О МЕТОДИКАХ РЕАЛИЗАЦИИ СОЦИОКУЛЬТУРНЫХ ФУНКЦИЙ

167
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
Түйін сөздер: классикалық музыка, əлеуметтік мəдениет саласында атқаратын қызметтері, 
жүзеге асу, «орталық мəдениеті», тұлғаларды музыкализациялау.
Annotation
The article considers modern methods of implementation of classical music’s sociocultural 
functions. Among them – the use of mass media facilities, multimedia technologies, the synthesis 
of mass and classical cultures, non-academic performance of classical music, etc. These methods 
contribute to musicalization of youth and revival of interest in the classics.
Keywords: classical music, social and cultural functions, implementation, “Mid culture”, 
musicalization, personalities.
XX век привнес большие перемены в миро-
воззрение  человека,  интенсивные  трансфор-
мационные процессы современного общества 
изменили  не  только  общественно-политиче-
скую и социально-экономическую ситуацию, 
но  и  духовно-нравственный  мир  людей,  мо-
дифицировали духовное потребление вообще 
и  потребление  музыки,  в  частности.  До XX 
века  классическая  музыка  считалась  элитар-
ной и была доступна далеко не каждому. Се-
годня же классическая музыка стремительно  
входит    в  пространство  массовой  культуры. 
«К  ней  обращаются  для  создания  имиджа 
как отдельного человека, так и коммерческих 
компаний,  социальных  групп  и  сообществ; 
она звучит в разнообразных ситуациях рабо-
ты и досуга. Тем самым классическая музыка 
автоматически  попадает  в  контекст  ритмов 
жизни современного общества, в контекст со-
временного дизайна, моды и прочего» [1].
Сказанное  наводит  на  мысль  о  необходи-
мости  изучения  социокультурных  функций 
классической музыки в современных услови-
ях.
Исследования  функций  музыки  не  новы. 
Они «начинаются с Пифагора и возникнове-
ния философской мысли. В античности этой 
проблемой занимались Платон, Аристотель и 
их последователи, в средние века – Августин 
Аврелий, Боэций, Гвидо из Ареццо, Фома Ак-
винский и др. В новое время этой проблемы 
касались Р. Декарт, Г. В. Лейбниц, Д. Дидро, 
Ж.-Ж.  Руссо,  А.  Г.  Баумгартен,          Г.Э.  Лес-
синг,  и  др.  Известные  философы  И.  Кант, 
Ф.Шиллер,  Г.В.Ф.  Гегель  также  не  обошли 
стороной  эту  проблему» [2]. С  возникнове-
нием  эстетики  как  философской  дисципли-
ны  изучение  функций  музыки  стало  состав-
ной  частью  проблемы  функций  искусства, 
им  занимались  и  музыковеды – А.Н.  Сохор, 
В.Н. Холопова, В.В. Медушевский [3, 4].
Наконец, еще одно из направлений – клас-
сическая музыка в «серединной культуре», ему 
посвящены  исследования  Ю.В.Веревкиной 
А., Д. Журковой [5]. 
Остановимся  на  исследованиях  по  реали-
зации  социокультурных  функций  классиче-
ской музыки.
Рассматривая приобщение к классической 
музыке  как  один  из  факторов  гуманизации, 
мы опирались на работу Г. В. Царевой «Клас-
сическая  музыка  как  константа  культуры  и 
многоплановая  реальность» [6], где  класси-
ческая музыка рассматривается как констан-
та,  имеющая  широкий  культурологический 
смысл.  Необходимость  проанализировать 
классическую  музыку  в  таком  направлении 
вызвана новыми тенденциями в современной 
музыкальной  среде.  Первая  тенденция – это 
широкое  распространение  массовой  музы-
кальной  культуры  развлекательного  характе-
ра, а вторая – усложнение профессионального 
языка  серьезной  музыки.  Поскольку  класси-
ческая  музыка  имеет  высоко  нравственное 
и  эстетическое  содержание,  Г.  В.  Царева  це-
лостно культурологически обобщает понятие 
классической музыки. И в заключение прихо-
дит  к  выводу  о  том,  что  не  разработана  мо-
дель формирования музыкального интереса к 
классической музыке, что для нас становится 
отправной точкой исследования.

168
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№3, 2014
Новый  культурологический  подход  к  раз-
витию  личности,  в  частности  музыкально – 
эстетической  сферы,  как  необходимой  части 
современного  процесса  воспитания,  рассма-
тривается в работе М. Сайфуллиной «Музы-
кально-эстетической  воспитание  как  соци-
окультурный  процесс» [7]. Она    доказывает, 
что  музыкальное  восприятие  в  процессе  со-
циокультурной деятельности – это не только 
слушание, но и слышание музыки. Выявлены 
основные направления музыкально – эстети-
ческого воспитания. Однако все направления 
рассматриваются в рамках традиционного ис-
кусства.
Классическая  музыка  по  степени  своего 
влияния  на  духовный  облик  людей  (преиму-
щественно молодёжи) занимает ведущие по-
зиции, формируя ценностно-ориентационные 
системы. На сегодняшний день классическая 
музыка  начинает  отходить  от  своей  элитар-
ной  принадлежности,  примыкая  к  массовым 
традициям. В отличие от элитарной, массовая 
культура – является  культурной  продукцией, 
которая  каждодневно  производится  в  боль-
ших  объемах  и  потребляется  всеми  людьми, 
независимо от места и страны проживания.
Определены  основные  показатели  для 
оценки  уровней  сформированности  музы-
кального  вкуса  у  школьников  младшего  и 
среднего  возраста:  наличие  интереса  и  по-
требности  в  освоении  музыкальной  культу-
ры;  мотивация  к  творческой  и  исполнитель-
ской  деятельности;  восприятие  и  понимание 
музыкального образа; наличие эстетического 
идеала;  способность  к  оценке  воспринимае-
мой и исполняемой музыки (Разуткина Л. И. 
[9]).
Интересные предложения по приобщению 
студенческой  молодежи  к  классической  му-
зыкальной культуре высказаны в диссертации 
Джона Содама «Проблемы и перспективы об-
щего музыкального образования в универси-
тетах республики Корея» [10]. Он продемон-
стрировал,  что  в  обучении  в  соответствии  с 
требованиями времени и запросами молодеж-
ной  студенческой  среды  особую  роль  игра-
ют  методы визуализации на основе мульти-
медийных технологий последнего поколения 
и  использования  Интернет – пространства. 
Джон  Содам  доказал,  что  приобщение  сту-
денческой  молодежи  к  классической  музы-
кальной  культуре  не  может  ограничиваться 
только аудиторными занятиями и должно со-
провождаться  активной  художественной  ил-
люстрацией  в  виде  постоянного  посещения 
просветительских концертов, прослушивания 
радиопередач и просмотра телепрограмм вы-
сокого  академического  уровня  с  использова-
нием  классической  музыки.  Кроме  того,  он 
настаивал на том, что образование студентов, 
получающих  профессию  музыканта,  должно 
быть  направлено  на  приобретение  навыков 
музыкально-просветительской  деятельности 
и преподавания в сфере общей музыкальной 
педагогики. 
В работе «Педагогические условия разви-
тия интереса к классической музыке у совре-
менной  молодежи»  Казакова  И.  С.,  размыш-
ляя на тему о новых информационных меха-
низмах,  приходит  к  выводу  о  том,  что  «про-
блема  развития  познавательного  интереса  к 
классической  музыке  на  современном  этапе, 
когда академические музыкальные жанры ак-
тивно и агрессивно вытесняются из информа-
ционного поля молодежной субкультуры, ста-
новится одной из важнейших в современной 
педагогике  музыкального  образования» [11]. 
И делает вывод о том, что освоение возмож-
ностей техники в дальнейшем приведет к из-
менению структуры многих музыкальных об-
разовательных технологий. Для привлечения 
интереса современной молодежи к классиче-
ской музыке  Казакова  И.С.  использует  виде-
омеханизмы  на  своих  занятиях,  предлагает 
студентам  самостоятельно  конструировать 
видеоряд к музыкальным произведениям, тем 
самым творчески подходя к процессу музыка-
лизации молодежи.
«Живое»  исполнение  классической  му-
зыки  обладает  особенными  эстетическими 
свойствами,  выходящими  за  пределы  того 
удовольствия, которое дарует восприятие са-
мой  музыки».  Однако  сегодня, «любое  про-
изведение  в  любой  интерпретации  можно 
получить, не отходя от экрана телевизора или 
компьютера» [1].

169
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
В  пространстве  классических  концертов 
все чаще появляются «мониторы». Например, 
украинский  пианист  Алексей  Ботвинов  ввел 
новый  формат - мультимедийный  концерт, 
когда  на  глазах  у  зрителей  видео-художники 
при помощи специального оборудования соз-
давали визуальные эффекты под музыку.
Казахская  национальная  консерватория 
имени  Курмангазы  транслирует    в  прямом 
эфире  проводимый  на  ее  базе  Международ-
ный  конкурс  пианистов  уже  не  первый  год. 
Также и Московская  государственная филар-
мония виртуально в интернете живет уже два 
года.
Кроме  мультимедийных  новшеств,  в  про-
странстве концертов, где звучит классическая 
музыка, появляются новые элементы синтеза. 
После  представления Red Bull Flying Bach 
(ноябрь 2013 г.,г. Алматы), где был такой не-
обычный  синтез,  как    музыка  И.  С.  Баха  и 
брейкданс,  мы  провели  опрос  на  тему:  нра-
вится  ли  вам  синтез  классической  музыки  с 
другими направлениями современного искус-
ства? Установлено, что современный зритель 
положительно  относится  к  такому  синтезу: 
57,1%  респондентов  ответили  «да», 23,8% 
- «скорее,  да», 14,3% «скорее,  нет»  и  только 
4,8% - «скорее, нет».
Наиболее  яркое  явление  в  пропаганде 
классической  музыки,  позволяющей  идти 
прямо в массы, – флешмоб. Главный принцип 
флешмоба – спонтанность  во  всем.  Хотя  из-
начально флешмоб никого отношения к клас-
сической музыке не имел, в последнее время 
профессиональные музыкальные коллективы 
активно  используют  это  явление  для  про-
паганды  или  рекламы.  Так,  например,  Банк 
Sabadell (Испания)  в  честь  своего 130-летия 
устроил  флэш-моб:  в  нем  приняло  участие 
около  сотни  музыкантов  из  симфоническо-
го  оркестра Vallès, Lieder, Amics de l’Òpera 
и хор Coral Belles Arts. На глазах у изумлен-
ной публики появлявшиеся из дверей банка и 
просто  с  улицы  музыканты  исполнили  «Оду 
к  радости»  из 9-ой  симфонии  Людвига  ван 
Бетховена; Симфонический оркестр Копенга-
гена  сыграл  «Утро»  из  сюиты  «Пер  Гюнта» 
Грига Э. утром в метро. Классическая музы-
ка «пришла» в народ и в городе Алматы, где 
флешмоб  проводился  на  «зеленом  базаре»  в 
рамках «III Международного фестиваля опер-
ного  и  балетного  искусства» (2012), а  также 
в  метро  в  рамках  фестиваля,  приуроченного  
«к 200-летию  Верди» (2013), исполнители 
данных флешмобов – музыканты оркестра, а 
также певцы ГАТОБ имени Абая.
В  последнее  время  появились  серьез-
ные  направления  в  возрождении  интереса 
к  классической  музыке.  Динамично  разви-
вается  телеканал  «Білім  жəне  Мəдениет»  и 
первая  радиостанция  классической  музыки 
в  Казахстане «Classic» – совместный  проект 
Агентства  «Хабар»  и  Казахской  националь-
ной  консерватории им. Курмангазы – лидеры 
в  художественности  вещания,  в  пропаганде 
классической  музыки  различных  направле-
ний, стилей, эпох. Их программы отображают 
целый  спектр  направлений  современной  ка-
захстанской и мировой культуры.
Существует  множество  методик,  реали-
зующих  социокультурные  функции  класси-
ческой  музыки,  при  воспитании  детей.  Это 
классическая 
музыкально-педагогическая 
воспитательная  система  Д.Б.  Кабалевско-
го,  методика  композитора  и  педагога  Эмиля 
Жак-Далькроза, метод раннего музыкального 
воспитания  Шиничи  Сузуки,  система  музы-
кального воспитания Золтана Кодаи и многие 
другие.
Дирижер Люк Багдасарян в одном из своих 
интервью говорит о том, что «классику надо 
не искусственно пропагандировать, а грамот-
но доносить». Так, он в одном из своих  экс-
периментов предложил послушать своим уче-
никам 5-ю  симфонию  Бетховена  в  рок – ин-
терпретации.  Реакция  была  положительной. 
Спустя  некоторое  время  он  предложил  им 
прослушать  джазовую  версию  того  же  про-
изведения.  Ученикам  также  понравилось.  С 
каждым  разом  меняя  жанровый  «окрас»,  он 
постепенно  приближал  симфонию  к  ориги-
нальному  изложению.  Послушав  симфонию 
в  первоначальной  классической  форме  в  ис-
полнении  симфонического  оркестра,  дети 
были в восторге. Именно эта интерпретация 
была  принята  лучше  всего,  что  доказывает, 

170
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№3, 2014
ничего не нужно искусственно пропагандиро-
вать, необходимо просто донести эту музыку 
до молодого поколения. По его словам: «Мо-
лодежь надо увлечь этой музыкой, рассказы-
вать, что и как появилось, знакомить с исто-
риями  самих  композиторов  и,  конечно  же, 
предоставлять  возможность  сравнения  той 
музыки и этой. Вот тогда и будет положитель-
ный  результат,  а  не  только  тщетная  попытка 
его достижения» [12].
Различные  методики  реализации  социо-
культурных  функций  классической  музыки, 
новые формы проведения концертов, диктуют 
новые  формы  восприятия  классической  му-
зыки.  В  последнее  десятилетие  в  казахстан-
ской  культуре  наметилось  резкое  изменение 
соотношения  между  классическим  и  массо-
вым искусством в пользу последнего, причем, 
классическая  музыка  также  начинает  вхо-
дить в пространство массовой культуры. Но-
вые  методики  реализации  социокультурных 
функций, новые формы проведения классиче-
ских концертов играют большую роль в воз-
рождении  интереса  к  классической  музыке. 
Интерес  и  понимание  классической  музыки 
является  важным  фактором  в  формировании 
духовного  облика  личности.  Каждая  из  вы-
шеперечисленных методик по-своему решает 
проблему формирования и воспитания моло-
дежи, а также способствует развитию интере-
са к классической музыке.
Таким образом, реализация социокультур-
ных  функций  классической  музыки  новыми 
креативными  формами  пропаганды  имеет 
право  на  признание  и  поддержку.  В  нашей 
стране, где остро стоит вопрос о формирова-
нии  передовой  национальной  образователь-
ной системы, о разработке «Концепции куль-
турной  политики»,  музыкализация  детей  и 
молодежи  приобретает особое значение. 
ЛИТЕРАТУРА
1 Журкова Д. А. Классическая музыка в со-
временной  массовой  культуре  России/  Дисс. 
канд. культурологии. − М., 2012. − 206 с.
2 Т.Г.Барановская «Функции музыки в си-
стеме межкультурной коммуникации»/ статья 
из  сборника  конференции  «Культура,  наука, 
образование в современном мире», 2011.
3  Холопова  В.Н.  Музыка  как  вид  искус-
ства. 2-е изд, − М., 1994.
4 А. Сохор «Вопросы социологии и эстети-
ки музыки». I том – Л. « Советский компози-
тор» Ленинградское отделение, 1980.
5  Веревкина  Ю.  В.  Неакадемическое  ис-
полнение академической музыки: актуальные 
тенденции последней трети ХХ – начала XXI 
века // Дисс. канд. искусствоведения. − Ростов 
– на -Дону, 2008. − 214 с.
6  Царева  Г.В.  Классическая  музыка  как 
константа  культуры  и  многоплановая  реаль-
ность / Дисс. канд. культурологии. − Саранск, 
2007. − 139 с.
7 Сайфуллина М.В. Музыкально-эстетиче-
ское  воспитание  как  социокультурный  про-
цесс/  Дисс.  канд.  культурологии.  −  Томск, 
2002. − 168 с.
8  Полозова  А.  В.  Развитие  музыкальных 
предпочтений у старших школьников к клас-
сической музыке в условиях взаимодействия 
с массовыми музыкальными жанрами. − Ав-
тореф. канд  дисс. пед.наук. − М.,2011. − 25 с. 
9 Разуткина, Л.И. Формирование музыкаль-
ного вкуса у школьников младшего и среднего 
возраста в ДШИ: дис.. канд. пед. наук / Л.И. 
Разуткина. Чебоксары, 2008. − 188 с.
10 Джон Содам Проблемы и перспективы 
общего музыкального образования в универ-
ситетах Республики Корея. − Дисс…канд.пед 
наук. − Спб, 2014. −  180 с.
11 Казакова И.С. Педагогические условия 
развития  интереса  к  классической  музыке  у 
современной молодежи ( на материале рабо-
ты в педагогическом колледже) / Дисс. канд. 
пед. наук. − М., 2008. − 214 с.
12 http://www.pashinyan.com/2012/04/blog-
post_18.html
Послание  Президента  Республики  Казах-
стан – лидера нации Н. А. Назарбаева народу 
Казахстана // Стратегия «Казахстан – 2050».

171
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
Н.Б. ОСПАНОВА
176 мектеп-гимназиясы
Алматы қ., Қазақстан.
ПЕДАГОГИКАДАҒЫ «ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІ ƏДІСІ» 
ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Аннотация
Мақалада интерактивті əдіс ұғымына анықтама беріледі. Оқытудың интерактивті əдістерін 
практика  жүзінде    пайдаланудың  жалпы  ережелері  сипатталады.  Интерактивті  əдістердің 
төмендегідей негізгі түрлері  қарастырылады: миға шабуыл, іскерлік ойындар, рөлдік ойындар, 
имитациялық ойындар (ойындық модельдеу), пікір сайысы. 
Түйін  сөздер:  оқытудың  интерактивті  əдісі,  педагогика,  білім  алушылар,  миға  шабуыл, 
іскерлік ойын, рөлдік ойын. 
В статье дается обоснование определению понятия «интерактивный метод». Характеризу-
ются общие положения о практическом использовании интерактивных методов обучения. Рас-
сматриваются следующие основные виды интерактивных методов: мозговой штурм, деловые 
игры, ролевые игры,  имитационные игры (игровые моделирование), дебаты. 
Ключевые  слова:    интерактивный  метод  обучения,  педагогика,  мозговой  штурм,  деловые 
игры,  ролевые игры.   
Annotation
The article gives a reasonable defi nition of the concept of an interactive method. Characterized 
by general provisions on the practical use of interactive teaching methods. Considered the main 
types of interactive methods: brainstorming, business games, role playing games, simulation games 
(simulation game) debate.
Keywords: interactive method of teaching, education, brainstorming, business games, role-playing 
games.
И
нтерактивті əдістер» (ағылшын тілінде  
«interactive»”:  «inter» “ «өзара», 
«ара »;  «active» -   «act» - əрекеттесу, əрекет 
деген ді білдіреді) түсінігін қатысушылардың  
өзара  əрекеттесу  əдісі  ретінде  аударуға  бо-
лады,  ал  осы  əдістердің    көмегімен  жүзеге 
асырылатын    оқытуды    интерактивті,  яғни, 
өзара əрекеттесуге құрылған оқытудың инте-
рактивті  əдістемелері  дегенді    біз  білім  алу-
шылардың    өзара  жəне  мұғалімдермен  бірге  
жаңа тəжірибені  игеру мен  жаңа білім алуға 
мүмкіндік  туатын  оқулық,  іскерлік,  рөлдік 
ойындар,  пікірталастар түрінде  өзара жемісті 
əрекеттерді  ұйымдастырудың  ережесі, жүйе-
сі деп түсінеміз. 
«Интерактивті əдістер» термині  ереже бой-
ынша  өзара байланысты əдістердің  мынадай 
екі тобымен  байланысты: компьютермен жəне 
компьютер  арқылы  араласу,  ал  екінші    топ – 
компьютерсіз, тікелей адамдар  арқылы жүзеге 
асырылатын арнайы  ұйым дастырылған  «тех-
но логиялық» сəт саналатын ара əрекеттер. 
Оқытудың интерактивті əдістерін прак-
тика жүзінде  пайдаланудың жалпы ереже-
лері.  Оқытудың    интерактивті  түрі  мен  əдісі 
инновациялық  жəне    оқушылардың    оқу 
мате риалдарын  өз бетерінше  ой сарабынан 
өткізуге    жəрдемдесетін    танымдық  белсен-
ділігін    арттыратын    əрекетке  жатқызылады.  
Оқытудың  интерактивті    əдістерінің    негізгі  
түрлерін  қарастыра отырып,  біз мыналарға 
тоқталамыз:  миға  шабуыл,  ісерлік  ойын-
дар,  рөлдік ойындар, имитациялық ойындар 
(ойындық модельдеу), пікір сайысы. 
«

172
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№3, 2014
Миға  шабуыл.  Оқытудың  интерактивті  
əдістері    мына  ережелерді  сақтауды  талап 
етеді: 
–  ұсынылған    идеяларды  сынауға    жəне 
аралық  сыни бағалар айтуға; 
–  мəселелердің  шешілмейтіні  туралы  
пікір  лерге жол бермейді; 
–  ұсыныстар  көп  берілген  сайын    жаңа 
жəне  бағалы  идеялар  көбірек  пайда  болуы 
мүмкін;
– «миға шабуыл»  барысында  ұсынылған  
идеяларды  жетілдіру    мен  дамытуға  жол 
ашық; 
– шешілуі  қиын мəселелерді  шешу кезінде  
ол құрамдас бөлімдерге бөлінеді. 
– рөлдердің бары;
– сабақ өткізудің  жағымды,  шығармашы-
лық  атмосферасы; 
– ойынның барлық қатысушыларының  өз-
ара əрекеттегі  белсенділігі;
–   модельдердің көмегімен  ойындағы  шы-
найы процесті  имитациялау; 
–  ойынға    қатысушылардың  арасындағы 
рөлдерді  бөлу,  олардың  бір-бірімен  өзара 
əрекеттесуі; 
– ойынға қатысушылардың  əртүрлі қызы-
ғу шылығы мен қақтығыстық жағдайлар; 
– барлық  қатысушылардың жалпы  ойын-
дық  мақсаттарының   бар болуы,  ойын ба-
рысында  жеке қақтығыстар мен  мен қарама-
қайшылықтар дамиды;
– тиісті ақпараттардың толық болмауынан, 
қабылданатын  шешімдердің  барлық зардап-
тарын  алдын ала  білуге  мүмкін болмайтын 
əрекеттер нəтижелерінің  болжамды  сипатта-
маларына есеп жүргізу; 
– «шешімдер тізбегін» іске асыру,  өйткені  
олардың    əрқайсысы    мұның    алдындағыға,  
сон дай-ақ  ойынның    басқа  қатысушылары  
қа был  даған  шешімдерге тəуелді; 
– уақыттың ілкімді  ауқымын пайдалану; 
–  əрбір  қатысушы мен  ойын ұжымдарының  
іс-əрекеттерінің  нəтижелерін,  сондай-ақ  ын-
таландыру  тəсілін  бағалау  жүйесін қолдану. 
Біздің зерттеуіміздегі  ойын  (оқу)  оқу-ойын 
əрекетіндегі  оқушының  өзін-өзі  тұлғалығын  
дамыту  шарты  ретінде    жүргізілетін  болған-
дықтан,  ол  оқу  жағдайындағы    əрекет  түрі 
болып    қабылданады.  Сондықтан    осы  əре-
кет тер кезінде   білім беру  процесіне қатысу-
шы лардың    арасында    қоғамдық  тəжірибені,  
құндылықтарды, қағидаларды  дұрыс қабыл-
дау    жəне  оқушылардың  өзіндік    дамуына 
жəрдем десетін  өзара  іс-қимылдар  жүріп  жа-
тады. 
Рөлдік ойын. Д.Н.Кавтарадзе рөлдік ойын-
ның    бірнеше  түрін    атап  көрсетеді.   Олар 
мыналар:  пікір  сайысы түсінігіндегі  рөлдік 
ойын мен  арнайы рөлдік ойын.  Оларды  өткі-
зу үшін  жағдаяттың маңызы мен  мəнін тұ-
жы рымдап  жəне түсініп,  ұғыну қажет. 
Біріншіден,  рөлдік ойын  оған қатысу шы-
лар дың  өздеріне  белгілі бір рөл қабылдауын  
қарастырады,  ал  оны  іске  асыру    олардан 
ойынға  қатысты  қосымша білімді  талап ете-
ді. Іскерлік  ойыннан рөлдік ойын ның  ай ыр  -
машылығы – рөлдік  ойынға    қатысу шы лар  
білік пен  машық-дағдылардың  қалып тасуына  
жəрдемдесетін, кəсіби өзіндік айқын  дау мəсе-
лелерін    шешуге  көмектесетін    əр  түрлі  мақ-
саттары   бар жəне  түрлі рөлдерді орындай ды. 
Екіншіден,  рөлдік ойын  оларға қатысушы-
лардың    шынайы    өмірдегі    адамдардың  
сөйлеу жəне  үнсіздік мінез-құлқын  көрсетуге  
мүмкіндік береді. 
Үшіншіден,  ойынға    қатысушылардың  
өз ара  əрекеттері    тек  диалог  пен    полилог  
негізіндегі  ойын ғана емес.  Ол ойынға қаты-
су шылардың    арасындағы    ынтымақ тастық 
пен  əріптестіктің болуы да. 
Рөлдік  ойында  мына  төмендегі  белгілі 
бір  ережелерді    сақтамай    өзара  əрекеттерді  
ұйымдастыру мүмкін емес: 
– рөлдердің болуы; 
– сабақ өткізудің  жағымды, шығармашы-
лық атмосферасы; 
–  ойынның  барлық  қатысушыларының  
бел сенді  өзара  əрекеттері. 
Осылайша  ойынға  дайындық  кезінде  та-
ным   дық талдауды, салыстыру-теңеуді, қоры -
тын ды жасауды,  қосымша əдебиеттермен  өз 
беттерінше  жұмыс істей білуді  жетілдіреді. 
Іскерлік  ойын.  Іскерлік  ойынның  бас-
ты  мақсаты  белгілі  бір  басқарушылық, 
экономикалық,  психологиялық,  педагогика-
лық  жағдайларды    модельдеу  жəне      оларды 
талдай  білуді    тұжырымдау    жəне  ұтымды  
шешімдер  қабылдай  білу  болып табылады. 

173
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
«Іскерлік ойын» түсінігін  айқындауды  тал-
дау мынаны  көрсетті: педагогикалық, психо-
логиялық, əлеуметтік-энциклопедиялық  əде-
биет терде   бұл түсінік  мүлде бірдей  айқын-
далады  жəне кəсіби қызметтің  пəндік жəне 
əлеуметтік  мазмұны түрінде көрінеді, сөйтіп 
осы практиканың  түріне  тəн қарым-қатынас 
жүйесін модельдейді.  Сонымен бірге  ойында 
адам практикасы қандай түрге  айналатынына 
байланысты  жəне  қатысушылар мақсатының  
қандай  екенін    іскерлік  ойын    оқу-ойын, 
зерттеушілік,  басқарушылық, аттестациялық 
екенін  айыра алады.  
В.Г.Гульчевская,  В.Ф.Харьковская    оқыту-
дың  түрі ретінде  іскерлік ойынның  мынадай  
айтарлықтай  белгілерін  атап көрсетеді: 
шынайы  ойын процесіндегі  модельдердің  
көмегімен  имитациялау; 
 ойынға    қатысушылар    арасында    рөл-
дерді бөліп беру,  олардың бір-бірімен өзара 
əрекеттесуі;
 ойынға  қатысушылардың    қызығушы-
лығының  əртүрлі болуы  жəне  қақтығыстық 
жағдайлардың пайда болуы; 
 салдарынан    жекеше    қақтығыстар  мен  
қарама-қайшылықтар    даму  алатын    бар лық 
қатысушылардың  жалпы ойындық мақсатта-
рының болуы; 
 ақпараттың    толық  болмауынан    жəне 
қабылданған  шешімдердің  барлық зардапта-
рын  алдын ала  көріп-білу мүмкін  еместігінен  
қызметтің  нəтижелерінің  болжамды сипатын  
есепке алу; 
 əрқайсысы  мұның    алдындағысына, 
сондай-ақ    ойынның    басқа  қатысушылары  
қабылдаған  шешімдеріне  тəуелді «шешімдер 
тізбегін» іске асыру; 
уақыттың  икемді ауқымын пайдалану; 
əрбір қатысушы мен ойын  ұжымдарының  
қызметі  нəтижелерін  бағалау, сондай-ақ  ын-
таландыру  жүйесін    қолдану.  И.П.Пастухова  
іскерлік    ойынның    сипатты    белгілері    деп 
əлеуметтік-экономикалық  жүйенің,  ойыншы-
лардың  өзара    белсенді  əрекеттесуінің,  ойын 
ұжымдарының    барлығында    жалпы  мақсат 
болуының,  сондай-ақ    қатысушылардың  іс-
қимылдарын  жеке  немесе  топтық  жүйемен 
бағалаудың    толық  моделінің  болуын  са-
найды.  Іскерлік  ойынның    мақсаты  тура-
лы    ой  таразылай  отырып,  З.А.Литованың 
пікірімен  де    келісеміз.  Ол  іскерлік  ойын  
мектеп  қабырғасындағы  теориялық  білім  
мен  практикалық    дағдыларды    жетілдірудің  
жаңа үлгісі деп санайды.  Олар  оқу процесін 
белсендіреді, оқушылардың   неғұрлым сапалы 
дайындығына, білімді берік игеруіне  жəрдем-
деседі,  ойлау  қызметін өзектендіреді, практи-
калық дағдыларын  қалыптастырады,  қажетті 
іскерлік  қасиеттерін  бойларына сіңіреді. 
Имитациялық ойындар (ойындық модель-
деу). Интерактивті əдіс  ретінде  имитациялық  
ойындардың    басты  ерекшеліктерін    бөліп 
атап  өтеотырып,  онда жалғыз  ғана рөл  пай-
даланылатынын    айту  қажет,  демек    мұнда  
рөлдердің өзара  əрекеттесуі  жоқ деген сөз.  
Мұнан  бөлек,  жүйені  басқару  моделі  мен  
бас қару нысаны да,  ойын ұжымының  жалпы 
мақсаты  да жоқ,  ал ойыншылардың  қызметі 
ақырғы  нəтиже бойынша   бағаланады. 
Оқу процесіндегі  имитациялық ойындар-
дың    мақсат-мəні  туралы    ой  сараптай  оты-
рып,  онда:  кəсіби,  құқықтық,  əлеуметтік-
пси хологиялық    айрықша  орта  модельдеу  
оқу шылардың    мінез-құлқы  мен    өзара  іс-
əреке тін айқындайды.  Бұл өз кезегінде олар-
дың  одан  кəсіби    бағдар  алуы  мен  тəжірибе  
жинақтауына жəрдемдеседі. 
Пікірсайыс.  Оқытудың    интерактивті  
əді сі  ретінде,  латын  тілінен  аударғанда 
«discussion»,  яғни   зерттеу немесе  талқылау 
дегенді білдіреді.  Оқу-ойын пікірсайысы деп 
мақсатты  бағытталған,  идеялар алмасу, топ 
мүшелерінің  тұжырымдары  мен  пікірлері  
ескеріле  отырып,  нақты  мəселені  ұжымдық 
талқылауды  айтады. 
Оқу-ойын  пікірсайысын  оқытудың  əді-
сі  ретінде  пайдаланудың  тиімділігі  мына-
дай  бірқатар  факторлармен  айқын  да лады. 
Олар:  таңдап  алынған  мəселе нің  өз ек тілігі; 
пікірсайысына  қатысушылар дың  түрлі ұста-
нымдарын салыстыру;  пікірсайыс шылардың 
ақпараттарға    қанық тығы,  құзіреттілігі  мен 
ғылыми нақтылығы,  мұғалімнің  пікір сайыс-
тық  процедуралық    əдістемесін  мең геруі; 
ереже лері мен регламентін жəне басқа ларын  
сақтай білуі. 
Əдетте    əрбір  пікірсайыс    үш  сатыда:  бағ-
дарлау,  бағалау  жəне  топтасу-шоғырлану  

174
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№3, 2014
түрін де  өтеді.  Əрбір    сатыны    қарастырудың  
дəйектілігі  олардың  мынадай  ерекшеліктерін  
бөліп қарауға мүмкіндік береді.  Бағдарлау саты-
сы  пікірсайысқа қатысушылардың  мəсе ленің, 
бір-біріне  бейімдеуін болжайды, бұл мəселені, 
пікірсайыс мақсатын  тұжы рым дауға мүмкіндік 
береді;  пікірсайыстың  ережесін,  регламентін 
белгілеу.  Бағалау  сатысында    пікірсайысқа  
қатысушылардың  сөзі,  олардың  пайда 
болған  сұрақтарға  жауап  тары,  идеялардың, 
ұсыныстардың    неғұр лым  молырақ    көлемін 
жинау,  пікір сайыс тақырыбынан ауытқуға  жол 
бермеуі  жатады.  Топтасу-шоғырлану  сатысы 
пікір сайыс нəтижесін талдаумен,  пікірлер мен  
ұстанымдарды  келісумен,  шешімдерді    бірле-
сіп  тұжырымдау  жəне  оларды  қабыл даумен 
қорытындылады. 
О.А.Голубкова, Кефели  пікірсайыстардың  
мынадай  түрлерін  атап  көрсетеді: 1)  тақы-
рыптық  пікірсайыс – талқыланатын  сабақ-
тың тақырыбымен байланысты;  2) өмірбаян-
дық  пікірсайыс – қатысушының  жеке өткен  
тəжірибесіне  бағдарланған; 3) интерак-
циялық  – «осы  жерде    жəне  енді»  ұғымын 
қалып тастыратын,  мысалы  топтың    өзара 
əрекеттесуі  жағдайында құрылым мен қарым-
қатынас мазмұны  талқыланғанда. 
Пікірсайыс  түрін    мұғалім  таңдайды.  Ол 
мұғалімнің  өзінің алдына қойған  міндеттеріне  
байланысты.  Пікірсайыс  түрлерінің  үндесуі 
де мүмкін. 
Т.А.Полковникова сабақтың  мақсаты мен 
міндетіне    қарай  пікірсайыстың  мынадай  
түрлерін  пайдалануды ұсынады: классикалық 
пікірталас,  экспресс-пікірсайыс,  мəтіндік 
пікірсайыс, 
проблемалық 
пікірсайысы,  
рөлдік пікірсайыс, «Дөңгелек үстел», «Аква-
риум» либералды клубы. 
Бірқатар  ерттеушілердің  (Т.А.Полковни-
кова,  М.В.Кларин,  О.Петунин)  пікірінше,  
пікірсайыс процесінде  төмендегі мүмкіндік-
тер неғұрлым толыққанды ұсынылған: 
– шынайы өмірлік проблемаларды модель-
деу; 
– оқушылардың  бойында  тыңдай білу мен  
басқалармен өзара іс қылу дағдысын  шынық-
тыру;
– мəселелердің  басым бөлігіне тəн  шешім-
дердің  көп мəнділігін көрсете білу;
–  шынайы    жағдайларды    талдауға,  олар-
дың бастыларын екінші  дəрежелілерінен ай-
ыра білуге үйрету. 
Осылайша    пікірсайыс    қандай  да    бір 
мəселеге байланысты  көптүрлі   көзқарастың  
барын  анықтайды,  олардың  əрқайсысына 
жан-жақты  талдау  ұсынады,  пікірсайысқа  
қатысушылардың  əрқайсысының  қай мəсе-
леге  де    өзінің    жеке  көзқарасын  қалып тас-
тырады. 
Оқытудың  интерактивті    əдістерінің    бірі  
нақты  жағдайларды  талдау  əдісі  болып 
табылады.  Оқушыларға    осы  тақырып  бой-
ынша  оқу материалымен байланысты  жəне 
осы  жағдайда    белгілі  бір  жүйеде  шешім 
қабылдауды  талап ететін  жағдай ұсынылады.  
Е.С.Заир-Бек  осы əдісті  ахуалдық ойындар 
деп атайды.  Оларға бірнеше топ қатыса ала-
ды  жəне олардың əрқайсысы  өздерінің  жеке 
шешімдерін  əзірлей  алады.  Шешімдерді 
талқылау кезінде  оны алдын ала рецензиялау, 
шешімді жариялы түрде  қорғау,  нəтижелерді 
бағалаудың    түрлі  тəсілдері    қолданылуы 
мүмкін.  Оқу процесінде  пайдалану мақсат-
тарына  қарай    жағдайлар    мынадай    əртүрлі  
сипаттарға    ие  болуы  мүмкін:  жағдай-безен-
ді рулер, жағдай-жаттығулар, бағалаушы жағ-
дайлар,  проблемалық жағдайлар, болжаушы 
жағдайлар. Л.К.Гейхман топтық   пікірсайыс 
түріне  топтық өзін-өзі талдаумен бірге  нақты 
жағдайларды    талдауды    жатқызады.  Нақты  
жағдай    əдісінің    немесе  кейстердің  басты 
мақсаты  мынада: қатысушы топтардың  ұсы-
нылған  нақты    жағдайларға    қолданылатын 
болжамды  шешімдерін  анықтауға  жəне  не-
ғұр лым  оңтайлы  шешімдерін табуға мүмкін-
дік беру.      
   
ƏДЕБИЕТТЕР
1 Кибирев А.А., Веревкина Т.А. Интерак-
тивные методы обучения: теория и практика. 
Учебно-методическое пособие для студентов 
высших  учебных  заведений,  слушателей  уч-
реждений  дополнительного  педагогического 
образования. – Хабаровск:  ХК  ИППК  ПК, 
2003. – 117 с.
2 Панина Т.С., Вавилова Л.Н. Современные 
способы активизации обучения, – М., 2008.

175
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
Ж.Ж. АЙТПАЕВА
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Астана қ., Қазақстан

жүктеу/скачать 2,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: