Поэма 2 Sauap org ҚҰлагер толғану

18 
Sauap.org 
Кӛрмеде қалғып тұрды арда Құла. 
He сыншы, не қырағы - жиылған жан 
Кӛздерін қалды сүзіп саңлағыңа. 
Салбырап тұр Құлагер байлауында, 
Қарасып Құланың бас, аяғына: 
Осы ма, Құлагерің?- деседі жұрт, 
Жүйрігі жануардың қай жағында? 
Салпы ерін, сала сүйек, салбыр тірсек, 
Қаты бас, қаншыр мойын, ит ӛндіршек. 
Бітімі ойқы-шойқы, орда-шорқы, 
Пішкендей жануарды олақ ӛлшеп. 
Алмайды мынау бәйге жылқы кӛрсек, 
Кӛк еті кедір-бұдыр, бӛлшек-бӛлшек. 
Кӛкшетау шолағын да мақтайтын ел, 
Осыған ит болайық бәйге берсек. 
Құлаға мініп қоян атар едім. 
Мен мұны жүргіншіге сатар едім. 
Болғанша асқа күлкі «ат қостым» деп, 
Үйімде тыныш қана жатар едім. 
Қойшыға мен мінгізіп қояр едім. 
Семіртіп мен соғымға сояр едім. 
Кемпірдің азасына әкеп салып, 
Бата оқып, ет, қымызға тояр едім. 
Сүйегі - сиыр сүйек, қиқы-жиқы, 
Сал бӛксе, жазық бауыр, ұзын тұрқы... 
Осы ма даңқы шыққан Құлагер?- деп, 
Ac тегіс Ақан атын қылды күлкі. 
Сыншының келіп керді отыз-қырқы, 
Күреңбай кӛріп деді: «Жаман сұрқы, 
Алдынан ұмтылғанда аң құтылмас, 
Артынан жӛнелгенде жетпес жылқы!» 
Сӛзіне Күреңбайдың жұрт таң қалды, 
He сыншы, не сұңғыла ортаға алды. 
Жылқының қырағысы, шежіресі - 
Күреңбай кӛзін сүзіп тұрып қалды. 
Күреңбай кӛзі тұнып кӛп қадалды, 
Айналып алды-артына кӛзін салды. 
Естуге Күреңбайдың байлау сӛзін, 
Тарқамай кӛптің тобы тұрып қалды. 
Күреңбай кӛріп тұрып артын, алдын: 

19 
Sauap.org 
– Жануар жүйрігі екен жылқы малдың, 
Жері ұзақ, күші алдында, ӛрен жүйрік, 
Бітімі ӛзі айтып тұр жануардың. 
Келіскен кескін мынау, омыраудың 
Ӛзі айтар: қаратам,- деп,- қазақ қауымын. 
Coм аяқ, быртық бақай, болат тұяқ, 
Тасындай шұбар ала Кӛкшетаудың. 
Тәует бас, қамыс құлақ, қуарған жақ, 
Құлан жал, бұлан мойын, қой жұтқыншақ, 
Қоян жон, жазық жая, жауырынды, 
Құс топшы, қос шынтағы қалқыңқырақ. 
Сіңірі, жер соғарлы, аяғы тік, 
Түлкі тӛс, тазы тізе, ит жіліншік, 
Шашақты, шақпақ етті, аласа ұршық; 
Құндыздық қалай біткен құйрыққа дүп? 
Қоқанның жібегіндей жеңіл құйрық, 
He қою, не болмаса емес сұйық! 
Бұтының арасынан ел кӛшкендей, 
Жамбастың басы делдек, қуыс қолтық. 
Шүйделі, шоқтығы ӛргек, шідерлігі, 
Серке сан, желмаядай тілерсегі; 
Тау желін тартса жұтқан талыс танау, 
Тынысты, кенде жатыр кеңірдегі. 
Жүрсе де жаздай құры болмайды тоқ, 
Кез жарым кесер баста кесім ет жоқ. 
Қақпан бел, қалбағайлы, үңгір сағақ, 
Шапса жел, мінсе жайсаң, тұрса селсоқ. 
Қанында шығысың мен батысың жоқ, 
Ағылшын арғымақтың шатысы жоқ. 
Қашаннан қазағымның қолтумасы, 
Араптың дүлдүлінің қатысы жоқ. 
Маңғұлдың мес аты емес тұқырынған, 
Бұл таза швед, шотлан тұқымынан. 
Жануар шапса жүйрік, мінсе берік, 
Озбайды жүгіргенде жылқы мұнан. 
Сүйегі жануардың жылқыдан жат, 
Бұл емес теке-жаумет, не қазанат. 
Күйкиіп кӛзге қораш кӛрінсе де, 
Шапқанда шалдырмастай бітер қанат. 
Екпіні үй соққандай пысқырғанда, 

20 
Sauap.org 
Шалдырмас кӛктен құсқа, жерден аңға. 
Жықпаса жалғыз қазық жануарды, 
Бұл әзір жеткізбей тұр жылқы малға. 
Маңдайы жарқырап тұр жануардың, 
Ашылып тұр осы аста мұның бағы. 
Кӛзімнің кӛбеймесе бүгін ағы, 
Есімнен жаңылтпаса сайтан тағы. 
Егерде шын жылқыны мен танысам, 
Хақ мұның қырып-жойып бәйге алмағы! 
Пәлі! Ат таныдың! 
Таптың, сӛз-ақ! 
Деп оны ӛзге қазақ етті мазақ. 
Кӛмбеде кӛрісерміз, асықпаңдар! 
Сол күні Құлагердің сӛйлер ӛзі-ақ! 
Сол күні Құлагердің айтар ӛзі-ақ, 
Қайтейін онан бері сӛзді қозғап. 
Қазақы қолдың жүйрік жылқысы осы, 
Сау емес танымаған мұны - кӛзі ақ. 
Соны айтып кете барды сол Күреңбай. 
Ақанды ортаға алып би менен бай: 
Жарқыным, жалғызбысың? 
Елің қайда? 
Деп жатыр жабырласып жӛнін сұрай. 
Еліңе сауын айттық біздер ұдай, 
Тоймадық келісіңе сенің мұндай. 
Жетелеп жалғыз атты жеке кепсің, 
Ешкімді Қырауылдан жолдас қылмай. 
«Елі емес, Кӛкшетаудың аты келді, 
He керек онан басқа?- деді Сері.- 
Құлагер қосатыным, атым - Ақан, 
Таратсын, жаршы қайда, шақыр бері!» 
Ақанның айтуымен жаршы келді, 
Ол да бір зар қақсаған арсыз еді; 
Кӛктұйғын тыйған жүйрік осы жақты, 
Берместен бес жыл бәйге келе жатты. 
Жиында неше дуан жүйрік жиған 
«Шаппай бер, бәйгемді!» деп талай айтты. 
Жар салып шауып жүріп шартарапты, 
Құлагер келгендігін жар таратты. 
Құлағы Құлагерге қанық шіркін - 

21 
Sauap.org 
Иесі Кӛктұйғынның ішін тартты. 
Алтайда ұрпағы бар Бегайдардың, 
Бұлар да бір биігі біткен нардың. 
Баласы Бегайдардың Батыраш бар - 
Ӛр кӛңіл, жуан кеуде, бірі аусардың. 
Атты айттық жоғарыда бір Кӛктұйғын. 
Әкелген асқа Батыраш сол жүйрігін. 
Қағатын қанаттыны ӛрен жүйрік, 
Қоймаған қырдан жылқы, бұл бір қырғын. 
Берместен келе жатқан жанға бәйге, 
Бәйге алған кейде жетім, кейде түйе. 
Сілтідей Сарыарқаны тыйған тұлпар, 
Бәйгені бұл аста да «берем» дей ме? 
Иесі Батыраш бір кеппе кеуде, 
Үр-кӛппе, томырық мінез, намыс берме; 
Осы аста сағы сынып, бағы тайса, 
Ол ӛзін дап-дайын тұр «ӛлдім» деуге. 
Шулатқан Арғын елін, Арқа халқын, 
Естіген Батыраш та Құла даңқын. 
Сатылап сұрап еді кісі салып, 
Қолына түсіруге Ақан атын. 
Жамбыға, жесір, малға шағып нарқын, 
- Болам, - деп,- құда, тамыр кӛңіл жақын. 
Қызығып Құлагерге неше жылдай, 
Жіберіп Жексенбайды қолқалайтын. 
Жүрегі жаралған ер жүйрікпенен 
Сері Ақан сұрауына илікпеген. 
Сонан соң кегін сақтап кеткен Батыраш, 
Үкілеп Кӛктұйғынын «жүйрік» деген. 
Кӛк, Құла - екі арыста жүйрік деген, 
Дәл мұндай ӛзге жерде килікпеген. 
«Келіпті Құлагер ат» дегенінде, 
Мәні сол Батыраштың күйбіктеген. 
Ӛлгенде Сағынай шал ел шулатқан, 
Кӛктұйғын сонан бері ішін тартқан. 
Сұлы жеп, сүт сіміріп мәпеленіп, 
Белдеуде осы Кӛк ат қыстай қатқан. 
Кӛктұйғын күңірентіп талай шапқан, 
Бәйге алып шапқан сайын алғыстатқан; 
Осы аста бас бәйгені оймен алып, 

22 
Sauap.org 
Батыраш кӛптен бері үйде жатқан. 
Ниетпен дәл осындай Кӛк ат келген, 
Қашаннан «қап!» деп азу басып жүрген. 
Құлагер Кӛкшетаудан кеп қалған соң, 
Қызғанып Батыраштың іші ӛртенген. 
Елі шет, руы жат, жалғыз елден, 
Асқа Ақан ат қосып тұр алыс жерден - 
Барлығы Батырашқа болды толғақ, 
Хауіпилеп ажалындай Құлагерден. 

жүктеу/скачать 0,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: