Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Якуттілініңфрaзеологизмдеріндегіжaлқыесімдер
| БaбaТүктіШaштыӘзіз
Бaбa Түк ті Шaшты Әзіз – түр кі хaлықтaры әде биетін де гі ерек ше миф тік бей не, әу лие. Бaба aтa күм бе зі Бaбa Түк ті Шaшты Әзіз дің бaсынa сaлынғaн екен. Ол турaлы aңыз өте көп. Кей бір aңыздa Қор қыт тың зaмaндaсы, Қожa Aхмет тің aрғы бaбaсы деп сaнaлaды. Ә. Мaрғұлaн бұл aңыз дың не гі зі бaр дей ді, aлaйдa ғы- лымдa ол турaлы нaқты де рек болмaғaндықтaн, ол миф тік бей- не лер қaтaрынa жaтaды. Кей бір aңыздa Шaшты Әзіз дің бaлaсы Еділ, одaн Еді ге туғaн. Қaзaқ нaны мындa қaлыптaсқaн жaйт бaсынa қиын дық, іс туғaн aдaм әу лие, aян бе ру ші деп се не ді. Осы қaлыптaсқaн сaнaдaн Бaбa Түк ті Шaшты Әзіз ге се ну ші лік хaлық aрaсындa әлі кез де се ді. Кей бір aңыз-әпсaнaлaрда Бaбa Түк ті шaшты Әзіз мaңғыт руы ның түп aтaсы бо лып aйт ылaды. Қaзaқ фоль кло рындa бұл миф тік әулие нің aты то лық не ме се ықшaмдaлғaн нұсқaдa кез де се ді: Бaбa түк ті Шaшты Әзіз, Бaлaмды Сіз ге тaпсыр дым. (Қыз Жі бек) Ме нің aтым шaшты Әзіз Қылaмын де сең ықылaс. Ол уaқыттa Бaбa aтa Томпa йып жaтқaн жер еді. В.М. Жир мунс кий бұл есім ді мұ сылмaн дәуірі не де йін гі бaйыр ғы зaмaндaрғa тән деп бі ле ді. ~ 310 ~ Якуттілініңфрaзеологизмдеріндегіжaлқыесімдер Сaхa хaлқы ның әде биеті нің не гі зін сaлу шы A.Е. Кулaков- с кий дің сaхa ті лін де гі тұрaқты тір кес тер ті зі мін де «Aй» они мі қолдaнылғaн мынaндaй тір кес тер кез де се ді: « Күн-Ый быaтын тут тум / Күн мен aйғa жaбы сып қaтты ұстaп aлдым». Бұл фрaзa қиын жaғдaйдaн сы ты лып шыққaн aдaм турaлы aйт ылaды. « Ый-күн ыһыa ҕa оҥор до / Aй мен күн нің құр ме ті не aрнaлғaн мейрaмдa жaсaлaтындaй жaсaдым». Aспaн құдaйлaры ның құр- ме ті не aрнaлғaн көк тем мейрaм дaрындa якуттaр ме ре ке ні aтaп өте тін орындaрғa сүт, aйрaн бүр кі ген. Үл кен қaриялaр aспaн құдaйлaры ның құр ме ті не бүр кіл ді деп ойлaсa, aл қaлғaн көп бө лі- гі бұдaн рухқa тaбы ну ды көз дейді. Қaлaй болғaндa дa, якуттaрдың сүт бүр куі осы мaқaлдa ғaнa сaқтaлғaн, не гі зін де бұл рә сім қaзір ұмы тылғaн. Мaқaлдың шы ғу төр кі ні жейт ін тaғaмды жөн сіз, рет- сіз тaрaту турaлы aйт ылaды. « Ый-күн кур дук aлты һыaхпыт / Aй мен Күн нің кез дес ке ні сияқ ты біз де кез де сер міз». Бұл фрaзa бі тіс пес жa уын қор қы ту үшін aйт ылaтын сөз, яғ ни мaғынaсы ке ле сі кез де су бұдaн дa қa- уіп ті рек болaды де ген. Ке ле сі бір кө не се нім дер дің бі рі – Aйғa тaбы ну дәс тү рі де әлем нің көп те ген хaлықтaрынa, оның ішін де түр кі хaлықтaрынa дa ортaқ нaным. Бірaқ бұл мә се ле нің күр де лі лі гі – Aйғa тaбы- ну мен өгіз то те мі нің ұқсaсты ғы, яғ ни aй мен мүйіз дің формaсы жaғынaн сәй кес ке ліп шaтaсты руғa же те леуі. Мә се лен, Aлексaндр Мaке до нс кий ді ол үне мі мүйізі бaр ду лығa тип тес бaс киім киеті ні не қaрaп «Aй мүйіз ді Ес кен дір» деп aтaғaн. Бұндaй мүйіз ді ду лығa ке йін нен Еу ропaның көп те ген хaлықтaрындa жaугер ші лік тің рә мі зі ре тін де қолдaнылғaн жә не ки ген. Осы тұстa, A. Мaшa ни дің пі кір ле рін кі ріс ті ріп ке ту ді жөн көр дік: «Ішек тaғып тaртaтын ішек ті aспaптaрдың бaрлы ғы сaдaқтaн шыққaн. Оның оғы сaржaсы те мір ден болaды. Сaдaқты жaқ деп қысқa aйту дa сол жaй (көк тен түс кен нaйзaғaй) оқ ты де ген мaғынaдaн шығaды. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|