Просит принять срочные меры и оградить хозяйствующие субъекты Северо-Казахстанской области от неправомерных действий монополиста энергопередающей компании тоо «СевКазЭнергоцентр»
жүктеу/скачать 1,24 Mb.
|
Диссертация от 18.04.2013г.
Кесте 2 – Парламент Мәжілісіндегі депутаттық сауал салулардың 2012 жылғы қыркүйектен 2013 жылғы сәуірге дейінгі көрсеткіші:
кесте 2 – Парламент Мәжілісінің ресми сайтындағы ақпарат көздерінің негізінде сәйкес автормен құрастырылған. Кесте 3 – Парламент Сенатындағы депутаттық сауал салулардың 2010-2013 (сәуір) жылдардағы көрсеткіші:
кесте 3 – Парламент Сенатының ресми сайтындағы ақпарат көздерінің негізінде автормен құрастырылған. Статистикалық мәліметтер көрсетіп отырғандай, депутаттық сауалдардың 90% астамы атқарушы биліктің басшысына бағытталған. Оның бірнеше себебі бар. Біздің пікірімізше, біріншіден, республикамызда күшті, орталықтандырылған атқарушы билік қалыптасқанын білдіреді. Атқарушы биліктің күшті болуы Қазақстан Республикасы Президентінің Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында және 1993 жылғы Конституция бойынша атқарушы биліктің басшысы болуымен тығыз байланысты. Екіншіден, қойылып отырған сұрау салулардың маңызы жоғары екендігін білдіреді. Үшіншіден, атқарушы биліктің басшысына, яғни Премьер-Министрге деген сенімділіктің бар екенін және билік тармақтарының келісімде жұмыс істейтіндігін көрсетеді. Дегенмен, жылына орташа есеппен алғанда 130-дай депутаттық сұрау салудың Премьер-Министрге жолдануы алаңдаушылық білдіреді. Ол халықтың мұң-мұқтажының түрлі салаларда, түрлі деңгейлерде шешілмей жатқандығының белгісі. Сондықтан, біздің пікірімізше, депутаттық сұрау салудың өзектілігін және оған жауаптың ең жоғары деңгейде қайта қарастырылуын қамтамасыз ету керек. Парламенттің бақылау функциясына келетін болсақ, онда ол биліктің бөлінісі және оның тармақтарының өзара әрекеттестік тетіктері жағдайында жақсы көрініс табады. Заң ышғарушы органның бақылау функциясы конституциялық деңгейде анық жазылмағанымен, Парламенттің қызметін талдау арқылы, оның бақылау функциясына ие болатынын көруге болады. Мұнда парламенттік бақылау толыққанды немесе абсоютті бақылау негізінде (Жоғарғы Кеңес сияқты) жүзеге асырылмайды. Парламент бақылау функциясы кезінде басқа билік тармағының ісіне кірісе алмайды, басқа билік тармағына кіретін функцияны тартып қоя алмайды, бақылау биліктің бөлінуі және тепе-теңдік әрі тежемелік қағидатын негізге ала отырып жүзеге асырылады. Бірқатар ғалымдардың пікірінше, парламенттік бақылау деп: мемлекеттік биліктің жоғары заң шығарушы (өкілді) органы жүзеге асыратын жүйенің қызметін үнемі байқау және тексеру жқніндегі әртүрлі шаралар кешенін; атқарушы органдардың негізгі қызметіне байқау мен тексеру жүргізудің белгіленген тәртібін реттейтін нормалар жүйесін; атқарушы билік органдарының негізгі қызметіне байқау мен тексеру жүргізудің белгіленген тәртібін реттейтін құқықтық нормаларының жиынтығы ретінде құқық институтын түсінеді... парламенттік бақылау – бұл сайланған депутаттар арқылы халықтық бақылаудың жанама түрі. Алайда бас кезінде «мажоритарлық», содан кейін «аралас», қазіргі кезде – «барабар» жүйелер болған елдің жоғары заң шығару органына сайлау жүйесіне қысқаша талдау жасай отырып және депутаттар негізінен партиялық тізімдер бойынша, яғни өздерінің сайлауалды тұғырнамасы мен іс-қимыл бағдарламасы бар саяси партиялардан сайланатынын ескеріп, парламенттік бақылауда депутаттардың бақылаушылық өкілеттіктеріне, оның ішінде сайлауалды міндеттемелерін орындау бойынша өкілеттіліктеріне партиялық ықпалдың белгілі бір бөлігі бар екендігін байқауға болады [45, 74-76бб.]. Әрине, мұндай тұжырыммен келісуге болады, қазіргі таңда Парламенттің өкілдік ету, заң шығармашылық, бақылау функциялары сайлауалды тұғырнамадағы міндеттерді орындау үшін бағытталуы керек және ол бойынша жұмыс атқарылып жатыр. Мәселен, 2013 жылдың 5 наурыз күні Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Серік Ахметовтің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында «Нұр Отан» халықтық- демократиялық партиясының «Қазақстан. 2017 мақсаттары. Ұлттық іс-қимыл жоспары» сайлауалды тұғырнамасының 2012 жылғы орындалу қорытындысы қаралды. Премьер-Министр «Ұлттық іс-қимыл жоспары бұл – партия төрағасы Н.Ә.Назарбаевтың басшылығымен еліміздің алдағы бес жылдағы негізгі даму бағыттары айқындалған саяси құжат» екенін және «оны іске асыру партияның саяси кеңесі мен Үкіметтің бірлескен жұмысының нәтижесі болып табылатынын» атап көрсетті. «Нұр Отан» партиясы сайлауалды тұғырнамасын орындау бойынша іс-шаралар Жоспарын жүзеге асыру барысы туралы ҚР білім және ғылым министрі Б.Жұмағұлов, ҚР мәдениет және ақпарат министрі М.Құл-Мұхаммед, ҚР ауыл-шаруашылығы министрі А.Мамытбеков, ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Т.Дүйсенова, Жамбыл облысының әкімі Қ.Бозымбаев және Батыс Қазақстан облысының әкімі Нұрлан Ноғаев баяндады [57]. Біздің пікірімізше, парламенттің бақылау функциясы, ең бірінші кезекте оның өкілдігімен байланысты, себебі, Парламент халықтық бақылаудың бірден-бір тиімді түрі болып табылады. Халық өзінің өкілдері арқылы мемлекет қазынасының қайда және қанша мөлшерде кетіп жатқанын біліп отыруы тиіс. Екіншіден, бақылау функциясы, заң шығарушы билікке тепе-теңдік және тежемелік қағидаты негізінде басқа билік тармақтарымен өзара әрекеттесу тетіктерін жүзеге асыру үшін беріледі. Парламенттің бақылау функциясы Үкімет пен сот билігін белгілі бір арақашықтықта және теңдікте ұстап тұру үшін қажет. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, парламенттің бақылау функциясы келесі жолдармен іске асырылады: Парламент Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді. Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бекітпеуі Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді (53-баптың 2 тармағы); республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерді талқылайды (54-баптың 2 тармағының 1) тармақшасы); Мәжіліс депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен, депутаттардың жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы бойынша Мәжіліс Үкіметке сенімсіздік білдіруге құқылы (56-баптың 2 тармағы); Палата депутаттары жалпы санының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша Үкімет мүшелерінің өз қызметі мәселелері жөніндегі есептерін тыңдауға құқылы. Есепті тыңдау қорытындылары бойынша Үкімет мүшесі заңдарды орындамаған жағдайда, депутаттар жалпы санының көпшілік даусымен оны қызметтен босату туралы Президентке өтініш жасауға құқылы. Егер Президент мұндай өтінішті қабылдамайса, онда депутаттар Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен алғашқы өтініш берілген күннен бастап алты ай өткеннен кейін Президенттің алдына Үкімет мүшесін қызметінен босату туралы мәселені қайталап қоюға құқығы бар. Мұндай жағдайда Президент Үкімет мүшесін қызметінен босатады (57-баптың 6 тармағы); Осылайша, Парламенттің бақылау функциясы жүзеге асырылады. Парламентте Үкімет пен Есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекіту кезінде азын-аулақ шу болатыны белгілі. Жыл сайын есеп комитеті бюджеттің бірталай қаржысының игерілмей жатқандығын анықтайды. Мәселен, Есеп комитетінің басшысы ұлттық компаниялардың басқару органдарына жататын кейбір мемлекеттік орган басшыларының басқару шешімдерін қабылдағанда қалыптасқан тәртіптен аса алмайтындықтарын баян етті. «Біздің қолымызда тәуекелі мол, экономикалық тұрғыдан тиімсіз, тіпті еліміздің экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндіретін шешімдер туралы фактілер бар екенін айтқым келеді», – деді ол. Тексеріс көрсеткендей, бұлар ел бюджетіне өте көлемді шығындар әкелген. Атап айтсақ, «Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығы» АҚ-ты тексеру нәтижесінде олардың 2,7 млрд. теңгеге сатып алған шетелдік акцияларының құны 1 млрд. теңгеге құнсызданғаны анықталған. Бұл орташа көрсеткішпен алсақ, 42 пайызды көрсетеді. «Ұлттық инновациялық қор» АҚ пен «Қазақстанның инвестициялық қорының» құрылуы мен жарғылық капиталын толықтырып отыруға 70 млрд. теңгеден астам республикалық бюджет қаржысы кеткен. Қаржы-шаруашылық қызметінің 2007-2008 жылдарының нәтижесіне қарасақ, аталмыш АҚ-тар мемлекет қаржысына 25,5 млрд. теңгеге шығын әкелген. Бүгінгі күні «Ұлттық инновациялық қор» АҚ-тың қаржыландыратын 85 жобасының тек қана 3-еуі жүзеге асқан. Ал «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ-тың қаржыландырған 36 жобасының тек 2-еуі аяқталып, өз нәтижесін беріп отырған көрінеді. Қос қордың өмірге келгеніне 7 жыл болса да олардың басшылары 5-6 рет ауысқанын тілге тиек еткен Омархан Өксікбаев олардың мемлекет қаржысына келтірген шығындары үшін жауапкершілікке тартылмайтындығын ашық айтты. Керісінше, үлкен көлемде қосымша және сыйақылар алатындығын ашына жеткізді. «Жақында Есеп комитетінің отырысын өткізгенімізде «Самұрық-Қазына» басшыларының бірі ішкі дайындық барысында өз менеджерлерінің іштей кәсіби басқару шешімдерін шығаруға» дайын еместігін мойындаған болатын. Олардың сонымен бірге өз қателіктеріне жауапкершілікті алуға дайын емес екендігін де қоса айтқым келеді. Қолданыстағы заңнамада оларды жазалау қарастырылмаған», – деді Есеп комитетінің төрағасы Омархан Өксікбаев. Мемлекеттік активтерді басқарудың тиімсіздігі және кәсібиліктің төмендігі жөнінде айтылып келе жатқаны бір бұл ғана емес. Бірақ бізді ұлттық холдинг басшыларының осы жағдайды мойындағаны көңіл көншітеді. Олар сараптама жүргізіп, нақты жүйелік шаралар қабылдауға уәде берді, деген төраға менеджерлерден сыйақы мен қосымша ақшаны қайтарып алу жөнінде ұсыныс айтты [58]. Парламент барлық жағдайда Үкіметке сенім білдіріп, оны қателіктерін болашақта тағы да қайталамас үшін, жол көрсетіп, бағыт-бағдар беріп келеді. Осы күнге дейін Парламенттің атқарушы биліктің басшысына немесе оның бір мүшесіне сенімсіздік білдіріп, қызметінен кетіргенін көрген жоқпыз. Біздің пайымдауымызша, оны Парламент пен Үкіметтің бір партиядан екендігін, партиялық жауапкершілік пен міндетті бірге көтерумен түсіндіруге болатын шығар. Бақылаудың бір түрі ретінде Үкіметтік сағатқа тоқталатын болсақ. Үкіметтік сағат атқарушы органның құрамына кіретін орталық мемлекеттік органдардың белгілі бір сала жетекшісінің өзі басқарып отырған қызметінің қорытындысын тыңдау үшін, оған баға беру үшін және ең бастысы сол саладағы заңнамалық актілердің орындалу барысын тексеріп, ол бойынша бақылау жүргізу үшін өткізіледі. Қазіргі таңда Үкіметтік сағатты Парламент Мәжілісінде жиі өткізу үрдіске айналды. Оның себебі де бар. Біріншіден, Мәжіліс Президенттің Премьер-Министрді лауазымына тағайындау үшін келісім береді (Конституцияның 56-бабы 1 тармағы 2)тармақшасы). Екіншіден, Мәжіліс саяси партиялардың шоғырланған ортасы екенін айтып кеткен бьолатынбыз. Билікті иеленетін партия атқарушы биліктің жұмысына ішінара (қалай болғанда да) жауапты болады. Сондықтан да, атқарушы биліктің сала жетекшілерін тыңдап отыру саяси сайлауалды тұғырнамада партияның халыққа берген уәделерін орындаудың бір құралы болып табылады. Парламент Мәжілісінің мәліметіне сәйкес [59], Мәжіліс 2011 жылдан 2013 жылдың 1 сәуірі аралығында 29 Үкімет сағатын өткізіп, атқарушы биліктің түрлі сала басшыларының есептерін тыңдады. Билік тармақтарының өзара әрекеттестік тетіктері тепе-теңдік және тежемелік қағидаты негізінде келесі бағыттарда жүзеге асырылады: Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның баптары бойынша қарсылықтар жіберілген күннен бастап бір ай мерзім ішінде қайталап талқылау мен дауысқа салуды өткізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы Президент қарсылықтарының қабылданғанын білдіреді. Егер Мәжіліс пен Сенат әр Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен бұрын қабылданған шешімді растайтын болса, Президент бір ай ішінде заңға қол қояды. Егер Президенттің қарсылығын ең болмаса палаталардың бірі еңсермесе, заң қабылданбайды немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі. Парламент қабылдаған конституциялық заңдарға Мемлекет басшысының қарсылығы осы тармақшада көзделген тәртіппен қаралады. Бұл ретте Парламент Президенттің конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата депутаттарының жалпы санының кемінде төрттен үшінің даусымен еңсереді (54 баптың 2 тармағы 2 тармақшасы); Парламент палаталары республикалық референдум тағайындау туралы бастама көтереді. Президент оны қабылдауы да, қабылдамауы да мүмкін(54 баптың 2 тармағы 3 тармақшасы); Мәжіліс депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен, Мәжіліс депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы бойынша Мәжіліс Үкіметке сенімсіздік білдіруге хақылы (56 баптың 2 тармағы); Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді. Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бекітпеуі Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді (53 баптың 2) тармақшасы; Үкімет енгізген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-Министр Парламент палаталарының бірлескен отырысында Үкіметке сенім туралы мәселе қоюға хақылы. Бұл мәселе бойынша дауыс беру сенім туралы мәселе қойылған сәттен бастап қырық сегіз сағаттан ерте өткізілмейді. Егер сенімсіздік білдіру туралы ұсыныс палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшілік даусын ала алмаса, заң жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп есептеледі. Алайда Үкімет бұл құқықты жылына екі реттен артық пайдалана алмайды (61 баптың 7 тармағы); Республика Президенті Парламент палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарата алады. Парламентті және Парламент Мәжілісін төтенше немесе соғыс жағдайы кезеңінде, Президент өкілеттігінің соңғы алты айында, сондай-ақ осының алдындағы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуға болмайды. Заң шығарушы биліктің сонымен қатар орталық мемлекеттік органдар басшыларын лауазымдарына тағайындауға келісім беру және сот билігінің лауазымды тұлғаларын және судьяларын қызметіне сайлау мен лауазымынан босату және ешкімнің тиіспеуі жөніндегі құқықтарынан айыру функциясы болады. Парламент Сенаты Президенттiң ұсынуымен Жоғарғы Соттың төрағасын, Жоғарғы Соттың судьяларын сайлайды мен қызметтен босатады, олардың анттарын қабылдайды. Президенттің Ұлттық банктің төрағасын, Бас прокурорды және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын тағайындауға келісім береді. Сонымен қатар Бас Прокурордың, Жоғарғы Соттың төрағасы мен судьяларын оларға ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан айыру мәселесін шешеді. Парламент Мәжілісі өз кезегінде депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен Президенттің Премьер-Министрді тағайындауға келісім береді (56 баптың 1 тармағының 2 тармақшасы). Парламенттiң әр Палатасы дербес, басқа Палатаның қатысуынсыз Конституциялық Кеңестің, Орталық сайлау комиссиясының екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің үш мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды. Қорытындылап келген, заң шығарушының басқа билік тармақтарымен өзара әрекеттестігі өзінің Конституцияда белгіленген жолымен дамып келеді. Конституцияға енгізілген соңғы өзгерістер заң шығарушының рөлін нығайтты. Дегенмен, заң шығарушы биліктің басқа билік тармақтарымен өзара әрекеттестік тетіктерін жетілдіру қажеттілігі туындап отыр. Ол қазіргі кезеңдегі әлемнің даму үрдісіне сәйкес. Мәселен, заң шығару функциясынан бөлек, заңның орындалуын бақылауды күшейту талап етіледі. Сонымен қатар, біздің ойымызша, Парламенттің басқа билік тармақтарына қатысты бақылау және қадағалау функцияларын дамыту кажет. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||