағдарламасының 24% сəйкес 

келмейтіндігі, 4 сыныптың  «Математика»  блогындағы  құрылымдық  бағалау  тапсырмала-

рының 33% сəйкес  келмейтіндігі  анықталған.  Құрылымдық  бағалау  жəне  қазақстандық 

бастауыш  мектептің  оқу  бағдарламасын  салыстыру  барысында  бірқатар  айырмашылық-

тардың  бары  анықталған.  Зерттеу  қорытындысы  бойынша  қазақстандық  мектептік  білім 

берудің мазмұны артық «теорияландырылуымен» сипатталады деп көрсеткен [3]. Байқалған 

кемшіліктердің  орнын  толықтыру  мақсатында  енгізілген  жаңа  бағдарламада  оқушылардың 

қатысымдық дағдыларын (айтылым, оқылым, жазылым т.б.) жетілдіруге, проблема шешуге, 

оқу  əрекетінде  зерттеу  жүргізуге,  келешекте  алған  білімін  басқа  жағдайда  қолдануға 

үйрететін білік-дағдыларды қалыптастыру қарастырылған. 

Осы  халықаралық  зерттеуде  білім  сапасы  бойынша  жоғары  көрсеткішке  ие  болған 

Финляндия,  Гонконг,  Сингапур,  Корея  т.б.  елдерінің  бастауыш  мектептерінде  «Жараты-

лыстану» кіріктірілген пəн ретінде оқытылады. Пəн мазмұнына биология, география, физика, 

химия, денсаулықты сақтау жөнінде күтімдер туралы материалдар енгізіледі. Осы елдердің 

оқыту  мазмұны  мен  оқыту  тəсіліндегі  озық  идеяларға  сүйеніп,  бастауышта  «Жараты-

лыстануды» оқытудың бағдарламасы жасалынып, эксперименттік сыныптарда оқытылуда. 

Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі 2012-2016 жылдарға 

арналған ұлттық іс-қимыл жоспарында функциональдық сауаттылықтың үшінші тетігі - оқу 

нəтижелерінің бағалау жүйесін өзгерту деп көрсетілген [4].   

Мектеп  тəжірибесінде  дəстүрлі  бағалау  мұғалім  тарапынан  жүргізіледі.  Практикада 

қолданылып  жүрген «5» балдық  жүйе  баланың  оқуға  деген  қажеттілігін  (мотивін)  толық 

қанағаттандырмайды, себебі белгілі бір оқу əрекетін  бағалау үшін оны орындаудың нақты 

талабы (критерийлері) жоқ. Сондықтан балалар көпшілік жағдайда не үшін «4» немесе «3» 

алғанын,  мұғалім  өз  білімін  қалай  бағалайтынын  түсінбейді.  Бұл  түсініспеушіліктің  соңы 

баланың оқуға деген қызығушылығын төмендетуге алып келеді.  

Психологиялық  зерттеу  бойынша  бала  басқалардың  өзіне  берген  бағасын  ерекше 

сезіммен  қабылдайды.  Бұл  баланың  психологиялық  денсаулығына  əсер  етеді. 

Психологиялық зерттеулер сабақ барысында күнделікті тексеру, яғни қайталанатын бағалау 

үрдісі балалардың эмоциональдық көңіл-күйіне əсер ететінін анықтаған. Төмен баға балада 

қобалжу  мен  жүйке  күйзелісін  туғызады,  оқытушы  мен  ата-анасы  арасында  қарым-

қатынасты  бұзады,  балада  өз-өзіне  деген  сенімсіздік («Менің  шамам  осыған  ғана  жетеді») 

пайда болады [5]. 

74 

 

Соңғы  жылдары  педагогтар  арасында  осы 5 балдық  жүйеге  қарсы  сын    пікірлер 

айтылуда. Олардың айтатын дəлелдері мынадай: 

- шын мəнінде білім 3 баллмен ғана бағаланады, себебі 1 мен 2 деген баға түк білмейді 

дегенді білдіреді. 

- күмəнді,  дүдəмал  бағалар  қойылады.  Мысалы, 5,4,3 деген  баға  дарынды  балаға  да, 

орта білімі бар балаға да, мүмкіндігі шектеулі балаға да қойылады, сондықтан баға бұл жерде 

объективті емес. 

-оқушы  білімін  бағалау  үшін 3 баллдық  шкала  жеткіліксіз,  сондықтан  кейбір 

мұғалімдер кейде бағаның жанына «+», «- » деген таңба қосып жазып қояды. 

Бұл 5 баллдық  бағалау  түрі  оқушының  оқыған  материалды  түсінгенін  тексеру 

мақсатында қолданылады, ал қазіргі жағдайда  оқушының білімді болуы ғана басты міндет 

емес.  Сондықтан  да  оқушының  жеке  тұлғалық  қасиеттерін  дамытуға,  өзін-өзі  дамытуға 

жағдай  жасау  үшін,  психологиялық  тұрғыда  (комфорт)  жайлы  сезіну  үшін  бағалау  жүйесін 

өзгерту қажет. 

Əлемде  білім  сапасын  бағалаудың  өзіндік  тəжірибелері  қалыптасқан.  Мысалы, 

Ұлыбританияда цифрлік бағалаудың орнына сөздік бағалау жүзеге асырылса, Жапонияда 100 

баллдық,  Францияда 20 баллдық  жүйе  бойынша  бағаланады.  Ал  Қазақстанда 2012 жылдан 

бері  Назарбаев  Зияткерлік  мектептерінде  оқушыларының  оқу  жетістіктерін  критериалды 

бағалаудың  жүйесі  енгізілгені  белгілі.  Осы  тəжірибеге  сүйеніп,бастауыш  сыныптарда  оқу 

нəтижесін бағалау жүйесін өзгерту көзделіп отыр. Бастауыштың оқу бағдарламасындаəрбір 

пəн бойынша оқу мақсаттарын шешу арқылы күтелетін нəтижелер мен табыс критерийлері 

белгіленген. Ал бұл əрбір оқушының күнделікті алған білімінің меңгеру деңгейін анықтауға 

мүмкіндік береді. Тоқсан соңында əр  критерий бойынша алынған бақылаудан баланың білім 

сапасының өсу динамикасын көруге болады. Формативті бағалаудағы «жетті», «талпынды» 

деген  бағалаулар  оқушыға  өз  жұмысындағы  қатені  түсінуге,  оны  қайта  түзетуге  мүмкіндік 

береді.  Балаларды  өз-өзін  бағалау  үрдісіне  қатыстырып,  өзін-өзі  жетілдіружоғарыда 

көрсетілген  оқушының  функционалды  сауаттылығына  жəрдемдесетін  білім,  білік, 

дағдыларды дамытуға ықпал етеді [6]. 

Кез  келген  реформаның  артықшылығы  мен  кемшіліктері,  қиындықтары  болады. 

Оқушы-оқушы  жəне  оқушы-мұғалім  арасындағы  өзара  қарым-қатынас  негізіндегі 

серіктестікті  құру  үшін,  оқыту  мен  оқудың  қазіргі  заманауи  əдістерін  тиімді  қолдану  үшін 

мұғалімге  үлкен  шеберлік  қажет.  Отандық  білім  саласындағы  жаңа  мазмұн  мұғалімнен 

тұлғалық жаңашылықты,  сыни ойлауды, жауапкершілікті қажет  етеді. Жаңа білім мазмұнын 

енгізу  барысында  кейбір  мұғалімдердің  теориялық  білімінің  жеткіліксіздігі,  жүйені 

енгізудегі  тəжірибелік  дағдылардың  болмауы,енгізіліп  жатқан  өзгерістердің  негізгі 

себептерін,  түпкі  мақсатын  анық  түсінбеуі,оқытудағы  жаңа  тəсілдерді  тиімді  қолдана 

алмауысияқты  қиындықтар  кездесуі  мүмкін.  Осы  проблеманың  алдын  алу  мақсатында 

Назарбаев  Зияткерлік  мектептері»  ДББҰ  Педагогикалық  шеберлік  орталығы  тəжірибені 

тарату  жобасын  іске  асыру  үшін  педагогикалық  мамандықтардың  бітіруші  курстарының 

студенттерін  дайындауды  жүзеге  асыратын  жоғарғы  оқу  орындарының  профессорлық-

оқытушылық құрамын деңгейлік бағдарламалар негізінде оқытып, дайындады. 

Оқытудағы  жаңа  идеялар  мен  жаңа  тəсілдерді  қолданып,  үзбей  іздену  үстінде  болу 

үшін  əлем  елдерінің  тəжірибесіне  сүйене  отырып,  ЖОО  оқытушылары  мен  мектеп 

мұғалімдері  арасында  кəсіби  қоғамдастық  орта  құру  қажет  деп    ойлаймын.  Қоғамдастық 

ортаға  біріккен  мамандар  өздерінің  зерттеу  барысында  жинаған  материалдары  мен  іс-

əрекеттегі  зерттеу  деректерін  талқылайды.  Қазір  уақытта Lesson Study Шығыс  Азия 

елдерінде,  Жапония,  Сингапурде,  Гонконг  пен  Қытайда  қолданылады.  Бұл  тəсіл  сонымен 

қатар батыс елдерінде де, соның ішінде АҚШ-та, Ұлыбританияда, Швецияда жəне Канадада 

қолданылуда.  Бұл  тəсілдің  тиімділігі - мұғалімдерді  дамытуға  ықпал  ететіндігінде. Lesson 

Study  оқушылардың  білім  деңгейін  көтеру  жəне  оқыту  əдістемесін  жетілдіру  мақсатында, 

сонымен  қатар  оқыту  үшін  бағалау  сияқты  тəжірибелік  əдістерді  əзірлеу  мақсатында 

75 

 

қолданылады. Lesson Study-ді  бірлесіп  жоспарлайды,  сабақты  өткізу  барысында 

зерттелетіноқушыны үнемі назарға ала отырып, оқыту əдістемесін пайдаланады жəне оның 

нəтижелерін  зерттейді [7]. Біздің  елімізде  де  ЖОО-дағы  педагог-ғалымдар  мен  мектеп 

мұғалімдері  бірігіп  осылайша  жинақталған  деректерді  талдап,  нəтижелерін  жинақтап, 

талдайтын болса, байқалған кедергілердің себептері мен шешу жолдарын мұқият зерделейтін 

болса, онда отандық педагогика ғылымының өзіндік зерттеу лабораториясы құрылып, жаңа 

бағыт алып, дамуына мүмкіндік болар еді деп ойлаймын. 

 

жүктеу/скачать 10,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: