ҚҰрамы әшімбаев М. С., кеңес төрағасы Асқаров Ә. А, жауапты хатшы

308

308

309

ОйыН-САУыҚ,  МУЗыКАлыҚ  АСПАПТАР

Екеуінің он екіден әскері бар,

Жиылды да екеуі қатты ұрысты.

 

 

 

 

(Дойбы)

 

 

 

 

Бір топ құс ұшып қонды балағанға,

Үйірі жиырма төрт санағанға.

Ісіне құдіреттің қарап тұрсаң,

Қонады екі бөлініп қарағанға.

 

 

 

 

(Дойбы)

 

 

 

 

Жүруші ем жігітімде атты жайлап,

Осы күнде отырмын жұмбақ ойлап.

Қолымда жиырма төрт үйрегім бар,

Отыз екі жүреді көлді жайлап.

 

 

 

 

(Дойбы)

 

 

 

 

Қолыма қалам алдым, қағаз сайлап,

Жүруші ек көшіп-қонып алты ай жайлап.

Қолымда жиырма төрт үйрегім бар,

Жүреді отыз екі көлді жайлап.

 

 

 

 

 

(Дойбы)

 

 

 

 

Асты тақтай, үсті тақтай,

Қонады сол тақтайға үйрек қаптай.

Үйректі екі мерген атамын деп,

Аңдиды тұрғысынан дамыл таппай.

 

 

 

 

       (Дойбы)

 

 

 

 

Шаһарым бар отыз екі, екі дуан,

Жиырма төрт ұлым бар бір күн туған.

Ішінен екі ұлым қолды шығып,

Өзін- өзі болдырады сол антұрған.

 

 

 

 

      (Дойбы)

Бір шаһар жаратылды бітеу қақпа,

Жүргізіп патша отыр алтын тақта.

Уәзірі он екіден—жиырма төрт,

Әр уәзір алыс жерде әр уақытта.

 

 

 

 

(Дойбы)

2013.

2014.

2015.

2016.

2017.

2018.

310

ЖұМБАҚТАР

310

311

Бір дөңде жиырма төрт жан төбелескен,

Қызығы төбелессе, қалмайды естен.

Жері бар отыз екі майдан ашқан,

Білмейді басқа кәсіп төбелестен.

 

 

 

 

(Дойбы)

 

 

 

 

Дария үсті тақтай, асты тақтай,

ұшады жиырма төрт үйрек қанат қақпай.

Жем сұрайды он екісі бөлініп ап,

Жайылмас өз бетімен адам бақпай.

 

 

 

 

         (Дойбы)

 

 

 

 

Ғажайып жамбыл көрдім төрт бұрышты,

Жиылып патша, солдат көп ұрысты.

Қолында қару-жарақ сайманы жоқ,

Ары-бері ұрысты да жай болысты.

 

 

 

 

(Дойбы, шахмат)

 

 

 

 

Таусыз жерде,

Сусыз шөлде

Жансыз жауынгерлер

Қарусыз соғысады.

 

 

(Шахмат, дойбы)

 

 

 

 

Мен көрдім он алты үйрек, бір бидайық,

Қонады бір айдынға қанат жайып.

Өз еркі ұшсын-қонсын мекеніне,

Алты ұра үйректерге тұр лайық.

Бүйірден бидайық кеп тиген кезде,

Табуы ұяны үйрек болар ғайып.

 

 

 

 

(Бильярд)

Мен көрдім өзі жансыз сегіз еркек,

Оларға үйір болған адам тентек.

Сегіздің ортасында төрт әйел бар,

Жүреді жиырма төрт тай жетектеп.

 

 

 

 

(Ойын картасы)

 

 

 

 

2019.

2020.

2021.

2022.

2023.

2024.

310

310

311

ОйыН-САУыҚ,  МУЗыКАлыҚ  АСПАПТАР

Бір патша бар екен төрт көзі бар,

Атылас, шайы киген төрт қызы бар.

Қисабы бәрі өзінің отыз алты,

Сегіз ұлы бар жау жарақты.

 

 

 

(Ойын картасы)

 

 

 

 

Жайлаған бір аралда бір топ киік,

Жүрерге аяғы жоқ жерге тиіп.

Бәрінің қатар жүрсе бойы бірдей,

Біреуінен біреуінің көңілі биік.

Еш адам ол киікті жаратпайды,

Ішінде жалғыз мүйіз еркегі бар,

Бетіне еш біреуді қаратпайды.

 

 

 

(Ойын картасы)

 

 

 

 

Екі жүз он алты екен қара солдат,

Төсектен отыз алты өреді аңдап.

Балталы батыр бағлан қойған атын,

Олардан басым шыққан сегіз қатын.

Қолына дүние түрлі гүлдерді ұстап,

Түзетіп отырады екен салтанатын. 

Бар екен сегізінің сегіз байы,

Төрт текше болады екен оның жайы. 

Қорқытқан ол сегізі төрт батыры, 

Олардың батырлықтан жоқ-ты жайы.

Бұл сөзім емеурінсіз емес жалған,

Әр жерде болмай ма екен осындайы.

 

 

 

 

(Карта ойыны)

 

 

 

 

Дүниеде бір нәрсе бар төрт бұрышты,

Топ кісі жиылып-ап келді, тұрысты.

Әрқайсысының төрт жүзден әскері бар,

Жиылды барлығы, қатты ұрысты.

 

 

 

 

(Карта ойнау)

 

 

 

 

Мен көрдім өзі жансыз сегіз еркек,

Келгенде аларманға адам тентек.

Ішінде сол қосынның төрт әйел бар,

Жүреді елу екі қол жетелеп.

2025.

2026.

2027.

2028.

2029.

312

ЖұМБАҚТАР

312

313

Және де төрт патша басында отыр,

Үкімі сол шіркіннің тым-ақ тентек.

 

 

 

 

      (Карта)

 

 

 

 

Екі атасы бар,

Он сегіз анасы бар.

Он сегіз анасының әрқайсысында

Тоғыз-тоғыздан баласы бар.

 

 

 

(Тоғыз құмалақ ойыны)

 

 

 

 

Орай бұты, бөкен сырты,

Іші бар, ішегі жоқ.

 

 

 

(Асық)

 

 

 

 

Төрт қырлы бір сүйек бар жұмарланған,

Ақылсыз оны жиып құмарланған.

Көп сүйектен бір сүйек таңдап алып,

Жоғалса сол сүйегі, қайғыланған.

 

 

 

 

 

(Сақа)

Нәзік белі бұралған,

ұшы біздей қадалған.

Қар үстінде жорғалап,

Басқан ізін бояған.

 

 

      (Коньки)

 

 

 

 

Өзі кішкене дөп-дөңгелек,

Тапшы, қане біле алсаң.

Өзіңнен де биікке асады,

Мықтап жерге ұра алсаң.

 

 

 

   (Доп)

ұрсаң қатты зырлайды,

Жерге қарғып тұрмайды.

Тиіп кетсе басыңа,

Ешбір зиян қылмайды.

 

 

 

(Доп)

 

 

 

 

2030.

2031.

2032.

2033.

2034.

2035.

312

312

313

ОйыН-САУыҚ,  МУЗыКАлыҚ  АСПАПТАР

Қос аяқ жүрген қуып,

Жел шықтан үрген қуық,

Бірде жөн, бірде лағып,

Қашады зыр-зыр қағып.

 

 

(Футбол ойыны)

 

 

 

 

 

Жазда жатса тынығып,

Дейді қыста жұмыс тап.

Тауға шықсаң, жетекте,

Қашады алып етекке.

 

 

 

(Шана)

 

 

 

 

Ақ шатыр,

Ақ шатырдың ішінде

Ақ ала көйлек қыз жатыр.

 

 

 

(Қуыршақ)

 

 

 

 

 

 

Біздің үйде бір қыз бар,

Көзі бар, көрмейді,

Аузы бар, жемейді,

Қолы бар, ұстамайды,

Аяғы бар, жүрмейді.

 

 

(Қуыршақ)

2036.

2037.

2038.

2039.

314

315

Қанаты бар, жаны жоқ,

Табаны бар, аяғы жоқ.

Өзі ұшады, аспанда жүреді,

Теңізден де, таудан да өтеді.

 

 

 

       (Ұшақ)

Құс сияқты, құс емес,

Самғап ұшқан биікке.

Қанаты бар қақпайды,

Жүрсе де сондай биікте.

 

 

 

(Ұшақ)

Бір жайын көк жүзінде еткен сайран,

Көргендер қызметіне болар қайран.

Зымырай зулағанда ізі түспес,

Қайткенде тиеді деп көпке пайдам.

 

 

 

 

        (Ұшақ)

Бір қыран аспанда ұшып қалықтаған,

Күндіз-түн жердің жүзін шарықтаған.

Қанаты ағаш, кеудесі темір болат,

ұшса да қанша алысқа, талықпаған.

 

 

 

 

 

(Ұшақ)

Әне кетті өзі,

Көрінбейді ізі.

Кімнің күші,

Кімнің ісі? 

 

(Аэроплан)

Техника

2040.

2041.

2042.

2043.

2044.

314

315

ТЕХНИКА

Бұл жалғанда жаны бар

Міндім қайық.

Көз көрімге кетеді болып ғайып.

 

 

 

 

(Аэроплан)

Бір балық көк жолында еткен сайран,

Дамылды көрінеді келді қайдан.

Аузына бір шабақты тістеп алып,

Деп айтар жата алмаймын тапсаң, ойлан.

Заулайды қайда барса, ізі түспес,

Мақсаты—тигізем деу көпке пайдам.

 

 

 

 

 

(Аэроплан)

Бар екен үлкен жорға қайқаңдаған,

Тұяғы жерге тимес тайпалмаған.

Сағатта мың шақырым жерге барып,

Көңілін еш пенденің қайтармаған.

 

 

 

 

(Аэроплан)

Пырылдар көкте инелік,

Инелік емес үй делік.

 

 

 

(Тікұшақ)

Бір қалта бар қабат-қабат,

Айналасына жұрт таң қалад.

Көктен жерге лақтырсаң да,

Алып түсер сау-саламат.

 

 

 

(Парашют)

Жоқ оның моторы да, қанаты да,

Сонда да ұшқыштардың санатында.

 

 

 

 

(Парашют)

Дүниеде бір жүйрік бар,

Жалғыз көзі жайнаған.

Мың кісі сансыз темірді

Арқасына байлаған.

Дем алмастан бақырып,

Жердің жүзін шарлаған.

2045.

2046.

2047.

2048.

2049.

2050.

2051.

316

ЖұМБАҚТАР

316

317

Тау-тасты қопарып,

Мұрнынан лебі парлаған.

 

 

 

(Паровоз)

Топтанып келе жатыр қара қабан,

Ойлаған жерлеріне тынбай барған.

Аузынан қара көбік бұрқ-бұрқ шығып,

Болдырып шаршамайтын сондай айуан.

 

 

 

 

 

(Паровоз)

Бар екен бір нақты зат түсі қара,

Сүйрейді неше мың пұт іліп ала.

Болғанмен жүгі ауыр, жүрісі тың,

Таңданады көрген жандар тамашаға.

 

 

 

 

          (Паровоз)

Бір керуен қатарында өңшең түйе,

Аузынан жалын шығар қара күйе.

Жүрмейді ұрса дағы басқалары,

Бәріне жалғыз бура болған ие.

 

 

 

 

(Пойыз)

Қара нар қатарынан бір озбаған,

Боз інген ботасы жоқ құр боздаған.

Қызыл ат желмей, жортпай алысқа ұзап,

Аяғын анда-санда бір қозғаған.

 

 

 

 

 

(Пойыз)

Ойланып мен жұмбақты енді жазам,

Дүниеде бар бір күшті қара қазан.

Үстіне жанды-жансыз толған мүлік,

Ән салып кетіп жатыр азан-қазан.

 

 

 

 

(Пойыз)

ұзын-ұзын жолы бар,

Жолмен жүред жануар.

Дауысы зор әндетсе,

Денесі болат жануар.

2052.

2053.

2054.

2055.

2056.

2057.

316

316

317

ТЕХНИКА

Өзі жүрсе, ертеді,

Жолдасын бастап жануар.

 

 

 

(Пойыз)

Жүйрік бар жер бетімен самғайтұғын,

Жол салса, жері бар ма бармайтұғын?

Аяғын жазды күні жерге баспай,

Қыста да қар үстінде талмайтұғын.

Соңына ертіп алған серігі көп,

Зымырай бірге ілесіп қалмайтұғын.

Жануар су ішсе де, шөп жемейді,

Шын жүйрік шабысынан танбайтұғын.

 

 

 

 

 

(Пойыз)

Ақырып айқай салар аузын ашып,

Жеп қояр деп ойлама үркіп, сасып.

Адымы бір күншілік жерді басқан,

Жолынан жан мақұлық тұрар қашып.

 

 

 

 

 

(Отарба)

Әуелден мұсылманға кәпір дұшпан,

Жанған от сүйекті... бостан.

Өзі жансыз, жансыздық күшіменен,

Барады артық ұшып ұшқан құстан.

 

 

 

 

       (Отарба)

Кезегін жаңылмайды жаз бенен қыс,

Келгенде күн төбеге болады түс.

Күніне жүз шақырым жер жүреді,

Келеді қырық қанатты бір жансыз құс.

 

 

 

 

 

(Отарба)

Жаһанда бір жолаушы аузын ашып,

Аяғын келе жатыр жылдам басып.

Жарқырап маңдайында екі көзі,

Ілезде жеткізеді жерге қашық.

 

 

 

 

(Автомобиль)

2058.

2059.

2060.

2061.

2062.

318

ЖұМБАҚТАР

318

319

Төрт аяқты, екі көзді,

Өзі жансыз жүреді.

От пен майдан жемі бар,

Құрыш болат жүрегі.

 

 

(Автомобиль)

Бір жануар домаланған екі көзді,

Адамның ықпалымен жүреді өзі.

Сияды ішіне оның төрт-бес кісі,

Жарқырап, түнде жортса, екі көзі.

 

 

 

 

(Жеңіл машина)

Кеудесінде жаны жоқ,

Тамырында қаны жоқ.

Май жейді,

Су ішеді.

 

 

(Машина)

Тау басында кібіт көрдім,

Оны ашатын кілт көрдім.

Екі басты жүйрік-ті,

Ортасына мініп көрдім.

 

 

 

(Машина)

Табаны дөңгелейді, жер баспайды,

Жаңылып қисабынан адаспайды.

Ақылы дана болған азаматтар,

Пар келіп мұныменен таласпайды.

 

 

 

 

(Машина)

Жүйіткіген дәу үйінде,

Жүйрік деп ел сүйінді.

Тас жолда жұртты тасып жүр,

Жылдамдыққа басып жүр.

 

 

 

(Автобус)

Төбесі сымға тимесе,

Ол ешқашан жүре алмас.

2063.

2064.

2065.

2066.

2067.

2068.

2069.

318

318

319

ТЕХНИКА

Өз иесі басқармаса,

Оны ешкім бұра алмас.

 

 

(Трамвай, троллейбус)

Жоқ даусы, жоқ сөзі,

Жарқырайды көп көзі.

Жолыңды ашып тұрады,

Бұйрығын жұрт ұғады.

 

 

          (Бағдаршам)

Бір үйде бір құс отыр мекен еткен,

Он жігіт кезек-кезек қызмет еткен.

Қолына қалам алмай хат жазады,

Келіп тұр түрлі әріп әрбір шеттен.

 

 

 

 

(Баспа машинка)

Шың етсе, шыңқылдайды әлек-шәлек,

Жыбыр-жыбыр шимайы бөлек-бөлек.

Шырай беріп шимайы барлық жанға,

Несі барын білмеймін көз телміреді.

 

 

 

 

(Баспа машинка)

Салалы саусағы бар сабақ тарақ,

Тықпалап біреуіне бірін таяп.

Былғаныш қара күйе қарны айналып,

Текшелеп жиып береді сандықтай-ақ.

 

 

 

 

(Баспа машинка)

Қара атан тынбай жүріп ақырады,

Артынан ертіп алып төрт-бес жанды.

Қыртысын қара жердің қақ айырар,

Күшті де көріп пе едің мұндайларды?

 

 

 

 

        (Трактор)

Қара азбан дем алыс жоқ бақырады,

Қолы көп сансыз саусақ батырады.

Тісімен қара жерді быт-шыт қылып,

Жер үстін борандатып шарқ ұрады.

 

 

 

 

      (Трактор)

2070.

2071.

2072.

2073.

2074.

2075.

320

ЖұМБАҚТАР

320

321

Денесі ирек-ирек жалғыз тісті,

Бір өзі бітіреді сонша істі.

Тісіне қанша салмақ салса дағы,

Созылғыш әрі сынбас әрі күшті.

 

 

 

 

(Трактор)

Төрт аяғы бар,

Артқы аяқтарының тұяғы бар.

Сирағы темірден,

Тұяғы болаттан.

Май ішеді бензиннен,

Бұл не деген жануар?

 

 

 

(Трактор)

Гүр-гүр етеді көкірегі,

Жүрсе, көксау секілді,

Күш дегенің өте мығым,

Тасиды кейде егінді.

 

 

        (Трактор)

Айдалада бір нәрсе көресің бе,

Бар екен жалғыз көзі төбесінде.

Апырай, немене деп барып қалсам,

Жаны бар алқам-салқам денесінде.

 

 

 

 

(Түнде жер айдап

 

 

 

 

жүрген трактор)

Отыз аттың күші бар, бір тұлпардың,

Келеді оған әлі топты жанның.

Сом болат тұяғымен тартып жерді,

Табады бір керегін шаруаның.

 

 

 

 

(Трактор)

Бұрқылдаған қара нар,

Аласұрар шатынап.

Жүрген жері ор болып,

Қала берер қазылып.

 

 

(Трактор)

2076.

2077.

2078.

2079.

2080.

2081.

320

320

321

ТЕХНИКА

Төрт аяқты, екі көзді,

Кеудесі бар, басы жоқ,

Білегі бар, аяғы бар,

Өзі күшті, қолы жоқ.

 

 

     (Трактор)

Кеудесі толған күш,

Табаны толған тіс.

 

 

(Трактор)

Бір нәрсе ауырлығы алты батпан,

ызаланса, ашуланып жерді қапқан.

ұстасы адамзаттың соққан емес.

Бағалап сом темірге күміс жапқан.

 

 

 

 

(Трактор соқасы)

Бір батыр тамақ берсең, жұта берер.

Ішінде сүйектері бақша-бақша,

Уатып талқан қылып құя берер.

 

 

 

 

(Комбайн)

Сабан той бастап,

Салды бір әнді.

Сабанды тастап,

Сыпырды дәнді.

 

 

(Комбайн)

Бас салып талқандайды қырқып, кертіп,

Адамзат зыр жүгірер құрмет етіп,

Тамағын тойғыза алмас кешке дейін,

Барша адам жұмыс қылған, қызмет етіп.

 

 

 

            (Комбайн, жұмысшы)

Болғанда екі қанат, отыз қолы,

Қалады тап-тақыр боп жүрген жолы.

Бар екен алақандай аралшығы,

Адамзат пайдаланып жүр ғой оны.

 

 

 

 

(Шөп тырма)

21-298*

2082.

2083.

2084.

2085.

2086.

2087.

2088.

322

ЖұМБАҚТАР

322

323

Бір нәрсе келе жатыр сондай епті,

Сайраған сақылдаған тісі көп-ті.

Жұтпайды, тістегенмен қайта құсар,

Мал, мақұлық сол құсықтан қорек етті.

 

 

 

 

(Шөп машина)

Бір нәрсе қозғалады желіп, жортып,

Көзіне көрінгенді жейді жұтып,

Жұтқанын бір ұртынан түсіреді,

Адамзат пайдаланар керек етіп.

 

 

 

 

(Молотилка)

Өздігінен жүрмейді, жарыспайды,

Кісі мінсе, жарыстан қалыспайды.

Аяғы екеу болғанмен, ізі жалғыз,

Сағатта талай жерді қарыштайды.

 

 

 

 

(Велосипед)

Екі аяқты, бір басты,

Жүгіреді тым қатты.

 

 

(Велосипед)

Екі аяқты жануар,

Жаны жоқ, басқан ізі бар.

Үзенгілі, жүгенсіз,

Тартпасы жоқ, ері бар.

 

 

 

(Велосипед)

Бір зымырақ дүниеде екі аяқ,

Күш берген оған дағы аямай-ақ.

Адамды көтеріп ол ұшады екен,

Былқылдап құс төсектей жұмсақ тұяқ.

 

 

 

 

 

(Велосипед)

Кем көрмеймін аттан өзін,

Мініп жүрем баптап өзін.

Бірақ аттай жем жемейді,

Болдырмай, шөлдемейді.

 

 

(Велосипед, мотоцикл)

2089.

2090.

2091.

2092.

2093.

2094.

2095.

322

322

323

ТЕХНИКА

Мысықтан зор бойы бар, бірақ жансыз,

Адамға пайдасы көп тіпті сансыз.

Бірдей қызмет атқарды малменен ол,

Үстіне шығарар ол еш амалсыз.

 

 

 

 

(Мотоцикл)

Бардым базарға,

Алдым бір жорға,

Жорғалаттым жолдан жолға.

 

 

 

   (Мотоцикл)

Дүниеде бір нәрсе бар бек қуатты,

Бойына жиып алған салтанатты.

Төбеде екі түрлі айдары бар,

Жүреді су сабалап құс қанаты.

 

 

 

 

(Пароход)

Үйрек емес, қаз емес,

Балық емес судағы,

Өзі жүзе біледі.

Жемі көмір және май,

Шешуін кім біледі?

 

 

      (Пароход)

Судан шықты тасбақа жылмаңдаған,

Қайқайтып ап тұмсығын сумаңдаған.

Денесі болат темір сондай мықты,

Артқы жағы бұрқылдап, сырдаңдаған.

 

 

 

 

(Моторлы қайық)

Жылдам барып қайтады,

Не айтсам, соны айтады.

Жатырқамайды ешкімді,

Бекер деп кім айтады.

 

 

 

(Телефон)

Бір құсым бар жаны жоқ,

Қанатының саны жоқ.

2096.

2097.

2098.

2099.

2100.

2101.

2102.

324

ЖұМБАҚТАР

324

325

Кісіге өзі тым жақын,

Сөйлесуге дамыл жоқ.

 

 

      (Телефон)

Көзге түртсең, сөйлейді,

Көзім ауырды демейді.

Сұрауға жауап береді,

Адамға осы керегі.

 

 

(Телефон)

Шыр-шыр етеді,

Құлағыңнан өтеді.

ұстай алсаң, сөйлеп кетеді.

 

 

 

(Телефон)

Бір жәшік төрт бұрышты сырғасы бар,

Көтерсең сырғасынан, даусы шығар.

Қанша алыс болсаң дағы екі сырға,

Есітіп бір-біріне жақын қылар.

 

 

 

 

(Телефон)

Бір нәрсе доп-домалақ ақылы зерек,

Қолына ұстағаны ағал терек.

Беліне орағаны мәсен белбеу,

Ауыздан шыққан сөзді білер зерек.

 

 

 

 

(Телефон мен сымы)

Бір нәрсе қуыс-қуыс болған өзі,

Адамша естіледі айтқан сөзі.

Дауысы анық болып шыққанменен,

Көрінбес бас-аяғы екі көзі.

 

 

 

 

(Радио)

Бір бұлбұл отырады салып әнді,

Жүруге аяғы жоқ, емес жанды.

Өнері қандай асқан деп ойлаймын,

Әп-сәтте жер түбінен хабар алды.

 

 

 

 

    (Радио)

2103.

2104.

2105.

2106.

2107.

2108.

324

324

325

ТЕХНИКА

Адам емес, тілі бар,

Әрбір үйден табылар.

Үй емес жалғыз тұрағы,

Көшеде де тұрады.

 

 

 

(Радио)

Ай болмас айдан айға ауыспаған,

Ақылын пенде біліп тауыспаған.

Дүниеде өзі жансыз, ғажап екен,

Адамзат тиіп кетсе, дауыстаған.

 

 

 

 

(Радио)

Есіксіз үй кішкене,

Әңгіме айтар кей шақта.

Жан адам жоқ ішінде,

Ән де салады кей уақытта.

 

 

 

   (Радио)

 

Жаны жоқ сөйлеп тұрған денесінде,

ұмытпай мәңгі қалған сөз есінде.

Тарихтан бұрынғы өткен хабарлайды,

Мәделі тығулы тұр кеудесінде.

 

 

 

 

(Кино)

Сөйлейді жан жоқ кеудесінде,

Қызықты мағына бар кеңесінде.

Суретін шежіре етіп тартып берер,

Болғанын қанды майдан егесінде.

 

 

 

 

     (Кино)

Қараңғы тамның ішінде,

Ақ төсектің үстінде.

Бір-бір жарым сағат ішінде,

Бір адамның тағдыры шешіледі.

 

 

 

 

(Кино)

Ән салады чемодан,

Ішінде тұр көп адам.

2109.

2110.

2111.

2112.

2113.

2114.

2115.

326

ЖұМБАҚТАР

326

327

Естімейді сөзіңді,

Сөйлесең де сен оған.

 

 

(Теледидар)

Бүп-бүккіш күміс құйрық, серке санды,

Ой желке жалпақ маңдай, жібек жалды.

Бекініп жар астында жатқан жауға,

Барды да кешікпей-ақ найза салды.

Суарып анда-санда шалдырмады,

Білмейді қысы-жазы арығанды.

 

 

 

 

(Іс машина)

Жайма жалды, серке санды,

ұстағанда құйрығын түріп алады.

 

 

 

 

(Іс машина)

Жоғарыда айдадым,

Белін жіппен байладым.

Сыпыра тақта астында,

Шалып, қағып ойнадым.

 

 

 

(Іс машина)

Жансызды жалғыз аяқ зарлатады,

Аяғын бір көтеріп, бір басады.

Апырмай бұл не екенін біле алмадым,

Айында тітімдей-ақ нәр татады.

 

 

 

 

(Іс машина)

Ғажайып кемпір көрдім жалғыз аяқ,

Аузына тістегені жалғыз таяқ.

Табаны жалтыр мұздан бір таймайды,

Зырлайды күні-түні аянбай-ақ.

 

 

 

 

(Іс машина)

Бар екен бір жеңешем қап-қара тас,

Жемейді, ішпейді де, болмайды мас.

Халықтың бәрін тегіс киіндіріп,

Дүниеден өткен өзі жалаңаш.

 

 

 

          (Іс машина)

2116.

2117.

2118.

2119.

2120.

2121.

326

326

327

ТЕХНИКА

Күміс құйрық, жібек жалды,

Ой желке, қамыс құлақ, серке санды.

Әрі бері жауменен шапқыласып,

Бәрін де қырып-жойып басып алды.

 

 

 

 

(Іс машина)

Базардан келген бір тайлақ,

Басын қойдым байлап.

Байласам да тұрмады,

Ор текеше ойнап.

 

 

(Іс машина)

Ой желке, қамыс құлақ, жібек жалды,

Иесі мәпелейді жануарды.

Суарып анда-санда бір шалдырса,

Білмейді қысы-жазы арығанды.

 

 

 

 

(Іс машина)

Шұбар ала қызым бар,

Тұмсығында бізі бар.

Келіп кетер тоқтамай,

Артынан түскен ізі бар. 

(Іс машина)

Тамыр-тамыр тамаша,

Тұрған бойы аласа.

Дүниенің жүгін бітіреді,

Адамға барып жанаса.

 

 

            (Іс машина)

Бір нәрсе қатпар қарын гүрілдеген,

Ішінде қуаты бар көрінбеген.

Адамзаттың қолында ықтияры,

Жұмыстан өзі ешбір ерінбеген.

 

 

 

(Ет турайтын машина)

Бар екен бір азырақ іште суы,

Бұл өзі бірталайдан екен қуы.

Бір-ақ қарыс темірді түртіп қойсаң,

Шығады ашуланып сыртқа буы.       (Примус)

2122.

2123.

2124.

2125.

2126.

2127.

2128.

328

ЖұМБАҚТАР

328

329

Жел жұтады бүйірінен,

Қақалуды білмейді.

Құлағынан май құйса,

Сықылдайды, күледі.

Төбесінен жарқылдап,

Жалындатып күйрейді.

Бәсеңдесе жалыны,

Инеменен түйрейді.

 

 

       (Примус)

Жапанда біткен көп ағаш,

Көгермейтін қу ағаш,

Асты топырақ, үсті тас,

Бір бұтағына қарасаң,

Петербормен шамалас.

Бір бұтағына қарасаң,

Бұқарамен аралас.

Жаны жоқ десең, жырламас,

Жаны жоқ деп біреуін,

Қылышпен ұрсаң, қанамас.

Екі басында екі адам

Дүние сөзімен хабарлас.

 

 

 

(Телеграф)

Қатар-қатар қоздаған,

Бірінен-бірі озбаған.

Ботасы өлген інгендей,

Аңырап тұрып боздаған.

 

 

 

(Телеграф)

Қаз-қатар қатарынан бір озбайды,

Аяғын анда-санда бір қозғайды.

Бозінген желіп кетсе, желден жүйрік,

Жоқ оның ботақаны құр боздайды.

 

 

 

 

(Телеграф)

Алыстан хабар алған,

Айтқан сөз жазылған.

 

 

(Телеграф)

2129.

2130.

2131.

2132.

2133.

328

328

329

ТЕХНИКА

Білмеймін аяқтарын неше мыңнан,

Бір нәрсе арқасында жалғыз қылдан.

Өзінің иелері әмір қылса,

Жер жүзін бір сағатта сайран қылған.

 

 

 

 

 

(Телеграф)

Атсыз, жансыз бір нәрсе жаяу жүрген,

Қарына неше жерден шоқтар ілген.

Әрі атсыз әрі жансыз болса дағы,

Халықтың неше түрлі тілін білген.

 

 

 

 

(Телеграф)

Бір жылан жердің жүзін орап жатқан,

Сұрасаң, сөз айтады бір тараптан.

Ау, жаным, тапқын мұны көп ойламай,

Шығады деп айтып тұрмын көңіл шаттан.

 

 

 

 

 

(Телеграф)

Сайда тұрған қу ағаш

Тармақтарын бұрасаң,

Жер шарымен шамалас.

 

 

(Телеграф бағанасы)

Қатар-қатар жігіттер,

Қарасаң қайда, міне, бар.

Бір-біріне ұштасқан,

Арасында қылы бар.

Ешбір тамақ ішпейді,

Қолдарында шыны бар.

 

 

(Телеграф бағанасы) 

Түйесі қатар-қатар бір озбайды,

Ішінде ботасы жоқ құр боздайды, 

«Шөк» деп қап бұйдасынан сілкіп қалсаң,

Не түрлі жаңалықтан сөз қозғайды.

 

 

 

 

(Телеграф бағанасы)

Қатар, қатар, қаздай-ды,

Нар түйеше боздайды. 

(Телеграф бағанасы)

2134.

2135.

2136.

2137.

2138.

2139.

2140.

330

331

Ойласам, дүние жүзі дөп-дөңгелек,

Бір нәрсе басбармақтай болса керек.

Жалғыз-ақ басқан жерде ізі қалар,

Оны да ойламай шеш, ақылы зерек.

 

 

 

 

        (Мөр)

Есікте жасауыл бар екі қатар,

Барғанда ұрып-соғып қан қақсатар.

Ол адам жәбірленіп тұрғанында,

Біреу кеп ар жағынан әрі тартар.

Алып барып онан соң қинап жанын,

Кездіріп талай өзен сайдың бәрін.

ләззатын сол сайлары алып қалып,

Шығарып тастайды екен ғазиз тән.

 

 

 

 

(Тамақ, асқазан)

Аппас жұмбақ,

Адам басын таппас жұмбақ,

Қыз тілесе, бермес жұмбақ,

Қызыл алтынға батпас жұмбақ.

 

 

 

(Адамның тәрбиесі)

 

Бір үйде жиырма бас адам тұрар,

Керек болса оларды халық сұрар.

Ашылғанда есігі сол адамның,

Будақ-будақ есіктен бұлар шығар.

 

 

 

 

(Папирос)

Әртүрлі жұмбақтар

2141.

2142.

2143.

2144.

330

331

ӘРТҮРлІ  ЖұМБАҚТАР

Ішіне бір қағаздың салдым дәрі,

Көреді оны қазір жанның бәрі.

Көк мұнар бұрқырайды жалын шашып,

Өшіріп отты тастасаң,

От орнында күлі жоқ.

 

 

(Электр плиткасы)

Қырдан қырайман көрдім,

Судан Сүлеймен көрдім.

Қайырылып тұрған тас көрдім,

Тұзсыз піскен ас көрдім.

 

 

(Диірмен, балық, қауын)

Ал, кемпірім, жатайық,

Домалақты басайық. 

Жүнмен жүнді тигізіп,

Шырт ұйқыға батайық.

          (Шамды өшіріп, кірпікті жұмып ұйықтау)

Өзі тоқ,

Көлеңкесі жоқ.

 

 

(Ұра)

 

 

Ошақтай жерге күн түспес.

 

 

 

       (Ұра) 

Мен тұрып бір таяқты қолыма алдым,

Ішіне қошқыл қызыл бояу салдым.

Қызарып сол бояудан шыққан таяқ,

ұрғанда созылады, қайран қалдым.

 

 

 

 

 

(Темір) 

Ары кез, бері кез,

Бойы бір кез,

Шақырса-келмес,

Жаяу жүрмес.

 

 

(Қорқор)

 

 

 

 

 

2145.

2146.

2147.

2148.

2149.

2150.

2151.

332

ЖұМБАҚТАР

332

333

Кішкене ғана мүсірет,

Таудан отын түсірет.

 

 

   (Ұстара)

Төрде мысық жатыр,

Құйрығын қысып жатыр.

 

 

 

(Ұстара)

Маңдайында есігі бар,

Ішінде есебі бар,

Судан суаты бар,

Күлден қуаты бар.

 

 

(Насыбай шақша)

Зейнетті көркем сұлу сондай биік,

Бар мақұлық жанды, жансыз алған жиып.

Тарихтан бұрын өткен хабар бермек,

Адамзат жақсы көрген көңлі сүйіп.

 

 

 

 

     (Музей үй)

Қолымда бір айна бар дөп-дөңгелек,

Адасқанға жөн сілтеп, берер дерек.

Екі тісті тілімен төрт бағытты

Керек десең болғаны, тауып берет.

 

 

 

 

(Компас)

Жанады жалын түтінсіз,

Жатады жайнап қызыл шоқ.

 

 

 

         (Темір)

Қарайтып салдым,

Қызартып алдым.

 

 

(Темір)

Қараңғы үйге 

Қақпан құрдым.

 

        (Иткермес)

2152.

2153.

2154.

2155.

2156.

2157.

2158.

2159.

332

332

333

ӘРТҮРлІ  ЖұМБАҚТАР

Бай мен бәйбішені ояттым,

Әдеппен тұр-тұрлап

 

 

(Еркіндік заман)

Бар еді бір жұмбағым ойлап қойған,

Үйірі қырық айғырдың байлап қойған.

Ішінде құлын, тайға көз жетпейді,

Сүтіне ауыл тұрмақ, аймақ тойған.

 

 

 

 

 

(Роман)

Бар екен жапан түзде бір қу қайың,

Жапырақ тұрды-тұрды біткен дайын.

Көрікті бой түзеген жас арудай,

Тұрады күлімсіреп көрген сайын.

 

 

 

 

        (Дүние)

Батпандап кіреді,

Мысқылдап шығады.

 

 

         (Ауру)

Мосыға желек жапқан,

Іздегенін дәл тапқан.

 

 

(Суретке түсіру)

2160.

2161.

2162.

2163.

2164.

334

335

Жалғанда бір нәрсенің үш аузы бар,

Екі аузы тар, бір аузы адам жұтар.

Көз салып айналама қарап тұрсам,

Халайық адамзаттың бәрінде бар?

—Бұл жұмбағың үрейлі салады ой,

Кейбіреулер қорқып та қалады ғой.

Үлкен аузы—шалбардың белі болса,

Кішкене аузы—екі ұзын балағы ғой. 

* * *

Адамға қызмет етіп тұр диірмен,

Тұрады ылғи зарлап бір бүйірден.

Ішінде қылдан нәзік жіптері бар,

Тез тауып айтшы, кәне, кім иірген?

—Сағат қой айтып тұрған диірменің,

Соны да адам таппас қиын дедің.

Жіп дегенің серіппелі пружинасы,

Шебердің көрдік талай иіргенін. 

* * *

Дүниеде бір ғажайып қатқан сері,

Өзінің тоғай дейді жатқан жері.

Жануар ардан өлмей, аштан өлген,

Жігіттің мұны тапқан кемеңгері.

—Жұмбағың айтпай жатып келеді еске,

Тоғайың түгі қалың тері емес пе.

Ашкөз аштан өлетін,ардан емес,

Жабысқақ жатып ішер кене емес пе. 

Жұмбақ өлеңдер

2165.

2166.

2167.

334

335

ЖұМБАҚ  ӨлЕңДЕР

* * *

Бар екен бір айдаһар білесің бе,

Жаны жоқ қимылдарға денесінде.

Ішінде сүйектері бақша-бақша,

Жарқырар жалғыз көзі төбесінде.

—Жұмбақтың естігем жоқ қиынын мен,

Айтылмыш айдаһардың иірілген.

Сүйегі—кереге, уық, көзі—шаңырақ,

Қазақы аумайды екен киіз үйден.

* * *

Бір нәрсе дүниені шыр айналған,

Ит мінген, есек өңгерген, түйе айдаған.

Артында жетектеген ешкісі бар,

Еш адам мұны тауып біле алмаған.

—Ит аяқ бір жануар, есек құлақ,

Түйе ерін, ешкі құйрық десек құрап.

Кәдімгі қорқақ қоян шыға келер,

Соны да жұмбағым деп тұрсың сұрап. 

* * *

Дүниеде бір кісі бар қалмақ бетті,

Болса да қалмақ бетті әділетті.

Алдыңа тапқыш болсаң, сала айтайын,

Көріпті қатын алмай қырық перзентті.

—Қалмақ бетті тепе-тең қос табағы,

 Әділетпен ол әркез дос болады.

Ол таразы кәдімгі, қырық перзенті—

Ауырлықты өлшейтін тас болады. 

* * *

Дүниеде бір жәндік бар үйретілген,

Мойнында жібек арқан сүйретілген.

Алдыңа тапқыш болсаң, сала айтайын,

Қолға алсаң, көп жұмысты сол бітірген.

—Үйретілген жәндігің ине емес пе,

Жібек жіпті арқандай сүйремес пе.

Шын шебердің қолында ине мен жіп,

Киім тігіп жылтылдап билемес пе. 

2168.

2169.

2170.

2171.

336

ЖұМБАҚТАР

336

337

* * *

Алыстан көзді тартқан сұр тегене,

Кейде орта, кейде толы бір тегене.

Алдыңа ақын болсаң, сала айтайын,

Тауып көр, тапқыш болсаң, бұл немене?

—Десеңіз сұр тегене, қай тегене.

Құбылмас толып, кеміп жәй тегене

Алыстан қызықтырып көз тартатын,

Кәдімгі аспандағы ай тегене. 

* * *

Жансызда бір жансыз бар жалғыз аяқ,

Басына қыстырғаны шиден таяқ.

Жалаңаш қойып тұтас өзге жерін,

Беліне ораныпты аямай-ақ.

—Аямай белге ораған киімімен,

Шешімге жетелейді шиі бірден.

Қолынан түспес шебер әженің,

Кәдімгі ұршық қой бұл иірілген.   

* * *

Үлкен үйдің бар егіз ұл мен қызы,

Ол екеуін біледі дүние жүзі.

ұлы түнде ұйықтайды, қызы күндіз,

Білінбейді жүргенде басқан ізі?

—Айтып тұр деп бөгелмен қай баланы,

Жұмбағыңа жауабым сай болады.

Айтқан үлкен үйіңіз-бүкіл әлем,

ұлыңыз—күн, қызыңыз—ай болады. 

* * *

Қонақтап күнде қонар су бетіне, 

Барлық адам сүйсінер келбетіне.

Айдындағы сипамақ болсаң жүзін,

Бата түсер тереңге тербетіле.

—Тербелді деп су бетін айтпа өкпе,

Сипатпақ па сұлулар саған текке.

Көңілдегі емес көктегі ай сұлу ол,

Мықты болсаң қолыңды жеткіз көкке. 

2172.

2173.

2174.

2175.

336

336

337

ЖұМБАҚ  ӨлЕңДЕР

* * *

Өздігінен жүрмейді, жарыспайды,

Кісі мінсе, жарыстан қалыспайды.

Аяғы екеу болғанымен ізі жалғыз,

Сағатына талай жер қарыштайды.

—Шешеді оңай бұныңды бала-шаға,

Жолға түскен іздерге қараса да.

Қос дөңгелек жалғыз із қалдыратын,

Велосипед десем ел таласа ма.

* * *

Жұмбақтан шеше алсаңыз сөз бастайын,

Жаралған бір мақұлық—үлкен жайын.

Өзі обыр, басы жетеу, қолы он екі,

Отыздан саусағы бар қол бас сайын.

—Қолма-қол бұл жұмбаққа жауап дайын,

Жыл, апта, қолы оның—он екі айың.

Есеңді ал еңбекпен ол обырдан,

Отыз күн—отыз саусақ қол бас сайын. 

* * *

Келеді үлкен алып аузын ашып,

Жүреді он екі аяқ қадам басып.

Отыздан әрбірінде бармағы бар,

Құтылмас ешбір адам одан қашып.

—Алыбың аузын ашқан жыл емес пе,

Жер басып он екі аймен жүр емес пе.

Отыз күн—әр айдағы отыз бармақ,

Уақыттан қорқып қашу мін емес пе? 

* * *

Қысырақ жоғалады жаз кетіп жырақ,

Көп жүрдім іздеп оны елден сұрап.

Тұр екен дарияның ортасында,

Жете алмай үйге қайттым босқа бірақ.

—Үйірі қысырақтың Үркер деймін,

Мен де оны жазда көктен бір көрмеймін.

Болады ол алты ай көкте, алты ай суда,

Өлеңім осылай жөн сілтер деймін. 

22-298*

2176.

2177.

2178.

2179.

338

ЖұМБАҚТАР

338

339

* * *

Бір көлге жиырма төре қонар үйрек,

Әрбірі айналдырсаң, қалар сиреп.

Ішінде жалғыз туған біреуі бар,

Тұрады соның бәрін жалғыз билеп.

—Үйректі осы көлге адам қояр,

Біреуін бірі тістеп басын жояр.

Кем ақыл, сен білмесең, мен айтайын,

Үйірлік жиырма төрт дойбы болар. 

* * *

Бір дария ағып жатыр тартқан сымдай,

Ішінде бір асыл бар жалғыз қылдай.

Бәріне жиылған жан бірдей керек,

Жұмбақты осы сізге айтсам қалай.

—Сарғайып сары белден атады таң,

Бай қызы бой жеткенде болады паң.

Бәріне жамиықтың керек болған,

Қараңғы үйге жанған бір жалғыз шам. 

* * *

Көше-көше ауылы көше болар,

Ойынсыз-күлкісіз ел мешеу болар.

Ақын болсаң, сөзіме жауап берші,

Тоқсан иттің емшегі нешеу болар?

—Айт десеңіз айтайын бұған білер,

Аң жүйрігін біледі, қуған білер.

Емшегін тоқсан иттің білетін-ді,

Қолына көнек алып сауған білер.   

* * *

Әуеде алтын қазық жылыстаған,

Береді Құдай қашан пейіш саған?

Ақын болсаң, алдыңа сала айтайын

Мұхаммедтің сүйегін кім ұстаған?

—Омар ұстап, сүйегін Осман жуған,

Әбубәкір құманмен суын құйған.

Арыстаны-Құдайдың Әзіреті Әлі,

Иман айтып қасында қарап тұрған. 

2180.

2181.

2182.

2183.

338

338

339

ЖұМБАҚ  ӨлЕңДЕР

* * *

—Ерте оқимыз намазды, кеш оқимыз,

Әр күнде бұл намазды бес оқимыз.

Ақын болсаң, жұмбағым шешіп берші,

Он екі айда намазды неше оқимыз?

—Сіз де оқисыз намазды, біз де оқимыз,

Уақыт жетсе, намазды түзде оқимыз.

Сен білмесең, кем ақыл, мен айтайын,

Намазды мың сегіз жүз жылда оқимыз. 

* * *

Меккеде бір ағаштың бұтақтары,

Үстінде отыз, отыз жапырақтары.

Жапырақтың асты ақтан, үсті шұбар,

Қыздардың мұны білмес ақымақтары.

—Меккеде бір ағаштың бұтақтары,

Үстінде отыз, отыз жапырақтары.

Асты ақтан, ақ қағаз шұбар жазу,

Молданың болар оқыған кітаптары. 

* * *

Айт дегенде айтамын ақбар да ақбар,

Ақбар да ақбар ішінде алпыс қаз бар.

Он екі үйрек, қырық сегіз қазы бар-ды,

Ақын болсаң, құдаша, мұны тап та ал.

—Ақбар, ақбар дегенім—ай мен күн ғой,

Алпыс қазы дегенім—жылдай таң ғой.

Он екі айдың қырық сегіз жұмасы бар,

Шешуі жұмбағыңның сол екен ғой. 

* * *

Ақырзаман болғанда ұрады жел,

Мың қарабас саулыққа бір қозы тел.

Мың қарабас саулықты жалғыз еміп,

Қозы неге маңырайды, пәруадігер?

—Жұмбағымның шешуі болар деген,

Осы күнгі ұлықтар пара жеген.

Ақтан да, қарадан да пара алса да,

Көзіне жиған малы көрінбеген. 

2184.

2185.

2186.

2187.

340

ЖұМБАҚТАР

340

341

* * *

Айт дегенде айтамын айда болар,

Таң алдында Шолпан пайда болар.

Ақын болсаң, жұмбағымды шешіп берші,

Ақ меруерт шыққан жері қайда болар?

—Ойнамаса, күлмесе, шыға ма дерт?

Ойын-күлкі бар жердің бәрі де кент.

Сен білмесең, кем ақыл, мен айтайын,

Айдын көлден шығады ақ меруерт. 

* * *

Әуелден біреу жалғыз, біреу егіз,

Көзі жоқ көкіректе әсілі сегіз.

Еш адам бұл жұмбақты тапқан емес,

Егер тапса, ақылы бұл адамның ұшан-теңіз.

—Әуелден біреу жалғыз-жаппар Құдай,

Дегенім екі егіз күн менен ай.

Көзі жоқ көкіректен әсілі сегіз,

Ақ шарият ілімін білсек біз. 

* * *

Отыз қой, бес жорғаменен түстім жолға,

Бір қылыш жалаңдаған алып қолға.

Қырық нарға қазына артып тара қойсаң,

Патшамыз не берер ет бізге сонда.

—Отызың ораза ғой айтып тұрған,

Бес жорғаң намаз екен мойын қойған.

Қылышың жалаңдаған ол—қызыл тіл,

Қырық нарың—парыз еді орындаған. 

* * *

Басында бәйтеректің төрт бұтақ бар,

Төрт бұтақ бүрлесе егер, көп бұтақтар.

Шешіп бер, ақын досым, жұмбағымды,

Төрт бұтақта қанша жапырақ бар?

—Бұлбұлдың әсем үні тілі емес пе,

Бұтағың төрт маусым жыл емес пе?

Бір жылда қырық сегіз жексенбі бар,

Жапырағы үш жүз алпыс күн емес пе? 

2188.

2189.

2190.

2191.

340

340

341

ЖұМБАҚ  ӨлЕңДЕР

* * *

Тізілген қалың таяқ бір озбайды,

Жел соқса нар түйедей ол озбайды.

Мойнынан арқан тағып, байлап қойсам,

Неліктен адамзатша сөз қозғайды.

—Таяқты талай көрдің дала байдан,

Қатарлап тізген екен қарағайдан.

Телефонның құлағын бұра салып,

Амандық хабар алдым қала жайдан. 

* * *

Бір көл бар, жер де емес, көкте емес,

Ішіне ит түссе де, адам емес.

Телміріп сырлы көлге қарай қалсам,

Жалт қарады бір адам өзім өңдес.

—Көлеңке көл ішінде сағым құмар,

Бұл көлге адамзаттың жаны құмар.

Қай нәрсе қарсы алдына бара қалса,

Айна шында дәл соның сағымы бар. 

* * *

Қараңғыдан жарыққа кез келтірген,

Өңірге өмір гүлін өзі өндірген.

Шиден шырақ болғанда матор жалын,

Ғылым мен дүниені безендірген.

—Қозғайды бұл сөзіңді әлмисақтан,

Үміткер болды маймыл болашақтан.

Әлемнің алтын кілті адамзатта,

Төбені ток сымымен жарқыратқан. 

* * *

Бар екен бір өсімдік аты бүрлен,

Осыны баптап бағар сырын білген.

Етін жеп, қу сүйегін шаққым келді,

Ішінде бір нәрсе бар дүмбірлеген.

—Осыған мен де болдым талай жерік,

Тістерім қатты ауырады көп жей беріп.

Іші қатты болғанменен, сырты тәтті,

Даланың бауырсағы болар өрік. 

2192.

2193.

2194.

2195.

342

ЖұМБАҚТАР

* * *

Мен түсімде, құдаша, суға түстім,

Алтын ерлі боз атты міне түстім.

Оң қолыма қаршыға қона түсті,

Меруерт моншақ алдына тола түсті.

—Құдеке, суға түссең, тазалығың,

Боз атың—астыңдағы қалыңдығың.

Оң қолыңдағы қаршығаң—ұл-перзентің,

Меруерт моншақ—бақ дәулетің. 

* * *

Басында үш ұясы тағы да бар.

Үш бұтақ иесіне тұрар жылап,

Шынымен бізге қиын болады деп,

Егерде үстімізге кетсе құлап.

—Шешуі жұмбағымның тегі арзан,

Сырты томпақ, іші қуыс оның—қазан,

Қазанның төрт құлағы жиегінде,

Қазансыз үйде ешбір болмас мазаң.

Үш терек үш бұтақты темір ошақ,

Бас жағы дөңгелек қой ұя құсап.

Шықпаған күні-түні жанған оттан,

Кім жылар, ол жыламай балаға ұқсап. 

2196.

2197.

342

Жұмбақ:

Болғанда беті гүлді, асты сырлы,

Жинағына арасына жүн-жүбірді.

Төрт бұрыш, тоқсан жолды торқасымақ,

Халінше адамзатқа пайда қылды.

Шешуі:

Тысының жайы да бар, аласы да,

Жүн салған болса өзінің арасына.

Кәдімгі жамылатын көрпе ғой ол,

О бастан пайдалы адам баласына.

Жұмбақ:

Бір нәрсе өзі түкті шұбар ала,

Сипаты бек асып тұр, көрсең жаңа.

Ішінде шығар жері қиын екен,

Егерде қолға түссе, болар пана.

Шешуі:

Ол нәрсе өзі түкті шұбар ала,

Суықта киіп алсаң, болар пана.

Теріден сәндеп тіккен ішік қой ол,

Мәуіт тыс, қайырмалы құндыз жаға.

Жұмбақ:

Бір нәрсе жұдырықтай іші қуыс,

Ішіне зат сияды бір-ақ уыс.

Жұмбақ айтыс

2198.

2199.

2200.

344

ЖұМБАҚТАР

344

345

Желігін бір батырдың баса салар,

Ойсызға мұны табу қиын жұмыс.

Шешуі:

Секілді үлкейтілген сона басы,

Риза бұл теңеуге бол ағасы.

Бір нәрсе жұдырықтай іші қуыс,

Бүркіттің бүріп тіккен томағасы.

Жұмбақ:

Бір түйем бір түйемнен еш озбайды,

Жануар ботасы жоқ құр боздайды.

Бұйдасын анда-санда сілке тартсаң,

Атасы Андрейден күй қозғайды.

Шешуі:

Түйеңіз иір мүйіз-гармоныңыз,

Күй тартып боздауы ән салғаныңыз.

Атасы Андрей деп айтқаныңыз,

Орыстан бұл аспапты алғаныңыз.

Жұмбақ:

Бір нәрсе өзі елеусіз, өзі керек, 

Басы жоқ, аяғы жоқ, дөп-дөңгелек.

Жерінде басып кеткен із қалады,

Осыны тапшы, құрбым, болсаң зерек.

Шешуі:

Қару ғой мансаптыға бұ да мықты,

Жеткендер оған қолы қуаныпты.

Дөңгелек, өзі керек, із қалдырған,

Мөр ғой ол растайтын куәлікті.

Жұмбақ:

Таулар бар, жауса, қары кетпейтұғын,

Көлдер бар кернесе, су кеппейтұғын. 

Ордасы қызыл үйдің бұзылыпты,

Еліңде ұста бар ма септейтұғын?

2201.

2202.

2203.

344

344

345

ЖұМБАҚ  АйТыС

Шешуі:

Ағарса қараймайтын шашың болар,

Қартайсаң құрғамайтын жасың болар.

Қызыл үйдің ордасы тісің болар.

Ол бұзылса, желінбей асың қалар.

Жұмбақ:

Бекінген бір тауешкі шошала үйге

Тағдыры салып қойған сондай күйге.

Жатады күн ыстықта көлеңкелеп,

Шығады жауын күні жапан түзге.

Шешуі:

Мүйіз—үйден шықса, ұзаратын,

Біреуді көрсе, бұғып қызаратын.

Жауынды жаны кіріп қыдыратын,

ұлу ғой бала күнде біз алатын.

Жұмбақ:

Жайлаған бір аралды бір топ киік,

Жүрмейді аяқтары жерге тиіп.

Ішінде теке менен қошқары бар,

Мүйізін көрсетпейді басын иіп.

Шешуі:

Карта ғой аралдағы бір топ киік,

Жамбасы жатыр кейде жерге тиіп.

Емес пе қошқар, теке—тұз бен кәрөл,

Кімге олар бағынбақшы басын иіп.

Жұмбақ:

Мінгені үш адамның жалғыз жорға,

Келеді жорғалатып даңғыл жолда.

Ішінде көпшілікке тәлім қылып,

Кетеді жаппай тарап қолдан қолға.

Шешуі:

Айтқаның қарындаш пен қалам екен,

Үш саусақ бірдей мініп алады екен.

2204.

2205.

2206.

346

ЖұМБАҚТАР

346

347

Кететін жаппай тарап қолдан қолға,

Ішінде жазу, сызу қалады екен.

Жұмбақ:

Мен көрдім өзі жансыз сегіз еркек,

Оларға үйір болған адам тентек.

Бәрінің ортасында бір әйел бар,

Жүреді дәл жиырма төрт тай жетектеп.

Шешуі:

Емес пе сегіз еркек—кәрөл, балта,

Деп тұрсыз тентек қана ойнар карта.

Төрт әйел ортадағы төрт мәтке ғой,

Жиырма төрт қалғандарын санап байқа.

Жұмбақ:

Жапанда бір бәйтерек бес бұтақты,

Демейді біреуге біреу кес бұтақты.

Ешкім кеп кеспесе де бұтақтарын,

Бұтағы бестен артық өспей қапты.

Шешуі:

Бәйтерек жапандағы қол болады,

Бес бұтақ бес саусағың сол болады.

Бес саусақ бітірмейтін жұмыс бар ма,

Өссе де, кемісе де қор болады.

Жұмбақ:

Бір кезде он екі хайуан басын құрап,

Барлығы бір орыннан тапты тұрақ.

Адалы арамымен кезектескен,

Өзінен әркімдер жүр жасын сұрап.

Шешуі:

Өлеңнің ұзыны бар, қысқасы бар,

Сөздің де айта алатын нұсқасы бар.

Он екі мүшелі хайуанаттың,

Түйеде, көрсең, барлық ңұсқасы бар.

2207.

2208.

2209.

346

346

347

ЖұМБАҚ  АйТыС

Жұмбақ:

Жүні көк бір өгіз бар еті қара,

Тілгілеп өне бойын еттік пара.

Етін жеп, майын сорып жатсаң дағы,

Тез бітер терісіне түскен жара.

Шешуі:

Жүні—шөп, еті—топырақ, өгізі—Жер,

Тілігілеп етін салар негізінде ел.

Етін жеп, текке майын сора бермей,

Мәпелеп, «Рақмет» дегізіңдер.

Жұмбақ:

Сылаңдап бір бұраң бел елден қашқан,

Қулығы бар болса да жұрттан асқан.

Жол нұсқап қуғыншыға куә болып,

Қол қойып ақ қағазға мөрін басқан.

Шешуі:

Түлкіні бұл жұмбағың салады еске,

Жетерлік қулық онда бар емес пе.

Білдірер қайда екенін қуғыншыға,

Мөрің—із, ақ қағазың—қар емес пе.

Жұмбақ:

Бір құс бар ұшып жүріп ән салады,

Әркімге қонақ болып бір барады.

Барлығы мақұлықтың ығыр болып,

Дауысын естігенде зар қағады.

Шешуі:

ұшумен әні бірге жарасады,

ұшып кеп адамға да жармасады.

Жармасқан жерін уы дуылдатқан,

Кәдімгі айтып тұрсың сары масаны.

Жұмбақ:

Жиылар әрбір жерге жұлдыз болып,

Екіден бір бұтаққа қатар қонып.

2210.

2211.

2212.

2213.

348

ЖұМБАҚТАР

348

349

Қасында Шолпан жұлдыз тағы да бар,

Соларды қарап тұрар басы болып.

Шешуі:

Жұлдызың оқушылар тұрған толып,

Екіден отыратын серік болып.

Шолпан ол дәріс берер мұғалімі

Өскенше оқытатын ақылы толып.

Жұмбақ:

Күніне бір өліп, бір тіріледі,

Ақырында тұра алмай кідіреді.

Ойлағанға келісімді шешуі бар,

Ойланбаса, мәнісін кім біледі?

Шешуі:

Ол адамның ұйықтаған, оянғаны,

Сөйтер күнде бойында барда жаны.

Түбінде бір оянбай қояр ақыр,

Өн бойынан жаны кетіп, қалса тәні.

Жұмбақ:

Бір таудың алпыс сегіз саласы бар,

Он екі жанында оның қаласы бар.

Бау-бақша, алуан түрлі өсімдіктер,

Барлығын билеп тұрған анасы бар.

Шешуі:

Алпыс екі тамыр ғой салалары,

Он екі мүше оның қалалары.

Бәрін оның басқарған бастағы ми,

Тапқан адам ақылды саналады.

Жұмбақ:

Дөңгелек айналасы,төртеу көзі,

Сөйлейтін ешбір хабар жоқ-ты сөзі.

Нәрсені қашық тұрған жақындатып,

Жібермей ұстап тұрар мықтап өзі.

2214.

2215.

2216.

348

348

349

ЖұМБАҚ  АйТыС

Шешуі:

Дөңгелек әлденешеу болса өзі,

Төрт-төрттен әрқайсының болса көзі.

Алысты жақындатып ұстап тұрар,

Түйме ғой, сүйек, темір, болар жезі.

Жұмбақ:

Бір нәрсе өліп жатыр, жетіп ажал,

Малының қисабы жоқ безбенге сал.

Сүйегі көкте де емес, жерде де емес,

Жігіттер, көңіл қойып ойланыңдар.

Шешуі:

Жерге кеп өліп жатқан жетіп ажал,

Санының есебі жоқ ол жауған қар.

Шам алып жер мен көктен іздесең де,

Еритін қарда қайтіп сүйек болар!

 

Жұмбақ:

Бір мақұлық көрер көзге жүні майда,

Тимейді майдалықтан ешбір пайда.

Қаруы денесінде бір-ақ жерде,

Саны бар, сапасы жоқ сида-сида.

Шешуі:

Кім керек қылушы еді иттің жүнін,

Үрумен мал күзетіп көрген күнін.

Қаруы аузындағы тісі ғана,

Естіген қауіптенер үрген үнін.

Жұмбақ:

Дүниеде бір дүние беті қатқан,

Бетінде бетегесі шығып жатқан,

Түбіне сол құдықтың көз жетпейді,

Құр қалмас нәрін алып дәмін татқан.

Шешуі:

Ол құдығың инемен қазылатын,

Білім ғой оқулықта жазылатын.

2217.

2218.

2219.

350

ЖұМБАҚТАР

Жетеді білім алған бір мақсатқа,

Көп ойнап, болмаса тек аз ұғатын.

* * *

Барлы, барлы, барлы тау,

Басына шыққан бар ма екен?

ұзын, ұзын, ұзын жол,

ұшына шыққан бар ма екен?

Шоқ, шоқ қамыс, шоқ қамыс,

Басын буған бар ма екен?

Ащы менен тұщыны,

Татпай білген бар ма екен?

—Барлы, барлы тау,

Басына шыққан

—Пайғамбар.

ұзын-ұзын жол,

ұшына шыққан—кіреші.

Шоқ, шоқ қамыс,

Басын буған—балықшы.

Ащы менен тұщыны

Татпай білген—білгіші. 

2220.

350

2221. 

Жолаушылап келе жатқан Жиренше шешен бір ауылға кел-

генде алғашқы тілдесіп кездескен әйелге: 

—Суырып алғаның қалай,

Суын тамшылатқаның қалай,

Осылып жатқаның қалай,

Одырайғаның қалай,

Керілгенің қалай,

Кекеңдегенің қалай?

—десе, әйел тоқтамай жауап қайырыпты:

—Суырып алғаным—құдығым,

Суы тамшылағаным—қауғам,

Осылып жатқаным—астауым,

Одыраңдағаным—жылқым,

Керілгенім—желім,

Кекеңдегенім—құлыным,—депті. 

Төле би: 

—Көкке тіреу не болады,

Көлге піспек не болады.

Терісін теспей, етін жеген не болады,

Жілігін шақпай, майын сорған не болады?

Ескелді:

—Көкке тіреу күн болады,

Көлге піспек жел болады.

Терісін теспей етін жеген—қаңтар болады,

Жілігін шақпай, майын жеген екі ағайынды болады. 

Жұмбақ айтыстар

352

ЖұМБАҚТАР

352

353

2222. 

Баяғы заманда бір сұлу қызды алам деп жігіт келсе, қыз:

—Мен жұмбақ айтам, соны тапқан жігітке тием,—депті.

—Жақсы, айтыңыз жұмбағыңызды,—дейді сонда жігіт.

Қыз жұмбақ айтады:

Балқан тау да балқан тау,

Басына шыққан кім екен?

Жолда тұрған жоңышқа,

Ат семірткен кім екен?

Жез бұйдалы нар тайлақ,

Оны көрген бар ма екен?

Желдеп кеткен жеті атан,

Оны көрген бар ма екен?

Қайта шөккен қарт бура,

Оны көрген бар ма екен?

Егіз қозы сүйексіз,

Оны көрген бар ма екен?

Айдалада желі арқан,

Оны көрген бар ма екен?

Жай, жай кілем, жай кілем,

Оны көрген бар ма екен?

Түр, түр кілем, түр кілем,

Оны көрген бар ма екен?

—Жұмбағыңыз  онша  қиын  емес  екен,—деп  жігіт  шешуін 

айтады:

Балқан тау да балқан тау,

Басына шыққан—базаршы.

Жолда тұрған жоңышқа,

Ат семірткен—жолаушы.

Жез бұйдалы нар тайлақ,

Бикешіңіз болмаса,

Желдеп кеткен жеті атан,

Жеті ағаңыз болмаса.

Қайта шөккен қарт бура,

Қайын атаңыз болмаса.

Егіз қозы сүйексіз,

352

352

353

ЖұМБАҚ  АйТыСТАР

Екі емшегің болмаса.

Айдалада желі арқан,

Түлкі бақыр болмаса.

Айдалада қу қазық,

Қояныңыз болмаса.

Жай, жай кілем, жай кілем,

Жазылып жатқан жер болар.

Түр, түр кілем, түр кілем,

Түріліп жатқан күн болар.

Таптым ба, тәлім қыз, енді не амалың бар?—дейді жігіт.

—Таптың, жігітім, мен жеңілдім, енді сіз айтыңыз,—дейді.

Жігіттің жұмбағы: 

Тағы да отырмын мен жұмбақ ойлап,

Дүлдүлді сахараға қойдым байлап.

Басында бұлбұл отыр үйдің сайрап,

Бір гауһар қойныңда тұрар жайнап.

Дарияның жағасында құрағы бар,

Жел тисе, жанып кетер оттай қаулап.

Азар білгіш болсаң да, бір сасарсың,

Тауып бер, жұмбағымның бәрін ойлап. 

Қыздың шешуі:

Болғанда ақыл—дария, кеудең—дүлдүл, 

Басыңда сайрап тұрған тілің бұлбұл.

Қойныңнан шыққан гауһар—екі көзің,

Соққан жел дауылдатып айтқан сөзің.

Дарияның жанып кеткен құрақтары,

Адамның қатты шыққан ашуы дүр.

Бәрі де адамзаттың денесі екен,

Таптым ба жұмбағыңды енді білдір.

Жігіт:

Он екі көлді жайлар отыз үйрек,

Екі аққу бір шетінде жүрер бөлек.

Ішінде қырық сегізден ұясы бар,

Өзіңе қиын болар мұны білмек.

23-298*

354

ЖұМБАҚТАР

354

355

Қыз:

Он екі ай, отыз, екі оразасы,

Қырық сегіз он екі айдың бар жұмасы.

Мәнісі осы сөздің болады осы.

Жігіт:

Айбаты айдаһардай арыстаным,

Өлеңге, сірә, менен қалыспадың.

Атасыз төрт нәрсені жаратыпты,

Тауып бер, мұны білсең, данышпаным!

Қыз:

Мұсаға әуел бастан аса келген,

Құрбаннан ысмағұлды азат қылған.

Ибраһим пайғамбарға қошқар берген,

Салих пайғамбардың түйесімен,

Сүлеймен пайғамбарға жүзік берген.

Жігіт:

Бір жайын тынбай жүрер дөп-дөңгелек,

ұясы үш жүз алыс болса керек.

Тағы да торға толған асыл шөлмек,

Мағынасы алмағайып қақтан білмек.

Аспаннан алты арыстан ақырады,

Гулетіп миуалар алты терек.

Соларды жапырағымен гүлдендіріп,

Ғаламға он сегіз мың пайда бермек.

Жанады бір сарайда сансыз фонарь,

Пендеге қисап емес санап білмек.

Айдаһар Қап тауынан ақырғанда,

Үйге құмырсқаның бәрі келмек.

Сөзімді мен сөйледім тойдым-тойдым,

Пендеге қымбат болар мұны білмек.

Тауып бер, жұмбағымды бәрін ойлап,

Шешесің сен бір жүйрік, ақылың зерек.

Қыз:

Күн мен ай тынбай жүзген аспандағы,

Ажалдан құтылмайсың қашсаң дағы.

354

354

355

ЖұМБАҚ  АйТыСТАР

Есіңе түсірейін, тамаша қыл, 

Сол күннің үш жүз алпыс кірер орны.

Жұмыртқа жиырма төрт сағаттары,

Күн мен түн, ақ пен қара қанаттары.

Аспаннан алты арыстан ақырғаны,

Қар жауып, қарға қайтып, қыс болғаны.

Әр нәрсе жаз болғанда мәз болғаны.

Мұң мен тірек жанның барында бары.

Аспанның жеті қат сарайлары,

Ішінде сансыз фонарь жұлдыздары.

Айдаһар Қап тауынан ақырғаны,

Маһшар күні Исрафил соғып сүрең ұрғай.

Сол кезде Исрафил соғып сүрең ұрса, 

Қайтады құмырсқадай жанның бәрі.

Мәнісі үшбу сөздің бола ма осы,

Таптым ба жұмбағыңды төре кәні!

Жігіттің жұмбағы:

Он екі көлде жайылар отыз үйрек,

Екі аққу бір шетінде жүрер бөлек.

Ішінде қырық сегізден ұясы бар,

Өзіңе қиын болар мұны білмек.

Қыздың шешуі:

Он екі ай—отыз екі оразасы,

Екі аққу бір шетінде күн сәулесі,

Қырық сегіз он екі айдың жұмасы бар,

Мәнісі осы сөздің болады осы.

Жігіттің жұмбағы:

Бір қайың зинаты бар жүзі аппақ, 

Аузында екі ашпалы бар бір қақпақ.

Жанында аңдып тұрған әскері көп,

Ортада құрулы тұр бір алтын тақ.

Қыздың шешуі:

Бір қайың көзіңіз ғой аппақ болған,

Терісі көзіңіздің қақпақ болған.

356

ЖұМБАҚТАР

Кірпігім аңдып тұрған әскерің сол,

Мұрныңыз екі ортада тақыт тұрған.

Жігіттің жұмбағы:

Жаратқан ерді сұлу маңдай екен,

Жарылмақ қарағанда қандай екен.

Көсілген көмекейің ақын болсаң,

Сипаты жер мен көктің қандай екен.

Қыздың шешуі:

Жарамас білген сөзді білмен деген,

Қор болмас келешектің қамын жеген.

Аузынан ірің аққан исі сасық,

Жалмауыз қара шеке кемпір екен.

Жігіттің жұмбағы:

Бір үй бар жалғыз есік кірсе тоңбас,

Жиылып мың адам бірде толмас.

Сол үйдің ортасында жалғыз тіреу,

Тоңамын деп, сірә, ойламас.

Қыздың шешуі:

Аспанда жарқыраған күн емес пе,

Болғанда қаңқа басы бір емес пе?

Күн батқан соң қараңғы болады түн,

Сөзімде менің айтқан жалғаны жоқ,

Кітапты ашып көрсең, шын емес пе?

Жігіттің жұмбағы:

Қарағым айналайын, келдің қайдан,

Ала үйрек алма мойын ұшар сайдан.

Білмек үшін бір сөзді мен сұрайын,

Жаралып бұл дүниеге келдің қайдан?

Қыздың шешуі:

Мінгенім дайым менің қарагерім,

Шығады, айта берсем, өлеңдерім.

Кем ақыл, сен сұрасаң, мен айтайын,

Ата-бел, ана-құрсақ келген жерім.

356

2223. 

Құдаша, айтысалық жұмбақ өлең,

Әнім бар алпыс екі жел сөзімде,

Ағаш бар неше түрлі жер жүзінде.

Келіншектің айтқаны:

Қарағай, қайың, жөке, айман ағаш,

Долана, асай-мұсай бір жар ағаш,

Тораңғы терекпенен бітер талас.

Сары ағаш, мықан, жирен ағаш,

Қалды ма бізден ағаш, тамам ағаш.

Жігіттің айтқаны:

Қайнатсаң қарағайдан, болар шайыр,

Сенен мен, ақын болсаң, сөз сұрайын:

Бастаған көп түйені ақсақ майыр,

Ағаштың ұлы менен қызын айыр.

Келіншектің айтқаны:

Ауылымның қонған жері бел қарағай,

Даусындай қарашаның саңқылдатып.

Бір ауыз өлең айтшы, қарағым-ай,

Тобылғы шырша менен шекіршін ғой.

Жігіттің айтқаны:

Алдары есігімнің изен біткен,

Сенен мен, ақын болсаң, сөз сұрайын:

Жұмбақ айтысқан 

келіншек пен жігіт

358

ЖұМБАҚТАР

358

359

Аралас қара матау түзге біткен,

Тобылғы не себептен түзге біткен.

Келіншектің айтқаны:

Алдары есігімнің изең біткен,

Бейақыл, сен білмесең, мен айтайын:

Аралас қара матау түзге біткен,

Тобылғы шекіршіннің қызы екен ғой,

Сондықтан да бұралып түзге біткен.

Жігіттің айтқаны:

Торышам шаба алмады шауып берші,

Сенен мен, ақын болсаң, сөз сұрайын:

Шалғайын шапанымның қауып берші,

Алтыным жерге түскен таптырмайды,

Жиын кеші қайда екен тауып берші.

Келіншектің айтқаны:

Айтамын айт дегеннен әнім тағын,

Алтының жерге түскен таптырмаса,

Аллаға қылған ісім мәлім саған,

Шыққан ғой көкірегіңнен жаның тағын.

Жігіттің айтқаны:

Қолыңа ұстағаның көсеу болар,

Сенен мен, ақын болсаң, сөз сұрайын:

Ер жігіт, ат арыса, мешеу болар,

Тобығы тоқсан аттың нешеу болар?

Келіншектің айтқаны:

Жүзігім, білезігім—ылғи күміс,

Алдында тоғыз-тоғыз байталы бар,

ұстаға істе десем, о да жұмыс,

Үйірі тоқсан айғыр мың да бір жүз.

Жігіттің айтқаны:

Өлеңге сендей де көп, мендей де көп,

Сенен мен, ақын болсаң, сөз сұрайын.

358

358

359

ЖұМБАҚ  АйТыСҚАН  КЕлІНШЕК  

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: