Пән: Басқару психологиясы Орындаған: Ақжанова А
Басқару іс-әрекетіндегі қабілеттер
жүктеу/скачать 111,2 Kb.
|
| Басқару іс-әрекетіндегі қабілеттер
Басқару іс-әрекетіндегі қабілеттер басқару іс-әрекеті сапалық параметрлердің әртүрлі деңгейімен сипатталады, үлкен немесе кіші тиімділікпен орындалады. Бірінші кезекте, бұл жетекшінің кәсіби және тұлғалық сапаларына тәуелді болады. Басқару іс-әрекетінің басты факторлары ретінде өзіне тән басқару қабілеттері болады. Басқару іс-әрекетін зерттеу кезінде «қабілеттер» ұғымы айрықша рөл атқарады. Қазіргі кезде басқару іс-әрекетінің күрделілігіне байланысты бұл проблема жеткілікті зерттелмеген және басқару қабілеттері құрамы мен құрылымы туралы мәселе тиісті шамада шешілмеген. Оны жасауға деген тек бірқатар ғана тәсілдер бар. Психологияда қабілеттер санаты білім, шеберлік, тұлғалық сапалар, психикалық процестер, т.с.с. секілді психологиялық ұғымдарға араласа отырып, ең күрделілерінің бірі болып табылады. Қабілеттердің жалпы психологиялық сипаттамаларының негізгі қағидалары келесідей: Қабілеттер басқа психикалық құбылыстардан үш негізгі белгі бойынша бөлінеді: 1. Қабілеттер – бұл бір адамды екіншісінен бөлетін жеке психологиялық ерекшеліктер. 2. Бұл – тек іс-әрекет тиімділігі тәуелді болатын ғана ерекшеліктер. 3. Қабілеттер адамда қалыптасқан білімдерге, шеберліктер мен іскерліктерге қосылмайды, дегенмен оларды қабылдау жеңілдігі мен жылдамдығын қалыптастыруға үлес қосады. Қабілеттер сапалық және сандық сапалармен сипатталады. Сапалық аспектіде олар адамның іс-әрекет табыстылығын қамтамасыз ететін психологиялық қасиеттерінің симптомдық кешені ретінде қарастырылады. Сандық сипаттама қабілеттер деңгейін анықтауды білдіреді. Қабілеттер құрылымында олардың екі негізгі санатын – жалпы және арнайы қабілеттерді атап көрсетеді. Олар санаға берілгендердің негізінде қалыптасады және дамиды. Бұл – түрлі қабілеттердің дамуы үшін туа біткен алғышарт ретінде болатын жүйке жүйесі мен бүкіл ағзаның морфологиялық және функционалдық ерекшеліктері. Қабілеттер психологиясының тағы бір жалпы ережесі – олардың берілуінің үш сапалы әртүрлі деңгейінің, яғни қабілеттің, дарындылықтың (талант) және ғұламалықтың атап көрсетілуі. Қабілеттер теориясында қабілеттің тұқым қуалау дәрежесі туралы мәселе өте маңызды, бірақ әлі шешілмеген. Қабілеттердің дамуы тұлғаның тұтастай дамуынан ажырамастай тұрғыда болады. Тұлғалық сапалардың қалыптасу сипатына ықпал ете отырып, олардың өзі қалыптасатын тұлға жағынан болатын әсерлерді бастан өткізеді, бұл – қос бірлікті процесс. «Қабілеттер» ұғымы психологиялық ұғымдардың жалпы құрылымында іс-әрекет пен тұлға санаттары арасындағы «аралық орынды» алады. Басқару қабілеттерінің өзін зерттеу қиындықтары «қабілеттер» ұғымының шекті жалпы мәртебесін және олардың тұлғамен, әрі іс-әрекетпен тығыз байланысын жетілдіреді. Басқарудың табыстылығы жетекшінің басқару іс-әрекетінің үш негізгі «өлшемдерін» қаншалықты қамтамасыз ете отырып, келістіре алатынына байланысты болады: 1) іс-әрекеттік, ұйымдық-әкімшілік өлшемнің өзі дамыған жалпы басқару іскерліктерді, қабілеттер мен шеберліктерді талап етеді; 2) кадрлық, «тұлғалық», тұлғааралық тиімді өзара іс-әрекетті, адамдарды басқаруды қамтамасыз ететін басқа қабілеттерді талап етеді; мұндай қабілеттер рөлінде негізгі тұлғалық сапалар болады, бұл басқару іс-әрекетінде әрекеттердің басқа түрлерінен ерекшеленеді; 3) өндірістік-технологиялық «өлшем» арнайы қабілеттерді, жетекшінің кәсіби сапаларының өзін талап етеді. Басқару процесіндегі осы үш «өлшемнің» келісуі тұлғалық жетекші сапалармен байланыстағы үйлестіру қабілеттерінің болуы талап етеді. Сондықтан да басқару қабілеттері жетекші тұлғасының жалпы құрылымы проблемасына байланысты қарастырылады, ал кейде онымен алмастырылады. Мұндай тәсіл психика мен тұлғаның қорытылу дәрежесі және қасиеттер сипаты бойынша әртүрлі басқару қабілеттерінің ауқымды тізімін білдіреді. Басқару сапаларының жалпы жиынтығы басқару қабілеттері болып табылатын немесе қабілет функциясы ретінде болатын бірқатар санаттарды атап көрсетеді: 1. «Менеджерлік сипаттамалар» ұғымымен белгіленетін жетекшінің негізгі тұлғалық сипаттамалар санаты. Басқару іс-әрекетінің жоғары тиімділігін қамтамасыз ететіндігінен олар қажетті. Бұл – тұлғаның басқару іс-әрекетіне бейімділігін шарттандыратын фактор. Бұл сипаттамалар екі топқа бөлінеді: жалпыәлеуметтік, өмірбаяндық және тиімді менеджерлердің тұлғалық сапаларының өзі. 2. Тар ауқымдағы басқару қабілеттері екі топқа бөлінеді: осы іс-әрекеттің тұтастай тиімділігін анықтайтын жалпы басқару қабілеттері және оның жекеленген функцияларын табысты атқаруына көмектесетін жекелейбасқару қабілеттері. Бұл екі санат іс-әрекеттік-функционалдық көрсеткіш бойынша атап көрсетіледі, бірақ басқару психологиясында қабілеттерді атап көрсетудің тағы бір құрылымдық-психологиялық көрсеткіші бар. Оның негізі – психика құрылымы. Бұл көрсеткіш бойынша басқару іс-әрекеті жалпы және арнайы қабілеттерді ажыратады. Құрылымдар психикалық процестердің негізгі – когнитивтік, коммуникативтік, реттеулік, еріктік, мотивтік кластары бойынша құрылымданады. 5-апта МОӨЖ А.Ақжанова жүктеу/скачать 111,2 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|