ҚҰрамы әшімбаев М. С., кеңес төрағасы Асқаров Ә. А, жауапты хатшы

284

ЖұМБАҚТАР

Бар екен бір ғажайып тіпті өлмеген,

Адамға мына жүрген көрінбеген.

Жұмбақ тұр тіпті қиын таңғалғандай,

Бар ма екен үлкен кісі бұны білген.

 

 

 

 

(Шайтан)

1853.

284

Қабат-қабат қаптама.

Ақылың болса, аттама.

 

 

      (Кітап)

Қабат-қабат қалып,

Іші толған әріп.

Үйретері көп деп,

Құрметтейді халық.

 

 

(Кітап)

 

 

 

 

 

Жаны жоқ болса да,

Ақылды адам ісін істейді.

 

 

               (Кітап)

 

 

 

 

 

Бір нәрсе білмегенді  білгізеді,

Өзіңді, тұрсаң қарап, күлгізеді,

Жалғанда әңгімесі сондай қызық,

Жаныңды, тыңдай берсең, кіргізеді.

 

 

 

 

      (Кітап)

 

 

 

 

 

Бір құсым бар қаны жоқ,

Қанатының саны жоқ.

Адамменен сөйлесер,

Ақылы бар,

Жаны жоқ. 

 

 

(Кітап)

Бір су бар Шыршық деген қалқып аққан,

Бетінде бетегесі шығып жатқан.

Оқу-білім

1854.

1855.

1856.

1857.

1858.

1859.

286

ЖұМБАҚТАР

286

287

Қарайсың, міне, соған тамашалап,

Сол судың кете алмайды дәмін татқан.

 

 

 

 

 

(Кітап)

 

 

 

 

 

Сандығым бар өзгеше, 

Қолыма алып жүремін.

Ішін ашып ақтарып,

Өмір сырын білемін.

 

 

      (Кітап)

 

 

 

 

 

ұзын-ұзын ұсқауын,

ұзынына кім жетер?

Шұбар ала күйкентай,

Шұбарына кім жетер?

 

 

       (Кітап)

 

Жүзі бар сәнді сұлу ондап, мыңдап,

Сыры бар неше алуан тұрсаң тыңдап.

Жүрмейтін жері де жоқ әлемде оның

Қадірі мейлінше зор, ол неткен зат?

Ізінен іздегендер жол табады,

Олжаны аздап емес, мол табады.

 

 

 

 

(Кітап)

 

 

 

 

 

Тілі бар да үні жоқ,

Өзін адам түсінген.

Жүрегі бар, қаны жоқ,

Сөйлей туған ішінен.

 

 

     (Кітап)

 

 

 

 

 

Қойған жерінде жатады,

Қолыңа алсаң, өзіңе тіл қатады.

 

 

 

 

(Кітап)

 

 

 

 

 

Көлемі шағын, көп қыры,

Қолдан қолға өтеді.

Өмірдің талай мол сыры

Ішіне сиып кетеді.

 

 

 

(Кітап)

1860.

1861.

1862.

1863.

1864.

1865.

286

286

287

ОҚУ-БІлІМ

Бір қойым бар қаны жоқ,

Қанатының жаны жоқ.

Адамменен сөйлесер, 

Ақылы бар, жаны жоқ.

 

 

 

(Кітап)

 

 

 

 

 

Өзі саңырау,

һәм айтады,

һәм үйретеді.

 

     (Кітап)

 

 

Адамсыз кетеді,

Айтса, тарих тұрады,

Тағдырда жазған.

 

 

    (Кітап)

 

 

 

 

 

Бір қобди дүние жүзін бағалаған,

Әсемдеп, талай адам қамалаған.

Қобдидың ашылмайтын кілті өзінде,

Ашылса, табылар еді не қалаған.

 

 

 

 

(Білім, кітап)

 

 

 

 

 

Жапанда бір нәрсе бар аузы жабық,

Ашылар мезгілінде баурын жазып.

Ішінде толып жатқан қазынасы бар, 

Қорек қып пайданалар тамам халық.

 

 

 

 

     (Кітап, оқу)

 

 

 

 

 

ұзын-ұзын, ұзын жол,

ұшына жеткен бар ма екен?

Түбі терең қара су,

Түбіне жеткен бар ма екен?

Түбіне жетіп бұл судың

Қанып ішкен бар ма екен?

 

 

 

      (Оқу)

 

 

 

 

 

Дүниеде бір дария беті қайтқан,

Бетінде бетегесі шығып жатқан.

1866.

1867.

1868.

1869.

1870.

1871.

1872.

288

ЖұМБАҚТАР

288

289

Қараса сол құдыққа, көз жетпейді,

Құр қалмас сол құдықтың дәмін татқан.

 

 

 

 

 

(Оқу, білім)

 

 

 

 

 

Шамасыз бір жүйрікпен жылдам жарыс,

Кісімен отыз екі болдым таныс.

Ойласаң, ой түбіне жете алмайсың,

Ойласаң, оның түбі тіпті алыс.

 

 

 

 

(Білім, ғылым)

Сай бойында сары алтын.

 

 

 

(Білім)

Ауыр-ақ, бірақ түсер салмағы жоқ,

Артқанның арып кейін қалғаны жоқ.

Арқалап бірін қоймай көтергеннің

Аяғы ешуақытта талғаны жоқ.

 

 

 

 

(Білім)

 

 

 

 

 

Теңіздей түбі терең,

Сүңгіген жетер әрең.

 

 

     (Білім)

Оны алмасаң, оңалмайсың,

Алсаң, ұстап көре алмайсың.

 

 

 

      (Білім)

 

 

 

 

Бір сандық пайғамбарым соққан сайлап,

Үміткер таба ма деп әркім ойлап.

Ішінен ол сандықтан дәм татқан жан,

Тұрады періштелеп күнде айқайлап.

 

 

 

 

 

(Ғылым)

Шығады би қарадан, алтыннан ту,

Жігіттер, құлшылыққа беліңді бу.

Үстінде дарияның үлкен кеме,

Алып ішер қолы жеткен бір шыны су.

 

 

 

 

 

(Ғылым)

1873.

1874.

1875.

1876.

1877.

1878.

1879.

288

288

289

ОҚУ-БІлІМ

Бір басты, екі тілді бір мақұлық,

Жүреді айдалада ырғатылып.

Менсініп ешбір жанмен тілдеспейді,

Өзінің сөйлеспесе досты барып.

Жиһанда қанша ділмар болсаң дағы

Тұрасың сөйлесе алмай болып ғарып.

Онымен тілдесе алсаң сөз шығарып,

Кісіге пайдасы көп, залалы жоқ,

Дос болсаң бар мұқтажың бітер анық.

 

 

 

 

 

(Қалам)

 

 

 

 

 

Қарала аяқ ат міндім қаздаңдатып,

Су ішпесе, жүрмейді қырсау тартып,

Бір аяғын шалшыққа малып алып,

Тар көшеге салдым табандатып.

 

 

 

 

    (Қалам)

 

 

 

 

 

Жаны жоқ қаршыға қолға қонар,

Жем алып қиын жерден аузы толар.

Мен өзім қаршығамнан баһра алдым,

Шешуі осы сөздің қиын болар.

 

 

 

 

      (Қалам)

 

 

 

 

 

Ат міндім қарала аяқ қаздақтатып,

Жүргенде жол салады табандатып.

 

 

 

 

    (Қалам)

 

Қолының бес сопының қызыл аса,

Көрген жан болады екен таң-тамаша.

Өзі жансыз жандының күшімен,

Жансызға тіл береді қимылдаса.

 

 

 

 

    (Қалам)

Астында төсегі бар салған тағы,

Адамша сөз сөйлейді, тілі жоқ, жағы,

Теңізден салған жолы сайрап жатыр,

Мүдірмей ойлап тапшы мұны дағы.

 

 

 

 

       (Қалам)

 

 

 

 

 

19-298*

1880.

1881.

1882.

1883.

1884.

1885.

290

ЖұМБАҚТАР

290

291

Бір ат бар бесеу ара, өзі жорға,

Саламын жорғалатып жолдан-жолға.

Найзамен қар үстіне суды құйып,

Ғажайып бір іс қылдым осы жолда.

 

 

 

 

       (Қалам)

 

 

 

 

 

Бір құс бар тап-тамаша тұмсығы ұзын,

Есептеп келеді өзі жердің жүзін.

Салғанда жалтыр мұзда жорғалайды,

Кейбіреу білмейді оның басқан ізін.

 

 

 

 

      (Қалам)

 

 

 

 

 

Жирен тұлпар желгенде 

Тұяғынан тер тамар.

Аққан тері әшекей,

Қар үстіне жол салар.

 

 

      (Қалам)

 

 

 

 

 

Өзі арық,

Басы жарық,

Жүрген жері көп әріп.

 

 

       (Қалам)

 

 

 

 

 

Басын қырқамын,

Тілін жарамын,

Су беремін,

Сонан соң өзі сөйлейді.

 

 

(Қауырсын қалам)

 

 

 

 

 

Қара-дүр қасы,

Жарық-дүр басы,

Тұқаң-тұқаң еткенде,

Келеді көздің жасы.

 

 

(Дәуіт, қаламсап)

 

 

 

 

 

Атыңнан айналайын Әбдіхалық,

Дымдыға дымсыз кірер басы жарық.

 

 

 

 

(Дәуіт, қаламсап)

 

 

 

 

 

1886.

1887.

1888.

1889.

1890.

1891.

1892.

290

290

291

ОҚУ-БІлІМ

Тастан құдық,

Біз тұмсық,

Суалар бастау қылып.

Бес солдат күтуші қып итергенде,

Қарайтар ақ жазықты жастау қылып.

 

 

 

 

(Дәуіт, қалам)

Жаны жоқ, бірақ ізі бар,

Жетектеп өзің жүресің.

Сол ізді қайта зерттеп кеп,

Көп нәрсені білесің.

 

 

 

(Қалам, жазу)

 

 

 

 

 

ұзын тұмсық сауысқан,

Бір көлдің суын тауысқан.

 

 

 

(Қалам мен сия)

Екі басты айдаһар,

Қара суды ішеді.

Қайта құсып ақ жерге,

Өрнектері түседі.

Онсыз жаңа іс болмас,

Адамның қылар ісі еді.

 

 

      (Қаламсап)

 

 

Қалам шәріп,

Екі тұтам,

Екі елі, басы жарық.

 

 

  (Қалам, сабы)

Бір бөлек көріп жүрмін жайма базар,

Өн бойы бір азамат қағаз жазар.

Қасында құдығы бар тастан соққан,

Суарып қолда сайман пайдаланар.

 

 

 

 

     (Дәуіт)

 

 

 

 

 

Жапанда бір құдық бар суы тәтті,

Ішінде бір бәйтерек бек айбатты.

1893.

1894.

1895.

1896.

1897.

1898.

1899.

292

ЖұМБАҚТАР

292

293

Жаралған десең болар, қандай шебер,

Адамзат не бол десе, сол болыпты.

 

 

 

 

(Қалам, дәуіт)

Бес көл бар айналасы қоршаулы тас,

Сүңгиді жалғыз үйрек екі айыр бас.

Бесжігіт бір өзіне қызмет қылған,

Тамған жерде қалар көзіне жас.

 

 

 

 

(Дәуіт, қалам)

 

 

 

 

Бір нәрсе құмырсқа бел, сүйрік тұмсық,

Екі бүйірі шығыңқы, көзі қисық.

Жансызда жалықпайтын соны көрдім,

Жорғалап қызмет етер құстай ұшып.

 

 

 

 

       (Қаламұш)

 

 

 

 

Секіріп жүріп сырғиды,

Тетігі бірақ адамда,

Ақылмен, бимен жылжиды.

 

 

 

(Қаламұш)

 

 

 

 

Бір жорға бар шабысты,

Ақ қағазға жабысты.

Жорғаласа тайпалап,

Келтірер көп табысты.

 

 

      (Қарындаш)

Қабы сояу,

Тіні бояу. 

 

(Қарындаш)

 

 

 

 

Бір нәрсе ала шұбар, қара тұмсық,

Қарасаң басқан ізі қисық-қисық.

Өзі жансыз, жандының күшіменен

Борайды ат үстінде желдей есіп.

 

 

 

 

(Қарындаш)

 

 

 

 

Өзгені бақытты етем деп,

Өзі қажалып кетеді.

 

 

(Қарындаш)

1900.

1901.

1902.

1903.

1904.

1905.

1906.

292

292

293

ОҚУ-БІлІМ

Тамға таяқ сүйедім,

Отыз екі сыр-сырлап.

 

 

(Сауыт қалам)

 

 

 

 

Бір құс бар екі тілді сайрап тұрған,

Үстінде мәуесі бар жайнап тұрған.

Ішетін суы да көп, ішу де көп,

Құдығы тасбұлақтан қайнап тұрған.

 

 

 

 

(Қалам, сия)

 

Сұхбан Алла, сұқтана жат,

Сұғып алып бұқта жат.

 

 

 

(Қалам, сия)

 

 

 

 

Бір құс бар дарияда тұмсығы ұзын,

Жаны жоқ жанды малдан жүрер бұрын.

Бұл жұмбақ талай жерде айтылып жүр,

Еш адам шеше алмайды бұдан бұрын.

 

 

 

 

 

(Қалам)

 

 

 

 

Үшкір ғана бір нәрсе айыр басты,

Құдықтан көзге сулап төкті жасты.

Кеппейтін мәңгі бақи жастың ізі,

Дүниенің бәріменен араласты.

 

 

 

 

(Қалам)

 

 

 

 

Үш адам мініп алып жалғыз жорға,

Үшеуі тәуекел деп түсті жолға.

Ізінен жорғасының тәлім қалып,

Кетіпті жаппай тарап қолдан-қолға.

 

 

 

 

(Қарындаш)

 

 

 

 

Бір ыдыс әркімдерге болған аян,

Бір жерде сабыр етіп, қылмас баян.

Әркімнің қолында жүр оның суы,

Ол судан ақыл табар барлық адам.

 

 

 

 

       (Сия)

 

 

 

 

1907.

1908.

1909.

1910.

1911.

1912.

1913.

294

ЖұМБАҚТАР

294

295

Дүниеде бір құдық бар қайнап жатқан,

Ішінен су шығады мың сан батпан.

Сол құдық сондай-ақ көп болса дағы,

Бетіне бетегесі шығып жатқан.

 

 

 

 

 

(Сия)

 

 

 

 

Ағартуға жоқ, 

Қарайтуға әйдік-ақ.

 

 

     (Сия)

 

 

 

 

Зерек бала қолданса,

Көңілі тояр.

Жалқау бала қолданса,

Қол-аяғын бояр.

 

 

    (Сия)

Кішкене құдықтан,

Найза ұшты шыбық

Су ішіп құныққан.

 

 

(Сиясауыт)

 

 

 

 

Он қойым өміріме болады азық,

Инемен суарамын құдық қазып.

Жатсам да, тұрсам дағы өз қасымда,

Өзімнен көрген емес кейін қалып.

 

 

 

 

(Он саусақ, сия)

 

 

 

 

Бір кісі он әскермен жүреді ылғи,

Әскері мұздан бөрік киеді ылғи.

Кісі отырып, әскері қызмет қып,

Еңбегі иесіне тиеді ылғи.

 

 

 

(Он саусақ, сия)

 

 

 

 

Он аққу бір қапасқа қорғалаған,

Су ағып ортасынан сорғалаған.

Үстіне ақтан кілем жайып тастап,

Қоңыр қаз ортасында жорғалаған.

 

 

 

(Он саусақ, ақ қағаз, сия)

1914.

1915.

1916.

1917.

1918.

1919.

1920.

294

294

295

ОҚУ-БІлІМ

Бес жігіт сапар шегіп шықты жолға,

Мінгені бесеуінің жалғыз жорға.

 

 

 

(Бес саусақ, қалам)

 

 

 

 

Бес жанды бір жансызға мінгескен,

Айналып ақ тақырдан із кескен.

 

 

 

(Бес саусақ пен қалам)

 

 

 

 

Үш батыр қолдарына алды найза,

Су ішіп бір құдықтан етер пайда.

Бірінсіз бірі жұмыс ете алмайды,

Тарайды еңбектері талай жайға.

 

 

(Қалам ұстаған үш саусақ)

 

 

 

 

Бес үйрек суда жүрер саныменен,

Қаршығам төңкерілер айнаменен.

Жұмбақты табар болсаң, ойланбай тап,

Бір аққу жолдас болған бәріменен.

 

 

 

(Бес саусақ, қалам, қағаз)

 

 

 

 

Бес кісі тәуекел деп түсті жолға,

Сенгені бесеуінің жалғыз жорға.

Басқаны сол жорғаның бітті болды,

Кетеді, қамшыласа, оң мен солға.

 

 

 

 

(Қол мен қалам)

 

 

 

 

Бір құс бар бұлбұл деген ұзын мұрын,

Сөйлесе, келтіреді сөздің нұрын,

Үстіне көкше мұздың жорғалаған,

Құс жоқта сөйлейтұғын одан бұрын.

 

 

 

 

 

(Қағаз)

 

 

 

 

Ата тегі ағаштан болды,

Ақылын тауып, әсем жанды.

Теңіз беті шимайланды,

Бірақ ойым симай қалды.

 

 

 

(Қағаз, дәптер)

 

1921.

1922.

1923.

1924.

1925.

1926.

1927.

296

ЖұМБАҚТАР

296

297

Ақтан қарасы бар,

Қарадан қоясы бар.

 

 

(Қағаз сия)

 

 

Жер емес, көк емес, өзі ақ,

Үшеуі басында тұрады,

Біреуі жүргізеді,

Екеуі қарап тұрады,

Біреуі бұйырып тұрады.

 

(Қағаз, бармақ, қауырсын, көз, ақыл)

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: