Практический курс казахско го язы ка для экономических специальностей
жүктеу/скачать 6,65 Mb. Pdf көрінісі
|
| — н р а в и т ь с я , п о н р а в и т ь с я
А с п а н а ш ы к — ч и с т о е , я с н о е н е б о Б о л ж а м — п р о г н о з С а л қ ы н д а у - п о х о л о д а т ь е й т к е н і 一 п о т о м у ч т о с а м а л ж е л - л е г к и й в е т е р о к ұ з а к — д о л г и й , д о л г о ж а ң б ы р ж а у а д ы — и д е т д о ж д ь 76 Ж ы л м е згіл д е р і Ж ы л д ь ш т ѳ р т м е з г і л і б а р : қ ы с , к ө к т е м , ж а з ж ә н е к ү з . Қ ы с т а қ а т т ы ж а з д а ы с т ы к , к у з д е к о ң ы р с а л к ы н к ү н д е р ж и і б о л а д ь і . К ө к т е м д е күн жьіВДҢа оастяйды. м い Ж а з д а а у а р а й ы ж е л с і з , а с п а н к ө о і н е с е б ұ л т с ы з , а ш ы қ б о л а д ы . Жазда кѵн ұ з а к , түн кы сқа болады. Мауысымңд>щ 22-сі-ең ұзак күн. ^ С а з а й л а р ь ш д а т а б и ғ а т ө т е ә д е м і . Ж а з а й ы н ы ң а у а с ы д а е р е к ш е . Х о ш и і с т і а у а н ы ж ұ т ы п к ө ш е д е қ ы д ы р а б е р г і ң к е л е д і . Ж а з а й ы н д а а д а м д а р е р т е т ү р ы п , к е ш ж а т а д ы . Ө й т к е н і ж а з а й л а р ы н д а ж ү м ы с к ѳ п б о л а д ь і . Ж а з д а н к е й і н к о ң ы р с а л к ы н к ү з к е л е д і . Б ұ л к е з д е к ү н қ ы с қ а , т ү н ұ з а к б о л а д ы . Қ а р а ң ғ ы л ы қ е р т е т у с е д і . А с п а н д а к а р а б ұ л т қ а п т а п , ж а у ы н д а ж и і - ж и і ж а у а д ы . К ү з а й л а р ы — ж ы л м е з г і л д е р і ң і ң е ң молшылык а й л а р ы . Б ү л м е з г і л - к ѳ к ѳ н і с , ж е м і с - ж и д е к т і ң п і с к е н к е з і . К ү з д е а д а м д а р қ ы с қ а ә з і р л і к ж а с а и д ы . Қ ы с қ а к ѳ к ѳ н і с т е р д і т ү з д а й д ь ь ү й і ш і н қ ы с к а қ а р а й ж ы л ы т а д ы . О с ы н д а й к е з д е қ ы с т а к е л і п к а л а д ы . Б ұ л к е з д е д а л а , о р м а н , ү й л е р а к к а р ж а м ы л а я ы . Ѳ з е н д е р м е н к ѳ л д е р д і н б е т і н к ѳ г і л д і р м ү з ж а б а д ы . Қ ы с - ж ы л м е з г і л д е р і н і ң е ң с у ы қ к е з і . Қ ы с т а а д а м д а р к ы с қ ы п а л ь т о , т о н , е т і к к и е д і . Б і р а қ б ү л к ы с қ ы а й л а р д ы ң д а а д а м д а р ғ а ұ н а й т ы н к е з д е р і б о л а д ы . М ы с а л ы , а к қ а р ж а у ы п т ү р , б і р а қ к ү н о н ш а с у ы қ е м е с . О с ы н д а й к е з д е к а л а н ы ң с ы р т ы н д а ш а ң ғ ы т е п с е … Ғ а ж а п е м е с п е ? ! Қ ы с т а н к е й і н к ө п т е н к ү т к е н к ө к т е м к е л е д і . Б ү л к е з д е к ү н ж ы л ы н а б а с т а й д ы . Т ү н қ ы с қ а р ы п , к ү н ұ з а р а д ы . К ү н н і ң к ө з і ж а р к ь і р а й д ы . Т а о и ғ а т к ы с қ ы ү й к ы с ь ш а н о я н а д ы , ж ы л ы ж а қ қ а ұ ш ы п к е т к е н қ ү с т а р қ а и т а б а с т а й д ы . К е й д е ж ы л ы ж а ң б ы р ж а у а д ы , о ң т ү с т і к т е н ж ы л ы ж е л е с е д і . К ѳ к т е м г і а й л а р — т а м а ш а к е з . ( П о Ш . Б е к т у р о в у ) Сѳздік п о г л о щ а т ь Х о ш и і с т і ж ү т у п р и я т н ы й з а п а х К ү н н і ң к ѳ з і ж а р қ ы р а й д ы 一 я р к о с в е т и т с о л н ц е Жел еседі — дует ветер Қоныр салқын — умеренная п р о х л а д а Жараңғылық — темнота, сумеоки А қ қ а р ж а м ы л а д ы - п о к р ы в а ю т с я б е л ы м с н е г о м К ѳ г і л д і р м ұ з ж а б а д ы - п о к р ы в а е т г о л у б о й л е д Ғ а ж а п е м е с п е ? ! - Н е д и в н о л и ? ! Т а б и ғ а т ұ й қ ы с ы н а н о я н а д а - П р и р о д а п р о с ы п а е т с я о т с п я ч к и Ж ы л ы т у - у т е п л я т ь __ __________ — З а д а н и е : В ы п и ш и т е и з т е к с т а к а ч е с т в е н н ы е п р и л а г а т е л ь н ы е . О п р е д е л и т е с т е п е н ь и с п о с о б и х о б р а з о в а н и я . К а к и е п р и л а г а т е л ь н ы е н е в о ш л и в и х с о с т а в ? К Г М в к а з а х с к о м я з ы к е е с т ь о т н о с и т е л ь н ы е п р и л а г а т е л ь н ы е (каты сты к сын есім), которые выражают признаки, приписываемые п р е д м е т а м , о т н о ш е н и е о д н о г о п р е д м е т а к д р у г о м у п о м е с т о н а х о ж д е н и ю , в р е м е н и , п р и н а д л е ж н о с т и и т . д . Н а п р и м е р ： н а р ы к т ы к э к о н о м и к а ， к ү з г і т ү н , ш е т к і ү й . В о т л и ч и е о т к а ч е с т в е н н ы х о т н о с и т е л ь н ы е п р и л а г а т е л ь н ы е в с е г д а п р о и з в о д н ы . О т н о с и т е л ь н ы е п р и л а г а т е л ь н ы е м о г у т о б р а з о в ы в а т ь с я : а / п р и п о м о щ и с у ф ф и к с о в - л ы к / - л і к / / - д ы қ / - л і к / / - т ы к / - т і к : д е м о к р а т и я л ы қ , ө н д і р і с т і к , а у д а н д ы қ , қ а л а л ы к , ү л г г ы к ; б/ при ПОМОЩИ суффиксов --ҒЫ/-ГІ // -қы / -кі: к ү з г і , е р т е ң г і , к е ш е г і , б ү г і н г і , а р т қ ы , с о ң ғ ы ; в/ при помощи суффиксов -лы/-лі//-ды /~ді// -ты /-ті и -сызАсІз т а у л ы , қ ү м д ы , б ұ л т т ы , б ұ л т с ы з , а й с ы з ; г / п р и п о м о щ и м о р ф о л о г о - с и н т а к с и ч е с к о г о с п о с о б а ( п е р е х о д существительных в прилагательные) — материал и изделие из него: темір (железо) - темір есік, ағаш (дерево) — ағаш үстел и т.Д- У п р а ж н е н и е . П р о ч т и т е и п е р е в е д и т е п р и л а г а т е л ь н ы е , у к а ж и т е и х р а з р я д . П о д б е р и т е к н и м с у щ е с т в и т е л ь н ы е и с о с т а в ь т е п р е д л о ж е н и я . Ж е л с і з , ж а з ғ ы ， к е ш к і , а я з д ы , т ү н г і , к е ш к і : , ж а у ы н - ш а ш ы н д ы , б ү л т с ы з , к а р л ы , б и ы л ғ ы , б ү г і н г і . * З а д а н и е : П р о ч и т а й т е и переведите. К а к и е п р и л а г а т е л ь н ы е п о м о г у т В а м р а з о б р а т ь с я , о к а к о м в р е м е н и г о д а и д е т р е ч ь ? У к а ж и т е и х р а з р я д : А к к и і м д і , д е н е л і , а к с а к а л д ы , Соқыр, мылкау, танымас тір і жанды. Үсті-басы - ак кырау, түсі суык, し Б а с қ а н ж е р і с ы ш р л а п к е л і п к а л д ы / А б а й / У п р а ж н е н и е . И з п р и в е д е н н ы х в с к о б к а х с л о в в ы б е р и н у ж н о е : Жазда күн (кысқа, ұзак) болады. Ең ұзак күндер ( наурызда, м а у с ы м д а ) б о л а д ы . К ү н м е н т ү н ( к ы р к ү й е к т е , н а у р ы з д а ) т е ң е л е д і . Қ а р ( к ө к т е м д е , к ү з д е ) е р и д ы . Қ ұ с т а р ( к ы с т а , к ү з д е ) ж ы л ы ж а қ к д ү ш а д ы . Е ң ү з а қ т ү н д е р ( м а м ы р д а , ж е л т о қ с а н д а ) б о л а д ы 78 е: Прочтите нижеприведенные прогнозы п о г о д ы . О п р е д е л и т е « т я а и с о с т а в ь т е по образцу- с в о й прогнрз ； :ц о г о д ы н а з а в т р а , времяi リパ nö. ільзуясь словами дополнительного сдоваря: £ р Т е н к у н д і з П а в л о д а р д а щ а а й ы с у ы к б о л а д ы . К е ш к е ж а к ы н 〖ү н к а т т ы ж е л соғады. Ж а у ы н - ш а ш ы н б о л а д ы . Температура 1 0 г р а д у с ж ы л ы б о л а д ы ■- ■ Е р т е д Д а в л о д а р д а ж ы л ы б о л а д ы . Ж а у ^ щ ^ ш а ш ы н б о л м а й д ы . Б а я у ж е л .； ： е с е д і . А у а н ь щ т е м п е р а т у р а с ы ж и ы р м а - ж и ы р м а ■ ш . , г р а д у с ж ы л ы б о л а д ы . А у а н ы н ы л ғ а л д ы л ы ғ ы — ж и ы р м а б е с п р о ц е н т . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ С ѳ з д і к ^ у а р а й ы н ы ң ө з г е р у і м у м к і н — п о г о д а м о ж е т б ы т ь п е р е м е н ч и в о й Ж а у ы н - ш а ш ы н е ы з - б е з о с а д к о в . . . К ү н к ү р к і р е у і м ү м к і н - в о з м о ж е н г р о м - Д а у ы л к ѳ т е р і л у і 一 у с и л е н и е в е т р а ~ Речевые образцы: П р о ч т и т е , п е р е в е д и т е и з а п о м н и т е Б ү г і н ж е р т а и ғ а к е к е н Т а я у д а а я з б о л а д ы Т ү с к е қ а р а й к ү н ы с и д ы К е ш к е ж а қ ы н к ү н ж ы л и д ы - Қ а з і р а с п а н а ш ы к , б ү л т с ы з Т ү н г е к а р а й к ү н с у ы т а д ы А с п а н а ш ы к , ж а у ы н - ш а ш ы н б о л м а й д ы К у з д е . к ү н қ о ң ы р е а л қ ь ш б о л а д ы К ү н д і з а у а о н б е с г р а д у с к е . д е й і н т ѳ м е н д е й д і . 、 ； “ Н а р е ч и е \ с т е у К Г М В к а з а х с к о м я з ы к е е с т ь е щ е о д н а н е и з м е н я е м а я ч а с т ь р е ч и . Она так же, как прилагательное, примыкает к слову, от которого задан вопрос. Но при этом она не связана порядком расположения по отношению к определяемому слову, и к ней вопрос задается только от глагола. С некоторыми особенностями этой части речи Вы уже ч а с т и ч н о з н а к о м ы п о г е м е « Б і з д і ң ү й і м і з » ( с т р . 4 0 ) , г д е о н а п р е д с т а в л е н о к а к с л о в о с в р е м е н н ы м з н а ч е н и е м ( С В З ) . Э т о н и ч т о иное, как наречие времени, широко представленное в казахском языке. Кроме наречий времени, которые обозначают время с о в е р ш е н и я действия и отвечают н а в о п р о с ы к а ш а н ? қ а ш а н н а н ? К а ш а н ғ а д е й і н ? ( а л д ы г ү н і — позавчера, е н д і - т е п е р ь , е ж е л д е н — и з д а в н а ) , в к а з а х с к о м в ы д е л я ю т : 79 н а р е ч и я м е с т а ( м е к е н ү с т е у л е р ) ’ к о т о р ы е о б о з н а ч а ю т м е с т о , г д е совершается действие или указывают направление движения, ц о т в е ч а ю т на в о п р о с ы кайда? к а й д а н ? (үстінен — сверху, тѳменде 〜 в н и з у , а л ғ а - в п е р е д ) ; наречия образа действия (қим ы л -сы н үстеулер), которые х а р а к т е р и з у ю т с п о с о б с о в е р ш е н и я д е й с т в и я и о т в е ч а ю т н а в о п р о с ы к а л а й ? ( к а к ? ) , к а л а й ш а ? ( к а к и м о б р а з о м ? ) , к а й т і п ? ( к а к и м с п о с о б о м ? ) - ( д е р е у - б ы с т р о , қ а з а қ ш а - п о - к а з а х с к и , ж а я у - п е ш к о м , әрең - еле-еле, эбден - окончательно; н а р е ч и я п р и ч и н ы (себеп-салд ар ү сте ул е р ), которы е обозначают п р и ч и н у д е й с т в и я и о т в е ч а ю т н а в о п р о с ы н е г е ? ( п о ч е м у ? ) , н е л і к т е н (о т ч е го ? ), не себептен (п о к а к о й п р и ч и н е ? ) : амалсыздан - поневоле, в ы н у ж д е н н о , б е к е р - н а п р а с н о ; , , наречия цели (м а кс а т үстеу), которые обозначают цель действия и о т в е ч а ю т н а в о п р о с ы н е ү ш і н ? ( д л я ч е г о ? з а ч е м ? ) , н е л і к т е н ( з а ч е м ? ) , н е м а к с а т п е н ? ( с к а к о й ц е л ь ю ? ) : қ а с а қ а н а - н а з л о , э д е й і - н а р о ч н о , а р н а й ы - с п е ц и а л ь н о ; н а р е ч и я к о л и ч е с т в а и м е р ы ( м ѳ л ш е р л і к ү с г е у л е р ) , к о т о р ы е о б о з н а ч а ю т к о л и ч е с т в о и м е р у д е й с т в и я и о т в е ч а ю т н а в о п р о с ы к а н ш а ? ( с к о л ь к о ? ) , к а н ш а м а ? ( к а к м н о г о ? ) , к а н ш а д а н ? ( п о с ко л ь к у ? ) : соншама - столько, настолько, бір-бірден - по-одному, е д э у і р - з н а ч и т е л ь н о . Задание на закрепление К Г М : к приведенным наречиям подберите глаголы. Задайте от них. вопросы и определите, какие о б с т о я т е л ь с т в е н н ы е з н а ч е н и я о н и в ы р а ж а ю т . Э у е л д е ( в н а ч а л е ) , б і р т а л а й ( н е м а л о ) , ж о р т а ( н а з л о ) , б о с қ а ( з р я ) , а л д ы н д а ( в п е р е д и ) , л а ж с ы з д а н ( п о н е в о л е ) , э з е р ( е л е ) , ш а п ш а н ( б ы с т р о ) с о н ш а л ы к ( н а с т о л ь к о ) , а з ( м а л о ) , т і к е л е й ( п р я м о ) , ж о л ш ы о а и ( п о п у т н о ) , з о р ғ а ( н а с и л у ) , к е й і н ( з а т е м ) , т ѳ м е н н е н ( с н и з у ) , б ы л т ы р ( в п р о ш л о м г о д у ) , ж а з д а ( л е т о м ) , о н ғ а ( н а п р а в о ) , б і р ж о л а т а ( о к о н ч а т е л ь н о , с о в с е м ) , м ы н д а ( з д е с ь ) , а н д а ( т а м ) , а з ғ а н т а и ( н е м н о ж к о ) К о н т р о л ь н ы й вопрос: Какие наречия встретились Вам в теме «Жыл м е з г і л д е р і » ? С ч е м э т о с в я з а н о ? ҮЙ та п сы р м а с ы : берілген мэтінді орыс тіліне аударыңыз, мәтінге ! а р н а й ы т е р м и н д е р с ө з д і г і н к ұ р а с т ы р ы ң ы з : 80 一 сатушы мен сатып алушының валюта курсы арасындагы JVJaP ホД ノ ， д . 。 . з г е ш е л і п , б а н к т ш ш ы ғ ы н д а р ы н ж а б у ғ а п а й д а л а н ы л а д ы ж э н е әпереді. Әрбір накты валюталык келісім үш ін оның жасалатын п ІТЫ мен орнының манызы бар. М аржаны н көлеміне ры нокты к айналым да эсер етеді. Ол неғүрлым төмен болған сайын сатушы мен с а т ы п а л у ш ы н ы ң к у р с т а р ы а р а с ы н д а ғ ы ө з г е ш е л і к т е ж о ғ а р ы б о л а д ы . Маржа пайдасы д е ге нім із - ө т к із іл г е н ө н ім немесе к а п и т а л м ө л ш ер ін д е гі п а й д а н ы н п а й ы з д ы к к ө р с е т к іш і. 9 'С а б а к Ж а іғ ы са я х а т На этом уроке Вы узнаете: : _ как рационально распланировать свой летний отдых _ как узкать, на какой путь и платформу приоывает поезд * - как узнать, сколько минут будет стоять поезд на с л е д у ю щ е й с т а н ц и и - как сказать проводнику, что Вам нужно - как узнать расписание самолетов - как узнать, сколько стоит билет и есть ли б и л е т ы н а Ваш рейс Д и а л о г Аскар: Наташа, Сэуле сен жазғы демалыста біздің ж аққа келе а л м а й д ы д е г е н . С о н д а ж о с п а р л а н г а н б і р д е м е б а р м а ? Н а т а ш а : И ә , б і з д і ң т о б ы м ы з ж а з д а А л м а т ы ғ а А с т а н а а р к ы л ы б а р а м ы з д е п ж о с п а р л а ғ а н . Қ а з і р с о л с а я х а т к а д а й ы н д ы к ж ү р г і з і п ж а т ы р м ы з . А с к а р ; О л к а н д а й л а й ы н д ы к ? Н а т а ш а : С е с с и я м ы з ш і л д е а й ы н д а а я қ т а л м а қ . С о н д ы қ т а н б і з м ұ ғ а л і м д е р м е н к е л і с і п , е м т и х а н д а р д ы е р т е р е к т а п с ы р м а к п ы з . Р ұ к с а т е т с е , м а у с ы м н ы ң ж и ы р м а с ы н д а с а я х а т қ а ш ы қ п а қ п ы з . Ә р к і м ө з і н е т и і с т і т а п с ы р м а а л м а қ . М ы с а л ы , м е н ж а л л ы м а р ш р у т т ы а н ы қ т а м а қ п ы н . М е н і н о й ь ш ш а , б ө р і м і з д і М а р и н а б а с к а р а р . О н ы ң о и ы н ш а , А с т а н а ғ а д е й і н п о й ы з б е н б а р м а қ п ы з . А с т а н а д а к ө п у а қ ы т а я л д а м а с п ы з . Б і р - б і р ж а р ы м а п т а д а н к е й і н ү ш а қ п е н А л м а т ы ғ а Ү ш п а қ п ы з . А л м а т ы д а у ш а п т а д а й б о л м а қ п ы з . О н д а « А л а т а у » п р о ф и л а к т о р и я с ы н д а т ұ р м а қ п ы з . А л м а т ы д а б і з « М е д е у » м ү з а й д ы н ы н к ө р м е к п і з , м ү р а ж а й л а р м е н т а н ы с п а к п ы з . М у м к і н б о л с а , А б а й ^ т ь ш д а ғ а о п е р а ж э н е б а л е т т е а т р ы н а б а р м а қ п ы з . М . Ә у е з о в а т ы н д а ғ ы Д р а м а т е а т р ы н д а с п е к т а к л ь т ы н д а м а қ ш ы м ы з . А р а с ы н д а Қ а з а к ұ л т т ы қ у н и в е р с и т е т і ң д е о к ы п ж ү р г е н с т у д е н т т е р м е н к е з д е с п е к п і з . І ^ м к і н , о л а р б і з г е а к ы л - к е ң е с б е р е р . А с к а р ( к ү л і п ) : Д ү к е н д е р д і д е ұ м ы т п а с ш ы ғ а р с ы ң д а р ? Н а т а ш а : Ә р и н е , ү л к е н - ү л к е н д ү к е н д е р д і а р а л а у д ы ұ м ы т п а к е м е с п і з . М е н ө з і м е с ә н д і к ө й л е к с а т ы п а л м а қ п ы н . А қ ш а м д ы ү н е м д е п ү с т а у ғ а т ы р ы с а р м ы н . Б ө р і о й д а ғ ы д а й б о л с а , б і р а й д а й к е й і н С е м е й а р к ы л ы п о й ы з б е н о р а л м а қ п ы з . О д а н к е й і н б і р а п т а д а й Б а я н а у ы л д ы ң Ж а с а б а й ы н д а д е м а л п а қ п ы з . С ө з д і к А я к т а л у — з а к о н ч и т ь с я э р и н е - к о н е ч н о с а я х а т 一 п у т е ш е с т в и е м ү м к і н — в о з м о ж н о к е л і с у — д о г о в о р и т ь с я ж а л п ы 一 о б ш и й а н ы қ т а у - у т о ч н и т ь т и і с т і — о б я з а т е л ь н о е б а с к а р у 一 в о з г л а в и т ь , у п р а в л я т ь т ы р ы с у 一 с т а р а т ь с я , п о с т а р а т ь с я ж о с п а р л а у — п л а н и р о в а т ь ү н е м д е у — э к о н о м и т ь а р а л а у - о б х о д и т ь ұ ш у - л е т а т ь , л е т е т ь м ұ р а ж а й - м у з е й о й д а г ы д а й - к а к з а д у м а н о Б у д у щ е е в р е м я ( К е л е р ш а к ) К Г М В к а з а х с к о м я з ы к е , к р о м е ф о р м ы п е р е х о д н о г о б у д у щ е г о ( с м . с т р . 2 3 - 2 4 ) , е с т ь е щ е 2 ф о р м ы б у д у щ е г о : а / б у д у щ е е ц е л и ( н а м е р е н и я ) и б / б у д у щ е е п р е д п о л о ж и т е л ь н о е . Б у д у щ е е в р е м я ц е л и ( М а к с а т т ы к е л е р ш а қ ) означает, что действие б у д е т п р о х о д и т ь в б у д у щ е м с о п р е д е л е н н о й ц е л ь ю и л и н а м е р е н и е м . В р у с с к о м я з ы к е о н и с о о т в е т с т в у ю т к о н с т р у к ц и и — « с о б и р а ю с ь » , «намерен» + глагол. Раскладывается на три шага: к чистой основе (1 шаг) присоединяется суффиксы -м ақ/м ек (основа на гласный, р, й, л)// - б а қ / - б е к ( о с н о в а н а м , н , ң , з ) " - п а к у ' - п е к ( о с н о в а н а г л у х о й согласный). Третьим шагом является присоединение личных о к о н ч а н и й в з а в и с и м о с т и о т т о г о , к т о с о в е р ш а е т д е й с т в и е . Н а п р и м е р : М е н о н ы м е н ертең с ѳ й л е с + п е к + пін. Е с л и ж е п р о и з в о д и т е л я м и д е й с т в и я я в л я ю т с я « с е н д е р » ( « с і з д е р » ) д о б а в л я е т с я о к о н ч а н и е м н . ч и с л а З а д а н и е : О б р а з у й т е о т п р и в е д е н н ы х о с н о в н у ж н у ю ф о р м у б у д у щ е г о в р е м е н и ц е л и с у ч е т о м л и ц а - п р о и з в о д и т е л я д е й с т в и я : Л и ц о О с н о в а С у ф ф и к с Л и ч н . М н . 丨 О к о н ч а н и е і Ч и с л о j 82 ------- ^ 一 М е н айт... ? ? ? Біз акылдас... С е н д е р т ү с ін ... Сергей жаз... К； арлығаш дайындал... Сен пісір … i-. • О л а р кел... Сіз к а т ы с . . . Сіздер уйлен... к ѳ р с е 丁 Д л я о б р а з о в а н и я о т р и ц а т е л ь н о й ф о р м ы п р и , , б у д у щ е м в р е м е н и ц е л и используется «емес». Н а п р и м е р : О л ә з і р ү й л е н б е к е м е с . О н п о к а е щ е н е с о б и р а е т с я ( н а м е р е н ) ж е н и т ь с я Будушее предположительное ( Б о л ж а л д ы келер ш а к ) о з н а ч а е т вероятное в б у д у щ е м в р е м е н и д е й с т в и е , п р и ч е м с т е п е н ь в е р о я т н о с т и п р е д с т а в л я е т с я н е о п р е д е л е н н о й . В р у с с к о м я з ы к е э т о з н а ч е н и е п е р е д а е т с я ф о р м о й . б у д у щ е г о в р е м е н и в с о ч е т а н и и с о с л о в а м и « н а в е р н о е » , « в о з м о ж н о » . П р и и х о б р а з о в а н и и к о с н о в е г л а г о л а п р и с о е д и н я ю т с я с у ф ф и к с ы — а р ゾ - е р / - р ( 2 ш а г ) и л и ч н ы е о к о н ч а н и я с у ч е т о м л и ц а , с о в е р ш а ю щ е г о д е й с т в и е ( 3 ш а г ) З а д а н и е : О б р а з у й т е о т п р и в е д е н н ы х о с н о в н у ж н у ю ф о р м у б у д у щ е г о п р е д п о л о ж и т е л ь н о г о в р е м е н и с у ч е т о м л и д а - п р о и з в о д и т е л я д е й с т в и я : Л и ц о О с н о в а С у ф ф и к с Л и ч н о е о к о н ч а н и е М н . ч и с л о Б а л а л а р т ү с і н . . . Б і з к е т . . . С е н д е р ү й ы қ т а . . . М е н к у т . . . С е н т а п с ы р . " ? ' . ぶ - Ж ігіттер ш а р ш а . . . Ол ш ы д а . . . し !здер к ѳ м е к г е с . . . С і з к ү л . . . Для образования отрицательной формы будущего п р е д п о л о ж и т е л ь н о г о к о с н о в е г л а г о л а п р и с о е д и н я е т с я а ф ф и к с 83 о т р и ц а н и я - мас/-мес // -бас/-бес // -па к е т п е с . О н , н а в е р н о е , с е г о д н я н е у е д е т в о з м о ж н о , т е б я н е у в и ж у Задание: О б р а з у й т е о т с л е д у ю щ и х о т р и ц а т е л ь н у ю 中 о р м ы б у д у щ е г о п р ^ , С о с т а в ь т е с н и м и п р е д л о ж е н и я с/-пес. Н а п р и м е р : О л б ү г і н . Ме н сені кѳрмеспін. Я , л а г о л о в п о л о ж и т е л ь н у ю и д п о л о ж и т е л ь н о г о в р е м е н и . Ү й р е н у , о р н а л а с у , т а м а к т а н у , ж а к с ы с ү р а у , қ а й т у Задание к диалогу: в ы п и и ш т е и з н е г о в с е г л а г о л ы в б у д у щ е м в р е м е н и ц е л и и б у д у щ е м п р е д п о л о ж и т е л о с н о в у , с у ф ф и к с и л и ч н ы е о к о н ч а н и я , р а : к ө р у , э н г ш е л е с у , а м а н д а с у , Будущее цели(намерения) Б у д у нее предположительное ь н о м и , г р а ф и ч е с к и в ы д е л и в м е с т и т е и х в т а б л и ц е : О б р а т и т е в н и м а н и е н а г л а г о л ы , с к о т о р ы м и п р е д с т о и т о з н а к о м и т ь с я Надо запомнить ! Есте сактау керек! Г л а г о л ы б у д у щ е г о п р е д п о л о ж и т е л ь н о г о и с п о л ь з у ю т с я в п о с л о в и ц а х и п о г о в о р к а х 1 . Е л ү м і т і н е р а қ т а р , е р а т а ғ ы н е л с а қ т а р ү р ы с - к е р і с ү й д і ң ы р ы с ы к а ш а р . 3 . Ж а к с і т е г і н ж а т п а с . 4 . Ж а м а н д ы қ т ы к ө п ж а к с ы л ы к т ы к ө п к у ғ а н , б а қ - д ә у л е т к е м ‘ қ а б а р ， ш ы м ш ы к қ ұ т ы р с а ， б ү р к і т к е ш а б а р . б а р м а с . 7 . К ө п а қ ы л д ы ж и н а л с а , қ и ы ж и н а л с а ， о н а и і с т і б ү л д і р е р . 8 . Ә н ш е и ш а у ы з а ш п а с . î к а з а х с к о м я з ы к е ч а с т о т н о 2 . Т а т у ү й д і ң б а қ ы т ы т а с а р , і л ы к с у ғ а б а т г і а с , б і р ш ы ғ а р , ғ а н , о і р б ә л е г е ж о л ы ғ а р , ( ( ш ы ғ а р . 5 . И т к ү т ы р с а , и е с і н 6 . А р м а н с ы з а д а м а л ы с к а н і с т і б і т і р е р , к ө п а қ м м а к ц е а у ы з ж а п п а с , а й т д е г е н д е К Г М Б у д у щ е м у п р е д п о л о ж е н и я а н а л о причастие на —аты н/-егін 十 м о д а л д о п у щ е н и я ш ыгар. С р а в н и т е : О л е р ’ ш ы ғ а р . М е н о ғ а н а й т п а с п ы н . М е н о ғ а н a f . гична типовая конструкция ь н о е с л о в о с о з н а ч е н и е м ■ т е н к е л е р . О л е р т е н к е л е т і н т п а й т ы н ш ы ғ а р м ы н . [ буц: Задание: З а м е н и т е г л а г о л ы г л а г о л а м и 1 . О л е р т е н ү и і н е к а й т а т ы н ш ы ғ а р . шығармыз. 3. Студенттер емтихандар|Ьі ш ы ғ а р . 4 . М е н к е ш к е б і р а з д е м а л а т ы н у щ е г о п р е д п о л о ж е н и я : 2 . Б і з о л а р ғ а к ө м е к т е с е т і н , і н у а қ ы т ы н д а т а п с ы р а т ы н ш ы ғ а р м ы н . 5 、 С е н д е р түсте 84 кездесетін ш ы і^сы ндар. 6. Мен бұл қатені түзете алмайтын щ ы ғ а р м ы н . работа со связным текстом: Эсемнін атасы П а в л о д а р ғ а А с т а н а д а н пойызбен келіпті. Y лкен б а л а с ы о ғ а н ж ү р д е к п о й ы з ғ а а л д ы н а л а б и л е т а л ы п к о н ы п т ы . А т а с ы т ө м е н г і о р ы н ғ а о т ы р ы п к е л і п т і . П л а ц к а р т в а г о н ғ а б и л е т болмағандыктан, о л к у п е л і в а г о н м е н к е л і п т і . П о й ы з он м и н у т қ а ке ш ігіп к е л і п т і . Э с е м а т а с ы н к а р с ы а л у ғ а в о к з а л ғ а б а р ы п т ы . Ә с е м н і н ә к е с і б ұ л т у р а л ы к е ш к е ж а қ ы н ғ а н а б і л і п ，т а ң ғ а л ы п т ы Сөздік Алдын ала - предварительно Б и л е т б о л м а ғ а н д ы қ т а н — и з - з а отсутствия билетов Т ѳ м е н г і о р ы н — н и ж н я я п о л к а Ж ү р д е к п о й ы з — с к о р ы й п о е з д К е ш І г і № к е л у ~ о п д з д а т ь . . г ：■ Қ а р с ы а л у — в с т р е ч а т ь _ Давнопрошедшее время (Ежелгі еткен шаК) К Г М В к а з а х с к о м я з ы к е , к р о м е ф о р м ы - п р о ш е д ш е г о о ч е в и д н о г о , с к о т о р о й В ы п о з н а к о м и л и с ь н а 2 - у р о к е ( с м . с т р . 1 5 ) , е с т ь ф о р м а д а в н о п р о ш е д ш е г о в р е м е н и . О н а о з н а ч * ざ е т д е й с т в и е , з а в е р ш и в ш е е с я в прежние времена (когда-то) или до начала другого действия в п р о ш л о м . С у щ е с т в у е т 2 с п о с о б а - п е р е д а ч и д а н н о й ф о р м ы . С е г о д н я м ы познакомимся только с п е р в ы м способом — д а в н о п р ш е д ш е е в р е м я д е е п р и ч а с т н о г о п р о и с х о ж д е н и я . О н а о б р а з у е т с я п у т е м присоединения к основе глагола (1 шаг) суффикса деепричастия ‘ ы п /- іп / -n (2 шаг), 'К к-о^орым добавляются личные окончания (3 шаг). Данная форма соответствует в русском языке глаольной конструкции — г л а г о л + о к а з ы в а е т с я . Н а п р и м е р : С е н м е к т е п т е ж а қ с ы о қ ы п с ы ң . Ты, оказывается, в школе хорошо учился. При этом надо помнить, что в 3 лице к данной — форме добавляется аффикс глагольности - -ты /-ті, дабы избежать омонимичности с деепричастием, которое в казахском языке может иметь собственное подлежащее. С р а в н и : 1 . Олар к е л і п , біз далаға ш ь і қ т ы қ . 2 . О л а р к о н а қ т а н е р т е к е л і п т і . В п е р в о м с л у ч а е — Деепричастие, а во втором мы имеем дело с глаголом. ' З а д а н и е н а з а к р е п л е н и е К Г М : о б р а з у й т е д а в н о п р о ш е д ш е е в р е м я . : 85 М ен сағат екіге дейін музыка тында. Володя қазақша үйрен... С із эконоі Эсет былтыр үйлен... Біз көп жүмыс Сіздер емтиханға дайындалма... С е н д е р м а ғ а н к е ш е к е л . . іи к а ф акультетіне т ү с . . і с т е . . . С е н ж а қ с ы д е м а л . . б о л д ы м а ? е р у ш і л е р д і н к а ж е т і б о л ғ а н Д и а л о г н а з а д а н н у и > т е м у * Өсемнің әкесі: Әкей, Астанадан немен кеі діңіз? А та : Пойызбен ж етгім . Ағаңа жүрдек пой >ізға билет алдын ала сатып а л ғ ы з д ы м . Ә с е м н і н ә к е с і ; Перронда ж ү к к ө т е р у ш і л е р Ата: Ә с е м ж а н м е н і к а р с ы а л ы п , ж ү к к ө і е ж о қ . В о к з а л д ы ң і ш і ь г ғ ы - ж ы ш . П о й ы з е к і н ш і п л а т ф о р м а ғ а , б і р і н ш і ж о л ғ а т о қ т а д ы . Ә с е м н і ң ә к е с і : О р н ы ң ы з ж о г а р ы д а б о л д ы v i a , т ө м е н д е м е ? А іч ； Төменгі орын болды. Плацкарт вагонға билет болмаған соң, купелі вагонға билет алғы^дым. Жолсер ктен тесек-орын алып, өз о р н ы м а о р н а л а с т ы м . Ә с е м н і н ә к е і і ； П о й ы з к е с т е б о й ы н ш а к е л д р м е ? А т а : Ж о к ， б а л а м , о н м и н у т қ а к е ш і г і п к е л д і Ә с е м н і н ә к е с і : С о н д г н е ш е с а ғ а т ж ү р д і н і з ? А т а : О н с а ғ а т ж ү р д і м . О л т ү к е м е с . Ү и ы м 」 н е м е р е м П а в л о д а р д а қ а р о ч а л д ы . А с + ұ ш а м ы н . С ә зл ік А с т а н а д а н и і ы ғ а р ы п с а л д ы , а н а ғ а қ а й т а р д а ұ ш а к п е н Т ө с е к - о р ы н — п о с т е л ь н о е б е л ь е Ы ғ ы - ж ы ғ ы - с у е т а Ш ы ғ а р ы п с а л у - п п о в о д и т ь _______ К е с т е ^ о й ы н ш а ~ п о р а с п и с а н и ю Ж ү к к ө г е р у ш і — н о с и л ь щ и к Ж о л с е ^ і к - п р о в о д н и к _ Р е ч е в а я с и т у а ц и я : « П е р р о н д а » - К е ш і р і ң і з , П а в л о д а р - А с т а н а п о й ы з ы к а и і і а н ж ү р е д і ? - П о й ы з д ы ң ж ү р у і н е 2 0 м и н у т к а л д ы . П о й э - П о й ы з қ а й ж о л д а н ж ү р е д і ? - Б і р і н ш і ж о л д а н , е к і н ш і п л а т ф о р м а д а н . - С і з д е A c t à H a r a д е й і н б а р а с ы з б а ? - И ә . С і з д і ң б и л е т і ң і з н е ш і н ш і в а г о н ғ а а л ь 如 - М е н і ң б е с і н ш і вагонға о т ы р у ы м к е р е к . - А й т ы ң ы з ш ы , к е л е с і с т а н ц и я д а п о й ы з н е і ф е м и н у т т ұ р а д ы ? - О н м и н у т . - А с т а н а ғ а д е й і н н е ш е с а ғ а т ж ү р е м і з ? э і з ғ а о т ы р ғ ы з у б а с т а л д ы . н д ы ? 8 6 О н с а ғ а т т а ж е т е м і з . " 伽 р а й д ы . С а п а р ы ң ы з с ә т т і б о л с ы н ! ( С ч а с т л и в о г о п у т и ! ) о б р а з ц у и п о д о б и ю с о с т а в ь т е д и а л о г и м е ж д у : а/ па ссаж и р ом и п р о в о д н и к о м ; б/ м е ж д у д в у м я п а с с а ж и р а м и ; в/ па ссаж и р ом и с л у ж а щ и м с п р а в о ч н о го б ю р о . В спо м о га те л ь ны е р е ч е в ы е о б р а зц ы : т у р а б а р а т ы н п о й ы з б а р м а ? . . . б и л е т қ а н ш а т ұ р а д ы ? . . . к а ш а н ж е т е д і ? К е л е с і с т а н ц и я к а н д а й ? Б ұ л с т а н ц и я д а п о й ы з к а н ш а т у р а д ы ? ____________________________ • _______________ Е с т ь л и . п р я м о й п о е з д . . . ? - С к о л ь к о с т о и т б и л е т . . . ? . К о г д а п о е з д п р и б у д е т … ? ' ”， К а к а я с л е д у ю щ а я с т а н ц и я ? К а к д о л г о б у д е т п о е з д с т о я т ь н а э т о й с т а н ц и и ? _ _ へ ' . . Работа со с в я з н ы м те с то м « Ѵ ш а к п е н с а я х а т ж а с а у » Э с е м н і н а т а с ы П а в л о д а р ғ а п о й ы з б е н к е л і п т і . Б і р а з ш а р ш а п т ы . С о н д ы к т а н А с т а н а ғ а к а и т а р д а ' ү ш а к д а б и л е т а л ы п т ы . Ә у е ж а й ғ а е к і с а ғ а т б ұ р ы н к е л і п , т і р к е у д е н ө т і п , ж ү г і н ө л ш е т і п , ү ш а к к а о т ы р ғ ы з у т а л о н ы ң а л ы л т ы . Ж ү г і н і н а р т ы қ с а л м а ғ ы б о л м а п т ы , с о н д ы к т а н а к ш а т ө л е м е п т і . О т ы р ғ ы з у б а с т а л ғ а н н а н к е й і н , ж о л а у ш ы л а р ө з о р ы н д а р ы н а о р н а л а с ы п , б і р - б і р і н е с ә т т і с а п а р т і л е п т і . С ө з д і к 「-■---------------------- - L - . __________________________ _________________ j б і р а з ш а р ш а п т ы - н е м н о г о у с т а л i ә у е ж а й — а э р о п о р т т і р к е у ө т у — п р о й т и р е г и с т р а ц и ю j а р т ы қ с а л м а к — л и ш н и й в е с I ж о л а у ш ы - п а с с а ж и р [^влшету - в з в е с и т ь _ _ _ _ _ _ _ о т ы р ғ ы з у т а л о н ы т а л о н б е л д і к т і і л г е к т е у р е м е н ь б і р - б і р і н е - д р у г д р у г у посадочны й п р и с т е г н у т ь Ѵй т а п с ы р м а с ы : м э т і н д і о р ы с т і л і н е а у д а р ы ң ы з , м ә т і н г е с ө з д і к Ж а с а ң ы з : К ү р ы л ы с ө н д і р і с і н і ң т и і м д і л і г і н а р т т ы р у д ы ң м а ң ы з д ы ф а к т о р ы К ү р ы л ы с ү й ы м д а р ы н ы ң . н е г і з г і ө н д і р і с т і к - ； к р р л а р ы н ы ң п а й л а л а н ы д у ы н ж а қ с а р т у б о л ы п т а б ы л а д ы . Н е г і з і г і қ о р л а р д ы ң п а й д а л а н ы л у 丁 и і м д і л і г і н т а л д а у д ы н б а с т ы М і н д е т т е р і м ы н а л а р : н е г і з г і қ о р л а р д ы д к ө л е м і м е н қ ұ р а м ы н б а ғ а л а у ; 87 непзп қ о р л а р д ы н д и н а м и к а с ы н , т е х н и к ; п а й д а л а н ы л у т и і м д і л і г і н а р т т ь г р у д ы ң р е з і е Талдауға бухгалтерлік жэне ста берудің мәліметтері н е г і з б о л а д ы . $ л ы қ ж а й ы н з е р т т е у ; о л а р д ь ^ р в і н а н ы к т а у . ти с ти ка л ы к есеп пен есец 10 - сабак О ку. Ж оғарғы оку орны. Бп. Диалог й ? М а р а т : А м а н с ы ң б а , Асқар? Х а л ы н қ а л а А с қ а р : А м а н б а , М а р а т ! Б ә р і д е о й д а ғ ы д а і С е н і к ө р м е г е л і б і р т а л а й у а к ы т ө т і п т і М а р а т ( к ү л і п ) : О н д а к у а н а бер, к е л і п к ә з е р д е г е н д е т а п т ы қ . А с к а р : Н е г е ? М е н с а ғ а н а й т т ы м ғ о й п е н К у т у з о в к ө ш е л е р і н і ң қ и ы л ы с ы н д а о р | н М а р а т : Қ а й д а н б і л е й і к . Қ а л а т о л ғ а н Ж а р т ы к а л а н ы а р а л а п ш ы қ т ы қ . А с к а р : С е н о л а й а й т п а ! . . . Б і з д і ң у н с а л ы с т ы р у ғ а б о л м а й д ы . Ѳ й т к е н і о л Павлодар мемлекеттік университет! М а р а т : С о н д а б а с к а л а р д а н к а н д а й а й ы р м ； А с к а р : А й ы р м а ш ы л ы к т а р ы к ѳ п . М ы с а г ： е н б і р і н ш і ж о г а р ы о р н ы б о л ы п е с е п т е л і С о л к е з д е у н и в е р с и т е т П а в л о д а р и н д у і а т а л ы н ғ а н . Б ұ н д а и н ж е н е р л е р д і д а й ы болған: машина жасау, кұрз>ілыс, эш у н и в е р с и т е т д ә р е ж е с і н е и е б о я ғ а н . О л м е м л е к е т т і к т е х н и к а л ы к у н и в е р с и т е т т е ь к е й і н о л а р ғ а П а в л о д а р п е д а г о г и к а л ы к қ о с ы л ғ а н . С о д а н б е р і - 1 9 9 6 ж ы л д а н б а б і з д і ң а т а қ т ы ж е р л е с і м і з С ұ л т а н м а х w ' П а в л о д а р м е м л е к е г г і к у н и в е р с и т е т і б о . б ө л і м д е о н ү ш м ы ң д а й с т у д е н т о к и д ы . М а р а т : Р а с ы н д а , с т у д е н т т е р к ө п е к е н . м ү ғ а л і м д е р к е р е к ш ы ғ а р ? А с к а р ( к ү л і п ) : М ү ғ а л і м д е р м е к т е п т е п р а к т и к а л ы к с а б а к т а р д ы , с е м и н а р л а р д ы а т а й д ы . Қ а з і р у н и в е р с и т е т т е 4 0 0 ж у ы Олардын арасында 3 а к а д е м и к , 18 F ： к а н д и д а т ы б а р . О л а р п е д а г о г , и н ж е н е ідін университетіміз. я . Ө з і ң қ а л а й с ы н ? і л д ы қ . С е н і ң у н и в е р с и т е т і ң д і оіздің университетіміз Ломов а л а с қ а н . у н и в е р с и т е т п е н и н с т и т у т . и в е р с и т е т і м і з д і б а с қ а л а р м е н Торайгыров атындагы а ш ы л ы ғ ы б а р ? і ы , у н и в е р с и т е т і м і з қ а л а д а ғ ы ч е д і . О л 1 9 6 0 ж ы л ы а ш ы л ғ а н . с т р и а л д ы и н с т и т у т ы б о л ы п - ^ н д а ғ а н . Б і р н е ш е ф а к у л ь т е т ргетикалы к.Кейін и н с т и т у т в | : е з д е г і с т у д е н т т е р « Б і з Қ а з а к ! » д е п м а к т а н а т ы н . Б і р а з д а н и н с т и т у т ы н ь щ с т у д е н г г е р і ; т а п - б і з д і ң у н и в е р с и т е т і м і з ү т Т о р а й г ы р о в а т ы н д а г ы » j д ы . Қ а з і р б і з д е т е к к ү н д і з г і Б у л а р д ы о қ ы т у ү ш і н ә ж е п т ә у і р с і б а қ б е р е д і . Б і з д е д е р і с п е н « с ү р г і з е т і н д е р д і о қ ы т у ш ы д е п К о қ ы т у ш ы ж ү м ы с і с т е й д і - ь і л ы м д о к т о р ы ， 1 4 5 ғ ы л ы м р, экономист, зангер және 88 gacK3 м а м а н д ы кта р бойынша мамандарды даярлайды. таГЬІ н санайтын болсан, 71 мамандык бойынша даярлайды екен. т . сонда соншама студент пен оқуш ы мунда калай сияды? у н и в е р с и т е т т і ң б і р н е ш е о қ у к о р п у с ы б а р . М ы с а л ы , қ а з і р б і з ，сс Kö'pnycTa сѳйлесіп тұрмыз. М ұнда он бір институтты ң төрт 03 йГуТЫ ғана орналасқан. Ал, мәселен, машина жасау / к ө л ік және ^ е т а л л у р г и я и н с т и т у т у 「 І С а л и н и н к ө ш е с і н д е г і ғ и м а р а т т а . Іуіарат: Расында, солай екен. Біз Сайлау екеуімізді басында М и р к ѳ ш е с і н е ж і б е р г е н . О н д а д а у н и в е р с и т е т к о р п у с ы б а р е к е н . А с к а р ： Сайлау да осында ма? Ол қалада не істеп жүр? М а р а т : М е н с а ғ а н б а с ы н а н « к е л д і к » , « б а р д ы қ » д е п а й т ы п т ү р м ы н гой... С а й л а у о с ы н д а . Қ а з і р е м т и х а н к а б ы л д а у к о м и с с й я с ы н а күжаттарын әкетті. С ы р т та й о к у бөліміне тү с кіс і келеді. А скар (танданып): Ғажап екен!... М ен ол үйленеді дегенді естігенмін. Гүлнәр оны оқуға калай жіберген. . М а р а т ( к ү л і п ) : Қ а л ы н д ы қ ө з і о н ы о қ у ғ а а й д а ғ а н . Ә й т п е с е , с а ғ а н ш ы қ п а й м ы н д е й д і . С а й л а у с о н д ы к т а н а м а л с ы з д а н м а ғ а ң , е р і п к е л г е н . Аскар: Марат, сезіп тұрмын — сенің де бір ойын бар сияқда. Марат: Рас, бірақ кайсысына тапсыру керегін білңеи түрмын. Қ ы с қ а с ы , с е н і м е н а к ы л д а с у ғ а к е л д і м . Аскар: Ақылдасатын не бар. Біздің э ко н о м и ка и н с т и т у т ы н ы н с ы р т т а й о к у б ө л і м і н е т ү с . Б і з д е б і р н е ш е с а ғ а н л а й ы қ т ң м а м а г і д ы қ б а р . М ы с а л ы , м е н о қ ы п ж ү р г е н « Б у х г а л т е р л і к е с е п ж ә н ё а у д и т » мамандығы. Немесе « Қ а р ж ы ж эне несие» - о т р г е н соң банкте і с т е й с і ң . Ж ү р , е м т и х а н қ а б ы л д а у к о м и с с и я с ы н а б а р а й ы қ . С ө з д і к к у а н у — р а д о в а т ь с я а ш ы л ғ а н — б ы л о т к р ы т а т а л ы н ғ а н — и м е н о в а л с я 1 д ә р е ж е — с т а т у с ... е с е п т е л і н у - с ч и т а т ь с я м а м а н - с п е ц и а л и с т о қ ы г у ш ы — п р е п о д а в а т е л ь и е б о л у — у д о с т о и т ь с я . с а л ы с т ы р у - с р а в н и в а т ь к о с ы л у 一 п р и с о е д и н и т ь с я Д а я р л а у , д а й ы н д а у - г о т о в и т ь к а р ж ы - ф и н а н с ы - л е к ц и я 一 к а л ы н д ы к - н е в е с т а к ү ж а т - д о к у м е н т с ы р т қ ы - з а о ч н ы й л а й ы қ т ы — ( с о о т в е т с т в у ю щ и й кабылдау - приемная м а м а н д ы к — с п е ц и а л ь н о с т ь ғимарат — здание эйтпесе - иначе т а н д а н у — у д и в л я т ь с я заңгер — юрист к ь і с к а с ы - к о р о ч е н е с и е - к р е д и т 89 1 К Г М к д и а л о г у Д а в н о п р о ш е д ш е е в р е м я ( Е ж е л г і ѳ т к е н ш а к ) Н а п р о ш л о м з а н я т и и м ы о з н а к о м и л и с ь с п е р в ы м с п о с о б о м в ы р а ж е н и я этого времени - Д І ІВ деепричастного происхождения. В процессе п е р е в о д а д а н н о г о д и а л о г а В ы б у д е т е п р е и м у щ е с т в е н н о и м е т ь д е л о с о в т о р ы м с п о с о б о м в ы р а ж е н и я д а в н о п р о ш е д ш е г о в р е м е н и 〜 п р и ч а с т н ы м . Д е л о в т о м , ч т о п р и ч а с т и е ( е с і м ш е ) в к а з а х с к о м я з ы к е т о л ь к о т о г д а п р и ч а с т и е , к о г д а с т о и т п е р е д о п р е д е л я е м ы м с л о в о м , п о отношению к которому оно является определением. Если же оно с т о и т в к о н ц е п р е д л о ж е н и я и з а н и м а е т п о з и ц и ю с к а з у е м о г о , т о п е р е д н а м и г л а г о л , в ч е м м ы м о г л и у б е д и т ь с я , к о г д а и з у ч а л и б у д у щ е е п р е д п о л о ж и т е л ь н о е . Г л а г о л Д П В о б р а з у е т с я п р и с о е д и н е н и е м к п р и ч а с т и ю п р о ш е д ш е г о в р е м е н и л и ч н ы х о к о н ч а н и й . С р а в н и : п р и ч а с т и е к е т к е н э й е л ( у ш е д ш а я ж е н щ и н а , ж е н щ и н а , к о т о р а я у ш л а ) и п р е д л о ж е н и е - М е н т а ң е р т е ң к е т к е н м і н . Схема образования ДПВ проста: основа глагола + суффиксы -ған/- г е н / / - к а н / - к е н + л и ч н ы е о к о н ч а н и я . М е н к ѳ р + г е н + м і н . С е н а й т + к а н + с ы ң . З а д а н и е н а з а к р е п л е н и е К Г М : о б р а з у й т е д а в н о п р о ш е д ш е е в р е м я ( Д П В ) о т с л е д у ю щ и х г л а г о л о в : 1 .Біз 0ыіггыр Жасыбайда демал... 2. Эсет ауылдан кеше кел... 3 . М е н б и ы л у н и в е р с и т е т к е т ү с . . . 4 . С е н д е р к а ш а н к а й т . ‘ .？ 5 . С і з н е м е н о қ у ғ а ж е т . . . ? 6 . М а р а т м а ғ а н х а т ж а з . . . 8. Университет бурын капай аталын … ？ Е с т е с а к т а у к е р е к : Н а д о з а п о м н и т е ： 1 . Ғылым — теңіз, білім — кайық. 2. Оқусыз білім ж оқ, білімсіз күнін жоқ. 3. К үш - білімде, білім - кітапта. 4. Кітап-ғылым — тілсіз мұғалім. 5. Б ілімі ж о қ ұл — жүпары ж о қ гүл. 6. К іс ін ің көркі киім емес - білім. 7 . Б і л е г і н е с е н б е ， б і л і м і ң е с е н . 8 . Е к п е й е г і н ш ы к п а с , ү й р е н б е й б і л і м ж ү к п а с Р а б о т а с о с в я з н ы м т е к с т о м : п р о ч и т а й т е и п е р е в е д и т е т е к с т . О п р е д е л и т е н а к л о н е н и е , в р е м я и л и ц о г л а г о л о в . В ы д е л и т е п а д е ж н ы е о к о н ч а н и я с у щ е с т в и т е л ь н ы х . М енін есімім Аскар. М ен С. Торайгыров атындагы Павлодар е м л е к е т т і к у н и в е р с и т е т ^ ^ э к о н о м и к а и н с т и т у т ы н д а о қ ы п ^ѵрмін. М енің болаш ак м а м а йды ғы м - бухгалтер. Б і з д і н у н и в е р с и т е т і м і з Л о м о в к ө ш е с і н д е о р н а л а с к а н . О л I 9 6 0 ■ ^ ь і я ы а ш ы л д ы . ■ Б ү р ы н у н и в е р с и т е т П а в л о д а р и н д у с т р и а л д ы институты болып аталындьі. і 993 жылы институтка университет дэре- 讯 есі берілді. У ш жылдан кейін университетке (ал кёздё - Қазақ техникалык мемлекеттік университеті) Павлодар педагогикалык институт косылды. Содан бері университетіміздің каЬіргі толы қ атты 一 С . Т о р а й ғ ы р о в а т ы н д а ғ ы П а в л о д а р м е м і і е к е т т і к у н и в е р с и т е т ! . У н и в е р с и т е т т і ң о н б і р и н с т и т у т ы б а р . О л а р э р т ү р л і м а м а н д ы к б о й ы н ш а б і л і м д і м а м а н д а р д ы д а й ы н д а й д ы . M w é a j ï b ï , б і з д і ң э к о н о м и к а институтымыз республика экономикасьшың каж еттілігіне сай менеджемент ж э н е м а р к е т и н г , к а р ж ы ік э н е несие, б у х г а л т е р л ік есеп жэне аудит м а м а н д а р ы н ^ іа я р л а й ^ і. У н и в е р с и т е т т е т е к к ү н д і з г і ғ а н а б ѳ л і м і н д е о н ү ш м ы н д а й с т у д е н т о щ д ы . О л а р ғ а к ѳ п т е г е н о к ы т у ш ы л а р с а б а қ : б е р е д і . О л а р д ы н у ү р а м ь ш Л ^ Г ^ а д е м и к . 1 8 ғ ы л ы м д о к т о р ы , 1 @ О ғ ы л ы м к а н д и д а т ы б а р . Университет бітірген студенттерге білімді әрқарай ж е тіл д ір у ү ш ін б а р л ы к м ү м к і н ш і л і к ж а с а л ы н ғ а н . Б ү д а н е к і ж ы л б у р ы н у н и в е р с и т е т т е а л т ы м а м а н д ы к б о й ы н ш а д а й ы н д а и т ы н м а г и с т р а т у р а а ш ы л д ы . О ғ а н к о с а , у н и в е р с и т е т т і н о н ү ш м а м а н д ы қ б о й ы н ш а а с п и р а н т у р а с ы д а б а р . У н и в е р с и т е т т е ж а қ с ы б і л і м а л у ү ш і н б а р ж а ғ д а й ж а с а л ы н ғ а н . С т у д е н т т е р к е л е с і к ү н г і с а б а қ қ а д а й ы н д а л а т ы н б о л с а , у н и в е р с и т е т т і ң б і р і н ш і қ а б а т ы н д а С . Б е й с е н б а е в а т ы н д а ғ ы е к і о к у з а л д ы ғ ы л ы м и к і т а п х а н а б а р . О н ь щ к і т а п к о р ы б і р м и л л и о н н а я а с а д ы . Тамактанғысы келсе, е кін ш і кабатта ке ң асхана бар, Студенттердің к ө б і с і ү л к е н ү з і л і с т е с о н д а т а м а к і ш е д і . А л с п о р т п е н а й н а л ы с а т ы н с т у д е н т т е р ү ш і н б и ы л ж а ц а с п о р т к е ш е н і с а л ы н д ы . У н и в е р с и т е т т і ң ректоры — экономика ғылымьигың докторы, профессор Ерлан М ү х т а р ұ л ы А р ы н . С ѳ з д і к ж а ғ д а й — у с л о в и е ^ҮМКІНШІ^іК — возможность ж е т і д д і р у - п о в ы с и т ь , п о в ы ш а т ь т а м а қ т а н у — к у ш а т ь с п о р т к е ш е н і - с п о р т к о м п л е к с к і т а п к о р ы - к н и ж н ы й ф о н д 6 e ç i - с т е х п о р _________ __________ Қ а б а т - э т а ж Ғ ы л ы м и - н а у ч н ы й ә р қ а р а й — д а л ь ш е , д а л е е ж а с а л ы н у — с о з д а ю т с я ү з і л і с — п е р е р ы в к а ж е т т і л і к — е н о б х о д и м о с т ь к ү р а м ы — с о с т а в __________________ Залог (Етіс) К Г М В с е ф о р м ы о б р а з о в а н и я г л а г о л о в о т г л а г о л о в в к а з а х с к о м я з ы к е с в о д я т с я к з а л о г о в ы м ф о р м а м . И с х о д н о й , о т п р а в н о й т о ч к о й о б р а з о в а н и я с л у ж и т д е й с т в и т е л ь н ы й з а л о г ( н е г і з г і е т і с ) , к о т о р о м у п р о т и в о п о с т а в л е н ы о с т а л ь н ы е 4 з а л о г а : 1 . В о з в р а т н ы й з а л о г ( ѳ з д і к е т і с ) о б р а з у е т с я п р и п о м о щ и с у ф ф и к с о в - Ы Н / - І Н / - Н , о б о з н а ч а е т д е й с т в и е , н а п р а в л е н н о е н а с е б я , и в р у с с к о м языке соответствует глаголу с постфиксом -ся. Сравни: к и ю 、 о д е т ь ( и с х о д н ы й г л а г о л в д е й с т в и т е л ь н о м з а л о г е ) 一 к и + і н + у 〜 о д е т ь с я ( о д е т ь н а с е б я ) , ж у у — м ы т ь и ж у ы н у — у м ы т ь с я , с ү р т у — в ы т е р е т ь и с ү р т і н у . 2 . П о н у д и т е л ь н ы й з а л о г ( ѳ з г е л і к е т і с ) о б р а з у е т с я п р и п о м о щ и с у ф ф и к с о в - д ы р / - д і р / - т ы р / - т і p ; - ғ ы з / - г і з / - к ы з / - к і з , р е ж е - т , о б о з н а ч а е т д е й с т в и е , н а п р а в л е н н о е н а п о н у ж д е н и е в ы п о л н и т ь д е й с т в и е д р у г о г о л и ц а . В р у с с к о м я з ы к е с о о т в е т с т в у е т г л а г о л ь н о й к о н с т р у к ц и и : з а с т а в и т ь 十 г л а г о л . С р а в н и : ж а т у ( л е ж а т ь ) — ж а т қ ы з ( з а с т а в ь л е ч ь ) , к е л у ( п р и й т и ) - к е л г і з / к е л т і р ( з а с т а в ь п р и й т и ) 3 . С о в м е с т н ы й з а л о г ( о р г а к е т і с ) о б р а з у е т с я п р и п о м о щ и с у ф ф и к с о в — ы с / - і с / - с ， и о б о з н а ч а е т д е й с т в и е , к о т о р о е в ы п о л н я е т к а к м и н и м у м с о в м е с т н о д в а л и ц а . С р а в н и : с ѳ й л е у ( г о в о р и т ь ) — с ѳ й л е с у ( р а з г о в а р и в а т ь с к е м - т о ) , ж у у ( м ы т ь ) - ж у ы с у ( м ы т ь совместно с кем-то), энгімелеу (говорить о чем-либо) - энгімелесу ( б е с е д о в а т ь с к е м - т о ) 4 . С т р а д а т е л ь н ы й з а л о г ( ы р ы қ с ы з е т і с ) о б р а з у е т с я п р и п о м о щ и с у ф ф и к с о в — ы л / - і л / - л и о б о з н а ч а е т д е й с т в и е , к о т о р о е в ы п о л н и л о л и ц о , о с т а в ш е е с я н е н а з в а н н ы м . В р у с с к о м я з ы к е с о о т в е т с т в у е т г л а г о л у + Т в о р . с у б ъ е к т а . У р о ж а й у б и р а л с я ( к е м - т о ) С р а в н и : с ы п ы р у ( п о д м е т а т ь ) — Ү Й с ы п ы р ы л д ы ( Д о м б ы л подметен), ашу - Университет ашылды (Университет был открыт - к е м - т о ) , ж е ң у ( п о б е ж д а т ь ) 一 ж е н і л д і ( б ы л п о б е ж д е н ) Задание к К Г М : Работа со словарем. Определите залог глаголов. Составьте с ними короткие предложения, чтобы доказать свою п р а в о т у : Ойлану, кұш ақтасу, шақьірғызу, ойландыру, пісіргізу, тазалану, ш е ш і н у , к и і н д і р у , ұ р ы с у , қ а б ы л д а л у , к ү р е с у , ж е ң і л у , к ө р і н у , қ а й т у , д а й ы н д а л у , т ө б е л е с у , ж и н а л у , г ү с і н д і р у , с а л ы н у . ; - У п р а ж н е н и е : П р и б а в ь т е с у ф ф и к с ы : 92 が страдательного залога к глаголам — ашу, жіберу^ аудару, тындау, щ а . 山 Ф У ， к а р а у , с а т у , ж а б у ， к а й т а р у , ж ѳ н д е у ; 6/ понудительного залога к глаголам 一 айту, экелу, отыру, емделу ， ) Ш ѵ, К О Ю , б е р у : в/ совместного залога к глаголам — апару, жақындау, сыпыру, кѳру ， ^ з у , ж и н а у , а й т у , с ү р т у ， к е с у ; ‘г / в о з в р а т н о г о з а л о г а к г л а г о л а м - т а р а у , ж у у , к и ю , б у у , е с е п т е у , к ѳ р у , сактау, кыру, ойлау. ' речевые с и т у а ц и и :К іт а п х а н а д а ß ходе учебы Вы попадаете в различные ситуации, когда надо уметь з а д а т ь и о т в е т и т ь н а т о т и л и _ и н о й в о п р о с . И з н и ж е п р и в е д е н н ы х речевых образцов по теме составьте небольшой диалог ''く а / с б и б л и о т е к а р е м ; б / с о с л у ч а й н о в с т р е т и в ш и м с я с т у д е н т о м с т а р ш е г о курса; ■ , … • . . Кітапханаға калай жазылуға болады? - Кітапхананың о ку залы қашан ашылады? ‘ パ - Кітапхана кай жерде орналаскан? ' - Ол нешеден нешеге дейін істейді? - К а т а л о г қ а й ж е р д е ? パ - . ч ； - Кітап тапсырыс кағазын калай т о л т ы р а д ы ? " - М е н і э к о н о м и к а л ы к э д е б и е т к ы з ы к т ы р а д ы . - Кітапхананың екі о ку залы барѵ； , ^Біріншісі жоғары курс с т у д е н т т е р і н е а р н а л ғ а н , е к і н ш і с і - т ө м е н й * к у р с с т у д е н т т е р і н е . - К і т а п х а н а т а ң е р т е ң г і т о ғ ы з д а н к е ш к і ж е т і г е д е й і н ж ұ м ы с і с т е й д і . - Алфавиттік және пәндік каталог келесі бөлімде. ‘ - し біздін кітапханаға жазьшып едіңіз бе? • Бізде кітап өте көп, таңдағаньщызды алыңыз. - иіздер нешеден бастап жүм ы с істейсіздер? - Сағат тоғыздан кеш кі сағат жетіге дейін жүмыс істейміз. - Кітапханаға жазылғым келеді. ' г デ， パ ■ Мен тарихи романдарды ұнатамын. - Y йге канша кітагі алуға болады? . ノ ん 、 Х ү - Маған П .Друкердің «Нарык: топ жарып, алға шығу»-* к ііѣ б ь і керек еді... - Мына кітапты маған қалдьфыңызшы. - г« パ， • Кітапханаға калай өтуге болады? . ■!’ し * ѵ ■ . F ■ . У .. З а д а н и е : П р о ч и т а й т е р е ч е в ы е д и а л о г и п о р о л я м . и з а п о м н и т е й х : Р е ч е в о й д и а л о г - 1 : ; ~ Кітапханаға жазылу тәртібін айтыңызшы . こ . 93 - М ұ н д а а л ғ а ш к е л г е н і ң і з б е ? - И В у о к ы р м а н б и л е т і н к а г Е а й а л у ғ а б о л а д ы ? - Қ а й и н с т и т у т т а о қ и с ы з ? . - Э к о н о м и к а и н с т и т у т ы н ы н с т у д е н т і м і н . - С т у д е н т б и л е т і ң і з б а р м а ? - Б а р . М і н е к и . ■ М аған берініз. М ы на окырман билеті осдаінша к і т а п а л а с ы з . Р е ч е в о й д и а л о г * 2 : - Кі тапты қалай алатынын айтыңызшы. - К а т а л о г т а ғ ы б а р қ а ж е т к і т а п т ы я а т ы н , а в т о р ы н , ш и ф р ы н ж а з ы г к і т а п х а н а ш ы ғ а т а п с ы р ы с б е р і ң і з . О л с і з г е к і т а п т ы т а у ы п б е р е д і . - Т а п с ы р ы с т ы қ а л д ы р ы п , к і т а п т ы е р т е ң а л у ғ а б о л а м а ? - Р ! ә , б о л а д ы . З а д а н и е п о р е ч е в ы м с и т у а ц и я м : о р и е н т и р у я с ь н а в ы п о л н е н н о е с о с т а в ь т е т е к с т н а т е м у : « Н а ш а у н и в е р с и т е т с к а я б и б л и о т е к а » . О к ь ш ы з , б ұ л к ы з ы қ : Бір кү н і Қожанасыр досы нікіне келсе, ол ү й ін тазалап жатыр екен Қ о ж а н а с ы р о д а н : - Д о с ы м , н е і с т е п ж а т ы р с ы ң ? — д е п с ү р а й д ы . - М ы н а у е с к і р і е н к и і м ， қ а ғ а з , к і т а п - ө р т е й і н д е п ж а т ы р м ы н , - д е й д д о с ы . - Қ о й ， досым! К и ім ескіргенмен, кітап ескірмейді. Кітапты ң сырть ескіргенмен, іш індегі ақыл сөзі ескірмейді, - депті сонд; Қ о ж а н а с ы р . - К і т а п с ы з ү й ж а н с ы з д ү н и е с и я к т ы ( « В л а у з ы н а н » к і т а б ы ) Сөздік т а з а л а п ж а т ы р е к е н — ч и с т и т е с к і р м е й д і — н е с т а р е е т ж а н с ы з - б е з д у ш и , б е з д у х о в н о е і ш і н д е г і - в н у т р и ѳ р т е й і н д е п ж а т ы р м ы н — х о ч у с ж е ч ь Ү й т а п с ы р м а с ы : с ѳ з д і г і н ж а ： а ң ы з : м е т і н д і о р ы с т і л і к е а у д а р ы ң ы з , с ө з т і р к е с т е р К р е д и т 一 к а р ы з , н е с и е . А к ш а н ы н е м е с е б ү й ы м д ы у а к ы т ш а қ а р ы з ғ ; б е р у . К э с і п о р ы н ѳ з к а р ж ы с ы ж е т п е й к а л ғ а н ж а ғ д а й д а б а н к т е н к а р ы ： а л а д ы . К р е д и п і ң а т қ а р а т ы н м і н д е т і - б а н к т е р д і н у а к ы т ш а б о ( қ а р ж ы н ы ж и н а і ， о н ы к ә с і п о р ы н д а р д ы ң , х а л ы к ш а р у а ш ы л ь п с а л а л а р ы н ы ң , ж ь к е а д а м д а р д ь щ м ұ қ т а ж д ы ғ ы н а ж о с п а р л ы т ү р д * п а й д а л а н у , я ғ н и у а к ы т ш а қ а ж е т т е р і н а қ ш а К а р ж ы я а р м е н қ а м т а м а с ы ： 94 çxy. Банктер несие аркылы шаруашылыққа ықпал етеді. Кредиттің шартьі белгіленген уақытта кайтарып беру және л к ы л ы к (проденттік) шарттармен өндірісті，сауданы жэне баска жумысты камтамасыз ету. қарыздын берілу уақытына карай банк несиесі қ ы с қ а м е р з і м д і (краткосрочный) және ұ з а к м е р з і м д і (долгосрочный) болып бөлінеді. Қ ь і с к а м е р з і м д і н е с и е а й н а л ы м к а р ж ы с ы н к ү р а у ү ш і н , ж ұ м с а л ғ а н ш ы ғ ы н д ы ж е д е л ө т е й т і н ж а ғ д а й д а б е р і л е д і . Ү з а қ м е р з і м д і н е с и е к ө б і н е с е н е г і з г і қ о р л а р д ы ^ ұ л ғ а й т у н е о л а р д ы қ а л п ы н а к е л т і р у ү ш і н б е р і л е д і і : I I I б ө л і м 1 - с а б а к . ( • • • • 、 ' ■. • г -•: ' • •• ' • • Ойлай берсеңу дана боларсың, Ойнай берсең, бала боларсың _ Халық мақалы ' --ぃ ' ' ' ■ 5 1-мәтін パ . . Э к о н о м и к а ド « Э к о н о м и к а » - г р е к т і я ш а р у а ш ы л ы к ボ ә н е з а н д е г е н с ѳ з д е р і н е н п а й д а б о л ғ а н . О л з а д д а р ғ а , б е л г і т ә р т і п к е , ： . ң о . р м а л а р ғ а с ә й к е с ж ү р г і з і л е т і н ш а р у а ш ы і ы к . . Е ж е я п Г р е ц и я д а э к о н о м и к а ү й шаруашылығы деп қабылдан.ан. А л қазіргі жағдаңда экономика х а л ы к ш а р у а ш ы л ы ғ ы н ж ә » - ^ о н ы н ә р т ү р л і с а л а л а р ы н ^ а м т и т ы н бөлік (өнеркәсігі, ауыл шфуашылығы экономикасы), аудандардың, а й м а к т а р д ы ң н е м е с е Ғ у к і л ә л е м н і н ш а р у а ш ы л ы ғ ы , а д а м д а р д ы ң шаруашылық іс-әреке^теріқ онын зандарын және өндірістің әр түрлі жағдайларын регі'ейтін ғылым . Э кономик- — тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, а й ы р б а с т а у , т ұ т ы н у ғ а б а й л а н ы с т ы а д а м д а р д ы ң қ ы з м е т т е р і н зерттейт^ ғылым. Экономика озара байланысты үш, сұракка жауап бере ル +: ■ … - № н і , қ а н д а й м ө л ш е р д е е н д і р у к е р е к ? - Тауарларды калай, кім бндіруі керек1? ； - Кі м үш ін өндіру керек, өндірілген тауарлар мен қы зметтер т ұ т ы н у ш ы л а р а р а с ы н д а . ^ а л а й б ө л і н у і к е р е к ? Э к о н о м и к а е н а л д ы м е н а д а м д а р к а т ы н а с ы . ы р ж а ғ ы н а н а д а м - өн д і р у ш і , я ғ н и т а у а р ， қ ы з м е т т і ө н д і р у г е т і к е л е й к а т ы с а д ы . Е к і н ш і ^ а ғ ы н а н а д а м - т ұ т ы н у ш ы , я ғ н и ө н д і р і л г е н т а у а р л а р м е н қ ы з м е т т е р д і п а й д а л а н а д ы . 95 Э к о н о м и к а н ы ң е к і н ш і б ө л і г і - т а б и ғ а т . Д д а м д а р т а б и ғ ^ б а й л ы қ т а р д ы , ө с і м д і к п е н ж а н у а р л а р д ү н и е с і н , ж ы л у м е н ж а р ы қ т қ с у , а у а ж э н е п а й д а л ы қ а з б а л а р д ы п а й д а л а н а о т ы р ы п , э к о н о м и к а н ы д а м ы т а д ы . Э к о н о м и к а н ы н ү ш і н ш і б ө л і г і - ж а с а н д ы т а б и ғ а т . Б ү л а р д ь щ б а р л ы ғ ы а д а м н ы н і с - ә р е к е т і н і ң н ә т и ж е с і н д е п а й д а б о л а д ы . Э кономиканың ерекше қүрамдас б өлігі — и и ф р а к ұ р ы л ы м . И н ф р а қ ұ р ы л ы м / ө н д і р і с т і к ж ә н е ә л е у м е т т і к / - ө н д і р і с п е н а д а м н ь щ т і р ш і л і к ә р е к е т і ж а ғ д а й л а р ы н к а м т а м а с ы з е т е т і н о б ъ е к т і л е р ж и ы н т ы ғ ы . Э к о н о м и к а н ь щ ә л е у м е т т і к м а ң ы з д ы б ө л і г і н е т ү т ы н у з а т т а р ы ： т а ғ а м ө н і м д е р і , к и і м , т ұ р ғ ы н ү й , м ә д е н и - т ү р м ы с т ы қ ж ә н е ш а р у а ш ы л ы к т ү р м ы с т а ғ ы т а у а р л а р м е н р у х а н и б а й л ы қ т а р ж а т а д ы . С о ң ғ ы к е з д е г і э к о н о м и к а н ы н м а н ы з д ы қ ұ р а м д а с б ө л і к т е р і н і ң б і р і н е ө н д і р і с т е ж ә н е т ұ т ы н у д а қ о л д а н ы л а т ы н м ә л і м е т т е р ( а к п а р а т т а р ) к і р е д і . Э к о н о м и к а , э к о н о м и к а л ы к п р о ц е с т е р м е н э к о н о м и к а л ы к о б ъ е к т і л е р е к і т ү р л І : м а т е р и : а л д ы - з а т т а й ж ә н е к ұ н д ы - а к ш а л ы . Б і з э к о н о м и к а н ы н е ү ш і н б і л у і м і з к е р е к ? Ө з і н б і л і м д і , і р і і с к е р д е п о й л а й т ы н а з а м а т э к о н о м и к а м ә с е л е с і н б і л у і к е р е к . Э к о н о м и к а н ы т а б и ғ а т п е н с а л ы с т ы р у ғ а б о л а д ы . Е г е р т а б и ғ а т т ы т ү с і н б е с е к , т а б и г а т б а й л ы ғ ы н и г е р е а л м а й м ы з . Егер э к о н о м и к а н ы ж а к с ы б і л с е к , о л бізге б а й л ы к , п а й д а ә к е л е д і . Ж а л п ы н а р ы қ н е м е с е қ а з і р г і э к о н о м и к а м е н е д ж м е н т к е ( ѳ н д і р і с т і б а с қ а р у ) , м а р к е т и н г к е ( н а р ы к т ы з е р т т е у , ш а р у а ш ы л ы қ ж ү р г і з у і н ж о с п а р л а у , а к п а р а т т ы ж и н а у ) , қ а р ж ы ғ а с у й е н е д і . ( Қ . А г а н и н а , С . М ү с а б е к о в ) Ө з т ү с і н і г і ң і з д і а й к ы н д а й і ы и с ұ р а қ т а р : 1 . «Экономика» сөзін қалай түсінесіз? 2. Экономиканы немен салыстыруға болады? Неліктен? 3. Қазір «экономика» термині қандай мағынада колданылады? 4 . Э к о н о м и к а ғ ы л ы м р е т і н д е н е м е н а й н а л ы с а д ы ? 5 . Э к о н о м и к а н ь щ б ө л і к т е р і н а т а ң ы з , ә р б ө я і г і н с и п а т т а ң ы з . 6. Қ а зір гі экономика неге сүйенеді? Н е г і з г і т ү с і н і к т е р : ш а р у а ш ы л ы к ж ү й е - с и с т е м а х о з я й с т в а ө н д і р і с т і к и н ф р а қ ұ р ы л ы м - п р о к з в о д с т в е н н а я и н ф р а с т р у к т у р а ә л е у м е т т і к и н ф р а к ү р ы л ы м - с о ц и а л ь н а я и н ф р а с т р у к т у р а 96 а й м а к т ы к э к о н о м и к а - р е г и о н а л ь н а я э к о н о м и к а ’ дүниежүзілік экономика-мировая экономика маТериалды-заттай объект - товарно-материальный объект салалык курылым -отраслевая структура ' — адамдар катынасы - отношения людей - ノ ； х ү т ь ш у з а т т а р ы — п о т р е б и т е л ь н ы е т о в а р ы ш а р у а ш ы л ы к i c - ә р е к е т - х о з я й с т в е н н а я д е я т е л ь н о с т ь . ѳн д і р і с т і р е т т е у — р е г у л и р о в а т ь п р о и з в о д с т в о экономика саласы - о т р а ^ , экономики - , к а з і р г і э к о н о м и к а - с о в р е м е н н а я э к о н о м и к а 1 - м э т і н б о й ы н ш а т а п с ы р м а л а р 1 М ә т ін д і м а нерл е п о қ ы ң ы з , а у д а р ы ң ы з , с и н га р м о н и з м з а ң ы н а назар а у д а р ы ң ы з. П р о ч и т а й т е т е к с т , п е р е в е д и т е , о б р а т и т е в н и м а н и е н а п р о я в л е н и е з а к о н а с и н г а р м о н и з м а в к а з а х с к о м я з ы к е . Н азар а у д а р ы н ы з ! О б р а т и т е в н и м а н и е ! , Казахский язык - агглютинативный язык, поэтойу для него х а р а к т е р е н з а к о н с и н г а р м о н и з м а -- г а р м о н и и г л а с н ы х . Э т о з н а ч и т , ч т о в с о с т а в е с л о в а м о г у т б ы т ь г л а с н ы е и л и т о л ь к о п е р е д н е г о , и л и только заднего ряда. Например: ,там аш а, а йм а к, гы л ы м , есеп, И с к л ю ч е н и е и з п р а в и л а с о с т а в л я ю т з а и м с т в о в а н н ы е с л о в а , с л о ж н ы е слова, слова в кѳмектес с е ц т ік , - в ； творительном падеже, слова в п р и т я ж а т е л ь н о й ф о р м е с - н і ； к і , - т і к і , - д і к і . Н а п р и м е р : э к о н о м и к а , т ұ т ы н у ш ы м е н , т а б и г а т , ө н е р к ә с і п , и н ф р а к ұ р ы л ы м , ө з а р а , Е к і б а с т ұ з к а л а с ы , б ю д ж е т т і к і , а у д а н д і к і , ф и р м а н і к і В р у с с к о м я з ы к е т а к о й з а к о н о т с у т с т в у е т . А л ф а в и т я з ы к а о с н о в а н н а к и р и л л и ц е , с о с т о и т и з 4 2 б у к в . Д е в я т ь б у к в о т р а ж а ю т с п е ц и ф и ч е с к и е з в у к и к а з а х с к о г о я з ы к а . Гласные в казахском языке - слогообразующие, то есть так же, к а к и в р у с с к о м я з ы к е : Д а у ы с т ы л а р - г л а с н ы е ^ ѵ ін іш к е - мягкие ~э ѳ у e і иэ {у) ______ - т в е р д ы е - ^ о а ы ү я е _ _ _ _ __________ - Д ш ы к - ш и р о к и е - а э о ѳ е э я — -^ ь іс а ң - ү з к и е -ы і ұ ү v и ю _____ 97 [ p - в безударном положении не изменяется-^Оспан/не А сш и^ j Дауыссыздар 一 согласные Қатан — глухие К к п с т ф х « ч ш щ һ ¥ян — звонкие Б в г ғ ж д з Үнді 一 сонорные Р л й у м н н Қ - ғ - -в твердых словах Қ-заднеязычный K- г - 1 -в мягких словах К-переднеязычный 2 Берілген сѳздермен сѳз тіркестер сѳздігін жасаныз, казак тілінін дыбыстарына назар аударыньіз. С о с т а в ь т е с д а н н ы м и с л о в а м и с л о в а р ь с л о в о с о ч е т а н и и , о б р а т и т е в н и м а н и е н а с п е ц и ф и ч е с к и е з в у к и к а з а х с к о г о я з ы к а . Үлгі: э к о н о м и к а - э к о н о м и к а ғ ы л ы м ы ( н а у к а э к о н о м и к а ) . З а н , п а й д а б о л у , т е р т і п , х а л ы қ , с а л а / с ы / , а й м а к , к ы з м е т , з е р т г е у , б ѳ л і к , ѳ н д і р у ш і , т а у а р , т ү т ы н у ш ы , к а м т а м а с ы з е т у , э л е у м е т т і к , т у р м ы с , м о л і м е т , н а р ы к , к а р ж ы , б а с қ а р у 3 «Экономик»» сѳзі кандай үгымдармен байланысты? С к а к и м и п о н я т и я м и с в я з а н о с л о в о « э к о н о м и к а » ? … - экономика— ш л ы м . . . / .../ .../ 4 «Экономика» сѳзінін этимологиясы кандай? К а к о в а э т и м о л о г и я с л о в а « э к о н о м и к а » ? 5 Берілген сѳйлемдерде тыныс белгілерін койьшьп. В д а н н ы х п р е д л о ж е н и я х п о с т а в ь т е п р о п у щ е н н ы е з н а к и п р е п и н а н и я . Э к о н о м и к а ш а р у а ш ы л ы к ұ ғ ы м А д а м ө н д і р у ш і я ғ н и т а у а р е н д і р у г е т і к е л е й қ а т ы с у ш ы ; А д а м т ү т ы н у ш ы я ғ н и т а у а р м е н қ ы з м е т т е р д і п а й д а л а н у ш ы А д а м с ы з е ш қ а н д а й э к о н о м и к а б о л у ы м ү м к і н е м е с А д а м э к о н о м и к а н ы н т ү п к і м а қ с а т ы 6 Берілген сөйлемдердегі сызылған сөздердін септік жалғауларын дұрыс койы ңы з. Д о п и ш и т е о к о н ч а н и я в в ы д е л е н н ы х с л о в а х , у к а ж и т е и х п а д е ж : 98 . . колданылады. ..кіреді. .керек. ..камтамасыз етеді. ү л г і : э к о н о м и к а ( н ы ң ) ( І . с ) gi3 экономика； .. .( ) бщ уіміз керек.. ^ нфракүрыльз[М - эконом ика...( ) бөлігі. Казакстан экономикасы ...( ) біз де үлес косу] Экономика... (':) табиғатпен салыстырайык. Экономика... ,( ) екі 'сала .бар: мате! эдеуметтік-мэдени. 7 Экономикамен ， бухгалтерлік есеппен баска м ам анды ктарм ен а й н а л ы с а т ы н ада жүйе» такы ры бы бойынша кандай сұраі мына сөздерді пайдаланыңыз: ұғымды түсіну ， үй ціаруаш ы лы ғы , хал ы к ша пайдалану, ауыр өнеркәсібі, өндіріс экономика, ғы лы іу саласы,тауар өндіру, эі К акие вопросы зададите человеку, специальностям экономики, бухгалтерскогс теме «Экономикалык жүйе»?Используйте экономиканы түсіну, үй шаруашылығы, терминді пайдалану, ауыр өнеркәсібі, өнді экономика, гылым саласы,тауар ѳндіру, экон 1) 2 ) 3) ,.. 4) 8 Сѳйлемдерді аяктаныз. Закончите предложения: ぃ . а) Е ж е л д е . . . . . э) Халык үғымында . . . б) Қазіргі заманда... в) Экономиканын.. . . 9 Сѳйлемдерді калай бастайсыэ? Как начнете предложения? а) • . . зерттейді. эиалдык-ѳндірістій і - ж^не ымы з керек. 9 менеджментпен тагы мдарға «Экономикалык ктар коясыз? Қосымша білдіру, экономиканы іруашылығы, терминді саласы, дуниежүзілік ^ономиканы дамыту. занимающемуся по ) учета, менеджмента по слова:, ұғы мды білдіру, халық шаруашылыгы, pic саласы, дүниеж үзілік омиканы дамыту 99 Ѳткенді еске түсіріңіз, кайталаңыз! М әтінді орыс тіліне аударыныз, ка зак тіліне тәи дыбыстарГа назар аударыныз, мазмұнын казак тілінде/ кыскаша/ ай тщ берініз: Переведите текст на русский язык, обратите внимание На специфические звуки казахского языка, вкратце передайте содержание текста на казахском языке: Қазақстан тарихынан Қазақ жерінің тарихы алғаш рет жер бетіне адамдар пайда бола бастаған тас дэуірінен басталады. Біздің дәуірім ізге дейінгі б ір інш і мыңжылдыкта қазақ жерінде «сак» деп аталған көшпелі тайпалар түрған. Олар ездерінің жоғары материалдык мәдениеттілігімен, дамыған қолөнерімен, темір мен қоладан жасалған қару-жарак шығарумен, дамыған сурет салу өнерім ен / «тастағы таңбалар»/ таны лған. Ол кездегі ен ір і тайпалар од а ғ ы н ы ң е к і н ш і с і — ү и с ін д е р б о л ғ а н . Б ұ л е к і э т н о с к е й і н г і кө ш пел і түркі тайпаларынын калыптасуына ең үлкен ықпалын тигізді. Сөздік тайпа — племя колөнері — прикладное искусство қалыптасу - образование, создание ыкпал — влияние Үй тапсырмасы: а ) 1 - м ә т і н д і м э н е р л е п о к ы н ь о ; выразительно прочитайте жүктеу/скачать 6,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|