Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Т. Ермекова
жүктеу/скачать 4,69 Mb. Pdf көрінісі
|
Шалабай
- Бұл бет үшін навигация:
- Шартты белгілер
| 8-жұмыс.
Бақтығұлдың ауылы бұл аттанған жерінен күндік жолда еді. Жол бойында бірнеше күннен бері тынықпағандықтан, ұйқы келіп, шаршап қалған денесі аз уақыттық тыныштықты да ойлап еді. Бірақ орнықты, мықты ниетпен істелген іс көптен мұрат қылған шегіне жеткенше тоқтағысы келмеді. Сондықтан дененің әлсіздігі жеңіп, бір қалыпты қатты жүрісті бәсеңдетпей таң атқанша жүрді. Бұл уақытта келген жерінде қыстау бар еді. Әркімнің көзіне түсіп қалуға да болушы еді. Сондықтан таудың бір қабат ішін алып, ылғи ғана шыңнан шыңға салып қалың қарағайды құндыздап жүріп отырды. Сонымен, арада бір-ақ жер де ғана дем алып, келесі күні түс ауа биік таудың қойнында жасырынып отырған жалғыз қорасына таман келеді (М. Әуезов). 9-жұмыс. Тіл – қоғамдағы адамдар арасындағы аса маңызды қатынас құралы. Осы себептен де, ол бір жағынан ойлаумен, екінші жағынан, сол арқылы санамен тікелей байланысты және қоғамдық өмірде белгілі бір қызметтер (коммуникативтік, эсте- ти калық-эксперсивтік, т.б.) атқарады. Тіл, ең алдымен, ойды жа рыққа шығарып, жеткізудің құралы болу арқылы ойлаумен тіке лей байланысты. Сондықтан тілдің негізгі единицалары ой- лаудың басты категорияларымен сәйкес келіп жатады. Мысалы, сөз ұғымды білдіріп, соның тілдік көрсеткіші болса, ойды біл- ді рудің бірден-бір тілдік көрінісі сөйлем болып табылады. Сондай-ақ тілдік единицалардың бұдан басқа да өзіндік мәндері, атқаратын қызметтері бар. Міне, осы қасиеттері арқылы тіл айналадағы дүние, обьективтік шындық туралы адамның санасын қалыптастырады, оларды есте сақтауға негіз болады (оқулықтан). Бердібай Шалабай 184 Шартты белгілер 1. (1), (2), (3) ... – сөйлемдегі сөздердің орналасу ретін көрсетеді 2. Сы. – сын есім 3. З. – зат есім 4. З 1 – зат есім атау септік тұлғасы (төменгі қатардағы цифр – септіктің рет санын көрсетеді) 5. З 4 – зат есім табыс септік тұлғасы 6. Са. – сан есім 7. Са (жи) – жинақтау сан есімі 8. Аш. – ашық рай 9. Өт. – өткен шақ 10. Ет – етістік 11. Ет (күр) – күрделі етістік 12. Ет (көм) – көмекші етістік 13. Ет. көс. – көсемше етістік 14. Ет. ор. – ортақ етіс 15. Ес. – есімдік 16. Ес (жік) – жіктеу есімдігі 1. М.Ә. – Мұхтар Әуезов 2. Б.М. – Бейімбет Майлин 3. С.М. – Сәбит Мұқанов 4. С.С. – Сәкен Сейфуллин 5. Ғ.М. – Ғабит Мүсірепов 6. Ғ.Мұст. – Ғабиден Мұстафин 7. С.К. – Спандияр Көбеев 8. Ә.К. – Әбіш Кекілбаев 9. Х.Есен. – Хамза Есенжанов 10. М.Ш. – Михаил Шолохов 11. Ә.Н. – Әбдіжәміл Нұрпейісов 12. М.Г. – Максим Горький 13. С.Ж. – Сәкен Жүнісов 14. Д.Ә. – Дихан Әбілев 15. Р.Н. – Рымғали Нұрғалиев 16. Қ.Ә. – Қ. Әбдіқадіров Қазіргі қазақ тілі 185 МАЗМҰНЫ Алғы сөз .................................................................................................... 3 Синтаксис және оның зерттеу объектісі ................................................ 5 Сөздердің синтаксистік байланысу тәсілдері мен түрлері ................... 8 Сөздердің байланысу түрлері ................................................................. 12 Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлеріне практикалық тапсырмалар ...................................................................... 18 Сөз тіркесі ................................................................................................. 22 Сөз тіркесіне практикалық тапсырмалар ............................................... 26 Сөйлем және оның белгілері ................................................................... 30 Сөйлемнің түрлері ................................................................................... 35 Жай сөйлемнің құрылымдық типтері .................................................... 46 Жақсыз сөйлем ......................................................................................... 53 Жай сөйлемнің түрлеріне практикалық тапсырмалар .......................... 56 Сөйлем мүшелері .................................................................................... 60 Сөйлем мүшелеріне практикалық тапсырмалар ................................... 72 Сөйлем мүшелерінің орын тәртібі ......................................................... 79 Сөздердің орын тәртібіне практикалық тапсырмалар .......................... 81 Күрделенген сөйлемдер ........................................................................... 84 Құрмалас сөйлем синтаксисі ................................................................... 101 Құрмалас сөйлемнің түрлері ................................................................... 112 Салалас құрмалас сөйлем ........................................................................ 113 Салалас құрмалас сөйлемдерге практикалық тапсырмалар ................ 130 Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары ...................................136 Сабақтас құрмаластарды топтастыру ....................................................142 Сабақтас құрмалас сөйлемдерге практикалық тапсырмалар ...............150 Көп құрамды құрмалас сөйлем ...............................................................155 Көп компонентті салалас құрмалас сөйлем ...........................................156 Көп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем ......................................157 Аралас құрмалас сөйлем .........................................................................159 Көп компонентті құрмалас сөйлемдерге практикалық тапсырмалар ......................................................................159 Бөгде сөз және оны берудің жолдары.....................................................167 Мәтін синтаксисі ......................................................................................172 Күрделі синтаксистік тұтастық ...............................................................172 Күрделі синтаксистік тұтастық тақырыбына арналған практикалық тапсырмалар ......................................................................178 |