Преподавание в школе, колледже и вуз-е

€

tk

  Маүчхые  изыскания

|

"

Л

л

.............................. ... .................................................................................. 

. V V i i I ' . I l   W

Место эстетики  в системе 

u i  з м і ш м і о г о   о б р а з о в а н  н и

Е

сли  вспомнить  гегелевское  понимание  обра­

зования  как  формирования  мировоззренче­

ской  (духовной)  культуры  личности,  то  пре­

подавание  эстетики  в  консерватории  наряду 

с  другими  курсами  философского  цикла  в  наибольшей 

степени  направлено  на  решение  специальных  задач 

музыкального  образования  -   формирование  действен­

ных  художественно-творческих  установок  на  основе 

диалектики  конкретно-исторического  и  общечеловече­

ского  начал.

В 

немецкой 

классической 

культуре  утвердился 

смысл  понятия  образования  ( Bildung)  как  культуры  «в 

процессе  создания,  завершающейся  осознанием  того, 

что  она  является  культурой,  и  того,  что  это  означает, 

а  это  означает  не  что  иное,  как  смысл  человеческой 

жизни»  (1 ,16 0 ).  Жизнь  человека  и  тем  более  личности 

состоит  не  только  и  не  столько  в  поддержании  жизни 

(удовлетворении  потребностей),  сколько  в  разреше­

нии  собственно  человеческих  проблем  бытия  на  пути 

культурного  развития  и  самосовершенствования.  Па­

раметры  и  направленность  (идеалы)  этого  пути  лежат 

в  поисковой,  сознательной  сфере  бытия,  где  развива­

ются  продуктивные  способности  и  возможности.  В  этой 

сфере  личностью  управляют  критерии  и  ориентиры 

мировоззренческого  характера,  общее  понимание  ею 

смысла  человеческого  бытия  и  своего  места  и  предна­

значения  в  нем.

Мировоззренческая  подготовка  в  системе  музы­

кального  образования  предполагает  совместные  и 

целеустремленные  действия 

по  трем 

направлени­

ям:  теоретическом  -   в  курсах  философского  цикла; 

теоретико-практическом  -   в  курсах  исторического  и 

теоретического  музыкознания,  где  общие  идейно­

эстетические  установки  преломляются  в  призме  данно­

го  вида  искусства,  его  языка,  «техники»,  «технологии»  и 

пр.;  практическом  -   на  занятиях  в  специальном  классе 

и  в  собственной  творческой  работе  студентов.  При  этом 

осуществляется  непосредственное  изучение  эстетики  в 

курсе  философских дисциплин  на  первом  направлении 

в  сравнительно  короткое  время  (два  семестра)  и  опо­

средованное  -   на  двух  других  на  протяжении  большей 

части  или  всего  времени  обучения  в  вузе.

В  художественном  вузе  предпочтение  справедливо 

отдается  специальным  курсам,  предназначенным  для 

небольших  студенческих  групп,  активизации  семи­

нарских  занятий  и  самостоятельной  работе  студентов. 

Однако  и  лекция  публичного  характера  может  стать 

фундаментом  специальных  курсов  и  стимулом  для  са­

мостоятельной  работы  студентов.  Необходимо  совер­

шенствовать  и  разнообразить  типы  лекций  по  эстетике,

Т.М.  САТЫБАЛДИНА,

Зав.  кафедрой  СГД  КНК  им.Курмангазы

трезво  отдавая  при  этом  себе  отчет  в  том,  что  студенты 

не  всегда  готовы  к  таким  лекциям,  что  в  их  сознании 

утвердились  определенные  стереотипы  и  ожидания. 

Определяя  эти  типы  современной  лекции  по  эстетике, 

мы  исходим  не только  из  утвердившейся  научной  пара­

дигмы  о  ее  проблемное™,  но  также  из  идеи  о  внутрен­

ней,  неформальной  диалогичности,  которая  способна 

вызвать  ответный  интеллектуальный  и  эмоциональный 

отклик  аудитории.  Ш ироко  известно,  что  идея  диа­

логичности  выражает  современную  социокультурную 

и  этико-психологическую 

потребность. 

Социально­

психологическое  условие  такого  непрекращающегося 

диалога  -   общность  жизненных  целей  лектора  и  сту­

дентов  -   будущих  деятелей  музыкальной  культуры.  В 

идеале  должна  возникнуть  «презумпция  доверия»  к 

тому,  что  говорит  лектор,  убеждение,  что  слова  его  не 

расходятся  с  его  личной  деятельностью  и  чувствами.

Очевидны  сложность  и  многозначность  задач,  стоя­

щих  перед  лектором  художественно  ориентированной 

аудитории.  Одной  из  них  является  необходимость 

«снять  шоры»  узкой  специализации,  раскрыть  широ­

кий  культурно-эстетический  контекст  рассматриваемой 

проблемы  и  вместе  с  тем  учесть  специфические  про­

фессиональные запросы  будущих  музыковедов,  компо­

зиторов,  музыкантов-исполнителей.

Темами  подобных  лекций  могут  быть  кардинальные 

проблемы,  выражающие  не  только  существо  науки,  но 

и  создающие  ее  специфический,  неповторимый  образ, 

который  остается  в  сознании  студентов  и  тогда,  когда 

вся  сопутствующая  информация  со  временем  «улету­

чивается»  (прекрасное  в  мировой  эстетической  мысли, 

эстетическое  суждение  как  диалектическая  связь  бес­

корыстия  и  социальной  пользы,  эстетические  ценности 

и  антиценности,  функции  искусства  по  отношению  к 

обществу  и  личности  и  т.п.).  И  актуальные  проблемы, 

выдвигаемые  современным  культурно-художественным 

развитием 

(например,  соотношение  традиционных 

форм  художественной  культуры  и  тех,  что  формируют­

ся  в  системе  средств  массовой  информации,  искусство 

и  природа,  искусство  и  город,  классические  нормы  и 

модификация  художественных  критериев,  на  фоне 

многомерной  культурной  ситуации,  иерархия  ценно­

стей  в  ней  и  т.д.).

• • • •  

1   и  и р г  

11

 р ы к и

Особая  природа  эстетики  как  науки  заключается  в 

ее  междисциплинарном  характере.  Она  представляет 

собой,  с  одной  стороны,  духовую  рефлексию,  основан­

ную  на  принципах  и  постулатах  -   особых  логических 

формах универсализации  представлений  в чувственном 

восприятии  выразительных  форм  окружающ его  мира. 

В  широком  смысле  это  универсалии  художественного 

творчества  и  восприятия,  эстетической  деятельности 

вне  искусства,  эстетического  восприятия  природы.  С 

другой  -   эстетика  сама  рождается  в  истории  как  теоре­

тическое  обобщение  художественной  практики  и  вклю ­

чает  в  себя  эмпирику  социального  и  культурного  бытия 

произведения  искусства.

Говоря  более  конкретно,  преподавание  эстетики  в 

художественном  вузе  предполагает  учет  профильной 

специализации  аудитории,  которая  жаждет  в  первую 

очередь  подтверждения  сложивш ихся  ценностных  о р и ­

ентации.  Их  будущая  профессиональная  деятельность, 

так  или  иначе,  связана  с  эстетическим  анализом,  когда 

речь  заходит  об  общ их  художественных  измерениях 

специфики  жанра  или  художественного  стиля.  Так  что 

границы  между  эстетическим  и  искусствоведческим

исследованиями  проницаемы.  И  имея  в  виду  уже  не 

только  содержательные,  но  и  функциональные  пара­

метры  лекций  по  эстетике,  м ож но  акцентировать  вни­

мание  аудитории  на  проблемах  эстетической  теории  и 

художественной  практики  в  их  взаимовлиянии,  взаи- 

мообогащ ении,  а  временами,  в  состоянии  резких  не­

соответствий  и  «ножниц».

Помимо 

общ еф илософ ских  деф иниций 

каждая 

тема  эстетики  требует  обращения  к  исторически  из­

менчивой  картине  художественной  жизни  социума, 

что  предполагает,  в  том  числе  освещение  проблемы 

историзма  художественных  потребностей.  Предвари­

тельный  социологический  опрос  может  дать  материал

о  соотношении  выработанных  эстетикой  и  развитием 

культуры  художественных  критериев  с  эстетическими 

предпочтениями  студентов  консерватории.

Список  использованной  литературы

1. 

Кильен  Ж.  Культура  (Bildung)  и  разум  у  В.  фон 

Гумбольдта.  -  В  кн.:  Разум  и  культура:  Труды  междунар. 

фр.-сов.  коллоквиума.  -   М .:  Издательство  Моск.  ун-та, 

1983.

О   Д 0 «

тогыеыидагы 

кттр

 шсслслср

Іеориялык, турғыға  бетбурыс жасаған  күйтану 

ғылымында  бүгінгі  күні  өзекті  болып  түрған 

мәселелердің  қатары  кебеюде.  Солардың 

ішінде,  күй  мен  жанр  тоғысында  пайда 

болған  сауалдарды  айтамыз.  Аталмыш  мәселені  зерттеу 

барысында  күй  онерінде  ж анрды ң  анықтамасы  түрлі 

тараптағы  үғымдарға  телінетіндігі  айқындалды.  Сүзгі- 

сараптың  нәтижесінде  қазақты ң  аспапты  музыкасында 

езіндік  жанр  ретінде  анықталғандардың  арақатынасы 

теңсіздікті  байқатады.  М әселенің  басын  ашып  айтсақ, 

күйдің  өзі,  оның  төкпе  және  шертпе  дәстүрлері, 

тақырыптык,  сипаты  (тарихи,  философиялык,  жанр), 

ф ункционалдық  міндеті  (ғурыптык,,  магиялық  жанр) 

және  т.б.  мәселелерімен  қатар,  аттас  күйлердің  де 

(отызға  ж уы қ)  жеке  ж анр  болып  анықталып  жүргенін 

айтуымыз  керек.  Солардың  ішінде,  жанр  терминінің 

өзгеше  мағынада  қолдануын  келесі  жолдан  да  керуге 

болады:  «Так,  понятие  макам  -  это  одновременно  и 

лад,  и  жанр.  Жанровые  разновидности  Ш аш мако- 

ма,  например,  Бузрук,  Раст  и  др.  также  определя­

ются  ладовыми  признаками.  Казахский  кюй  (одно 

из  значений  этого  слова  -  мелодия)  -  жанр,  который 

также  может  быть  рассмотрен  как  своеобразная  ла-

А йнұр  ҚАЗТУҒАНОВА,

өнертану  ғылымыны ң  кандидаты

довая  формула,  разворачивающаяся  во  времени.  То 

же  и  в  области  жанровых  разновидностей  кюя,  таких 

как  «Байжума»,  «Жигер»,  «Акжелен»,  «Балбураун»  и 

др.,  значение  этих  названий  поднимается  до  значе­

ния  лада»1.  М оноди ял ы қ  модениетте  мақамды  бір 

қырынан алғанда лад түсініпмен теңестірілетінін білеміз, 

мәдениеттер  жүйесінен  қарастырғанда  жанр  екендігі 

аңғарылады,  бірақ,  күй  өнерін  сараптағанда  жанр  мен 

ладтың  теңеспейтіндігін  мойындауымыз  керек.  Жалпы, 

мүндай  келіспеушілікті  зерттеушілердің  еңбектерінен 

молынан 

кездестіруге 

болады2. 

Күйтанушылардың 

зерттеу  жүмысында  қарам а-қайш ы лы қтарды ң  кездесуі 

заңды  қүбылыс  деп  санаймыз.  Себебі,  жалпы  ғылымда 

«жанр»  категориясы  бүгінгі  күнге  дейін  зерттеуді  талап 

ететін  күрделі  мәселенің  бірі  болып  табылады.  Оның 

накды  мағынасын  анықтауға  арнайы  институт  жүйесі 

құрылатындығы  ақиқат.

Күй  өнерінде  жанр  болмысын  пайымдап-парықтау 

үшін  музыка  ғылымындағы  осы  мәселеге  арналған 

классикалық  еңбектерді  (А.А.Альшванг;  В.А.Цуккерман, 

Л.А.Мазөль, А.Н.Сохор,  С.С.Скребков)3, оныңатқаратын 

фольклорлық  туындылар  тарапындағы  зерттеулерді 

(В.Н.Путилов, 

И.И.Земцовский, 

И.В.Мациевский)4, 

жанрдың  типологиясы  мен  әр  түрлі  салдарын  қара- 

стырған 

ізденістерді 

(Т.В.Попова, 

М.С.Скребкова- 

Филатова,  Т.М.Смирнова,  Е.М.Царева,  И.Н.Налетова, 

И.Я.Нейштадт)5,  бүл  туралы  жаңа  заман  көкжиегінде 

ғалымдар 

үсынған 

ой-пікірлерді 

(В.Н.Холопова, 

Е.В.Назайкинский)6  қарасгыра,  келесі  тезисті  аңгардық: 

жалпы  жанрдың  жүйеленуі 

бір  түрғыны  үстанып 

жіктегенді  талап  етеді,  яғни  біреуі  орындалу  шартын 

ғана  устанса,  екіншісі  музыканың  мазмүнын  алдыға 

шығарады,  ал  үшіншісі  атқаратын  міндетіне  қарай 

жіктейді,  т.с.с.  болып  келе  береді.

Күйтану 

саласында 

жанр 

мәселесін 

зерттеу- 

де  біршама  қадам  барын  бастаган  зерттеушілердің 

жүмысгарын  кездестіруге  болады.  Олардыц  ішінде 

күйді  жанр  ретінде  түңғыш  анықтаған  Қүдайберген 

және  Ахмет  Жубановтар7,  аға  буын  зерттеушілердің 

жолын  жалғастырған  А.Мүхамбетова,  ән  өнерімен 

сабақтастыра  жүйелеген  П.Аравин  (қоштасу,  жоқтау)8, 

аттас  күйлердің  музыкалық  мазмүнын,  қүрылысын 

және  қүрылымын  талдап,  жске  жанр  ретінде  зерттеген 

Г.Омарова,  П.Шегебаев9.  Қазіргі  кезенде  аттас  күйлерді 

жанр  санатында  дәлелдеп  жазған  музыкатанушылар 

мен  орындаушылардың  жумысгарының  саны  күннен- 

күнге улғаюда.  Күйтану саласындағы  еңбектердің ішінде 

аггас  күйлердің  жанр  аталу  төңірегінде  пікір-таластар 

жүруде,  бүл  қарама-қайшылықтар  аттас  күйлердің  са- 

рапталуы  мен  жанр  уғымының  анықталуын  тығырыққа 

келіп  тірейді.  Мысалы,  бір  зерттеушілер  олардың  негізгі 

атын  сақтап  жанр  деп  айтса,  кейбіреулері  басқаша 

аталған  жанрға  жатқызады,  мысалы,  «Ақжелең»  әттас

күйлері  «ақжелең  жанры»,  «өмірбаяндык,,  календарлык, 

жанр»,  «ғүрыптық  жанр»,  «магиялык,  жанр»  болып  та 

келеді,  сондай-ақ,  басқа  күйлердің  де  тағдыры  осын- 

дай  ахуалға  саяды.  Олардың жанр  ретінде  айқындалуы, 

кейбір  зерттеу шілердің 

мағыналық  жағынан 

оған 

лайықтылығын  таңдамай,  парықсыз  қолдануы,  бүл 

үғымның  негізгі  мәнін  ағат  түсінуімен  қатар,  жоғалуына 

үшыратты.

Осы  түрғыдан  алғанда,  аттас  күйлер  жанр  талабы- 

на  жауап  береді  ме  делен  сауал  туады?  Бүл  сүрақтың 

шешілуіне 

іргелі 

жүмыс  арналуы 

керек  екендігін 

үғынамыз,  мақала  көлемі  шектеулі  болғандықтан,  аттас 

күйлердіц  пайда  болу  себебіне  тоқталғанды  жөн  көріп 

отырмыз.

Жалпы, 

аттас 

күйлердің 

қатарына 

«Ақжелең», 

«К,осбасар»,  «Қоңыр»,  «Байжүма»,  «Жігер»,  «Арнау», 

т.с.с.  жатады.  Халык,  музыкасы  ауызша  туып,  үрпақ- 

тан  екінші  ургіаққа  есте  сақтау,  мәнерлеп  жеткізу 

арқылы  жалғасты.  Осындай  суырып-салма  дәстүрге 

непзделгон  күй  өнерінің  түпнусқа  түрінде  еш  өзгеріссіз, 

қаз  қалпында  сақталып  қалуы  мүмкін  емес  еді.  Мүндай 

жағдай  аттас  күйлердің  пайда  болуының  бірінші  себебі 

болды.  Алғашқы  желеудің  дәйектелуі  аттас  күйлердің 

қалыптасуына 

түрткі 

болған 

басқа 

да 

түрлердің 

айғақталуына  әкелді.  Атап  айтқанда,  аттас  күйлер  -  

атадан-балаға  мура  болып,  қолдан-қолға  беріліп,  әр 

орындаушы  шерткен  бір  күйдің  нусқасы  (мысалы, 

Қурманғазының  «Адай»  күйінің  Дина  Нүрпейісова 

мен  Қали  Жантілеуовтің  немесе  «Қызыл  қайыңның» 

Оқап  Қабиғожин  мен  Лүқпан  Мүхитовтың  жеткізген 

түрлері),  күиші  шығарманың  негізгі  өзегін  сақтай 

отырып, 

өзінің  талғам-түсінігіндегі  сол  туындының 

интерпретациялық  түрлері  (Қурманғазы,  Дәулеткерей, 

Динаның  «Бүлбүл»  немесе  «Жігер»  күйлері),  күйлердің 

аттарының,  атқаратын  міндеттерінің,  аңыздары  мен 

шығу  тарихының  ортақтығы  («Кеңес»,  «Бозайғыр»,

'Копбаева  Л.Я.  Казахский  кю й  в  ряду  традиционных  жанров  музыки  Средней  Азии  (Взгляд  в  аспекте  тюркологии)  / /   Түркі 

халыктарынын  музыкасы  I - ш і  халыкаралык симпозиумы  тезистерінің  жинағы.  —  Алматы,  1994.  -С.  124.

3Мысалы,  жанрдын  аныкгалуында  А.Тоқтаған  сала  мен  жанрды  теңестірсе,  Б.Ыскаков  жанр  деп  атгас  күйлерді  айтып,  ал 

салаға жанр  аныктамасынын  негізін  алған.  Сондай-ак,  Д.Бахтығалиева  «Есть ли  термин  «жанр»  в  казахской  традиционной  эсте­

тике?»  деген  макаласында  «жанр»  сөзіне  «тамыр»  деген  балама  береді.  Жалпы,  бұл  категорияны  шет  ел  тілдеріне  аул ар ганда  да 

«жанр»  болып  калатынын  айту  кажет,  яғни,  грек және латын  тілдерінде  «депоз»,  «genus»,  итальянша  «genere»,  испанша  «genero», 

ағылшын  жэне  француз тілдерівде  «genre».  Осыған  карап  онын халыкаралык аныктамасы  казак тілінде  де  сакталуы  тиіс.

’Альшванг  A.A.  Проблемы  жанрового  реализма  / /   Избранные  сочинения,  —  Т.1.  —  Москва:  Музыка,  1964.  —  С.97-103.; 

Цуккерман  В.  Музыкальные  жанры  и  основы  музыкальных  форм.  —  Москва:  Музыка,  1964.  —  160  с;  Мазель  Л.А.  Строение 

музыкальных  произведений.  —  Москва:  Музыка,  1979.  —  536  с;  Сохор  А.  Эстетическая  природа  жанра  в  музыке.  —  Москва: 

Музыка,  1968.  -  101  с;  Скребков  С.С.  Художественные  принципы  музыкальных  стилей  / /   Музыка  и  современность.  Сб.ст.  Вып. 

3.  —  Москва:  Музыка,  1965.  —  С.  3-31.

4Путилов  Б.Н.  О  процессе  жанрообразования  в  фольклоре  / /   Актуальные  проблемы  современной  фольклористики.  Сб.ст. 

и  материалов.  Сост.  В.Е.Гусев.  —  Л.;  Музыка,  1980.  -  С.  197-199.;  Земцовский  И.И.  К   теории  жанра  в  фольклоре  / /   Советская 

музыка.  1983.  №4  апрель.  —  М.:Советский  композитор,  1983.  -  С.61-65.;  Мациевский  И.В.  Народная  инструментальная  музыка 

как  феномен  традиционной  культуры:  автореф.  дис.  ...  докг.  иск.:  17.00.02.  -Киев,  1990.-47  с.

5Попова  Т.В.  О  музыкальных  жанрах.  —  Москва:  Знание,  1981.  —  128  с;  Скребкова-Филатова  М.С.  Некоторые  проблемы 

жанрового  анализа  в  музыке.  / /   Проблемы  музыкального  жанра.  Сб.  статей.  Вып.  54.  Отв.  ред.  ТЛ.Лейе.  -  М,  1981.  -  С.38-53.; 

Смирнова  Т.М.  Проблема  теории  музыкального  жанра.  Автореф.  дис.  ...  к.иск.  -  Киев,  1988.  -  19  с;  Налетова  И.Н.  К   проблеме 

анализа  сложных  масштабных  жанров  ка к  целого.  Выявление  единицы  исследования.  / /   Проблемы  музыкального  жанра.  Сб. 

статей.  Вып.  54.  Огв.  ред.  Т.Л.Лейе.  -  М.,  1981.  -  С.21-37.;  Нейштадт  И.Я.  Проблема  жанра  в  современной  теории  музыки.  / /  

Проблемы  музыкального  жанра.  Сб.  статей.  Вып.  54.  Отв.  ред.  ТЛ.Лейе.  -  М.,  1981.  -  С.6-19.;

«16-жы л»,  «Шаттық»,  «Өкініш»,  «Сағыныш»  және  т.б.), 

күйлерінің  тармақты  болып  келуі  («Қосбасар»,  «Нау- 

айы»,  «Тоғыз  тарау»  және т.б.)  қалыптастырды.  Сондай- 

ақ,  бүл  туындылар  жеке  күйш інің  стилін  үстана,  өз 

жадынан  жаңа  күйді  шығарып,  атын  сақтап  қалуынан 

туды.  Бүл  ретте  Байжүманың  «Байжүма»  күйін  айтуға 

болады.  К,азақтың  көрнекті  күйшілері  Қүрманғазы, 

Дәулеткерей,  Дина,  Түркеш,  Орынша,  М ақаш ,  т.б. 

шығармашылығында  «Байжүма»  деп  аталған  күйлер 

ерекше  орын  алады. 

Олар 

музыкалык,  ерекшелігі 

жағынан  Байжуманың  «Байжума»  күйіне  жақы н  келеді. 

Сол 

арқылы 

кейінгі 

домбыраш ылар 

Байжүманың 

күйін  негізге  ала,  осы  түлғаның  стилінде  шығарғаны 

байқалады.  Оны  П.Шегебаевтың:  «...по  традиции  на- 

зира,  известной  м ногим  народом  Востока,  многие 

композиторы-кю йш и  создают  свои  варианты  «Байжу- 

мы»,  стремясь  при  этом  превзойти  достижения  своих 

предшественников.  О риентиром  же  служат  характер­

ные  стилевые  признаки  творчества  Байжумы»  [2,  55 

с .]10,  -  деген  жолдары  да  дәлелдейді.  Бүл  күйлердің 

қатарында  А қж елеңнің  күйі  «Ақжелеңді»  айтуға  б о ­

лады.  М үны ң  өзін  екі  түрғыдан  қарастыруға  болады, 

біріншіден,  тармақты  күйлер  ретінде,  себебі  автордың 

тупнүсқасы 

тармакдылығымен 

ерекшеленеді. 

Ал, 

екіншіден  композиторды ң  стилінде  ш ығарылған  туын­

дылар  қатарына  жатқызуға  келеді  (Қурманғазы   «Үзақ 

Ақжелең»,  Әкібас  «Ақжелең»,  Қазанғап  «Ақжелең»,  Ес- 

бай  «Ақжелең»,  Алтынай  «Ақжелең»,  Дәулеткерей  «К,ыз 

Ақжелең»  және  т.б.  Қазіргі  кезеңде  бүл  күйш інің  стилі 

Қ.Ахмедияровтың  ш ығармаш ылығында  ерекше  орын 

алған.  Оны  келесі  күйлерден  көруге  болады  «Адай 

Ақжелең»,  «Ақан  Ақжелең»,  «Жаңа  жыл  Ақжелең», 

«Ш амғон  Ақжелең»  және  т.б.

Осы  турғыдан  алғанда,  күйдің  атына  қарап  жанрды 

топтау дүрыс  шешімді  бермейді.  Өйткені,  күйлердің  аты 

әр түрлі  жағдайлармен  байланысты  қойылуымен  қатар, 

өзгеруі  де  мүмкін.  Мысалы,  күйлердің  ішінде  аты  негізгі 

мәнін  ашпайтын  астарлы  мағынамен  аталғандары  да 

бар.  Мысалы,  А қбикеш тің  «Айнам  қалды» деген  күйінің 

тура  мағынасында  бір  заттың  қалғаны  туралы  айтылып 

түрғаны  көрінеді,  ал  негізінде  ғүры пты қ  күйлердегі 

қыздың  «сыңсу»,  «қоштасу»  дәстүріне  жатады.  Кейбір 

халык, 

күйлерінің 

аттары 

музыканың 

мазмүнымен

жанаспайды.  М үндай  күйлердің  ныспылануы  шарт- 

ты  қойылып,  көптеген  фольклорлык,  туындылардың 

ішінде  жоғалмауына  байланысты  белгіленген.  Соны- 

мен  қатар,  ауызша  дәстүр  болғандықтан,  кейбір  куйлер 

халық  арасында  әр  түрлі  аттармен  сақталғаны  белгілі 

(Құрм анғазы ны ң  «Төремурат»  күйі  «Қыз  Данайдың 

қы рғыны »,  Дәулеткерейдің  «Түркімен  күйі»  басқаша 

«Көроғлы»,  Қазанғапты ң «Ысқырма»  күйі  «Терісқақпай» 

болып  аталған  және  т.б.).  Егер  де  жанрды ң  анықталуы 

күйлердің  атының  шоғырлануынан  болса,  екі  түрлі 

аталған  бір  күй  екі  жанрды  қалыптастьіруы  да  мүмкін.

Нәтижесінде 

жанр  . әнықтамасын 

негізге 

алып 

және 

мәдениетаралық 

жанрларды 

теңестіргенде, 

ф ольклорлық  екілдердің  арасында  аттас  туындылар 

мүлдем  жанр  ретінде  анықталмайтындығы  және  сол 

ортада  жанр  категориясының  ж оқты ғы   байқалады. 

Мүны  дәстүрлі 

күйш ілердің  шығармашылығындағы 

аттас  күйлердің  ш ығуымен  дәлелдеуге  болады.  Мыса­

лы,  Ф .Үрм ізов  «Қосбасар»,  «Ш алқыма»,  «Телқоңыр» 

күйлерін  ш ы ғарғанда  усгазы  Сүгірдің  есімімен  бірге 

аталсын  деген  мақсатпен  дүниеге  әкелген.

Дәстүрлі  ән  өнеріндегі  аттас  шығармалар  туралы 

музыкатанушы,  ғалым  Е.В.Назайкинскийдің:  «...Группа 

вариантов  одной  и  той  же  песни  и  начинает  высту­

пать  в  качестве  жанра,  особенно  если  песня  получает 

широкую  известность  и  попадает  в  различные,  отли­

чающиеся  от  первичной  жанровые  ситуации.  Впрочем, 

в  среде  самих  носителей  фольклора  песня  остается 

песней  и  вовсе  не  определяется  как  род.  Слово  жанр 

вообще  тут  не  используется.  Оказывается,  что  в  са­

мосознании  этой  среды  нет  категории  жанра,  а  есть 

конкретные  напевы,  наигрыш и,  мелодии,  песенные 

тексты  и  их  варианты»  [3,  110  с .]п  -  деген  пікірі  ат- 

тас  ш ығармалардың  ж анр  бола  алмайтындығына  тағы 

да  нандырады. 

Қ о р ы т ы н д ы л а п  

айтқанда,  күйлердің 

атына  қарап  ж анр  анықталып,  жіктелетін  болса,  келе- 

шек  үрпақты  адастыруға  әкелетініміз  көрінеді,  себебі 

зерттеу  барысында  отызға  жуык,  аттас  күйлер  тобы 

айқындалды.  О ның  үстіне  күйд ің  өзін  даму  үстіндегі 

қүбылыс  екендігін  және  аттас  күйлердің  жылдан- 

жылға  қатарының  толып  келе  жатқанын  ескерсек,  XXI 

ғасы рды ң  ортасында  бір  күйтану  саласында  жетпіске 

ж уы қ  жанрға  ие  болатынымызға  күмәнданбаймыз

6Холопова  В.Н.  М узы ка  ка к  вид  искусства.  Учеб.  пособие.  2-е  изд.  —  СПб.:  Лань,  2002.  —  320  с;  Н азайкинский  Е.В.  Стиль и 

жанр  в  музыке:  Учеб.  пособие для  студ.  высш.  учеб.  заведений.  —  М.:  Гуманит.  изд.  центр  ВЛАДО С,  2003.-248  с.

7Жұбанов  К, 

Қазак 

музыкасындағы  күй  ж анры ны ң  пайда  болуы  жәйлі  / /   Казак тіл і  ж еніндегі  зерттеулер.  -  Алматы:  Ғылым, 

1999.  -  Б.273-287.;  Жүбанов  А .Қ .  Ғасырлар  пернесі.  -  Алматы:  Жазушы,  1975.  -  400  б.;  Мухамбетова  А.  Казахский  кю й  как  син­

кретический  жанр  (типы  програмности).  —  Алма-Ата:  Ғылым,  1991.  —  40  с.

^Аравин  П.В.  Жанры  казахской  инструментальной  музыки.  Вып.  I.  —  Алма-Ата:  Ж азуш ы,  1970.  —  72  с.

'’Омарова  Г.Н.  О  ком позиционной  структуре  домбровой  музыки  Западного  Казахстана  (на  примере  кюев  «Балбырауын»)  / /  

Традиционная  музыка Азии:  исследования  и  материалы.  /  Сост.  и  отв.  ред.  С.Утегалиева.  —  Ап маты: Дай к-П ресс,  1996.  -  С.81-89.; 

Шегебаев  П .Ш .  Жанровые  особенности  кю я  «Науыскы».  -  С .105-112;  Происхождение  и  развитие  образа  Соловья  в  домбровой 

музыке / /   Инструментальная  музыка  казахского  народа.  -  Алма-Ата:  Энер,  1985.  -  С.94-105.

"’Шегебаев  П .Ш .  Внетекстовые  ф ункции  домбрового стереотипа / /   Қ оғам ны ң рухани дамуы:  музыка жэне  гылым.  2001  жылы 

22-23  казанда  Астанада  еткен  Халыкаралык  гылы ми-теориялык  конференция  материалдары.  -  Алматы:  Ғы лы м,  2002.  -   51-6

"Н а за й ки н ски й   Е.В.  Стиль  и  жанр  в  музыке.  —М.:  Владос,  2003.  —  С  110

СЗші  түскек  еріат

•  

, 1 ; l i l t   9 0 1 © %'bU 

* •

М рм ка  і»|ш\і»іна  косы.паи  зор с нос к

Торғын  Абибуллақызы  Смайлова 

2002  жылы  Қүрманғазы  атындағы 

Үлттык,  консерваторияның  жеке  ән  салу  бөлімін  үздік  дипломмен  бітірді. 

2004  жылы  Консерваторияда  ассистент-стажерлык  білім  алды.

Мамандығы  -   Вокалдык  ән  салу.  Диплом  бойынша  опера  және

концерттік әнші,  оқытушы деген  біліктілік берілді.  Профессор,  ҚР-ның Халық 

әртісі  В.Б.  Жылысбаевтың  класынан дәріс  алған.

2005-ш і  жылдан  бастап  Т.Жургенов  атындағы  ҚазҮА-ның  жеке  ән  салу 

кафедрасында  және  ҚазҮК-ның  дирижерлау  кафедрасында  оқытушылық 

қызмет  атқарып  келеді.  2008-ш і  жылдан  бастап  академияның  «Жеке  ән 

салу»  кафедрасының  меңперушісі.

2009  жылдың  қыркүйек  айынан  бастап  Абай  атындағы  опера  және  ба­

лет  театрының  әншісі  болып  қызмет  атқарады.  Симфониялык,  және  казак 

улттық  аспаптары  оркестрлерінің  сүйемелдеуімен  жеке  концерт  беріп,  әр 

түрлі  жеке  концергтік  бағдарламаларга,  фестивальдерге  катысады.  Атап 

айтсак:  2009  жылдың  мамыр  айында  Корей  мемлекетінің  астанасы  -   Сеул 

қаласында өткен «Жібекжолылебі» атты мәдени фестивальға,  2009 жылдың 

қараша  айында  Иордан  Хашимиттік  Корольдігіндегі  және  желтоксан  ай­

ында  Германия  мемлекетінің  астанасы  Берлин  қаласында  өткен  Кззакстан 

Республикасының  «Мәдениет  күндері»  атты  концерттік  бағдарламаларға  қзтысты.

2009 

жылдың  қараша  айының  аяғында  Т.Жүргенов  атындағы  Қазак,  улттык,  енер  академиясының  «Жеке  ән 

салу»  кафедрасының  меңгерушісі.  Доцент  Торғын  Абибуллақызының  уйымдастыруымен  к,азақтың  халық  және 

халық композиторларының әндерінен қурасгырылған  «Гауһар тас» атты әншілік өнерге арналған хрестоматияның

1 -томы  жарық  көрді.

Мундай  қунды  хрестоматияның  шыгуы  -   кәсіби  музыка  мамандарына,  музыкалық  білім  беретін  оқу 

орындарының  устаздары  мен  студенттеріне  және  жалпы  ән  сүйер  қауымға  үлкен  жаңалык,  болды.  Бар  болғаны 

500  данамен  басылып  шыққан  бул  жинак, тез-ақ  сатылып,  журтшылықтың  ризашылығына  ие  болды.

Осы  хрестоматияға  байланысты  Торғын  Абибуллақызына  жолығып,  пікірлескен  едік.  Төменде  сол  сүхбатты 

оқырман  қауымға  таныстыруды  жон  көрдік.

жүктеу/скачать 4,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: