Редакциясын басқарған т.ғ. д, профессор М.Ғ. Ескендіров

90 
 
к ним. Но Манаш Кабашевич, как всегда, поступил неординарно. Встреча на родной земле не 
стала  просто  тоем.  Академик  приехал  не  один,  а  привез  своих  коллег,  друзей  -  видных 
деятелей науки, литературы. 
Дни  науки  в  Косганайской  области  прошли  незабываемо.  Салык Зиманов,  Аманжол 
Кошанов,  Серик  Кирабаев,  Умурзак  Султангазин,  Кенжегали  Сагадиев,  Кенес  Нурпеисов, 
Сагындык  Сатубалдин,  Гульнар-апа  Дулатова,  Жумагали  Исмагулов,  Кенес  Ушпаев, 
Еренгайып  Шайхутдинов,  Касымхан  Ерсарин,  Когабай  Сарсекеев,  Сабит  Бабаев,  Махтай 
Сагдиев,  Ерлан  Сыдыков,  Куат  Есимханов,  Галым  Мутанов...  Целое  созвездие  видных 
юристов,  экономистов,  писателей,  историков.  И  среди  них  самая  яркая  звезда  для  нас, 
костанайцев, - это Манаш-ага. Доклады выступавших ученых нашли живой отклик в сердцах 
и умах студенчества, представителей интеллигенции. Итоги политического, экономического 
развития Республики Казахстан за 10 лет независимости, новые методологические подходы в 
изучении  отечественной  истории  и  восстановления  подлинной  и  правдивой  истории 
казахского  народа,  эволюция  Конституции  страны,  перспективы  развития  республики  на 
будущее  -  проблемы,  которые  были  обсуждены  на  конференции.  Ученые  были  открыты  к 
диалогу, удивительно коммуникабельны, восприимчивы в те дни. Каждый вечер костанайцы 
могли  видеть  их  и  слушать  с  экранов  телевизоров.  Так  благодаря  МанашуКабашевичу  их 
идеи, теории стали нам ближе, понятнее. Такое впечатление, что Манаш-ага хотел показать 
костанайцам: кто его коллеги, соратники, в какой среде выкристаллизовывается истина, кто 
во  главе  науки  республики,  т.е.  по-хорошему  похвалиться  своим  кругом  общения  (дай  бог 
каждому такое окружение), а им показать свой родной край, земляков. 
Выступая  с  университетской  трибуны,  наверняка,  Манаш  Кабашевич  вспомнил,  как 
он  начинал  молодым  преподавателем  заниматься  исследовательской  работой  еще  в 
Костанайском пединституте.  Начальный этап этой деятельности связан с краеведением. По 
воспоминаниям  Манаша  Кабашевича  ему  всегда  хотелось  найти  истоки  истории  родного 
края,  объяснить  названия  местности.  В  те  годы  было  много  споров  о  происхождении 
наименования  нашего  города.  Из  всех  легенд  и  преданий,  отдавая  должное  их 
романтическому началу, Манаш Кабашевич из трех наиболее достоверных версий предпочел 
и обосновал следуюшую: Кос (кош) - стоянка, место кочевья рода Танай племени Кыпшак. 
Археологические  данные  подтверждают,  что  ближайшая  стоянка  кочевников  еще  эпохи 
бронзы  находилась  у  р.  Тобол  (пос.  Заречный).  В  свои  25  лет  будущий  ученый  так 
обостренно воспринял историю города и ответственно заявил о своем открытии. Теперь эта 
версия  считается  единственно  верной,  однако  мало  кто  знает,  что  авторство  за  ним.  Но 
Манаш Кабашевич был тогда молод и щедр. Он еще много сделает за свою жизнь открытий в 
истории. 
Мы попытались собрать список его первых изданий по исследованию Костанайской 
области и обнаружили, что первая брошюра «Партия большевиков в борьбе за установление 
Советской  власти  в  Кустанае»  была  издана  в  1956  году.  Далее  «Алиби  Джангильдии  - 
первый  комиссар  Степного  края»  (1957  г.),  «Из  истории  нашей  области»,  «Страницы 
былого», «Прошлое нашей области», «Некоторые вопросы истории Октябрьской революции 
и  гражданской  войны  в  Кустанае  и  Кустанайской  области»,  «Первые  шаги  кустанайских 
комсомольцев».  Молодой  преподаватель  М.К.  Козыбаев  был  учредителем  и  редактором 
первых  «Ученых  записок  Кустанайского  пединститута»  в  1958  г.  В  фондах  Костанайского 
краеведческого  музея  есть  рукопись  его  работы  «Революция  1905-1907  гг.  в  Тургайской 
области». А вот брошюра «Прошлое и настоящее Кустанайской области», изданная в 1956 г. 
при  содействии  зав.лекторским  бюро  отдела  культуры  облисполкома  П.П.Белоножко, 
сыграла  важную  роль  в  создании  семьи  Козыбаевых.  Благодаря  гонорару  за  эту  книгу  они 
сыграли свою свадьбу. 
Работая  в  Алма-Ате  в  Институте  истории  партии,  Манаш  Кабашевич  продолжал 
заниматься  исследованием  истории  родного  края.  Можно  сказать,  что  в  перерывах  между 
защитами  своих  диссертаций,  написанием  фундаментальных  трудов,  Манаш-ага  время  от 

91 
 
времени  возвращался  к  любимой,  как  мы  считаем,  теме.  Так  была  написана  «История 
Кустанайской губернской парторганизации». 
В  двухтомник  «Герои  Советского  Союза  -  казахстанцы»  его  рукой  вписаны  имена 
костанайцев.  Манаш  Кабашевич  исследовал  жизнь  и  деятельность  нашего  земляка  Ильяса 
Омарова,  а  также  он  один  из  тех,  кто  вернул  потомкам  имя  и  богатое  научное  наследие 
Ахмета Байтурсынова. 
На  вопрос  «Каковы  факторы  Вашего  успеха  в  научной  работе?»  Манаш  Кабашевич 
среди  главных  называл  поддержку  семьи,  близких.  Эту  страницу  своей  биографии  он 
рассказывал  так...  Уезжая  в  очередной  раз  после  каникул,  молодой  студент  Манаш 
познакомился с прекрасной девушкой из Костаная по имени Сара. Это была любовь на всю 
жизнь. Рука об руку два прекрасных человека более 40 лет прожили вместе. Родились дети 
Ильяс  и  Гульшат,  продолжатели  дела  отца.  Сын  на  дипломатической  работе.  Гульшат  в 
докторантуре.  Конечно,  это  большая  заслуга  Сары-апай.  Сара  Пшембаевна  с  отличием 
закончила  физико-математический  факультет  КазГУ  и  начинала  как  педагог  трудовую 
деятельность в нашем, тогда еще педагогическом институте. Ее питомцы, а это учителя школ 
и преподаватели математики нашего университета, говорят о ней как о талантливом педагоге 
и  прекрасном  человеке.  Но,  как  известно,  большое  видится  на  расстоянии.  Видимо,  Сара 
Пшембаевна,  как  математик,  рассчитала  гот  нелегкий,  но  благородный  путь  становления 
ученого, который приведет к достижению цели и решила, что математика незыблема, а вот 
история, тем более отечественная, ждать не может, и взяла на себя основную тяжесть труда 
по сохранению семейного очага, становлению и процветанию династии Козыбаевых. 
Еще один маленький, но очень важный штрих. Работая над своей темой исследования 
в  архиве  Национальной  Академии  наук,  молодой  исследователь  Серикжан  Исмаилов 
встретил  там  бесценный  документ  среди  других  бумаг.  Это  был  отзыв  корифея  оте-
чественной  исторической  науки  Ермухана  Бекмаханова  на  кандидатскую  диссертацию 
будущего академика: «Работа богато документирована. С любовью автор пишет о трудовом 
героизме.  Следует  сказать,  что  Козыбаев  Манаш  Кабашевич  проявил  себя  зрелым 
исследователем,  способным  решать  самостоятельно  большие  научные  проблемы. 
Диссертация отвечает возросшим требованиям к научной работе» (ф. 23, on. I, д. 377, л. 2). А 
ведь  Е.  Бекмаханов,  как  отмечают  его  современники,  был  принципиален  и  требователен  к 
научным исследованиям. 
Учитель  ушел  от  нас,  но  оставил  свое  научное  наследие,  завещал  продолжить  его 
дело. 
 
 
ӘОЖ 94.07.29 (574) 
Султанова В.И.
1
, Қалшабек Б.Н.
2 
т.ғ.к., доцент
1
, «Мирас» университеті
2
, Шымкент қаласы 
 
АКАДЕМИК МАНАШ ҚОЗЫБАЕВТЫҢ  
ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ҚЫЗМЕТІ МЕН ҒЫЛЫМИ МҰРАСЫ 
 
Кез-келген  елдің  тарихында  өзіндік  қайталанбас  із  қалдырған  тарихи  тұлғалары 
болады.  Олардың  халқы  үшін  жасаған  өнегелі  істері,  қарымды  қызметі,  өшпес  ерліктері 
өскелең  ұрпаққа  үлгі-өнеге  болып  қалады.  Сондықтан,  ұлт  зиялыларының  өмірі  мен 
қоғамдық-саяси  қызметін  зерттеу,  танып-білу,  насихаттау  үлкен  маңызға  ие.  «Қайраткер 
болар адам ұлт мүддесін өз мүддесінен жоғары қояды, ұлттық және жеке бастың мүдделері 
бір  жерден  табылады.  Ендеше  қайраткер  болар  жанға  көрегендік  аз,  ұлтжандылық  керек. 
Қайраткерлік  күш-қуатын,  шешендік  пен  көсемдікті,  тапқырлықты,  өжеттікті,  батылдықты 
қарқынды  іске  бағыттаудан  көрінеді»  дейді  Манаш  Қозыбаев.  Бұны  ол  өз  ісімен  көрсете 
білген [1, 114 б.].  

92 
 
Ғалымның  өзі  айтқандай  оның  қайраткерлігін  өзінің  кәсіби  тарихшылығын,  ел 
мүддесін  ойлаудан  туған  қарқынды  істерді  қалай  атқарғандығынан  көруге  болады. 
Ғалымның қайраткерлігі сонда  – ол тарихты зерделеп қана қоймай, тарихтың қоғамды алға 
жылжытушы  екендігін,  өзінің  нақты  ісімен  көрсете  білуінде.  Ол  Қостанайдағы 
педагогикалық  институтта  дәріс  беріп  жүрген  кезінде  азамат  соғысында  ел  үшін  құрбан 
болған  М.Г.Летунов,  К.М.Иноземцов,  Н.И.Миляевтардың  және  иісі  қазаққа  білім  нұрын 
сенкендердің  бірі  Ы.Алтынсаринның  ардақты  аттары  ел  жадында  сақталуы  үшін  қала 
көшелеріне, кейбір ауданға есімдері берілуін тиісті орынға мәселе етіп қояды. Солардың көбі 
кейін  жүзеге  асты.  Қазір  Ыбырай  Алтынсарин  атындағы  аудан  бар,  батырлардың  атымен 
аталатын көшелер бар. 
Тарихшының  қайраткерлігін  көрсететін  тағы  да  бір  нақты  дәлел  –  оның  тарихтың 
бұрмаланып жазылуына қарсы тұруы. Мысалы, ол батыс Қазақстан облыстық «Приуральская 
правда»  газетінің  азамат  соғысы  туралы  тарихи  шындықты  бұрмалап  көрсеткенінен  кәсіби 
тарихшы ретінде әшкерелейді, оқырмандарды түзу жолға жетелейді. Бұл сөзімізге ғалымның 
сол  кездегі  жаз-  ған  мақаласынан  үзінді  келтірсек  нақты  дәлел  бола  алады:  «Приуральская 
правда»,  публикуя  материалы  о  гражданской  войне  и  деятельно-сти  Чапаева,  не  всегда 
вникает в подробности и часто отходит от исторической правды, путает факты, вводя своих 
читателей  в  заблуждение.  Допуская  досадные  искажения  при  освещении  истории 
гражданской  войны  в  Западном  Казахстане,  «Приуральская  правда»  делает  плохую  услугу 
[2, 3 б.].  
М.Қозыбаев  Қостанай  педагогикалық  институтының  ғылыми  жазбаларын  шығаруды 
алғаш  бастаған.  Бұл  сол  кездегі  тың  игеру  саясатымен  тұспа-тұс  келеді.  Орталықтан 
Болшунов,  Рынков  сияқты  т.б.  ғылым  кандидаттары  келе  бастайды,  солармен  бірге  орыс 
шовинизмі  етек  жаяды.  Жергілікті  ұлт  кадрларына  қысым  жасала  бастайды.  Оның  соңы 
Манаш Қозыбаевтың институттан өз еркімен кетуімен аяқталады. Бұл туралы ғалымның өзі 
бұлай  деп  жазған:  «Бүкіл  институтта  3-4  қана  қазақ,  дауысымызды  шығармауға  тырысты. 
Маған әлі келмеген қулар менің соңыма КГб-ны салды, «ұлтшыл» деп айыптауға «материал» 
жинай бастады...» [3, 54 б.].  
М.Қозыбаев  Қазақстан  компартиясы  Орта-лық  Комитеті  жанындағы  партия  тарихы 
институтынына  қызметке  ауысады.  Сол  кезден  бастап  ғылыми  жұмыспен  біржола  алаңсыз 
айналыса  бастайды.  Көптеген  ғылыми  еңбектері  жарық  көреді.  Аға  ғылыми  қызметкерден 
партия құрылысы тарихы бөлімінің меңгерушілігіне дейін өсіп, тарих ғылымының докторы, 
профессор,  танымал  ғалым  дәрежесіне  дейін  көтеріледі.  Ол  1974  жылы  З.А.Голиковамен 
бірлесіп «Золотой фонд партий» атты еңбек жазады. Тарих ғылымының докторы, профессор 
М.Қозыбаев осы еңбегі үшін орнынан алынып, Алматы малдәрігерлік институтына кафедра 
меңгерушісі етіп жіберіледі. Осы оқу орнында ол дәрістерді қазақша оқу, тарихты оқытуда, 
техникалық құралдарды қолдануда енгізіп қана қоймай, КСРО көлеміндегі 100-ге жуық оқу 
орындарының  қоғамтану  кафедралары  оқытушыларының  басын  қосып,  үш  бүкілодақтық 
конференция өткізеді, оның материалдарын баспаханадан басқызып шығарады.  
Қайраткерлік  қажырының  арқасында  бүкілодақтық  бойынша  Алматы  Ауыл 
Шаруашылық  институтында  тұңғыш  рет  партия  тарихы  кафедрасында  аспиратура  ашады. 
Одақтық  деңгейдегі  ғалым  болып  танылады,  көптеген  одақтық  ғылыми  конференцияларда 
баяндама  жасайды.  1979  жылы  Қазақ  Ғылым  академиясының  корреспондент-мүшесіне 
сайланады.  1980–1986  жылдары  білімді  де,  білікті  ғалым  Қазақ  Кеңес  энциклопедиясының 
бас  редакторы  болады.  Осы  энциклопедияға  тұңғыш  рет  Ахмет  Байтұрсынов,  Мағжан 
Жұмабаев,  Мұстафа  Шоқай,  Жүсіпбек  Аймауытов  т.б.  қазақтың  ардагер  азаматтарының 
өмірбаянын  енгізеді.  Бұл  туралы  ғалым  М.Құл-Мұ-  хаммед:  «Ол  кездері  жазуды  қойып, 
есімдерін  айтуға  тыйым  салынған  қазақтың  біртуар  перзенттерінің  өмірін  энциклопедияға 
кіргізу туралы мәселе көтеру ерліктермен парапар еді» – дейді [4, 80 б.].  
Терең білім мен біліктерді қажет ететін осы бір жауапты жұмыс кезінде М.Қозыбаев 
қазақ  және  орыс  тілдерінде  4  томнан  тұратын  «Қазақ  ССР»,  «Алматы»,  «Қарағанды»  және 

93 
 
отбасылық «Шаңырақ» энциклопедиясын, Ш.Уәлихановтың 5 томдық шығармалар жинағын 
құрастырып шығарды. 
М.Қабашұлы Ұлы Отан соғысындағы Қазақстан тарихын жүйелеп қарапайым халыққа 
шынайы  тұрғыда  жеткізе  білгендігімен  де  зор  қайраткер.  Атап  айтар  болсақ,  ол  Ұлы 
Жеңістің  40  жылдығына  арнап  40  сериялы  тарихи  деректі  фильм  шығаруға  белсене 
араласып,  бас  кеңесші-сарапшы  болған.  Бұл  фильмде  білгір  тарихшы  Ұлы  Отан 
соғысындағы  Қазақстанның  үлесін  көрсете  білген.  Ғалымның  осындай  сан-салалы 
жұмысының ішіндегі энциклопедия шығарудағы еңбегін С.Сартаев: «Думаю, что он оставил 
большой  след  в  истории  Казахстана,  будучи  главным  редактором  Казахской  советской 
энциклопедии, так же, как французские энциклопедисты во главе с Дени Дидро» [5, 195 б.].  
М.Қозыбаевтың  қайраткерлік  қыры  әсіресе  оның  1986  жылы  1981  жылдан  бері 
Кеңестік  Қазақстан  тарихнамасы  бөлімінде  негізгі  жұмысына  қоса  еңбек  етіп  келе  жатқан 
ҚазақССР  ғылым  академиясының  Ш.Ш.Уәлиханов  атындағы  Тарих,  археология  және 
этнография  институтына  жұмысқа  ауысқан  кездеріндегі  атқарған  жұмыстарынан  айқын 
көрінеді.  Оның  ерекше  қасиеті  –  өзінің  де,  бүкіл  ұжымның  да  назарын  тарих  ғылымының 
көкейтесті  мәселелеріне  және  оның  міндеттерін  шешуге  аудара  алушылығы  болды.  Оның 
тікелей  басшылығымен  Институтың  ғылыми-зерттеу  жұмысында  басым  бағыттар  ашылды. 
Олар  Қазақстанның  Ресейге  қосылу  мәселелері,  өлкенің  XX  ғасырдың  бас  кезіндегі  саяси 
өмірі,  ұлт-азаттық  қозғалыс,  кеңес  кезіндегі  ұлттық-мемлекеттік  межелену  және  ұлтаралық 
қарым-қатынастар тарихы мәселелері еді. 
М.Қозыбаев  директор  болғаннан  бастап  Қазақ  ССР  Ғылым  академиясының  Ш.Ш. 
Уәлиханов  атындағы  Тарих,  археология  және  этнография  институты  Қазақстанның  тарих 
ғылымының  орталығы  ретінде  берік  орнықты.  Оның  халықаралық  байланыстары  кеңейіп, 
олар іскерлік, шығармашылық сипат алды. Басшылық жұмыста осындай үлкен істерді атқара 
жүріп ғылыми мақалалар жазуын ешқашан тоқтатқан жоқ. Соның бір дәлелі ретінде «Тарих 
және әдебие», «Голощекин» атты мақалалары үшін 1988 жылы «Қазақ әдебиетінің» лауреаты 
атанды.  Сондай-ақ  ол  Қазақстанның  егемендігін  жариялау  қарсаңында  1988  жылы 
республиканың  ұлттық  территориясы  туралы  ғылыми-  практикалық  конференциясын  және 
күштеп ұжымдастыру мәселелері туралы бүкілодақтық дөңгелек үстел өткізді.  
Осы  жылдары  М.Қозыбаев  бастаған  зерттеушілердің  (Ж.Әбілғожин,  М.Тәтімов) 
«Ашаршылық  ақиқаты»  деген  ұжымдық  мақаласы  жарық  көреді.  Ол  «Вопросы  истории» 
журналының  (1989  ж.)    №7  санында  жарияланды.  Мұнда  тұңғыш  рет  шаруаларды 
ұжымдастыру  күшпен,  зорлықпен  жүргені  дәлелденіп  қана  қойған  жоқ,  ең  бастысы,  ол 
саясаттың  мемлекеттік  деңгейдегі  этноцид  саясаты  екендігі  айқындалды.  Көптеген  қалың 
оқырманға  белгісіз  деректер  келтіріліп, қазақ халқының  42  пайызы  сол  жылдары  қырылып 
қалғаны  айтылды.  «Ашаршылық  ақиқаты»,  «Казахстанская  трагедия»  деген  атпен  Одақтық 
журналда  шығып,  кеңестік  жүйенің  зұлымдығын  әшкерелеген  ғажайып  мақала  басылды. 
Бұрын  ұжымдастыру  жылдары  лениндік  кооперативтік  жоспар  бұрмаланды  деп  дәлелденіп 
келген  қазақ  сахарасында  осы  зорлық-зомбылықтың  жүйелі  түрде,  үздіксіз,  өте  қатаң 
жүргізілгені,  бұл  саясаттың  қолдан  жасалғандығы  қозғалды.  «Ақтабан  шұбырынды» 
саясатына ұласқаны жан-жақты көрсетілді.  
Арғы  алыс  тарихымызды  ақтарып,  ақтаңдақтарын  аршып  көрсетуде,  алаштың 
ақиқатын  ашуда  тарих  саласындағы  бірден-бір  академик,  тарих  институтының  директоры 
Манаш  Қозыбаевтың  ерлігі  ауыз  толтырып  айтуға  тұрарлық.  Сондай  қайраткерлігінің 
арқасында  ол  халық  қалаулысы  болып,  Қазақ  ССР  Жоғарғы  Кеңесінің  XII  шақыруының 
депутаты  болды.  1990  жылғы  25  қазанда  қабылданған  «Қазақ  КСР-ның  мемлекеттік 
егемендігі туралы Декларацияның» жобасын әзірлейтін комиссиясының мүшесі болды. 1991 
жылы  қарашада  Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы  Кеңесі  құрған  Парламенттік  арнайы 
комиссия, сол кезде халық депутаты болған М.Қозыбаевтың басшылығымен бір жыл жұмыс 
істеп,  1920-1930  жылдардағы  Қазақстандағы  саяси  қуғын-сүргін  және  1931-33  жылдардағы 
жаппай  ашаршылықтың  себептері  мен  зардаптарын  арнайы  сараптаудан  өткізді.  Бұл 
комиссия  жұмысының  қорытындысы  тоталитаризм  мен  оның  зардаптарын  бұрынғы 

94 
 
Кеңестер  Одағы  республикалалары  ішінде  Қазақстанда  ғана  таңғылықты  әрі  жүйелі 
зерттеліп келе жатқандығын ерекше атап өткен жөн.  
1991  жылы  коммунистік  партия  тарағаннан  кейін  оның  аса  құнды  деректерге  бай 
архиві иесіз қалды, міне осы кезде М.Қозыбаев қоғамтанушы ғалымдармен бірлесіп архивті 
сақтап  қалу  қажет  екенін  айтып  «Казахстанская  правда»  газетіне  хат  жолдап  және 
депутаттық сауал жасап, соның арқасында партия архиві негізінде Қазақстан Республикасы 
президентінің  архивінің  құрылуына  мұрындық  болады.  1992  жылы  Қазақстан 
Республикасының  Президентінің  қасындағы  мемлекеттік  саясат  туралы  ұлттық  кеңесінің 
мүшесі  болды.  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  жанындағы  Мемлекеттік  саясат 
комиссиясы  акдемик  Манаш  Қабашұлының  басшылығымен  жасалған  тарихи  сананы 
қалыптастыру  бағдарламасын  қабылдады.  Ең  алдымен  ғалым  тарихта  орын  алып  келген 
қанды  ақтандақтар  беттерін  жоюды  алға  тартты.  Осы  мақсатты  жүзеге  асыру  үшін 
республикада  құрылған  түрлі  қоғамдық  ұйымдарға  мүше  болып,  кейбіреулерін  басқарып 
орасан зор жұмыстар атқарды: 
-  1993  жылы  Қазақстан  Республикасы  Тарих  және  мәдениет  қорғау  және  пайдалану 
жөніндегі ғылыми-методикалық Кеңесінің төрағасы.  
- Республикалық тарихи-ағартушылық «Әділет» қоғамының президенті.  
-  Қазақстан  Республикасының  («Жаппай  саяси  қуғын-сүргіндер  құрбандарын  ақтау 
туралы» комиссиясының төрағасы.  
- Республикалық  «Азалы кітап» (книга памяти) кітабын дайындап шығаруға қатысты 
құрылған редакциялық алқасының төрағасының орынбасары.  
- 1993–2001 ж.ж. «Қазақ тарихы» журналының редакциялық алқасының мүшесі.  
- 1998 жылы «Отан тарихы» журналының бас редакторы.  
- 2001 жылы «Қазақстан-Заман» газетінің құрылтайшысы.  
Жалпыұлттық  татулық  пен  саяси  қуғын-сүргін  құрбандарын  еске  алу,  халық  бірлігі 
мен  ұлттық  тарих,  халық  бірлігі  және  ұрпақтар  сабақтастығы  жылдарымен,  Түркістанның 
1500  жылдығы,  Абай  Құнанбаевтың,  Қаныш  Сәтпаевтың  мерей  тойларын  өткізу  үшін 
құрылған  мемлекеттік  комиссиясының  мүшесі  ретінде  ерекше  құлшыныспен  еңбек  етті. 
Қазақстанның  жаңа  тарихын,  қазіргі  қоғамдық-әлеуметтік  және  саяси  болмысын  толымды 
таразылып, еліміздің әлеуметтік өсуіне, ғылыми беделінің артуына өлшеусіз зор үлес қосты.  
М.Қозыбаевтың  «Тарих  және  қазіргі  заман»,  «Ақтандақтар  ақиқаты»,  «Жауды 
шаптым  ту  байлап»,  «Тарих  зердесі»  (екі  томдық),  «Отан  тарихы  проблемалары: 
методология,  тарихнама,  деректану»  (екі  томдық)  т.б.  монографиялық  еңбектерінде  біздің 
заманымыздың,  Қазақстан  тарихы  ғылымының  қазіргі  дамуының  көкейтесті,  өзекті 
мәселелері,  ірі  де,  іргелі  теориялық  проблемалары  әлемдік  ғалымтанудың  ең  соңғы, 
сандарлы  жетістіктеріне  сай  сараланды.  Жапон  ғалымдары,  профессорлары:  Ито  Шунги, 
Масахиро  Фукукава,  АҚШ  –  Фиер  Уильям,  Ресей  –  М.Устинов,  Татарстан  –  М.Хасанов, 
Башқұрстан – Р.Кузеев, Түркия – М.Сарай, Ю.Калашоғлы, Украина – М.Кравчув, Н.А.Буцко, 
М.Коваль, Қытай – Яң Фарын, Ж.Мырзахан, Су Бәйхай, Тәжікстан –  Асқаров, М.Джураев, 
С.Тұрсынмұхамед  сияты  дүние  жүзіне  белгілі  ғалымдармен  іскерлік  қарым-қатынас 
орнатқан.  Қозыбаев  Қазақстан  тарихын  Отан  тарихы  туралы  ғылымды  томаға  тұйықтан 
шығарып, әлем халықтары тарихымен өзектес сараптау үшін Ресей, АҚШ, Қытай, Жапония, 
Ұлыбритания, Германия, Түркия, Франция, Иран екілді әлемнің ірі мемлекеттерінің жетекші 
ғылыми  зерттеу  институттары,  орталықтарымен  шығармашылық  қарым-қатынас  орнату, 
ғылыми дерек көздерін бірлесе пайдалану, ғылыми ақпараттар алмасу ісін дамыту жолында 
қажырлы еңбек етті.  
Елімізде  бірнеше  халықаралық  ғылыми  конференциялар  өзкізген  Манаш  Қозыбаев, 
сонымен  қатар  түрлі  халықаралық  конгрестерде,  конференцияларда,  симпозиумдарда 
ғылыми баяндамалар жасап, Отан, халық игілігі үшін атқарған адал еңбектің үлгісін көрсетті. 
Қазақстан  тарих  ғылымының  көшбастаушысы  –  Қозыбаевтың  еңбектері  орыс,  украин, 
әзірбайжан,  молдаван,  ағылшын,  қытай,  жапон,  неміс,  түрік,  француз,  иран  және  басқа 

95 
 
тілдерге аударылды. Оның ғылыми еңбектері бүгінгі күн тақырыбына, өткен тарихымыздағы 
бұрын дұрыс бағасын алмаған мәселелердің заңды шындығын ашуға арналған. 
М.  Қозыбаевтың  Қазақстан  тарихын  дүние  жүзі  тарихымен  сабақтастыра, 
байланыстыра  жаңаша  көзқараспен  зерттеуі  шетел  ғалымдарының  қолдауына  ие  болды. 
Батыл  көзқарастарымен  Қозыбаев  тарихшылар  арасында  үлкен  беделге  ие  болды.  «1996 
жылы  Үрімжіде  өткен  «Еуразия  –  құрлық    көпірі»  атты  халықаралық  конференцияда 
жасайтын  баяндамасында  Ян  Фарын  мырза  шетелдік  ғалымдардан  М.Қозыбаевты  өзіне 
рецензент  етіп  шақыруы  –  оның  Манаш  Қабашұлын  әлемдік  деңгейдегі  ғалым  ретінде 
бағалайтындығын  аңғартса  керек»  [6,  112  б.].  Қытайдан  оралған  оралман,  тарих 
ғылымдарының кандидаты Нәбижан Мұқаметханұлы ағынан жарылып «Манаш Қабашұлы – 
өзінің 
ғұлама 
ғалымдылығымен, 
тектілік 
қасиетімен, 
шебер 
мәмлегер 
ұйымдастырушылығымен  Қытай  елінде,  жалпы  диаспора  әлемінде  зор  беделге  ие, 
халықаралық  деңгейдегі  ірі  тұлға”  –  деп  мақтанышпен  өз  ойын  да  білдірді  [10,  115  б.]. 
Белгілі  мемлекет,  қоғам қайраткері,  ұлт  мақтанышы, біртуар азамат  – Манаш Қозыбаевтың 
ел үшін еткен еңбегімен, халыққа көрсеткен қызметімен жоғары бағаланды.  
Қорыта  айтқанда,  М.Қозыбаевтың  қайраткерлігі  –  оның  бүкіл  өмір  жолындағы 
атқарған  сан-салалы  істерімен  қабыса  отырып,  еліміздің  кешегісі  мен  бүгінгісінің  тарихын 
зерделеп,  қоғамның  дамуымен  бірге  жылжып,  еліміздің  тәуелсіз  мемлекет  болып 
қалыптасуындағы  іргетасын  қалағандардың  бірі  болуында  жатыр.  Кәсіби  тарихшылығын 
елінің қамын ойлап, тоқсан тараулы сан істерді іске асыруға қолданғандығында жатыр деуге 
болады. 
 

жүктеу/скачать 2,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: