Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Т. Ермекова
жүктеу/скачать 4,69 Mb. Pdf көрінісі
|
Шалабай
- Бұл бет үшін навигация:
- Самал жел. Тас қайрақ жол.
| жай
және құрмалас болып жік- теледі. Сөйлемде бір предикативтік орталық болса – жай сөйлем, екі не одан да көп предикативтік орталық болса, құрмалас сөй- лем. Жай сөйлемнің құрылымдық типтеріне келетін болсақ, олар алдымен предикативтіліктің (баяндау мазмұнының) мы- надай басты екі жүйеде берілу сипатына негізделеді: сөй лем дер бірде сөздердің тұлғасы мен жұмсалу орны жағынан ерек шеле- ніп, бір-бірімен тікелей қатынасқа түсіп, олар сөйлем құра мын- да белгілі синтаксистік қызмет атқарып, яғни сөйлем мүшесі қызметінде қолданылуына қарай қалыптасса, бірде сөздер дің басқа сөйлемдермен тікелей қатынасқа түсіп не сөйлеу жағдая- тына қатысты болып, сөйлем қызметінде қолданылуына қарай қалыптасып отырады. Самал жел. Тас қайрақ жол. М-ка сынапша ағып келеді (Ғ. Мұстафин). ...Біреуі Рақиланың тұсынан өте беріп: – Амансыз ба, қарындас? – деді. Рақила күлімсірей түсіп: Бердібай Шалабай 50 – Шүкір! – деп, ернін жыбырлатты (Б. Майлин). Мәтіндегі асты сызылмаған сөйлемдер предикативтіліктің бірінші берілу жүйесі бойынша, асты сызылған сөйлемдер екінші берілу жүйесі бойынша құралған. Бірінші топтағы сөйлемдер белгілі бір синтаксистік мүше – құрамды болады. Басқаша айтқанда, ондағы сөздер тұрлаулы- тұрлаусыз белгілі бір мүше қызметінде жұмсалып тұрады. Сөйлемнің жалпы мазмұны солардың қатынасы арқылы айқындалады. Ал екінші топтағы сөйлемдерде ондай мүшелік қатынастар болмайды. Бұл сөйлемдер сөйлем жағдаяты мен мән- мәтін арқылы қалыптасып жұмсалады да, тұтас бір мағыналық- құрылымдық сөйлем типі ретінде анықталады. Соған орай маз- мұны жалпыланған арнаулы мағынада беріледі. Міне, осы айтылған жайлар ескеріліп, жай сөйлемдерді ал- ды мен синтаксистік мүше-құрамды сөйлемдер және синтак- систік мүше- құрамды емес сөйлемдер деп бөліп алған жөн (О.Төлегенов). Мүшеленетін жай сөйлемдер предикативтік қатынасты білді- ретін тұрлаулы мүшелердің сөйлем құрамындағы қатысына қарай: екі құрамды, бір құрамды сөйлемдер болып екі топқа жіктеледі. Екі құрамды сөйлемдер бастауыш пен баяндауыштың ара- қатынасы арқылы жасалады. Олардың грамматикалық құры лы- мы бастауыш пен баяндауыштың арақатынасында қалыптасу ерекшелігіне негізделеді. Мыс., «Бізде үлкен жүктеу/скачать 4,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|