Keywords: chemistry, elective course, teaching methods, the industry of East Kazakh- stan region. Л. ЛИАҚЫН, Б.К. ШАИХОВА, З.С. ДАУТОВА. 1 (69) 2016

66
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
ҚР Білім және ғылым министрлігі мен Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық 
білім  беру  академиясы  Қазақстан  Республикасында  бейіндік  оқытуды  дамыту 
тұжырымдамасын  ұсынды.  Ол  тұжырымдаманы  кезең-кезеңімен  жүзеге 
асыруға  мүмкіндік  беретін  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға 
арналған  бағдарламасында:  «2015  жылдан  бастап  жалпы  білім  беретін 
мектептердің,  лицейлердің,  гимназиялардың,  зияткерлік  мектептердің,  да-
рынды  балаларға  арналған  мамандандырылған  мектептердің  жоғары  сынып-
тарында  «Бейіндік  мектеп»  бейінді  оқу  бағдарламасы  іске  асырылуда»,  –  деп 
көрсетілген [1]. Аталған Тұжырымдамада Шетел практикасының бейіндік оқыту 
тенденциялары, Қазақстандағы бейіндік оқытуды ұйымдастыру тәжірибесі, 12 
жылдық білім беру моделіндегі бейіндік оқытудың ұйымдастыру мақсаты мен 
басшылыққа  алу  ережесі,  Бейіндік  оқытудың  білім  беру  мазмұны,Бейіндік 
оқытуды  ұйымдастырудың  мүмкіншілік  түрлері,  Бейіналды  даярлығы,  Орта 
білім жүйесіндегі жалпы орта білім беру, Қазақстан Республикасында бейіндік 
оқытуды дамыту Тұжырымдамасын іске асыру процесін басқару тарауларынан 
тұрады  [2].  Яғни  осы  Тұжырымдаманы  негізге  ала  отырып,  жалпы  орта 
мектептердегі жоғары сыныптарды бейіндік оқыту бағдарламасына сәйкес білім 
беруге болады деп айтуымызға толық негіз бар.
Білім  беру  қызметтерін  ұсынудың  жоғары  сапасына  және  Зияткерлік 
мектептер қызметінің тиімділігіне қол жеткізу үшін 2012 жылы балаларды қолдау 
жөнінде арнаулы іс-шаралар өткізілді. Елімізде және шетелде физика, математика, 
химия, биология, сондай-ақ ағылшын тілі (тілдік курстар) бойынша элективті 
курстарды  ұйымдастыру  солардың  біреуі  болып  табылады.  Элективті  курстар 
Назарбаев  Зияткерлік,  жалпы  орта  білім  беретін  мектептерінде  2010  жылдан 
бастап енгізілген. Оларға мыңнан астам оқушылар қатысты. Олимпиадаларда, 
жарыстарда,  ғылыми  жобаларда  жетістіктері  бар  оқушылар,  оқуда  оң  серпін 
көрсеткен  оқушылар  шетелдік  және  отандық  оқу  орындарындағы  элективті 
курстарда пәндерді тереңдетіп оқу мүмкіндігіне ие болды. 
Элективті  курстарды  таңдау  кезінде  өзектілігі  және  оқушылар  үшін 
жаңашылдығы деңгейіне, дәлелденген және дамыған әлеуетіне назар аударылды. 
Бағдарламалардың  мазмұны  оқушылардың  зияткерлік,  шығармашылық, 
эмоционалдық дамуына ықпал етеді, белсенді оқу әдістерін кеңінен пайдалануды, 
заманауи білім беру технологияларына бағдарлануды пайымдайды.
Элективті курстар мынадай міндеттерді шешуге бағытталады:
– оқушының өзін-өзі анықтауына және одан әрі кәсіби қызметін таңдауына 
ықпал етеді;
– жоспарланып отырған бейінде оқытудың жағымды уәждемесін жасауға;
– оқушыларды осы бейін үшін жетекші қызмет түрлерімен таныстыру;
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА

67
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
– оқушылардың танымдық қызметін жандандыру;
– оқушылардың ақпараттық және коммуникативтік құзыреттілігін арттыру;
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ҚР жалпы орта білім 
берудің мақсаты – бейіндік оқытуды іске асыру, білім алушылардың саналы түрде 
кәсіптік,  азаматтық,  тұлғалық  өзін-өзі  анықтауына  мүмкіндік  беретін  түйінді 
құзыреттіліктерді игеруін қамтамасыз ету және даралық білімдік қажеттіліктерін 
қанағаттандыру [3]. Бейінді оқыту – білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі 
мен қабілеттерін ескере отырып, оқытуды саралау және даралау үдерісі, білім 
беру  үдерісін  ұйымдастыру.  Оқытуды  саралау  және  даралау  базалық  курстар, 
бейіндік курстар, элективті курстар арқылы жүзеге асырылады. Базалық курс – 
оқушылардың барлығы игеруге міндетті жалпы білім беретін пәндер. Бейіндік 
курс  –  тереңдетіліп  оқытылатын,  жалпы  орта  білім  беру  деңгейінде  бейіннің 
мазмұнын және оқытудың бағытын айқындайтын оқу пәні. Элективті курстары 
–  мазмұны  білім  алушылардың  танымдық  қызығушылықтарын  жеке  бейімі 
мен  таңдауына  сәйкес  қанағаттандыруға  мүмкіндік  беретін,  пәндер  бойынша 
білімдердің  кеңейтілуі  мен  тереңдетілуіне  ықпал  ететін  оқу  курстары.  Таңдау 
курстарының  жиынтығы  оқу  жоспарының  вариативті  бөлігін  құрайды.  А.Ю. 
Скопинаның бейінді оқытуды ұйымдастыру моделі бойынша бейінді оқыту екі 
құрылымнан тұруы керек:
1 Оқу курстарының қысқаша сипаттамалары, бұл бағдарламаны меңгеру 
үшін  дайындық  сипаты  мен  бағдарламаны  меңгеру  нәтижесінің  талаптары 
берілген бейінді оқыту бағдарламасы.
2 Бағдарламаны меңгеру траекториясынан «оқу курстарын оқыту ретін, ор-
нын, оқыту әдістемесі мен оқыту нәтижесін көрсетеді» [4].
Бейіндік оқыту тұлғалық бағдарлы дамытуға жағдай жасап, оқу жоспарының 
екі  құрылымымен  сипатталады:  мектеп  және  оқушы  компоненттері.  Мектеп 
компоненті таңдалған бейінге сәйкес министрліктің дайындаған міндетті базалық 
және  бейіндік  пәндерден  тұрады.  Оқушы  компоненті  элективті  курстардан 
тұрады. Әр оқушы екі жыл ішінде алты элективті курс таңдап, меңгеруі керек. 
Базалық,  бейіндік,  элективті  курстардың  үйлесімді  ұйымдастырылуы  бейінді 
оқыту мақсаттарына жетуге, және келесі принциптерді жүзеге асыруға мүмкіндік 
береді:
– аймақтық принципі мектеп түлегінің еңбек нарығы негізінде жергілікті 
оқу орындарын таңдаудағы ерекшеліктерімен сипатталады;
–  вариативтілік  принципі  мектеп  бітірушісіне  ұсынылатын  бейіндер  мен 
оқу курстарының жеткілікті мөлшерде болуы;
– даралық принципі жоғары сынып оқушысының кез келген этапта бейінін 
ауыстыруға, өмірлік мақсаты мен кәсіптік жоспарларына сай, жеке мүмкіндігі 
мен қабілетіне қарай бейін таңдаудағы еркіндігінің болуы;
Л. ЛИАҚЫН, Б.К. ШАИХОВА, З.С. ДАУТОВА. 1 (69) 2016. Б. 65-72 
 
 
                ISSN 1683-1667 

68
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
–  өнімділік  принципі  бейіндік  мектепте  оқушының  оқу  әрекетіне  жоба 
әрекетін енгізу арқылы оқу өнімділігін жетілдіру;
–  түсініктілік  принципі  бейінді  оқыту  мазмұнының  негізгі  ұғымдардан 
басталып,  оқушының  танымдық  әрекеті  барысында  толықтырылуымен 
байланысты [5].
Бейінді  оқыту  тұжырымдамасына  сәйкес  мектептің  оқу  жоспары  келесі 
талаптарға сай болуы керек:
Вариативтілік – жоспарда элективті курстары көп мөлшерде болуы керек, 
оқушылардың  білімдік  сұраныстарын  қанағаттандырып,  жеке  жоспар  құру 
мүмкіндігінің болуы.
Жүзеге  асырылатындығы  –  жоспарды  жүзеге  асыру  үшін  қажет 
ресурстардың:  бағдарламалық-әдістемелік,  кадрлардың  дайындығы,  мектептің 
материалды-техникалық базасы т.б. болуы.
Икемділігі – вариативтілікке сай жоспардың мазмұнын қайта құру, өзгерту 
мүмкіндігі [6].
Жаңа заман талаптарына сай химиядан орта білім берудің мазмұны өзгерді, 
мектептерде, гимназияларда лицейлерде химиядан орта білім беруде сан алуан 
альтернативті оқу бағдарламалары мен оқулықтар мазмұны нығая түсуде. Осы 
принциптерге сай педагогтың міндеті бейінді оқытуды жүзеге асыруға мүмкіндік 
беретін әдістемелік материалды жасау болып табылады.
Біз  қарастырып  отырған  бағдарлама  –  «Химия,  Шығыс  Қазақстан 
облысының  өнеркәсібі  және  экологиясы»,  себебі  Шығыс  Қазақстанның  түсті 
металлургия  өндірісі  Қазақстан  Республикасы  өндірісінің  жетекші  саласы 
болып табылады. Облыс өнеркәсібінің басты түсті металлургиясы «Қазмырыш», 
«Өскемен титан-магний комбинаты», «Үлбі металлургиялық зауыты» АҚ-лары, 
«Қазақмыс  корпорациясы»  АҚ-ның  «Шығыс  Қазмыс»  бөлімшесін,  Қазақстан 
Республикасы Ұлттық банкісінің РМК «Қазақстан монета сарайы», «Қазниобий 
Ертіс  химия-металлургия  зауыты»,  «Ертіс  сирек  элементті  компаниясы», 
«Қазмырыштех» ЖШС-ларын қамтиды. Бұл кәсіпорындар өздерінің шығарған 
сан  алуан,  бағалы  өнімдері  бойынша  дүние  жүзіне  белгілі.  Аймақта  осындай 
кәсіпорындарының болуы әрине металлург, химик, лаборант, эколог мамандарын 
қажет  етеді,  жуық  жылдардағы  деректер  осы  саладағы  мамандардың  жиі 
жұмыс  орнын  ауыстыратындығын  көрсетті,  бұл  әрине  мамандардың  мектеп 
қабырғасында  өздерінің  бейіні  бойынша  мамандық  талдамағандығы  деп 
болжауымызға болады. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында «Химия, 
Шығыс Қазақстан өнеркәсібі және экологиясы» элективті курсын құрастырдық. 
Курстың мазмұны: облыстағы кен орындарының тарихы, тау-кен металлургиялық 
өндірісінің шикізат қоры, облыстағы металдар кендерінің түрлері, кен байытудың 
технологиялық  сипаттамасы,  кенді  байытуға  дайындау,  жабдықтары  және 
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА

69
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
технологиялық өркендеу этапы, гравитациялық, флотациялық байыту әдісі және 
жабдықтары,  Қазақстандағы  түсті  металдар  өндірісі,  Шығыс  Қазақстанның 
экологиялық мәселелері және шешу жолдары, Шығыс Қазақстандағы ауаға, суға 
топыраққа арналған зерттеу жұмыстары.
Бағдарламаның  мақсаты  –  аймақтық  материалдарды  пайдаланып 
оқушылардың білімін тереңдету және химия мамандықтарына бағдарлау үшін 
сабақтың түрлі формалары мен оқыту әдістерін тиімді қолдану.
Бағдарламаның міндеті:
– оқушыны өндірісте туындайтын жағдайларға, бақылаған құбылыстарына, 
ғылыми тұрғыда баға беру, сараптауға үйрету;
– өз  бетінше  өзінің  теориялық  білім  деңгейін  жетілдіруге  ұмтылуды 
қалыптастыру;
– жалпы химиялық технология негіздерінің қағидалары мен ұстанымдарын, 
олардың  өзара  байланысын  қарастыра  отырып,  технологияның  жүйесін 
анықтауды оқытып үйрету;
– оқушыларға химиялық өндірістің ғылыми негіздерін түсіндіру;
– оқушыларды болашақ химия мамандықтарына тән білім мен білікке баулу.
Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар: 
– ШҚО өнеркәсібінің даму деңгейін білу;
– кен өндірудің технологиялық кезеңдерін білу;
– қоршаған  ортаны  ластаушы  көздерді  айқындай  отырып,  ластанудың 
алдын алатын әдіс-тәсілдерді қарастыра білу.
Оқу тақырыптық жоспар
Тақырыптың аты
Сағат саны
Өткізу түрі
лекция
прак
тик
а
бар
лығы
1
 ШҚО кен орындарының тарихы
+
1 Дәріс, конспект
2
Облыстағы Тау-кен металлургиялық өндірісінің 
шикізат қоры
+
2 Дәріс, конспект
3
Шикізат материалдарының жалпы сипаттамасы
+
1 Дәріс, конспект
4
Элементтердің табиғатта таралуы мен 
элементтердің химиялық белсенділігінің 
байланысы
+
1
Дәріс,
конспект
5
Металлургиялық өңдеудің жалпы 
принципиалды сүлбесі
+
1 Практика
6
Байытудың негізгі әдістері
+
1 Дәріс, конспект
7
Металлургиялық өңдеудің негізгі түрлері
+
1 Дәріс, конспект
Л. ЛИАҚЫН, Б.К. ШАИХОВА, З.С. ДАУТОВА. 1 (69) 2016. Б. 65-72 
 
 
                ISSN 1683-1667 

70
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
Кестенің жалғасы
Тақырыптың аты
Сағат саны
Өткізу түрі
лекция
прак
тик
а
бар
лығы
8
Металлургия өндірісінің өнімдері
+
1 Дәріс, конспект
9
Кен өндірісінің технологиялық сипаттамасы
+
2 Практика
10 Кенді байытуға дайындау
+
1 Практика
11 Жабдықтары мен технологиялық өркендеу 
этапы
+
1 Практика
12 Гравитациялық және флотациялық байыту 
әдістері
+
1 Практика
13 Қорғасын кендерін байыту технологиясы
+
1 Практика
14 Сульфидті қорғасын-мырышты кендерді байыту 
технологиясы
+
1 Практика
15 Аралас және тотыққан қорғасын мырышты 
кендерді байыту технологиясы
+
1 Практика
16 Полиметалды кендерді байыту технологиясы
+
1 Практика
17  Ауыр түсті металдарды өндіру технологиясы
+
1 Практика
18 Асыл металдарды өндіру технологиясы. Сирек 
кездесетін, шаршаған металдарды өндіру, 
мысты автогенді балқыту
+
1
Практика
19 Мысты тазарту «Қазақ мыс корпорациясы»
+
1 Практика
20 Мысты электролитті тазарту
+
1 Практика
21 Мысты алудың гидрометаллургиялық әдістері
Осы өндірістердін негізін кұрайтын химиялық 
процестер. СuS+O
2
= CuO+SO
2
)
+
1
Практика
22 Мырыш металлургиясы. Мырыш 
алудың гидрометаллургиялық және 
пирометаллургиялық әдістері
+
1
Практика
23 ШҚО экологиялық мәселелері
+
1 Дәріс, конспект
24 ШҚО ауасының ластануы
+
2 Практика
25 ШҚО судың ластануы
+
2 Практика
26 ШҚО топырақтың (мыс, кадмий т.б. ауыр 
металдармен) ластануы
+
2 Практика
27 ШҚО өсімдіктердегі ауыр металдар, мысалы: 
кадмий.
+
2 Практика
28 ШҚО қалдық газдарды өңдеу өнеркәсібі 
(SO
2
 + O
2 
→ SO
3
; SO
3
 + H
2
O →H
2
SO
4
)
+
1
Практика
Қорытындылай  келе,  осындай  аймақтық  материалды  қолдану  арқылы 
элективті курс құрастыру оқушының өз өңіріндегі кен кәсіпорындары туралы, 
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА

71
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
өндірістік үдерістер туралы жан-жақты мағлұмат алуына мүмкіндіктер берумен 
қатар өз ісінің білгірі болған маманға жұмыс орнының кең мүмкіндіктері бер 
екендігін, осы негізде бейіні бойынша мамандық таңдауына бағыт-бағдар алады 
деуімізге болады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылдарға арналған бағдарламасы.
2. ҚР Бейіндік оқытуды дамыту тұжырымдамасы. – Астана, 2010.
3. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. – А., 2002.
4.  Скопин  А.Ю.  Профильное  обучение  в  России:  концепции,  проблемы, 
перспективы / А.Ю. Скопин // География и экология в школе XXI века. – 2005. – №8. – 
28-33 с.
5. Лернер П.С. Роль элективных курсов в профильном обучении / П.С. Лернер // 
Профильная школа. – 2004. – №3. – 12-17 с.
6. Суматохин С.В. О модернизации общего естественно научного образования / 
С.В. Суматохин // Химия в школе. – 2003. – №8. – 2-9 с.
7. Валиев Х.Х. Металлургия свинца, цинка и сопутствующих металлов: учебник / 
Х.Х. Валиев, Ю.П. Романтеев. – Алматы, 2000. – 441 с.
8. Воскобойников В.Г. Общая металлургия: учебник для вузов. 6-е изд., перераб. и 
доп. / В.Г. Воскобойников, В.А. Кудрин, А.М. Якушев. – М.: Академкнига, 2005. – 768 с.
9. Жукебаева Т.Ж. Металлургия: учебное пособие / Т.Ж. Жукебаева, М.К. Альжанов. 
– Караганда: КарГТУ, 2002. – 87 с.
10. Коржова Р.В. Сырьевая база и обогащение руд: учеб. пособие. В 2-х частях: 
Ч.1: Руды и минералы / Р.В. Коржова. – М. : МИСиС, 2001; Ч. 2: Технология обогащения 
руд / Р.В. Коржова. – М. : МИСиС, 2002. – 350 с.
11.  Уткин  Н.И.  Производство  цветных  металлов.  2-е  изд.  –  М.:  Интермет 
Инжиниринг, 2004. – 442 с.
REFERENCES
1. Qazaqstan Respublikasynyn 2011-2020 zhyldarga arnalgan bagdarlamasy (in Kaz).
2. Qazaqstan Respublikasy beindik oqytudy tuzhyrymdamasy, Astana 2010 (in Kaz).
3. Memlekettyk jalpyga mindetti bilim beru standarty. 2002 (in Kaz).
4.  Skopin  A.Ju.,  Profilnoe  obuchenie  v  Rossi:  konsepcii,  problemy,  perspektivy. 
A.Ju. Skopin. Geografia I jekologia v shkole XXI veka. 2005. 8. 28-33 (in Russ).
5. Lerner P.S., Rol
` 
jelektivnyh kurcov v profil`nom obuchenii. P.S. Lerner. Profil`naja 
shkola. 2004. 3. 12-17 (in Russ).
6.  Sumatohin  S.B.,  O  modernizacii  obshhego  estestvenno  nauchnogo  obrazobanija. 
S.B. Sumatohin. Himija v shkole. 2003. 8. 2-9 (in Russ).
7.  Valiev  H.H.,  Metallurgia  cvincia,  cinka  I  soputstvujushhih  metallov,  uchebnik. 
H.H. Valiev, Ju.P. Romanteev. Almaty, 2000. 441 (in Russ).
8. Voskoboyjnikov B.G., Obshhaja metallurgia, uchebnik dlja vuzov. 6-e izd., pererab. 
i dop. B.G. Voskoboyjnikov, B.A. Kudrin, A.M. Jakushev. M. Akademkniga, 2005. 768 (in 
Russ).
9.  Zhukebaeva  T.Zh.,  Metallurgija,  uchebnoe  posobie.  T.Zh.  Zhukebaeva, 
M.K. Al`zhanov. Karaganda, KarGTU, 2002. 87 (in Russ).
Л. ЛИАҚЫН, Б.К. ШАИХОВА, З.С. ДАУТОВА. 1 (69) 2016. Б. 65-72 
 
 
                ISSN 1683-1667 

72
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
10. Korzhova R.V., Syr`evaja baza i obogashhenie rud, ucheb. posobie. V 2uh chastjah, 
Ch. 1, Rudy i mineraly. M. MISiS, 2001, Ch.2, tehnologija obogashhenija rud. M. MISiS, 2002. 
350 (in Russ).
11.  Utkin N.I., Proizvodstvo civetnyh metallov. 2e izd. M. Intermet Inzhiniring, 2004. 
442 (in Russ).
УДК 543.632.472
Я.В. ОЖГИХИНА, Р.А. АУБАКИРОВА, А.В. ТРОЕГЛАЗОВА 
Восточно-Казахстанский государственный университет имени С. Аманжолова, 
г. Усть-Каменогорск, Казахстан
ОБЗОР МЕТОДОВ ОПРЕДЕЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ МЫШЬЯКА
Сделан обзор химических и физико-химических методов определения мышьяка 
в различных по природе и содержанию аналита образцах природного и техногенного 
происхождения, опубликованных за последние 10 лет. 
Ключевые  слова:  мышьяк,  методы  определения,  химические  методы,  физико-
химические методы.
МЫШЬЯКТІҢ МӨЛШЕРІН АНЫҚТАУ ӘДІСТЕРІНІҢ ШОЛУЫ
Мақалада шығу тегі табиғи және техногенді аналит үлгілеріндегі табиғаты мен 
мөлшері әртүрлі болатын мышьякті химиялық және физика-химиялық жолмен анықтау 
әдістеріне соңғы 10 жыл көлемі тереңдігіндегі жарияланымдар бойынша шолу жасалған.
Түйін сөздер: мышьяк, анықтау әдісі, химиялық жол, физика-химиялық жол.
REVIEW OF METHODS FOR DETERMINING THE CONTENT OF ARSENIC
A review of chemical and physiсal-chemical methods for determination of arsenic in 
different by nature and content of the analyte samples of natural and anthropogenic origin, 
published over the last 10 years.
Keywords: arsenic, methods for determination, chemical methods, physical and chemi-
cal methods.
Общая  аналитическая  характеристика  мышьяка,  достижения  по  методам 
определения его содержания представлены в монографии [1], опубликованной в 
1976 г. Позже авторами [2] обобщены данные определения содержания мышьяка 
в пищевых продуктах методом инверсионной вольтамперометрии. В настоящем 
обзоре сделана попытка на основании опубликованных работ обобщить данные 
по  методам  контроля  различных  содержаний  мышьяка  в  различных  объектах. 
В настоящее время применяется ряд методов [3], каждый из которых обладает 
рядом как достоинств, так и недостатков. Наибольшее применение в практике 
аналитических  лабораторий  промышленных  предприятий  и  лабораторий 
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖӘНЕ МЕДИЦИНА

73
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
экологического  профиля  получили  следующие  методы  определения  мышьяка: 
титриметрические  [4-7],  фотометрические[8-16],  колориметрические  [4], 
флуориметрический метод [17-18], электрохимические [19-22], радиоактиваци-
онные [23-24], атомно-абсорбционные [25-27], атомно-эмиссионные [22, 28, 29], 
рентгенофлуоресцентные [30-31], масс-спектральные [32-34].
Титриметрические методы
Титриметрическим методом мышьяк определяют в виде ионов мышьяка 
(III) и ионов мышьяка (V) в природных и сточных водах [4], в металлургическом 
сырье [5, 6] и продуктах металлургического производства. Однако, недостаток 
методик титриметрического определения мышьяка заключается в длительности 
анализа, трудоемкости и невозможности определения содержания аналита ниже 
0,005 мг/л, что является основной причиной узкой распространенности метода 
при определении мышьяка в сточных водах в области с низким содержанием. 
В  качестве  титрантов  применяют  бромноватокислый  натрий  [5],  раствор  пер-
манганата  калия,  дихромата  калия,  KJO
3
,  тиосульфат  натрия  и  раствор  Мора 
[7].  Применение  бромноватокислого  натрия  в  качестве  титранта  основано 
на  предварительном  окислении  ионов  мышьяка  (III)  до  ионов  мышьяка  (V) 
раствором бромид-бромата в сильнокислой среде растворов, полученных после 
растворения исследуемой пробы в смеси азотной и серной кислот с добавлением 
сернокислого гидразина. Концентрационный диапазон определения мышьяка в 
концентрате составляет от 0,01% до 0,3% масс. [6], в природных и сточных во-
дах – от 0,5 мг до 3,0 мг [4].
Согласно данным методики ПНД Ф 16.1:2.2:3.16-98 [5] мышьяк определяют 
титриметрическим методом в горных породах, рудном и нерудном минеральном 
сырье,  продуктах  его  обогащения  и  переработки,  отвалах,  промышленных 
отходах 
горнодобывающего, 
строительного 
и 
теплоэнергетического 
производства, почвах, илах, донных отложениях. При высоких концентрациях 
мышьяка в этих объектах, он переходит в осадок, который требует растворения в 
дихромате калия в присутствии серной кислоты. Избыток дихромата связывают 
сульфатом  аммония-железа,  избыток  которого  оттитровывают  дихроматом 
калия в присутствии дифениламиносульфоната бария. Диапазон определяемых 
концентраций составляет от 5000 до 100000 мг/кг.
Фотометрические и колориметрические методы
В  аналитических  лабораториях  фотометрический  метод  определения 
мышьяка является наиболее распространенным благодаря простоте выполнения, 
доступности и высокой чувствительности. Фотометрический метод применяется 
для определения мышьяка в различных объектах, таких как сточные воды [8, 9] 
и питьевая вода [10, 11], пищевые продукты [1] и металлургическом сырье. Для 
определения мышьяка в сточных водах и пищевых продуктах фотометрическое 
Я.В. ОЖГИХИНА, Р.А. АУБАКИРОВА, А.В. ТРОЕГЛАЗОВА. 1 (69) 2016. С. 72-83  
                ISSN 1683-1667 

74
Тоқсанына бір рет шығарылады
  
 
 
 
         
Шығыстың аймақтық хабаршысы
измерение оптической плотности комплексных соединений мышьяка проводится 
при длине волны 535 нм.
Для анализа сточных вод [8, 9] мышьяк необходимо перевести в гидрид 
мышьяка  с  дальнейшим  поглощением  его  диэтилдитиокарбаматом  серебра  в 
присутствии  пиридина  с  образованием  красно-фиолетового  комплекса.  Мак-
симум  светопоглощения  соответствует  длине  волны  535  нм,  градуировочный 
график линеен в диапазоне концентраций аналита от 0,05 до 0,8 мг/дм
3
.
При  фотометрическом  определении  мышьяка  в  пищевых  продуктах 
[1],  в  качестве  комплексообразующего  соединения  также  выступает 
диэтилдитиокарбамат  серебра  в  присутствии  моноэтиламина  или  уротропина, 
предел  определения  мышьяка  составляет  2,5  мкг  или  5  мкг  соответственно. 
Однако воспроизводимость результатов фотометрического определения мышьяка 
с  диэтилдитиокарбаматом  серебра  после  минерализации  пробы  и  отгонки 
газообразного  гидрида  мышьяка  [12,  13]  недостаточна.  Применение  более 
строгих  условий  минерализации  пробы  и  выбора  аппаратурного  обеспечения, 
позволит практически без потерь проводить определение мышьяка. 
Фотометрическое  определение  следовых  количеств  мышьяка  в  питьевой 
воде основано на образовании комплексных соединений гидрида мышьяка (III)
с  раствором  йода  [14,  15].  В  работе  [15]  описана  методика,  в  основе  которой 
лежит реакция восстановления мышьяка до летучего арсина и взаимодействии 
последнего с раствором йода с образованием арсенат-иона, который определя-
ют  фотометрически  в  виде  мышьяково-молибденовой  сини  при  длине  волны 
840  или  750  нм.  Диапазон  определяемых  содержаний  мышьяка  в  питьевой 
воде  составляет  0,01-0,1  мг/дм
3
.  Проведены  исследования  по  разработке 
новой  чувствительной  методики  фотометрического  определения  в  диапазоне 
содержания аналита 0,04-0,4 мг/дм
3
. Мышьяк (V) реагирует с иодидом калия в 
присутствии серной кислоты с образованием эквивалентного количества йода, 
который придает розовую окраску родамину-В. Фотометрическое определение 
проводили при длине волны 553 нм [14].
Колориметрический  метод  анализа  природной  столовой  воды  [4]  ре-
гламентирует  предварительное  восстановление  соединений  мышьяка  до 
гидрида  мышьяка  и  образование  окрашенного  комплексного  соединения 
при  взаимодействии  полученного  гидрида  мышьяка  с  хлоридом  ртути. 
Концентрационный диапазон содержания аналита находится в интервале от 5∙10
-
4
 до 6∙10
-3
 мг ионов мышьяка в пробе. Продолжительность анализа составляет не 
менее 90 мин, что неприемлемо для проведения рутинного анализа в условиях 
заводских лабораторий.
Для  повышения  чувствительности  определения  содержания  мышьяка 
фотометрическим методом в литературе описаны методики экстракционного и 
ЕСТЕСТВЕННЫЕ НАУКИ И МЕДИЦИНА

75
Региональный вестник Востока
  
 
 
 
 
        
Выпускается ежеквартально
дистилляционного  концентрирования  аналита.  В  результате  экстракционного 
концентрирования достигается снижение предела обнаружения до 0,0005 мг/дм
3
. 
Определение в питьевой воде [10] основано на образовании комплексного соеди-
нения мышьяка с иодидом калия в присутствии серной кислоты, экстрагируемого 
в  органическую  фазу  четыреххлористым  углеродом.  Фотометрическое 
определение содержания аналита осуществляют в органической фазе при длине 
волны 515 нм. Установлено, что на аналитический сигнал не оказывают влияние 
мышьяк (III), железо (III), хром (VI) и свинец (IV).
ГОСТ  14048.5-78  [16]  регламентирует  предварительное  дистилля-
ционное  концентрирование  аналита  при  анализе  цинковых  концентратов. 
Проба  подвергается  кислотному  разложению  с  последующей  дистилляцией 
и  фотометрическим  определением  в  виде  комплексного  соединения  мышьяка 
с  молибденовокислым  аммонием  и  сернокислым  ангидридом.  Диапазон 
определяемых  содержаний  аналита  в  цинковом  концентрате  составил  0,030-
0,7% масс. Измерение аналитического сигнала осуществляют при длине волны 
660-680 нм. 

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: