Қр бғМ Ғк философия, саясаттану және дінтану институтының
жүктеу/скачать 1,22 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – (араб. қинау
| Әдебиет: Ислам. Энциклопедиялық сөздік. – Алматы: Аруна, 2009; Құран Кәрім аудармасы, Алматы. – Дәуір – 2003
АЗАМАТТЫҚ – адамның әлеуметтік болмысын, қоғамдағы орнын, тұлғалық бітімін анықтайтын ұғым. А. құқық ғылымы тұрғысынан да қарастырылады. Бұл тұрғыда А. – адамның нақты бір мемлекетке саяси және құқықтық қатысы. Мемлекеттің және оның билігіне бағынатын адамның арасындағы өзара қарым-қатынасты білдіреді: мемлекет өз азаматының заңды құқылары мен мүдделерін қамтамасыз етуге, қорғауға әрі оған шетелде қамқорлық жасауға кепілдік береді; ал азамат мемлекеттің заңдарын және т.б. өкімдерін бұлжытпай сақтауға әрі оның белгілеген міндеттерін орындауға міндетті. Мұндай құқылар мен міндеттердің жиынтығы азаматтың саяси-құқықтық дәрежесін айқындап, оны шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдардан ерекшелейді. ҚР-ның Коституциясында адамның азаматтығы бекітілген. А. ұғымы моральдық философия тұрғысынан алғанда адамның әдептік сапасын білдіреді. Ол әдетте, А. парыз ұғымы тіркесінде қолданылады. А. парыз – адам мен қоғам үйлесімділігін білдіретін әлеуметтік-этикалық ұғым, жеке тұлғаның туған жер, ата-мекен, Отан, халық алдындағы парызы мазмұнын білдіреді. Қазыбек би «Алтын ұяң – Отан қымбат, туып өскен елің қымбат, кіндік кесіп, кір жуған жерің қымбат» деген. Адамзат пен Отанды сүю тек А. парыз ғана емес, сонымен бірге, ар-намыспен де байланысты. «Ерді намыс өлтіреді, қоянды қамыс өлтіреді» деген осыған меңзейді. Азамат үшін тіршіліктің ең қиыны, күрделісі – нағыз адам болу. Адамға өз ісін жетік білу де А. парыз. Пайғамбар хадистерінде «үйренуге қорланбадым, әркімнен үйрендім, әркімге үйреттім» деген тәлімдік сөздер бар. А. парыз адам құқықтарын қастерлеумен тығыз байланысты. Азамат өз құқығын пайдаланып қана қоймай, сонымен бірге, қоғам, заң және басқа тұлғалар алдындағы жауапкершілігін сезінуі қажет. А. парыз азаматтық қоғам, құқықтық мемлекет және халықтың шынайы билігі бар жағдайларда толық жүзеге аса алады. Азаматтық қоғам (ағыл. civil society) ұғымының ұзақ және күрделі тарихы бар. Ол қолданысқа XVII-XVIII ғғ. кірді және оның басты мағынасы мемлекеттің зорлық-зомбылығынан қорғануға өзінің заңдық хұқықтары бар азаматтардың қоғамдастығы. Бұл ұғымның тарихи тамыры латын сөздері civis, civilic, civitas (азамат, азаматтық, қала, мемлекет) мағынасына жақын. А.қ. ұғымы қоғам өміріндегі саяси және саяси емес аумақтарын ажыратуға мүмкіндік береді және екі мағынада қолданады. Кең мағынадағы азаматтық қоғам қоғамдық қатынастардың дербес және мемлекетке тікелей тәуелді емес аумағы. Өзінің шын тар мағынасындағы А. қ. жеке тұлғаның, азаматтар қоғамдастығының және мемлекеттің тең хұқығымен сипатталатын қоғамның өркениетті болмысы. А.қ. үш негізді қалыптастырады: жекетұлғалық, ұжымдық және мемлекеттік. Мемлекет тұлға мен қоғамды біріктіретін күш. Ол қоғам дамуының белгілі кезеңінде пайда болады да, өз мүшелерін оларды заңдастырылған шаруашылық, экономикалық, жанұялық, мәдени, хұқықтық және өзге қатынастары арқылы азаматтық қоғамдастыққа біріктіреді. А.қ. қалыптасуына үш фактор әсер етеді; мемлекеттің заңға бағыныштылығы, қоғамның мәдени ахуалы және мемлекет бодандарының азат азаматтарға айналуы. А.қ. дамуының ең басты кедергісі мемлекеттің қоғамға басымдығы. Мемлекет басымдығы, оның әрбір тұлғаны билеп-төстеуі А.қ. жоюға және бағынышты қылуға әкеледі. Ондай жағдайда бұқаралық аумағы азайып, азаматтық тең бастамалар кеміп, тұлғаның мемлекет алдындағы борыш пен міндеттері көбейе береді. Демократия жағдайында А.қ. мемлекет билігінің кейбір бөлігін өз-өзін билеу органдарына таратып, мемлекетпен талас-тартыссыз өзара қатынаста болуға тырысады. Өзінің дамуында А.қ. мемлекеттік биліктің демократиялық институттарының қалыптасуына, адам хұқықтарының тең мүмкіндікте болуына ықпал етеді, ашық саяси жүйелер қалыптастырады. АЗАП – (араб. қинау) – шариғатта күнә үшін белгіленген жазаны білдіретін моральдық ұғым. Қылмыс үшін қазының белгілейтін жазасы немесе адамның бұл дүниедегі күнәсі үшін о дүниеде алатын жазасы ретінде қарастырылады. Сонымен бірге қабір азабы да осыған жатады. Құранда: «Бұл (А.) сендердің дүниеде қолдарыңмен істегендеріңнің қарсылығы, (жемісі), әйтпесе Алла құлдарына зұлымдық жасамайды» (3/182 аят) немесе «Ей, пағамбардың жұбайлары! Сендердің қай-қайсың ап-ашық бұзақылық жасасаңдар, оған еселенген А. тартқызылады, ол – бір Аллаға қиын емес» (Ахзаб сүресі, 30-аят) деп айтылады. Демек адам өзінің басына қандай жағдай келсе де ол өзінің істеген ісінің жемісін көреді. Сондықтан А. адам өміріндегі кездейсоқ құбылыс емес, оның өзіндік негіздері болады. жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|