ҚҰрамы әшімбаев М. С., кеңес төрағасы Асқаров Ә. А, жауапты хатшы

270

270

271

МЕЗГІл,  УАҚыТ

Үйде арқандаулы тұрады,

Тыста кісендеулі жүреді,

Күнді метрсіз өлшейді,

Сөзсіз түсіндіреді.

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Бір нәрсе күні бойы санап тұрады,

Оған жұрттың бәрі қарап тұрады.

 

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Қозғалады орнынан,

Бір-ақ рет күнінде.

Ел ұйықтаса, ол ояу—

Тыныштық жоқ үнінде.

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Денесі бар, сөзі жоқ,

Аяғы жоқ жүреді.

Күнді, түнді өлшейді,

Екі тілді жүрегі.

Шешуін кім біледі?

 

 

     (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Сырт-сырт етіп соғады,

Кеудесінде жүрегі.

Өзі тілсіз сөйлейді,

Өзі жансыз жүреді.

 

 

      (Сағат)

 

 

 

 

Жүруден бір талмайтын,

Күн мен түннен қалмайтын.

 

 

 

    (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Жаңылмайды есептен,

Аяғы жоқ жүреді.

Сөйлейтұғын тілі жоқ,

Уақытыңды біледі.

Күндіз-түні жүргенмен,

Қызымайды жүрегі,

1781.

1782.

1783.

1784.

1785.

1786.

272

ЖұМБАҚТАР

272

273

Су ішіп, жем жемейді,

Сықырлайды жүрегі.

 

 

      (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Дөңгелек аяғымен жер баспайды,

Жерінен уағдалы адаспайды.

Білімді қанша адам болса дағы,

Бір адам біліміне таласпайды.

 

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Екі тілді балғалы,

Арқаны бар мойнында.

Арқандамай бос қойсаң,

Жүрмей қалу ойында.

Сұрасаң онан сөйлесіп,

Сөйлеп жауап бермейді.

Қарасаң бетіне тесіле,

Тіліменен сермейді. 

 

 

      (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Бір жансыз жолбарыс бар екі тілді,

Байлаған екі шынжыр мықтап мұны.

Жүрісі бір шақта әм тұрысы,

Дауыстап уақытымен шығады үні.

Айтылар шаян, отыз пар шегірткесі,

Шырылдап дамыл таппай күні-түні.

 

 

 

 

        (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Бір көл бар он екі қаз жайлаған,

Ішінде екі тырна айқайлаған.

Тырнаның біреуі—би, біреуі—хан,

Ішінде жалғыз үйрек той тойлаған.

 

 

 

 

     (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Бір жансыз жолбарыс бар екі тілді,

Байланған шынжырымен мәкемені.

Он екі көз, алпыс өлшемі бар,

Жүгірер дамыл таппай күндіз-түні.

 

 

 

 

      (Сағат)

1787.

1788.

1789.

1790.

1791.

272

272

273

МЕЗГІл,  УАҚыТ

Ей, құрғыр, есермісің, есермісің,

Бұралып тал шыбықтай өсермісің.

Айналып үш жүз алпыс түлкі жұмбақ,

Байлауын жұмбағымның шешермісің.

 

 

 

 

(Үш жүз алпыс күн)

 

 

 

 

 

 

Үш жүз алпыс шытыра,

Қырық сегіз батыр,

Екі аққу, он екі бұлбұл.

(Үш жүз алпыс күн, қырық сегіз жексенбі, 

ай мен күн, он екі ай)

 

Төрт аққу, қырық сегіз қоңыр үйрек,

Жиналды ойын құмар қалмас сиреп.

Майданда белдескенде кезек-кезек,

Тастайды бірін-бірі ұн қып илеп.

Ойыны қанғаннан соң бәрін жиып,

Зынданға сап тастайды өзін түйреп.

(Бір жыл, төрт мезгіл, қырық сегіз апта)

 

Қолымнан жиырма төрт үйрек ұшты,

Барды да отыз көлдің суын ішті.

Көрді де сол үйректі он екі арқар,

Үш жүз алпыс қозыға болды ішті.

(Бір тәуліктегі 24 сағат, бір айдағы 30 күн, 

бір жылдағы он екі ай, 360 тәулік)

Айнала қорған салдым, 

Ішіне жеті бөлме үй салдым.

Жеті үйдің ішіне бір әйнек,

Бір шырақ қойдым.

(Дүниенің төрт бұрышы, жеті күн, ай мен күн)

 

 

 

 

Он екі үйрек, бір сұңқар,

Жағалап ұшып сымпылдап.

Отыз қызғыш, төрт қыз бен,

Айнала жүріп сұңқылдап.

 

 

(Бір жылдағы он екі ай, бір айдағы 

 

 

төрт жұма, отыз күн) 

18-298*

1792.

1793.

1794.

1795.

1796.

1797.

274

ЖұМБАҚТАР

Жер үстінде бір бәйтерек,

Оның бар он екі бұтағы.

Әрқайсысында отыз жапырақ,

Отызының бір жағы ақ, бір жағы қара.

 

          (Жыл он екі ай, бір айдағы отыз күн, 

 

          бір күндегі күн мен түн)

 

 

 

 

 

Он екі көлді жайлар отыз үйрек,

Он екі аққу бір шетте жүрер бөлек.

Қырық сегіз сол көлдердің ұясы бар,

Адамға қиын болар мұны білмек.

 

 

(Он екі ай, бір айдағы отыз күн, 

 

 

бір жылдағы қырық сегіз жұма)

1798.

1799.

274

ұйықтап жатып түс көрсем,

Ойымда әрне бар екен?

Көкке шығып қарасам,

Дүние жүзі тар екен.

Сахыбат етіп байқасам,

Мінгенім сонда шар екен.

Кіріп жүрген жөнімде 

Жалғыз қарбыз бар екен.

Төрт қабығы көгілдір,

Бес қабығы сары екен.

Ақылы жеткен пендеге

Іші бір толған дән екен.

Тоғызы үлкен бәрінен,

Біреуі шаққан ақ екен.

 

 

(Исламның бес парызы)

 

 

 

 

Бітіпті бір аралға біраз егін,

Қырық дәнін бас-басына берген тегін.

Көнбесең еркіңменен бұл бергенге,

Ақырында падиша алар кегін.

 

 

 

(Қырық парыз)

Қырық кез қарағай садақ бар белімде,

Кім беред жұмбақ шешер бұл шенімде.

Қойдым да үлпершекке ілдім талға,

Шеше ғой, ақын болсаң, қапелімде.

 

 

 

 

(Қырық парыз)

Дін

1800.

1801.

1802.

276

ЖұМБАҚТАР

276

277

Әлемде мәне болған бір бәйтерек, 

Төрт түбірек төңіректе болса керек.

Санасаң жапырағы отыз үш мың,

Табарсың, ақылың кәміл болса зерек.

 

       (Мұхаммед пайғамбар, төрт шадияр, 

 

       отыз үш мың сахаба)

Кезек бер мен сұраймын енді сізден, 

Ішінде әптиектің «мим» болады,

Замана жылдан-жылға сұм болады.

Болайын әбден сұрап, тақсыр сізден

Солардың ең абзалы кім болады?

 

 

 

(Мұхаммед пайғамбар)

Байқадым жан екенсің ақылың бар,

Бек шашып сыр айтпайсың, ғапылың тар.

Бұрынғы өтіп кеткен уақыттарда,

Жамиғы нешеу екен пайғамбарлар?

 

 

(Жүз жиырма төрт пайғамбар)

Құдай берген ақ атан,

Салсам—жүк көтерер,

Жүрсе—ізді,

Панасы—қызды. 

 

 

(Иман мен адам)

 

 

 

 

Айнала ақ терек,

Бұтақсыз, жапырақсыз. 

 

 

       (Имансыз)

 

 

 

 

Біреу екеу болмайды,

Екеу үшеу болмайды,

Үшеу төртеу болмайды,

Төртеу бесеу болмайды,

Бесеу алтау болмайды.

(Бір Аллаһ, ай менен күн, ошақтың бұты, 

қазанның құлағы, бес уақыт намаз)

 

1803.

1804.

1805.

1806.

1807.

1808.

276

276

277

ДІН

Болғанда біреу жалғыз,

Екеу егіз.

Көзде жоқ,

Көкіректе нәрсе сегіз.

Әр жерде әрқайсына бір орын бар,

Бір нәрсе іші арық, сырты семіз.

 

           (Бір Аллаһ, күн мен ай, сегіз бейіш)

Бір қазыққа он сегіз ат байланған,

Ат байлап жан-жағына қаптайланған.

Астына жеті шапан жайлап тастап,

Үстіне жеті сәлде тағы тайлаған.

 

 

 

(Бір Аллаһ, 18 мың ғалам, 

 

 

 

7 қат жер, 7 қат көк)

Дүниеде төрт әулие тірі кеткен,

Солардың біреуінен бірі өткен.

Аттарын төртеуінің тауып берші,

Әбден-ақ ақын болсаң оқып кеткен.

 

 

(Ыдырыс, Ғайса, Қызыр, Ілияс)

 

 

 

Шығасың, шығасың—шыға алмайсың,

Қарайсың, қарайсың—көре алмайсың.

Не сұрасаң—баршаға береді.

 

 

 

 

(Алла)

Ақ арқанға байлаулы ақбоз ат,

Ат пысқырса, жоқ қылады,

Арқан үзілсе, шоқ қылады. 

 

 

 

       (Алла)

 

 

 

 

Бір жанды бұл уақытта неғылып жүр?

Боларын қияметтің сағынып тұр.

Құдайдың құдіретін дұрыс деме,

Үстіне он төрт көрпе жамылып тұр.

 

 

 

(Жер астындағы көк өгіз)

 

 

 

 

Басы жоқ, жаны жоқ,

От оттатып, су ішкен. 

 

(Мұса пайғамбардың асасы) 

1809.

1810.

1811.

1812.

1813.

1814.

1815.

278

ЖұМБАҚТАР

278

279

Жиылған туған айға бір топ жұлдыз,

Жиылар түнде тарқап, аман күндіз.

Қажеті ақыреттің табылады ол айға,

Қанша мақұлық келсе де жүз.

 

 

 

(Молдаға оқыған бала)

 

 

 

 

Біссімілдә да біссімілдә,

Біссімілдәсіз бастаған,

Ол біссімілдәні білмеген,

Дозақ отына тасталған.

(Ассалаумағалейкум біссімілдәсіз басталмас)

 

 

 

 

Үсті—жарық,

Асты—жарық,

Ішіне кірсең адам қалмай,

Сонда да бұған барып болмай.

 

 

 

 

(Пейіш)

 

 

 

 

Басы екен өлеңімнің аяқтайын да, 

Азырақ мен сізді мақтайын да.

Көсілген көмекейің ақын болсаң,

Пейіштің кім тұрады тақтайында.

 

 

(Пейіште иманды адам тұрады)

Жүз он төрт балапан бар бір ұяда,

Сөздері балдан тәтті бек зияда.

Жүз он төрт балапанда бес мың тіл бар,

Білмейді қайбір надан қапияда.

 

 

 

 

(Құран)

 

 

 

  

Мекеде бір дария бар беті қатқан,

Бетіне бетегесі шығып жатқан.

 

 

 

 

(Құран)

Диірмен-диірмен тасы бар,

Алтын күрек қасы бар.

Оны тапқан адамның

Бір жүз жиырма бес жасы бар. 

 

 

 

 

(Құран)

1816.

1817.

1818.

1819.

1820.

1821.

1822.

278

278

279

ДІН

Қат, қат, қат кигіз,

Қатауыл тұрған қай кигіз?

Бүк, бүк, бүк кигіз,

Бүктеулі тұрған қай киіз?

 

 

 

(Құран, бәкі)

 

 

 

 

Әлемнің ортасында бір қызыл ту,

Құдайдың құдіретімен базасы бу.

Дарияның ортасында бір бәйтерек,

Қолы жеткен ап ішер бір шыны су.

 

 

 

 

      (Қағба)

Бар екен бір қақпалы үлкен шаһар,

Өзінің қырық сегіз көшесі бар.

Мұқтажың көңілге алған табылады,

Не керек қандай қажет жұмысың бар?

 

 

 

 

(Мұхтасар кітабы)

 

 

 

 

Көрінеді ту алыстан көкше теңіз,

Тырнадан он бірі семіз, бірі арық.

Бөлініп бір топ үйрек кетті-ау ұшып,

Ол үйрек әлде жеті, әлде сегіз.

 

 

    (Аспан, он екі ай, бір ай ораза, 

 

 

    үркер жұлдыздың бірде жеті, 

 

 

    бірде сегіз болып көрінуі)

Намазды бес уақытта бес оқиды,

Құтпанды бәрінен де кеш оқиды.

Мен сенен ақын болсаң сөз сұрайын,

Намазды жыл он екі ай неше оқиды?

 

 

 

(Намаз жылына 1825 рет, 

 

 

 

кейде 1820 рет оқылады)

Бадахшанда бір ай бар,

Жер жүзінде бір ай бар.

Ол жүз айдың ішінде,

Масқара болған бір ай бар.

Масқара демей не дейін,

Құранға түскен шырай бар. 

 

 

 

(Ораза айы)

1823.

1824.

1825.

1826.

1827.

1828.

280

ЖұМБАҚТАР

280

281

Отыз дуадақ,

Бес безгелдек,

Бір әдемі атты кісі,

Бір аққу.

(Отыз күн ораза, бес уақыт намаз, күн, ай)

Отыз ор дуадақ,

Қырық қыр дуадақ,

Екі қоңыр үйрек.

 

 

(Ораза, шілде, айт)

 

 

 

 

Отыз ор дуадақ,

Қырық сегіз қысыр дуадақ,

Бес безгелдек,

Бір тоты құс.

 

 

(Отыз күн ораза, бір жылдағы 

 

           қырық сегіз жұма, бес намаз, құман)

Жалғаннан алтын басты киік бақтым,

Мойнына он сегіз мың арқан тақтым.

Бес қадақ, тоғыз шерік іліп қойып,

Отыздан аяғына шеге қақтым.

 

     (Отыз күн ораза, бес уақыт намаз)

 

 

 

 

Бір таудың етегінде отыз дарақ,

Тұрады барлық адам соған қарап.

Күніне ол бес рет мәуелейді,

Айтайын қайсы бірін сізге санап.

(Отыз күн ораза, бес уақыт намаз)

 

 

 

 

Бір үйде отыз кітап, 

Бес қалам.

Кім оларды күтсе,

Алладан мархабат көреді.

(Бір ай, отыз күн ораза, бес намаз)

 

 

 

 

Аяқ сайын бес батпаннан жүгі бар,

Отыз түрлі шоқысы,

Әр түрліден құбылар. 

 

 

 

(Отыз күн ораза)

1829.

1830.

1831.

1832.

1833.

1834.

1835.

280

280

281

ДІН

Бір түп әңгелекте он екі әңгелек болады,

Он екі әңгелектің біреуін тапқан адамға

 

 

 

 

сауап болады.

 

 

 

 

 

(Ораза айы)

Үш жүз алпыс бес шығыршық,

Қырық сегіз тығыншық,

Аққу жылына екі рет балалайды.

 

 

 

(Үш жүз алпыс бес күн, 

 

 

 

қырық сегіз жұма, екі айт)

Қолымда бес алмам бар,

Бес саусақтың саласындай.

Оның үшеуі күнді көріп, күнге піскен,

Екеуі көлеңкенің саясында.

 

 

 

(Бес уақыт намаз)

 

 

 

 

Қолымда бес сақинам бар шығармай,

Оны тапқан жігітке мен тиемін мал шығармай.

(Бес уақыт намаз)

 

 

 

 

Бір сарай ішінде көп ағаш,

Бұтағы жиырма төрт, басы құрдас.

Құдайдан бір нұр келді бөліп ал деп,

Бөледі қалайынша ақыл сынас.

Ішінен бес бұтағы шықты басқа,

Сөз айтты ақылменен қарындасқа.

Екеуі күндіз алды нұрдан бөлеп,

Үш бұтақ алды қылып басқа.

Бес бұтақ ортасынан бөліп алды,

Он тоғыз бұтағы мақрұм қалды.

Шығарды Даужан Сұлтан Темірұлы,

Тәубеге көп құрбылар зейін салды.

Қыдыр етсең сол нұрды ықыласыңмен,

Құдайым берер дәулет шыныменен.

Жұмбақтың шешуі сол емес пе,

Баршасын айтып жаздым күніменен.

 

 

 

 

(Бес уақыт намаз)

 

 

 

 

1836.

1837.

1838.

1839.

1840.

282

ЖұМБАҚТАР

282

283

Хақ тағала жаратыпты бес жеміс,

Ол жемістер бір-бірін көрмеміш.

Үшеуі оның түні жүзін көрмеміш,

Егесі оның күн жүзін көрмеміш.

Әркім ол жемістен жемесе,

Мәңгі бақи жұмақ көрмеміш.

 

 

 

(Бес уақыт намаз)

Бір үйде бір қыз көрдім екі есікте 

Бір жігіт оған келіп кездесіпті.

Көтеріп қыз аяғын «Cұқыба» айтып,

Екеуі бір кәлиме сөйлесіпті.

Келер жігіт жалғыз келіп еді,

Қайтарда ашты екеуі бір есікті.

 

 

 

(Әзірейіл, жан, адам)

 

 

 

 

Бір құстың зияны бар адамзатқа,

Шығады мезгілімен әр уақытта.

Еш адам онан қашып құтылмайды,

Құдай-а, сол құсыңнан өзің сақта.

 

 

 

 

(Әзірейіл)

 

 

 

 

 

Ішінде мың қасқырдың бір жолбарыс,

Қасымнан, айқайласам, кетпейді алыс.

Қасқырды қашар деген бар үмітім,

Жолбарыс шаппай кетпес көптен таныс.

 

 

 

      (Әзірейілдің жан алуы)

 

 

 

 

Қолымда сақинам бар ал шығармай,

Екі қасқыр мал жейді қан шығармай.

 

 

 

(Әзірейіл мен Жебірейіл)

 

 

 

 

Базардан алып келдім ақ сандық,

Ішінде не бар екен деп біз таңғалдық,

Ішін ашып қарасақ:бір торғай, бір қырғи, 

 

 

 

бір жылан, бір жас бала,

Төртеуі не ғып отыр біз таңғалдық.

 

 

 

    (Жан, көңіл, періште)

 

1841.

1842.

1843.

1844.

1845.

1846.

282

282

283

ДІН

Бұрынғы уақытта бір хан болған,

лашын, сұңқар, қаршыға, бүркіт салған.

Оның төртеуі де қарап болып,

Күйкентай отыз үш мыңға барған.

(Пайғамбар, төрт шадияр, сахаба)

Дүниеде бір жан бар мұздан тайғақ,

Өтеді қой мен ешкі одан айдап.

Ебі келсе, түйе мен сиырда өтер,

Бұл сөзге «хадис» пенен «аят» айғақ.

 

 

 

 

        (Құрбан айт)

 

 

 

 

Бір таудан қырық екі бұлақ аққан, 

Қасында он жеті патшасы бар ақыл тапқан.

Болғанда он екі уәзірі бар, үш шабарман, 

Бұларды құрастырған жалғыз хақтан.

(Бір күнгі намаз, қырық екі бас, он жеті—

парыз, он екі—сүннет, үш үтір—уәжіп)

Бауырынан түйе тасың ат жалмайды,

Құдайдан шын тілесең не бермейді.

Бар екен бауырында бес балапан,

Үшеуі күн көрмейді, екеуі түн көрмейді.

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: