Бала дамуындағы бұзылыстардың теориялық-әдіснамалық негіздері

Дамуында ауытқуы бар баланы тәрбиелеудің, оқытудың және әлеуметтік бейімделуінің табысты болуы оның мүмкіндіктері мен даму ерекшеліктерін дұрыс бағалауға байланысты. Бұл мәселе даму бұзылыстарының кешенді психодиагностикасы арқылы шешіледі. Арнайы оқытуды, коррекциялық педагогикалық және психологиялық көмек көрсететін шаралар жүйесіндегі бірінші және өте маңызды кезең. Дәл даму бұзылыстарының психодиагностикасы халық арасында дамуында ауытқуы бар балаларды анықтауға, оңтайлы педагогикалық бағытты анықтауға, оның психофизикалық ерекшеліктеріне сәйкес балаға жеке психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.

Ресей Медицина ғылымдары академиясының Балалар денсаулығының ғылыми орталығының мәліметтері бойынша, бүгінде балалардың 85% дамуында кемістікпен және денсаулығы нашар туылады, олардың кемінде 30% кешенді оңалтуды қажет етеді. Коррекциялық педагогикалық көмекті қажет ететін балалардың саны мектепке дейінгі жаста 25%-ға жетеді, ал кейбір деректер бойынша – 30 – 45%; мектеп жасында балалардың 20-30%-ы арнайы психологиялық-педагогикалық көмекті қажет етеді, ал балалардың 60%-дан астамы қауіп тобында.

Психикалық дизонтогенездің дәстүрлі анықталған түрлерінің ешқайсысына біржақты жатқызуға болмайтын шекаралық және аралас даму бұзылыстары бар балалардың саны артып келеді.

Біздің елімізде дамуында ауытқуы бар балалар үшін арнайы мектепке дейінгі және мектептік білім беру мекемелері ашылды. Олар осы балалардың оңтайлы психикалық және физикалық дамуын қамтамасыз ететін білім беру жағдайларын жасайды. Мұндай шарттар, ең алдымен, әрбір баланың ерекшеліктерін ескере отырып, жеке көзқарасты қамтиды. Бұл тәсіл арнайы білім беру бағдарламаларын, әдістерін, қажетті техникалық оқу құралдарын, арнайы дайындалған педагогтардың, психологтардың, дефектологтардың және т.б. жұмысын, оқытуды қажетті емдеу-профилактикалық және емдік шаралармен, белгілі бір әлеуметтік қызметтермен, әлеуметтік қызметтермен үйлестіруді қамтиды. арнаулы оқу орындарының материалдық-техникалық базасын құру және оларды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету.

Қазіргі уақытта арнайы оқу орындарының алуан түрі бар. Балалар мұқият іріктеу нәтижесінде қабылданатын және Ресей Федерациясының Білім министрлігі бекіткен арнайы білім беру бағдарламалары бар мамандандырылған балалар білім беру мекемелерімен (мектепке дейінгі білім беру мекемелері) және I - VIII типті арнайы (түзету) мектептерімен қатар. жүзеге асырылуда, үкіметтік емес мекемелер, оңалту орталықтары, даму орталықтары, аралас топтар және т.б., оларда әр түрлі, көбінесе әртүрлі жастағы мүгедек балалар бар, соның салдарынан бірыңғай білім беру бағдарламасын жүзеге асыру мүмкін емес және олардың рөлі балаға жеке психологиялық-педагогикалық қолдау артады.

Сонымен қатар, жаппай балабақшалар мен орта мектептерде психофизикалық дамуы нашар балалар көптеп кездеседі. Бұл ауытқулардың ауырлығы әртүрлі болуы мүмкін. Қозғалыс, сенсорлық немесе интеллектуалдық сферасының дамуында ауытқулары бар балалар маңызды топты құрайды: есту, көру, оптикалық-кеңістіктік бейнелер, тірек-қимыл аппараты, фонематикалық қабылдау, эмоционалды ауытқулары бар балалар. бұзылыстары, сөйлеу дамуы бұзылған, мінез-құлық бұзылыстары бар, психикалық дамуы тежелген, соматикалық әлсіреген балалар. Егер үлкен мектепке дейінгі жаста психикалық және/немесе физикалық дамудың айқын бұзылыстары, әдетте, анықталған болса, онда ең аз бұзылулар ұзақ уақыт бойы тиісті назар аудармай қалады. Дегенмен, ұқсас проблемалары бар балалар мектепке дейінгі бағдарламаның барлық немесе кейбір бөлімдерін меңгеруде қиындықтарға тап болады, өйткені олар арнайы ұйымдастырылған түзету-педагогикалық көмексіз қалыпты дамып келе жатқан құрдастар ортасына стихиялы түрде кіреді. Бұл балалардың көпшілігі арнайы білім беру жағдайларын қажет етпейтініне қарамастан, дер кезінде түзету және дамыту көмегінің болмауы олардың бейімделуіне әкелуі мүмкін. Сондықтан дамуының ауыр бұзылыстары бар балаларды ғана емес, сонымен қатар нормативті дамудан ең аз ауытқуы бар балаларды да уақтылы анықтау өте маңызды.

Дамуында кемістігі бар балаларды оқытудың сипатталған тенденциялары бүгінгі таңда даму бұзылыстарының психодиагностикасының рөлі өте үлкен екенін көрсетеді: халық арасында дамуында ауытқуы бар балаларды дер кезінде анықтау қажет; олардың оңтайлы педагогикалық жолын анықтау; оларға арнаулы немесе жалпы білім беру ұйымында жеке қолдау көрсету; жалпы білім беретін мектептердегі проблемалық балалар үшін, дамуында күрделі бұзылыстары бар және типтік білім беру бағдарламалары жоқ психикалық дамуының ауыр бұзылыстары бар балалар үшін жеке білім беру жоспарлары мен жеке түзету бағдарламаларын әзірлеу. Бұл жұмыстардың барлығын баланы терең психодиагностикалық зерттеу негізінде ғана жүргізуге болады.

Дамудағы кемістіктерді диагностикалау үш кезеңді қамтуы керек. Бірінші кезең скрининг деп аталады (ағылшын тілінен – електен өткізу, сұрыптау). Бұл кезеңде баланың психофизикалық дамуындағы ауытқулардың болуы олардың табиғаты мен тереңдігін дәл квалификацияламай-ақ анықталады.

Екінші кезең – даму бұзылыстарының дифференциалды диагностикасы. Бұл кезеңнің мақсаты – даму бұзылыстарының түрін (түрін, категориясын) анықтау. Оның нәтижелері бойынша баланың білім беру бағыты, оқу орнының түрі мен бағдарламасы анықталады, яғни. баланың ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне сәйкес келетін оңтайлы педагогикалық маршрут. Дифференциалды диагностикада жетекші рөл психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссиялардың (ПМПК) қызметіне жатады.

Үшінші кезең – феноменологиялық. Оның мақсаты - баланың жеке ерекшеліктерін анықтау, яғни. танымдық іс-әрекеттің, эмоционалды-еріктік сфераның, өнімділіктің, жеке тұлғаның тек осы балаға ғана тән және онымен жеке түзету-дамыту жұмыстарын ұйымдастыру кезінде ескеру қажет. Бұл кезеңде диагностика негізінде баламен жеке түзету жұмыстарының бағдарламалары жасалады. Мұнда оқу орындарының психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңестерінің (ПМПК) қызметі үлкен рөл атқарады.

Дамудың бұзылуының психологиялық-педагогикалық диагностикасын сәтті жүзеге асыру үшін «бұзылған даму» түсінігіне тоқталу қажет.