Р. А. Авакова филология ғылымдарының докторы, профессор
Антоним мағыналас немесе контрастивті аттар
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
| 2.5 Антоним мағыналас немесе контрастивті аттар
«Антонимдер сөйлем ішінде тек қарама-қарсылыққа түспей, күшейту, қосымша мағына үстеу, нақтылау, салыстыру, бірлесу, ауыстыру т.т. көрсетеді» [Жүс,11]. Кейіпкер патронимдері бір біріне қарама қарсы ұғымдардан – антоним болып келетін сөздерден жасалған. Контексте мысқылдау, шенеу мақсатында бір-біріне қарсы мәнді сөздерді қолдану – ирония жасаудың тамаша әдісі. Мұндай кейіпкердің аты-жөні қатар аталатын мысалдар І.Жансүгіров, Ғ.Қабышұлы, М.Шерім, Ү.Уайдин, шығармаларында кездеседі, фамилиялар антонимдес сипатта болып келеді: Алымшыл Алмасов < алымшыл ~ алмас, Жаңғақ Шиебайұлы <жаңғақ ‘қатты’ ~ шие ‘жұмсақ’, Дегіш Титықбаев < дегіш ‘тынбай сөйлеу’ ~ титықтау ‘шаршау’, Дырдай Жұрдаев < дырдай ‘үлкен, бар болу’ ~ жұрдай ‘жоқ болу’, Бөкен Арыстанович < бөкен ‘жуас’ ~ арыстан ‘сұсты’, Жұдырық Кеңірдеков < жұдырық ‘күшті’ ~ кеңірдек ‘әлсіз’, Көжек Тайлақов < көжек ‘қорқақ’ ~ тайлақ ‘асау, тентек’, Жасқали Кәріғалиев < жасқали ‘жас’ ~ кәріғали ‘кәрі’, Қоян Қорықпасов < қоян ‘қорқақтық’ ~ қорықпас ‘батылдық’, Қамысбай Жантақов < қамыс ‘ұзын’ ~ жантақ ‘аласа’, Пұлбай Тиынсызов < пұл ‘ақша’ ~ тиынсыз, ‘ақшасыз’, Шырпы Шымырбаев < шырпы ‘әлсіз’ ~ шымыр ‘мықты’, Шыбыш Текебаев < шыбыш ‘ешкінің ұрғашысы’ ~ теке ‘еркегі’, Мәндібай Мәнсізбай < мәнді ~ мәнсіз. Сондай-ақ Барбол < бар бол ~ Жоқбол < жоқ бол деген де аттардың кездесуі - халықтық философия секілді, мысалы күн мен түн, өмірдің ащысы мен тұщысы, ақ пен қара, яғни алма кезек дүниенің ұғымын береді. Бұның негізінде семантика-стилистикалық принцип жатыр. Біріншіден, «ақ» пен «қара» сияқты градуалды антонимдік жұп түзбейді. Екіншіден, адамның қарама-қарсы мінез-құлықтары мен пиғылдары қарама-қарсы семантикалық құбылыс болғандықтан, контрастивті жұп қатарын түзейді. Үшіншіден, логикалық жағынан қарағанда, қарама-қарсы қойылған ұғымдардан күлкі туғызып қана қоймайды, ол күлкіден оқырманның сезіміне, эмоциясына әсер етеді. Сатириктердің сөз байлығы, стильдік ерешеліктері, авторлық көзқарастары – тіліміздегі антоним, синоним сөздерді қолданысқа түсіруінде. жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|