Пән: Басқару психологиясы Орындаған: Ақжанова А
жүктеу/скачать 111,2 Kb.
|
| Мінез-құлықты басқару және ұйымдастыру. Зерттеулерге жүгінсек, менеджерлердің 58%-ы көшбасшы ретінде ешқандай дайындалмай және көбінесе өзіндік өмірлік тәжірибесін пайдаланып, ал кәсіпорын басқара бастағанда 25%-ы көшбасшылыққа дайын болмағанын мойындады. Бұл факті нені дәлелдейді? Кәсіби шеберліктерін дамыту үшін менеджер әрдайым өзіндік кәсіби шыңдалып, дамуы керек. Өзгермелі заман менеджерлердің ұйымдастыру жұмысына жаңа талаптарды енгізуде. Мінез-құлықты ұйымдастыру – бұл ұйым ішілік мінез-құлықты және оның жекелеген мүшелері, топтары, құрылымы арасындағы ықпалдасудың тиімділігін арттыруды зерттейтін сала. Мұнда әрбір элементтің маңыздылығына сәйкес ғылыми ортада, классикалық мінезқұлықты ұйымдастыруда төмендегі негізгі тақырыптарды қамтиды:
• Ынталандыру; • Басшылықтың мінез-құлқы мен билігі; • Тұлғааралық қарым-қатынас; • Топты және топтық мінез-құлықты қалыптастыру; • Қарым-қатынасты қабылдау және дамыту; • Ұйымдастырушылық өзгерістер мен инновациялар; • Іскерлік келіссөздер мен жанжал тактикасын басқару; • Еңбекті ұйымдастырудың жүйесі; • Тиімді әрі жемісті басқару қызметі. Басқарудың тиімді жақтарын қарастырайық. Неге бір менеджердің жұмысы басқа менеджерге қарағанда тиімді болып келеді? Осы орайда біз танымал зерттеуші Фред Лутанстың әріптестерімен бірлесіп зерттеген менеджерлер қызметін қарастырамыз. Олар 450 басқарушы мен қызметкерлердің 4 бағыттағы іс-әрекеттерін зерттеген: 1. Дәстүрлі басқару. Шешім қабылдау, жоспарлау және бақылау; 2. Қарым-қатынас. Қарапайым ақпаратпен алмасу және құжаттарды өңдеу; 3. Адами ресурстарды басқару (HR). Ынталандыру, құлықтылық, кикілжіңдерді басқару, қызметкерлерді іріктеу және оқыту; 4. Нетворкинг. Аутсайдерлармен қарым-қатынас жасау және ықпалдасу. Интуиция және жүйелі зерттеу Жүйелік көзқарастың негізінде жүріс-тұрыстың кездейсоқ емес екендігі туралы пікір қалыптасқан. Дегенмен адамдардың мінез-құлқына негізделген процестерді және стереотиптерді анықтап, олардың жеке айырмашылықтарын көрсету үшін модуляциялауға болады. Бұл негізгі сипаттамалар өте маңызды. Себебі, белгілі бір жағдайда адамдардың мінез-құлқын алдын ала болжауға ықпал етеді. Әдетте мінез-құлық алдын ала болжалынып, жүйелі мінез-құлық зерттеуде нақты болжауларды жасауға мүмкіндік береді. Жүйелі зерттеу деген ұғымды қолданғанда, біз ғылыми дәлелдерді және оның себептерін арасындағы қатынастарды зерделеуді, яғни бақыланатын жағдайда жинақталған және өңделген деректерді қатаң түсіндіреміз. Дәлелді басқару (ДБ) – қол жетімді ғылыми дәлелдер бойынша басқару шешімдеріне негізделген жүйелі зерттеуді толықтырады. Көп деректер «Көп деректер» – кең көлемде ақпаратты сақтауға және пайдалануға болатын өте күрделі статистикалық жинақ пен талдауды кешенді пайдалану – компьютер арқылы ғана мүмкін. Көп деректерді пайдалану адамдарға ықпал етуге, басқаруға, түсінуге қажет және бұл жаңа сала болғанымен, болашағы мол. Мысалы, Қытайда, Германияда, Үндістанда, Ұлыбританияда және Құрама Штаттарда 10 000 қызметкерді зерттеу қызметкерлердің демографиялық өзгерістерге қарағанда технологиялық жетістіктерге көп көңіл бөлетіндігін көрсетті. Мақсаттарды анықтау үшін деректерді пайдаланатын менеджер, өз ұжымындағы құбылыстардың себептері туралы ой түйеді, тексереді және оған қызметкерлердің әрекеттерінің қаншалықты байланысы бар екенін анықтай алады. Осы бағытта жүйелі жұмыс оң нәтиже береді және қабылданған шешімдердің тиімділігіне, ұйымдастырушылық өзгерістерді басқаруға әсер етеді. Мұның бәрі мінез-құлықты ұйымдастыру туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді, соның негізінде олардың мінез-құлқы мен психологиялық жағдайына әсер ете алады. 2-апта. МӨЖ №5. Басқару ғылымының даму тарихы Ағылшынның «management» термині (лат. manus – қол) «басқару» және «еңбекті ғылыми ұйымдастыру» ұғымдарының синонимі ретінде жиі қолданылады. Әлеуметтік құбылыс ретінде және адам тәжірибесінің саласында басқару ғылыми зерттеу пәні болғаннан әлдеқайда ерте пайда болды. Адамдарға бірлесе жұмыс істеуге қажеттілік пен қабілеттілік тән болғандықтан, бұл олардың іс-әрекетінің үйлесуін, келісуін, кооперациялануын, яғни бірлескен әрекеттерін басқаруды талап етеді. Біздің дәуірімізге дейінгі мыңдаған жылдар бұрын Көне Мысырда басқару үдерістерін жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, орталықтандыру қажеттілігі танылған. Оларсыз Мысыр пирамидалары, көне Ацтек қалалары сияқты ғаламат сәулет ғимараттарын тұрғызу, мысалы, римдік-католиктік шіркеу секілді күрделі әрі кең таралған діни ұйымның табысты қызмет етуі мүмкін болмас еді [2, 3]. Бірте-бірте басқаруды ұйымдастырудың формалары мен тәсілдері туралы теориялық түсініктердің туындауы үшін алғышарттар қалыптаса бастады. Басқару теориясы дербес ғылыми пән ретінде тек XX ғасырдың басында ғана рәсімделді. Басқару ақыл-ойы эволюциясының жалпы картинасын және оның негізгі кезеңдерін «басқару континуумы» ұғымы (К.С. Джордж бойынша) бейнелейді, онда басқару туралы түсініктерге революциялық өзгерістер енгізілген оқиғалар атап көрсетіледі. Мұндай оқиғаларға есептелетіндер: сауда опера- 7 цияларымен айналысқан айрықша түрдегі «бизнесмендердің» түзілуі; Хаммурапи патша (б.д.д. XXVІІІ ғасырда) шығарған халықтың әлеуметтік топтары арасындағы қатынастарды реттейтін заңдар жинағы; Құрылыс пен өндіріс салаларына мемлекеттік басқару мен бақылаудың әдістерін ІІ Навуходоносордың біріктіруі (б.д.д. VІІ ғ.); Жаңа туындаған капитализм арнасындағы еуропалық цивилизацияның индустриялық прогресі (XVІІ-XVІІІ ғ.) нәтижесінде кәсіби менеджмент туындайды; XІX және XX ғасырлардың ұштасуы кезінде болған «бюрократиялық революция». Осы кезде басқару теориясы дербес пән ретінде пайда болды. Оның дамуы – ең алдымен оның атап көрсетілген революциялық түрленулерінің маңыздылығына қарамастан, эволюциялық үдеріс. Ол үздіксіз және қоғамдағы барлық өндірістік, әлеуметтік-саяси, экономикалық және көптеген басқа да өзгерістерге ықпал етеді. Мұндай ықпал етудің бірі – басқару тәжірибесін реттейтін камералистиканың, өзіндік сипаттаушы әкімшілік пәннің пайда болуы. Ол әкімшілік басқарудың сот ісін жүргізуден бөлінуіне, әрі қарай әкімшілік басқару ғылымы мен әкімшілік құқық ғылымының бөлінуіне ықпал етті[4, 5, 6]. Басқару туралы ғылымның даму үдерісі басқару теориясының дамуын тежейтін ішкі қарама-қайшылықтармен бірге жүреді. Бұл дамуға ықпал ететін факторлар өндірістің қарқынды дамуы, оны жетілдіру мен қарқынды жүргізу жолдарын табысты ұлғайту негізі ретінде іздестірумен байланысты болады. Бұл себептердің барлығын білу – басқару ғылымының даму тарихы туралы дұрыс түсінік үшін қажет. Тек соңғы жылдарда ғана оның теориясының дамуындағы ең нәтижелі кезең болды, дегенмен мұндай мәселенің маңыздылығын ескере отырып, оны көптеген жылдар бұрын күтуге болатын еді. Коммерциялық іс-әрекет жүздеген жылдар бойы құрметке ие болған жоқ, ұят шаруа болып есептелінді. Аристотель сату-сатып алуды «ақшаны жасанды табу» деп атады. Мұндай іс-әрекетке теріс қатынас өте берік болып, біздің уақытымызға дейін жетті. Бұл – басқару ақыл-ой прогресінің тежелу себептерінің бірі. Екінші себебі экономикалық және әлеуметтік ғылымдармен айналысқан ғалымдар өздерінің зерттеулерінде әкімшілік басқару мәселелерін қарастыруды ескермеуінен, өндірістің экономикалық мәселелерімен және саяси жақтарымен шектеліп қалғанынан көрінеді. Сондай-ақ басқа ғылымдардың, мысалы, психологияның мәліметтерін басқаруды жақсарту үшін қолданудағы қиындықтар да кездеседі. Басқару ұзақ уақыт бойы ешқандай да ғылым емес, тек қана өнер деп есептелінді. Басқарушылардың өздерінің зейіні «технология», «баға», «кіріс» сияқты ұғымдарға аударылып келді. Басқару теориясы саласындағы мамандардың пайда болуы және олардың өндірісті ұйымдастырудағы дербес әрі маңызды рөлін тану осы ұйым иелерінің, кәсіпкерлердің билігін шектеуді білдіретін еді, әрине, бұл соңғыларына жақпады [7, 8]. Басқару теориясын рәсімдеуде Ф.Тейлордың «Ғылыми басқару принциптері» (1911) еңбегінің маңызы зор еді. Ф. Тейлор ғылыми басқарудың негізін қалаушы болып есептеледі. Басқарудың ғылым ретінде пайда болуына үлкен бизнестің қалыптасуы әсер етті, яғни қазіргі техниканың артықшылықтарын пайдалануға тырысу және жұмысты орындаудың әлдеқайда тиімді тәсілдерін ашуға тырысқан ізденімпаз адамдардың шағын тобының жетістігі болды [9, 10, 11]. 2-апта. МӨЖ №4-6 Қазіргі кездегі басқару психологиясының күйі Сонымен қазіргі әлемдік менеджмент теориясы мен практикасында өмір сүріп, өзара іс-әрекеттесіп жатқан негізгі 3 бағыт бар: жүйелілік, процестік және жағдайлық. Тұжырымдамалардың, мектептердің орасан көп саны бар, олар нәтижелерді қорыту, синтездеу, біріктіру қиындығын туғызады. Басқару теориясын әрі қарай дамыту үшін сенімді негіз беруге мүмкіндік туғызатын тұжырымдама жағдайлық тұрғысы болып табылады. Бұл бағытқа сәйкес кез келген ұйым – ортамен өзара әсерде болатын ашық жүйе, ал оның ішінде болып жатқанның барлығын және тиімді басқару мазмұнын құраушыларды қазіргі менеджменттің негізгі ұғымы – бейімделусіз сипаттауға болмайды. Басқару теориясында жаңа бағыттар мен ағымдар, перспективалы ұстанымдар пайда болды. Бұлар – «стратегиялық менеджмент», «қызметкерлерді басқару», «ұйымдастыру мәдениеті» тұжырымдамалары. Соңғы тұжырымдаманы 80-жылдардағы басқарудағы ойдың «теориялық бұзып өтуі» деп есептейді. Жұмыс істеушілердің барлығының жалпы мақсаты – бір және осы мақсатқа жету жолдарын жасауға тікелей әрі қызығушылықпен қатысады. Басқарудың қуатты қаруы ретінде ұйымдастыру мәдениеті Жапонияда аса кеңінен қолданылуда. Соңғы кездері жапондық тәжірибемен менеджмент тарихының айқын беттері тығыз байланыста. Америкалық менеджментті түбегейлі зерттеген жапондық мамандар, одан ең тиімділерін алып, басқарудың өзіндік моделін тұрғызды. Менеджменттің батыс және жапондық тұжырымдамалары арасындағы принципті айырмашылық мынадай: біріншісінде – түпкілікті нәтижеге, ал екіншісінде – адами факторларға бағдар басым. Жапондық тұрғының негізі – өзін-өзі басқару және өзін-өзі бақылау идеялары. Қызметкерлердің қабілеттілігі марапатталады, олардың дамуы ынталандырылады, әріптестік пен өзара көмекке, ынтымақтастыққа, корпоративтік рухтың қалыптасуына қолдау жасалынады. Қызметкерлердің моральдық көңіл күйіне үлкен зейін аударылады. Адамды жұмысқа қабылдай отырып, әкімшілік оның кәсіби сапаларына ғана емес, сондай-ақ моральдық-этикалық сапаларына, оның ерінбей еңбектену талабына және топтық іс-әрекетке үйлесу шеберлігіне де қызығушылық танытады [30]. Басқару теориясы дамуының қазіргі кезеңінде негізгі ағымдарды атап көрсетуге болады, олар: 1) ұйымның материалдық-техникалық базасына бұрынғыға қарағанда әлдеқайда жоғары мән беру; 2) басқаруды әрі қарай демократияландыру, ұйымды басқару объектісінен өзін-өзі басқару субъектісіне айналдыру; 3) менеджмент пен бизнесті және ол туғызған басқарудың жаңа мәселелерін интернационалдау. Барлық осы және басқа да ағымдар басқаруға деген көзқарастардың «тыныш басқару революциясы» деп аталатын жаңа жүйесінің қалыптасуына алып келді. Оның негізгі сипаттары мыналар: 1) ұйымның ішкі факторларына дұрыс әсер ету басқару табысының негізі болып табылады деп есептейтін менеджменттің классикалық мектептерінің басқарудағы ұтымдылығынан бас тарту. Басқарудың стратегиясы мен тактикасын сыртқы орта өзгерістеріне бейімдеу мәселесі әлдеқайда маңызды болып есептелінеді; 2) басқаруды жақсартатын кез-келген жүйенің бірқатар әмбебап элементтерін анықтауға мүмкіндік беретін басқарудағы жүйелер теориясын қолдану; 3) басқаруға жағдайлық бағыт, оның басты тезисі – кәсіпорынның ішіндегі бүкіл ұйымдастыру – бұл сыртқы әсерлерге жауап; 4) менеджменттің бүкіл қоғам және адам алдындағы (ұйымда істейтін әрбір адамның) әлеуметтік жауапкершілігін тану. XX ғасырдың 90-жылдардағы басқару қағидалары: – қызметкерлерге деген босаңдық; – жауапкершілік; – ұйымды тігінен де, көлденеңінен де көктеп өтетін коммуникациялар; – қызметкерлердің қабілеттілігін ашуға бағытталған ұйымдастыру мәдениеті; – барлық жұмыс істеушілердің үлестік қатысуы; – сыртқы ортадағы өзгерістерге пара-пар реакция; – топ жұмысына тікелей араласу; – менеджердің жұмысы бойынша барлығын тыңдау шеберлігі; – бизнес этикасы; – адалдық және адамдарға сену; – менеджменттің іргелі негіздері: сапа, сервис, ресурстарды бақылау, қызметкерлерге арқа сүйеу; – алдағы болашақты ұйымдастыруды көре білу; – жеке жұмыс сапасы және оны жетілдіру. 3-апта. МӨЖ Басқару психологиясының әдістері зерттеу, диагностикалық, коррекциялық, кеңес беру болып бөлінеді. жүктеу/скачать 111,2 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|