Р кі мифологиясы
Қыдырбaй–теңізжылқылaрыныңиесі
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Суын/Сужылқылaры
| Қыдырбaй–теңізжылқылaрыныңиесі
Орыс фоль кло рындa кез де се тін Куд ревaнко ның түр кі лік (қон ды кер-қaзaқтық) Қы дырбaй екен ді гін aтaп көр се те оты рып, осы Куд ревaнко ның қыпшaқ бaты рынa қa йын aтa бо лып тұр уынa бaйлaныс ты осы сипaтынaн миф тік-ге неaло гиялық тү сі нік тер дің сaқтaлу мүм кін ді гін ес ке ре оты рып, оны су пе рі сі, Тaнa (Дон), Қобaң (Кубaнь) сияқ ты өзен дер дің миф тік иесі, тә ңір-иесі не ме се пі рі де ген ке йіп ке тү се алған. Өйт ке ні «су иесі нің қы зын бaтыр- дың aлуы» – дaлa ми фоэпикaсындa тұрaқты дa жиі қолдaнылaтын сю жет тік әдіс. Осындaй тү сі нік бо йын шa, миф тік-эпос тық Қы- дырбaй – суғa жә не су жыл қы сынa қaты сы бaр ке йіп кер бо луы тиіс деп топ шылaнaды. Оның осы тaбиғaтын бaрыншa то лы- ғырaқ тү сі ну үшін жырдaғы Қо былaнды ның әке сі Қы дырбaйдың сипaттaмaсынa үңі ліп кө ре лік. «Құртқa күйеуі нің елі не ке ле жaтқaндa үйір дің іші нен Қы- дырбaйдың кер бие сін кө ре ді де, сол биені сұрaтaды. Қы дырбaй ке лі ні нің кел мей жaтып би леп-төс тей бaстaғaнынa aшулaнып, биені бер мей, ке лі ні не ере ге сіп, тіп ті әл гі биені со йып тaстaмaқ тa болaды. Тек қы зы Хaнсұ лу өтін ген соң ғaнa шaл кер биені ке- лі ні не бе ре ді. Кер бие ден туғaны То был ғы мең ді aт болaр. Жaлғыз aғaң Қо былaнды, Ол то ры aтқa мін ге сін жaт болaр. Жыл он екі aй кел мей жоқ болaр, Сондa ме нің кө кем қaйдa деп, ~ 279 ~ Aлaрсың ме нің мaзaмды. Сол се беп тен бер мей тұр едім, – дей ді . Суын/Сужылқылaры Суын – те ңіз ден шығaтын жыл қы жә не ол кө бі не ер кек жыл- қы – aйғыр бей не сін де aйт ылaды. Оның те ңіз ден шы ғу мез гі лі де бір де рек тер де жыл мaусы мы ның бел гі лі бір ке зе ңі деп бе ріл се, кей де рек те ғaсырдa бір рет деп aйт ылaды. Суын aйғыр дың те ңіз- ден сіл кі не шы ғып, жaғaлaудa жусaғaн көп жыл қы ның aрaсынaн биеге шaбуы – жыл қы бaққaн жұрт тың aсыл aрмaны. Ол aрмaн те ңіз жaғaлa уын дaғы қaзaқ пен тү рік мен жыл қы шылaры үшін дaу-дaмaйдың өзе гі не aйнaлғaн тұстaрды жет кі зе ді кө не жaңғы- рықтaр. Өйт ке ні суын aйғырдaн туғaн құлын сымбaты сұ лу, тұлa бо йын aн не бір сын шы ның өзі мін тaбa aлмaйт ын ерек ше мү сін ді, шaпсa бәй ге бер мейт ін жұ мыр тұяқ ты ның жүй рі гі, бaбын тa уып ұстaй aлсa, со ңынaн өзі се кіл ді aсыл тұ қым ды ұрпaқ ер те тін құт сaнaлaтын оны хaлық дүл дүл ге те ңей ді. Ер те гі лер мен эпостaрдaғы, aңыздaрдaғы, яғ ни олaрдың aр жaғындaғы миф те гі кез кел ген жыл қы, тіп ті оның «су мен бaйлaны сы» көр се тіл мей қaлғaнның өзін де де, су жыл қы сы бо- лып тaбылaды. Су жыл қылaры – ортaлық еурaзия лық жұрттaрдың миф тік дәс түр ле рін де бaр бей не. Әдет те осы бей не ні шы ғу те гі жaғынaн «үн діеу ропaлық» не ме се «үн ді ирaндық» деп оқшaулaғaны мен, осындaй тү сі нік түр кі-моң гол тіл ді хaлықтaрдың дa, Кaвкaз жотaсы ның екі бе тін ме кен ет кен хaлықтaрдың дa (гру зин, aды- ге, т.б.) фольклор лық мұрaсындa мо лынaн сaқтaлғaн. Яғ ни бұл жер де қолдaны лып жүр ген ғы лы ми тұ жы рымдaрғa сын көз бен қaрaуғa то лық не гіз бaр. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|